De Turkse president Recep Tayyip Erdogan hoopt vurig dat Donald Trump de Amerikaanse presidentsverkiezingen wint, denken Turkije-deskundigen.

Erdogan en Trump: de twee autoritaire leiders konden van begin af aan prima door één deur. ‘Ik kan het goed vinden met Erdogan, ook al mag dat niet’, zei Trump in een gelekt audiofragment. Trumps voormalige veiligheidsadviseur John Bolton typeerde de verhouding tussen de Amerikaanse en Turkse president als een ‘bromance’. Erdogan is ook om andere redenen veel beter af met Trump dan Biden, zeggen Turkije-deskundigen Henri Barkey, hoogleraar Internationale Betrekkingen aan de Lehigh University in Pennsylvania, en Djene Bajalan, historicus aan de Missouri State University.

De Amerikaanse overheid en het Congres willen graag sancties aan Turkije opleggen, maar volgens Henri Barkey beschermt Trump Erdogan hiertegen. ‘Er is irritatie over Turkije vanwege de Turkse inval in Syrië, vorig jaar, en de aanschaf van Russische S-400-raketafweersystemen. Een Democratische en een Republikeinse senator willen maatregelen tegen Turkije, vanwege de S-400’s. Maar dat is niet gebeurd, omdat Trump in het Witte Huis zit.’ Joe Biden zal die sancties niet tegenhouden als hij president wordt, aldus Barkey.

Dan is er het Hallbankschandaal. Deze Turkse staatsbank zou Iran hebben geholpen Amerikaanse sancties tegen dat land te omzeilen. Maar dankzij Trump werd de bank niet aangeklaagd. Barkey vermoedt dat als Biden president wordt, er over de Hallbank een deal wordt gesloten met Turkije en zal er een afkoopsom moeten worden betaald.

Trump is een voor Amerika ongewone buitenlandpoliticus: hij wil minder militaire inmenging van Amerika aan de andere kant van de oceaan en trekt daarom juist troepen terug uit Europa, Afghanistan en Syrië. Het machtsvacuüm op het wereldtoneel dat Trumps isolationisme achterlaat wordt voor een deel door Erdogan opgevuld, stellen Barkey en Bajalan. Toen Trump zich vorig jaar terugtrok uit Syrië, was dit een grote overwinning voor Erdogan: hij kon nu afrekenen met de Koerdische strijders van de YPG in Noord-Syrië.

‘Dankzij Trumps America First heeft Turkije nu de vrije hand in het Midden-Oosten’

Bajalan: ‘Het is heel begrijpelijk dat Erdogan pro-Trump is, want dankzij Trumps America First heeft Turkije nu de vrije hand in het Midden-Oosten. Toen Barack Obama nog president was, kon Erdogan nog niet zijn gang gaan. Ook moest Turkije meevechten tegen ISIS – wat Erdogan met tegenzin deed, want hij wilde een regimeverandering in Syrië en Assad weg hebben.’

‘De Koerden hielpen ons in 1944 niet in Normandië’, verdedigde Trump zijn besluit om de Koerden allen te laten. Barkey: Hij weet dus helemaal niet dat Koerdistan in 1944 helemaal niet bestond.’

Het machtsvacuüm dat nu in de wereld ontstaat, omdat de Amerikanen dankzij Trumps isolationisme een kleinere rol op het wereldtoneel spelen, wordt voor een deel door Erdogan opgevuld, stellen Barkey en Bajalan. Turkije is niet alleen actief in Syrië, maar ook in Libië, de Oostelijke Middellandse Zee en de Kaukasus, waar Syrische huurlingen in Turkse dienst Azerbeidzjan helpen om Nagorno-Karabach op Armenië terug te veroveren. ‘Als Trump de presidentsverkiezingen wint, dan betekent dit dat er geen Amerikaanse pushbacks zullen komen tegen Erdogans agressieve buitenlandse politiek’, zegt Bajalan.

Barkey: ‘Erdogan krijgt dan een power boost. Als Trump op 3 november wint, dan kan Erdogan de rol van regionale pestkop blijven spelen. Eventuele maatregelen die het Amerikaanse staatsapparaat graag tegen Turkije wil nemen, worden door Trump tegengehouden na een telefoontje van Erdogan.’

Erdogan kan het niet alleen goed vinden met Erdogan, maar kijkt in zekere zin ook tegen hem op, vertelt Bajalan. ‘In zijn boek The room where it happened schetst voormalig veiligheidsadviseur John Bolton president Trump als iemand die zeer pro-Turkije is. Trump is onder de indruk van Erdogans rally’s.’

Tegengas

Zullen de Verenigde Staten, als Biden president wordt, Turkije dan wél hard aanpakken? Zo heeft Biden in een interview ferme kritiek geuit op Erdogan en gezegd dat hij de oppositie in Turkije wil steunen. Volgens Barkey heeft Turkije voor Biden geen topprioriteit – dat is de binnenlandse politiek al – maar is Turkije wel belangrijk.

‘Turkije zal niet zo snel uit de NAVO worden gegooid, daarvoor is de strategische ligging van Turkije en de Amerikaanse luchtmachtbasis in het land te belangrijk. Maar ik geloof wel dat de VS zich kritischer zullen opstellen en Erdogan niet ongestuurd zijn gang zal laten gaan. Misschien dat Turkije zich om die reden nu in allerlei buitenlandse avonturen stort, om Biden straks voor een voldongen feit te stellen waar hij praktisch niets meer aan kan veranderen.’

Bajalan denkt dat de buitenlandse politiek van Biden door veel Republikeinen gesteund zal worden. ‘Het Witte Huis is pro-Turkije, maar rechts Amerika is dat helemaal niet. Denk aan conservatieve christenen die nu sympathiseren met de Armeniërs in de oorlog om Nagorno-Karabach. Of islamofobe nieuwsmedia.’

Ook Democraten die in eerste instantie nog pro-Erdogan leken, zoals het islamitische Congreslid Ilhan Omar, raakt Erdogan kwijt, zegt Bajalan. ‘Omar komt tegenwoordig op voor Turkse politieke gevangenen. Ze is helemaal niet pro-Erdogan. Omar denkt vanuit de belangen van de Somalische gemeenschap in de VS. Turkije investeert in Somalië, vandaar haar aanvankelijke sympathie. Maar de radicaal-linkse vleugel van de Democraten die ze vertegenwoordigt, sympathiseert met de marxistische YPG. Erdogan is zijn Amerikaanse vrienden kwijt aan het raken, is mijn indruk.’

’Erdogan is vastbesloten om de HDP, de derde partij van het land, definitief uit te schakelen’, stelt Barkey. Dit doet de Turkse president ook bij winst van Biden, die gezegd heeft de Turkse oppositie juist te willen steunen. ‘Erdogan wil een sterke positie tegenover Biden hebben en hem laten zien dat het Turkse volk achter hem staat. Daarom wil Erdogan nieuwe verkiezingen die moeten resulteren in een sterk mandaat, maar dan mag de HDP geen roet in het eten gooien’.

Parlementariërs zijn nu niet meer onschendbaar. HDP-parlementariërs kunnen daarom voor terrorisme worden aangeklaagd, omdat ze zogenaamd banden hebben met de Koerdische afscheidingsbeweging PKK. Barkey: ‘Erdogan gaat de HDP breken: alle HDP-Kamerleden uit het parlement verwijderen, alle overgebleven HDP-burgemeesters afzetten en in het voorjaar van 2021 nieuwe verkiezingen uitschrijven, zodat er niets meer van de HDP overblijft.’

‘Erdogan hoeft van Turkije geen eenpartijstaat te maken, zolang de oppositie verdeeld blijft of tandeloos is’, vult Bajalan aan. ‘De grootste oppositiepartij CHP is weliswaar seculier, maar steunt in grote lijnen de buitenlandse politiek van Erdogan. Datzelfde geldt voor de nationalistische partij IYI. En vanwege de repressie durven veel oppositiepolitici niet echt kritisch te zijn.’

Stevig aanpakken

Turkije was altijd al een regionale grootmacht, maar nu is er een leider die deze macht wil gebruiken voor een bepaald doel, stelt Barkey. ‘Vroeger verdedigde Turkije de status quo, nu wil Turkije de status quo juist veranderen en zorgt het overal in de regio voor onrust. Turkije investeert ook in deze gebieden: in Libië, in Syrië, in de Oostelijke Middellandse Zee, in de Kaukasus – maar ook op de Balkan, waar Turkije niet militair actief is.’

‘Toen Barack Obama nog president was, kon Erdogan niet zomaar alles doen. Maar Trump heeft hem vleugels gegeven’

Erdogan schermt vaak met Ottomaanse nostalgie, maar qua buitenlandse politiek lijkt Erdogans Turkije veel meer op het imperialistische Italië van Benito Mussolini, zegt Bajalan. ‘Ze zijn actief op de Balkan, in de Oostelijke Middellandse Zee, in Libië en last but not least de Hoorn van Afrika, precies die gebieden waar Italië actief was als imperialistische mogendheid.’ Erdogan voegt daar nog een scheutje Panturks nationalisme aan toe. ‘Turkije helpt nu ook Azerbeidzjan in de oorlog tegen Armenië.’

Omdat niemand hem stopt, blijft Erdogan maar doorgaan met zijn bully-politiek, aldus Barkey. ‘Toen Barack Obama nog president was, kon Erdogan niet zomaar alles doen. Maar Trump heeft hem vleugels gegeven. En hij neemt steeds meer risico, omdat zijn agressie onbestraft blijft.’

Ook Europa maakt geen vuist tegen Turkije, ook niet toen Erdogan begin dit jaar de vluchtelingendeal op losse schroeven zette en de poort naar Europa voor migranten opende. Zal Erdogan bij winst van Trump de vrijheid voelen om Europa weer te confronteren met een nieuwe vluchtelingencrisis? Barkey is sceptisch. ‘Dit is een wapen dat hij maar één keer kan gebruiken, een pistool met één kogel.’

Toch is Europa hier doodsbenauwd voor, vult Bajalan aan. ‘Dit is Erdogans grote troefkaart. Die heeft hij ook achter de hand als Biden de presidentsverkiezingen wint. Erdogan wil dat de dreiging van een nieuwe vluchtelingencrisis als een Zwaard van Damocles boven Europa’s hoofd hangt.’

Europa moet Erdogan stevig maar bedachtzaam aanpakken, vinden beide deskundigen. ‘Turkije is nog steeds belangrijk voor het Westen. Een ineenstorting van het land is onwenselijk, evenals een burgeroorlog’, zegt Barkey. ‘Dan verandert Turkije in een Irak of Syrië. En dan zijn we veel verder van huis. Het Westen moet Erdogan een voet dwars zetten, duidelijk maken dat zijn agressieve politiek niet werkt. Tegelijkertijd moet Turkije een perspectief geboden worden, dat goede samenwerking loont.’

De EU heeft echter één superwapen in huis, aldus Barkey: haar economische kracht. ‘Europa is feitelijk veel belangrijker voor Turkije dan de VS, vanwege de Turkse export naar de EU. En in Turkije zijn de mensen een zekere levensstandaard gewend geraakt. Kom je daaraan, dan worden de mensen boos. Erdogan kan niet voor het isolement kiezen, zoals dictators van straatarme landen. Dat heeft een economische prijs en dat pikken de mensen niet.’

‘We hebben een probleem met Turkije’, benadrukt Barkey. ‘Onder het leiderschap van Erdogan, vooral laatste zeven jaar, is Turkije openlijk antiwesters geworden. Daarvoor was Turkije dat ook al, maar alleen instinctief. Bijna de helft van de Turken staat vol overtuiging achter Erdogan. En van degenen die niet achter hem staan volgen velen hem toch maar, omdat ze bang zijn. Een Turkse rechter heeft mij onlangs in afwezigheid tot verzwaard levenslang veroordeeld, omdat ik tijdens de mislukte staatsgreep van 2016 in Istanbul was. Mijn persoon zou het bewijs zijn van buitenlandse, Westerse inmenging bij de coup. Dat Biden in een interview heeft gezegd dat hij de oppositie in Turkije wil steunen, wordt ook gezien als buitenlandse inmenging, als steun voor een nieuwe coup.’