Hoe belangrijk zijn de lokale verkiezingen van 31 maart voor Turkije?

Op zondag 31 maart vinden in Turkije de lokale verkiezingen plaats. Naast gemeenteraadsleden worden tijdens deze verkiezingen ook de burgemeesters verkozen. Omdat het lokale verkiezingen betreft kunnen Turkse Nederlanders, Duitsers enzovoort niet stemmen. Toch staat er veel op het spel. Volgens de Turkse journalist Yavuz Baydar, die vanwege de vervolging van journalisten en de gelijkschakeling van de pers in Turkije nu in Duitsland woont, kunnen we het belang van de lokale verkiezingen niet onderschatten. ‘Pas over vier jaar, in 2023, worden de volgende verkiezingen georganiseerd. De lokale verkiezingen gaan daarom over zoveel meer dan lokale kwesties. Het is eigenlijk een referendum: staat de meerderheid van de Turkse bevolking nog steeds achter Erdogan en zijn autoritaire beleid? Of laat men een ‘nee’ horen?’

Wat staat er op het spel op 31 maart? Gaat de AKP van Erdogan de verkiezingen winnen, of krijgt hij een spreekwoordelijke tik op zijn neus? Als de AKP verliest, wat zullen de gevolgen voor Turkije zijn? Hoeveel ruimte krijgen oppositiepartijen om campagne te voeren? Hoe gaat Turkije om met de pro-Koerdische HDP? En is het eigenlijk nog wel mogelijk, na de mislukte coup van 15 juli 2016 en het massaal opsluiten van dissidenten en journalisten, dat in Turkije de democratie en de rechtsstaat worden hersteld? Behalve met Yavuz Baydar ging De Kanttekening hierover in gesprek met Koerdoloog Joost Jongerden, voormalig HDP-parlementariër Ertugrul Kürkcü en Egid Helbest, medevoorzitter van HDK (Democratische Congres van Volkeren) en tijdens de Turkse parlementsverkiezingen van 2018 woordvoerder van HDP Nederland.

Spannende verkiezingen

Op woensdagavond was Ertugrul Kürkcü in Nederland, op een bijeenkomst van Kurds & Friends in Nieuwspoort in Den Haag. Kürkcü verloor op 20 mei 2016 zijn parlementaire immuniteit, net als 54 andere HDP-parlementariërs, en werd in december 2018 tot twee jaar gevangenisstraf veroordeeld. Voor die tijd is Kürkcü echter naar Duitsland gevlucht, waar hij actie voert tegen het autoritaire regime van Erdogan. Aan De Kanttekening vertelt hij dat de lokale verkiezingen niet eerlijk zullen verlopen, net als eerdere verkiezingen. ‘Erdogan wil niet verliezen. Er was in het verleden sprake van fraude met stembriefjes en van intimidatie. Dit gaat weer gebeuren. Toch zal Erdogan het deze keer moeilijker krijgen. In de grote steden heeft hij niet de volledige controle over de stembureaus. Hij kan de verkiezingen verliezen. Als dat gebeurt zal dat grote gevolgen hebben.’

Joost Jongerden onderschrijft deze analyse. ‘In Turkije is de pers gelijkgeschakeld. Er bestaan geen onafhankelijke media meer. Ze zijn allemaal pro-Erdogan en dus pro-AKP. De AKP maakt bovendien gebruik van overheidsfondsen om campagne te voeren. De oppositiepartijen krijgen nauwelijks media-aandacht. Politici van CHP, de seculier-nationalistische partij, en de HDP, hebben te maken gekregen met belemmeringen om campagne te gaan voeren. Even los van de vraag of er geknoeid gaat worden met de verkiezingsresultaten, oppositiepartijen wordt het vrijwel onmogelijk gemaakt om hun boodschap aan de man te brengen.’

Desondanks meent Jongerden dat de verkiezingen spannend zullen worden. ‘Het gaat slecht met de Turkse economie. Voorheen had Erdogan altijd het economische tij mee, maar nu kampt Turkije met een hoge werkloosheid en een torenhoge inflatie. De regering heeft besloten om tomaten en aardappelen te subsidiëren, zodat ze betaalbaar blijven voor de gewone mensen. Maar dit zorgt voor ellenlange rijen voor de uitgifteposten. Dit zijn beelden die bij velen het gevoel van crisis alleen maar versterken. Ik denk dat Erdogans AKP-partij en ook de ultranationalistische MHP, Erdogans coalitiepartner, heel veel moeite moeten doen om in de grote steden de grootste te blijven.’

Yavuz Baydar noemt de lokale verkiezingen een referendum voor of tegen Erdogan. ‘Het gaat op 31 maart echt om veel meer dan om het kiezen van gemeenteraadsleden en burgemeesters. Turkije kampt met vier crises: een politieke crisis, een administratieve crisis, een economische crisis en een sociale crisis. Het land drijft steeds verder van het Westen af, van de EU en van de NAVO. Vanwege het pad dat hij is ingeslagen heeft Erdogan veel vijanden gemaakt. Erdogan en zijn getrouwen, mensen van de AKP, de MHP en de ambtenaren die hem steunen, doen er daarom alles aan om de verkiezingen te winnen. Een overwinning voor de AKP zal het regime extra legitimiteit geven, Erdogan krijgt een carte blanche.’

Maar als de AKP en MHP straks verliezen, wat dan? ‘Dát is de ‘twenty million dollar question’, antwoordt Baydar. ‘Veel hangt af van de vraag hoeveel AKP en MHP verliezen. Zullen ze verliezen in Istanbul, in Ankara, in Izmir, in Antalya, in Bursa? Een nederlaag in Istanbul zal een grote symboolwaarde hebben, omdat deze stad al een kwart eeuw in handen van de AKP is. Volgens de polls staat de AKP in de grote steden op verlies. Uiteraard is het afwachten of de AKP ook daadwerkelijk verliest.’

Ertugrul Kürkcü klampt zich heel erg vast aan de polls. Hij hoopt vurig dat het verlies van de AKP het begin van het einde van Erdogan zal inluiden. Yavuz Baydar is sceptischer. ‘Zelfs als Erdogan verliest blijft hij natuurlijk regeren. Er komen geen vervroegde verkiezingen, ook al zal de oppositie dat eisen. Erdogan zit te stevig in zadel en wil aan de macht blijven.’

HDP

De HDP heeft haar electorale machtsbasis in Zuidoost-Turkije. Op dit moment zitten veel HDP-burgemeesters en andere politici in de gevangenis, omdat ze verdacht worden van banden met de PKK, die nog steeds op de terreurlijst staat van de Verenigde Staten en de Europese Unie. Ook de leider van de HDP, Selahattin Demirtas, zit in de gevangenis. Hij werd op 4 november 2016 gearresteerd omdat hij ervan verdacht werd de PKK moreel en logistiek te ondersteunen. Een maand later werd Demirtas tot vier jaar en acht maanden gevangenisstraf veroordeeld.

‘Uit een rapport uit 2018 van Human Rights Watch blijkt dat Turkije de grootste ‘terroristische’ gevangenispopulatie in de wereld heeft’, zegt Kürkcü tijdens zijn toespraak in Nieuwspoort. ‘Het gaat om journalisten, generaals, docenten, dokters, huisvrouwen en zelfs baby’s. Ze worden ervan beschuldigd dat ze de PKK steunen. Of dat betrokken zijn bij de Gülenbeweging, die verantwoordelijk wordt gesteld voor de mislukte coup. Of dat ze IS zouden steunen. Er zitten trouwens meer mensen gevangen dan de officiële cijfers beweren. De gevangenissen zijn echt overvol.’

In het door Kürkcü aangehaalde rapport van Human Rights Watch staat dat Turkije na 15 juli 2016 meer dan 110.000 ambtenaren en andere overheidsfunctionarissen ontslagen heeft. Daarnaast zitten er sinds de mislukte coup meer dan 50.000 mensen in voorarrest en zijn er nog veel meer mensen aangeklaagd.

Joost Jongerden vertelt dat Erdogan verklaard heeft dat wanneer HDP-burgemeesters gekozen worden hij ze zal vervangen. ‘Indien hij HDP-burgemeesters zal afzetten en vervangen door zijn eigen mensen, dan zal dat de politieke crisis in Turkije verder vergroten.’

‘Dankzij het nieuwe presidentiële systeem heeft Erdogan enorm veel extra bevoegdheden gekregen, om lokaal in te kunnen grijpen’, legt Yavuz Baydar uit. ‘Turkije is enorm gecentraliseerd. Ankara heeft veel macht over de burgemeesters, de financiën, de ambtenaren enzovoort. Als de HDP wint en HDP-burgemeesters en – raadsleden worden niet afgezet, dan nog heeft Erdogan heel veel mogelijkheden tot zijn beschikking om zijn wil te doen laten gelden in Zuidoost-Turkije.’

Volgens Egid Helbest van HDP Nederland was de pro-Koerdische democratische partij tot drie jaar geleden in opkomst. ‘Maar toen werd de staat van beleg uitgeroepen en werden mensen vervolgd en in de gevangenis gegooid. We zijn echter niet bang. De strijd gaat door.’ Helbest vertelt over de hongerstaking van Leyla Güven, de HDP-parlementariër die in hongerstaking is gegaan om op die manier te protesteren tegen het isolement van PKK-leider Abdullah Öcalan, die geen toegang krijgt tot zijn advocaten. ‘Güven is nu meer dan 140 dagen in hongerstaking. Haar voorbeeld krijgt overal navolging, honderden activisten zijn in hongerstaking gegaan.’ Volgens Helbest is het Turkse regime bang voor onrust. ‘Hongerstakers die zijn overleden en Koerdische activisten die zelfmoord hebben gepleegd worden in het geheim ’s nachts door de politie begraven, om op deze manier te voorkomen dat een begrafenis verandert in een politieke demonstratie. Het Turkse regime doet denken het Spanje van Franco. Daar werden tegenstanders van de dictatuur ook door het regime begraven.’

‘Something is rotten in the state of Denmark’

‘Turkije is geen rechtsstaat meer, de democratie is verder weg dan ooit, er is geen civil society meer en het regime geeft ruim baan aan nationalistische, anti-westerse sentimenten’, stelt Baydar als we hem vragen naar de staat van het land. Kürkcü beaamt dit en citeert Hamlet van Shakespeare: ‘Something is rotten in the state of Denmark.’ We moeten het dictatoriale karakter van het Turkse regime onder ogen zien. En het feit dat mensenrechten grof worden geschonden.’ Helbest noemt Turkije zonder blikken of blozen een fascistische en islamitische staat.

‘Aan deze situatie is Europa mede debet’, vindt Jongerden. ‘Het is verbazingwekkend dat Erdogan zo is geaccommodeerd. Hij komt echt overal mee weg. Met geweld, met autoritarisme, met een onberekenbare, agressieve buitenlandse politiek richting Syrië, Cyprus, Griekenland en Israël. Erdogan wordt met fluwelen handschoentjes aangepakt. Dat de Europese Unie zo meegaand is en Turkije niet op de vingers tikt komt door de vluchtelingendeal. De Europese leiders zijn doodsbenauwd dat Turkije de grenzen openzet, met een nieuwe vluchtelingencrisis als gevolg. Daarom doet de Europese Unie nu haar democratische waarden in de uitverkoop. Het is een bewijs van onvermogen.’

Maar is er nog hoop, voor een democratischer Turkije? ‘Op de middellange termijn zie ik de toekomst somber in’, antwoordt Baydar. ‘Erdogan zal er alles aan doen om aan de macht te blijven. Een scenario is dat hij de CHP of een andere partij probeert te verleiden om in een regering van nationale eenheid te stappen. Of hij creëert weer een nieuwe crisis, die als bliksemafleider fungeert en als gevolg heeft dat de natie weer achter hem gaat staan. Erdogan zal in ieder geval niet softer zijn richting de oppositie. Zijn tegenstanders zullen namelijk elke zwakte aangrijpen om zelf sterker te worden. Erdogan weet dat.’

Jongerden: ‘Erdogan heeft in Turkije onder zijn aanhangers inmiddels de statuur gekregen van de plaatsvervanger van God op aarde. Hij is echt niet van plan om te vertrekken en zal vermoedelijk nog heel lang de touwtjes stevig in handen hebben. Er komt geen machtswisseling zoals vroeger. Erdogan gaat straks niet schilderen in zijn buitenhuis. Hij heeft te veel vijanden gemaakt en is bang dat de macht die hij nu heeft bij een eventueel vertrek door een opvolger tegen hem zal worden gebruikt. Om dit te voorkomen moet hij aan de macht blijven. Dat is het nadeel van het dictatorschap, je kan niet met pensioen.’