Moeten er nog meer muren en hekken komen aan de buitengrenzen van Europa? Dat is in Brussel hét hete hangijzer, deze maand. Maar wie voor muren en grensbewaking is, is in feite ook voorstander van mishandeling, moord en marteling van vluchtelingen en migranten, beweert Roos Ykema van de Nederlandse actiegroep MiGreat.

Ykema vindt migratie een positief verschijnsel. Een zeldzaam standpunt in het Nederlandse debat vindt ze. Ook bij progressieve partijen als GroenLinks ziet ze het niet meer altijd terug. Terwijl Europa met vereende krachten in korte tijd 4,8 miljoen Oekraïense vluchtelingen wist te huisvesten, stelt het tegelijk al jarenlang dat het onhaalbaar is asielzoekers uit landen als Syrië, Afghanistan en Iran onderdak te bieden. Het hele politieke spectrum is volgens Ykema meegegaan in het idee dat migratie vooral begrensd moet worden.

Daarom zijn er ‘deals’ gesloten met landen als Turkije en Libië, met als doel dat zij vluchtelingen tegenhouden. Talrijk zijn de berichten over pushbacks, het terugsturen van mensen, vaak door hen weer de zee op te sturen. Dit is volgens vele critici een forse inbreuk op de mensenrechten en tevens levensgevaarlijk. De Europese Unie financiert grenspatrouilles en de inzet van Israëlische drones. Maar de strenge grenspolitiek leidt in Oost-Europa tot grote misstanden, zo bleek eind vorig jaar niet voor de eerste keer: vluchtelingen in kooien, marteling, mishandeling, verkrachting.

De hekken en muren die verrijzen, komen daar nog bij. Hongarije en Griekenland behoren tot de Europese landen die op die manier vluchtelingen willen tegenhouden. In de praktijk leidt het bouwen van muren er echter vooral toe dat vluchtelingenstromen zich verplaatsen naar plekken waar het nog wel mogelijk is de grens over te gaan. Dan gaat het bijvoorbeeld om bossen en rivieren – en dat brengt risico’s met zich mee voor vluchtelingen.

Nederland is al jarenlang voorstander van het ‘beschermen’ van de Europese buitengrenzen. Europa moet niet alleen vluchtelingen tegenhouden, maar ook sneller en in grotere aantallen terugsturen. Met die boodschap was premier Mark Rutte deze maand in Brussel.

Maar er klinkt ook een tegengeluid. Coalitiepartij D66 is tegenstander van een al te restrictief grensbeleid, omdat het vooral mensensmokkel zou bevorderen. Ook linkse partijen keuren dit af. Slechts weinigen gaan hierin echter zo ver als MiGreat, een organisatie die is gefundeerd op het idee dat iedereen vrij is te migreren. Afgelopen zomer deelden zij maaltijden en spullen uit aan asielzoekers in Ter Apel. In bredere zin voert deze organisatie campagne voor het afschaffen van grensbewaking en vrijheid van beweging.

Je vindt dat de Europese buitengrenzen geen bescherming verdienen. Waarom niet?

‘Het idee dat we grenzen moeten beschermen, insinueert dat er een gevaar is. Als je grenzen wilt beschermen, bescherm je die tégen mensen die blijkbaar gevaarlijk zijn. Dan is iedereen uit Afrika en het Midden-Oosten dus een bedreiging. Dat zijn extremistische denkbeelden, die genormaliseerd worden door te spreken over het ‘beschermen’ van grenzen. Mensen kunnen heel goed zelf beslissen waar zij willen wonen, het is niet aan ons om mensen tegen te houden. Omdat de ongelijkheid wereldwijd enorm is, kan migratie een enorme kracht zijn tegen armoede en uitbuiting.’

Gebeurt dat normaliseren ook in de gesprekken in Brussel, tussen de diverse landen, over migratie?

‘Absoluut. Ik heb een paar jaar aan de Europese grenzen gewerkt, onder andere in Bosnië, waar mensen kwamen die vanuit Kroatië waren teruggestuurd en die daar waren gemarteld. Met verwondingen en al zijn ze gewoon over de grens naar Bosnië gezet. Hongarije gebruikt ook zwaar geweld Elke keer als Nederland oproept tot ‘betere’ grensbewaking is dit een oproep voor grenslanden om geweld te blijven gebruiken.

Sinds 2015 is het in die regio bijna oorlogsgebied. Er vliegen continu helikopters rond en er lopen zwaarbewapende grensbewakers rond. Het voelt als een oorlog tegen migranten. De Europese Commissie en het Europees Parlement hebben wel iets van kritiek geuit. Maar de Raad van Ministers is het meest problematisch. Daarin zitten de regeringsleiders van alle landen, onder wie Mark Rutte, die structureel oproepen tot meer bewaking en controles, met als gevolg de meest gruwelijke vormen van geweld.

Europa financiert al jaren deze grensbewaking, waarbij marteling wordt gebruikt en mensen doodgaan. Dus het is hypocriet om geen hek te willen, maar wel de middelen te geven om de grenzen te bewaken.’

Welke rol speelt Nederland hierbij?

‘Nederland is een van de voortrekkers van strenger grensbeleid. Wij roepen makkelijk: Oost-Europese landen zijn slecht bezig. De Europese Unie steunt de grenslanden met geld en grensbewakers, maar officieel niet met wapens en de bouw van muren. Maar de mensen die teruggestuurd worden, hebben wel allemaal littekens en blauwe plekken van tasers en knuppels.

Zelfs Hongarije, dat er een sport van heeft gemaakt vluchtelingen te weren, doet dat niet voor zichzelf, maar omdat wij dat willen. Het kost hen klauwen met geld. Ik heb nog nooit een vluchteling ontmoet die in Kroatië of Hongarije wilde blijven. Zij willen naar West-Europa en uiteindelijk is al het geweld aan de grenzen vooral in het belang van landen als Nederland.

Vorig jaar was in het nieuws dat Bulgarije vluchtelingen vasthoudt in kooien. Premier Mark Rutte gaf tegelijkertijd aan Bulgarije niet toe te willen laten tot Schengen omdat het land zijn grensbewaking niet op orde zou hebben. Dat moet dus nog strenger. Toch is er geen enkele journalist die onze politici verantwoordelijk houdt voor wat er in Bulgarije gebeurt. Nederlandse politici komen veel te makkelijk weg met het uitbesteden van misdadig beleid en misdadig handelen.’

‘Het nieuws richt zich vaak op mensen die boos zijn over asielzoekerscentra’

De Turkijedeal wordt tegenwoordig gezien als redelijk succesvol: miljoenen vluchtelingen blijven daar, komen niet hierheen. Hoe kijk jij daar tegenaan?

‘Het concept van zulke deals is problematisch. Ik denk dat de Libiëdeal een erger voorbeeld is, maar daarover komt weinig over naar buiten omdat in dat land journalisten hun werk niet kunnen doen. Deze deals werken uiteindelijk niet, maar brengen wel leed toe: de routes verschuiven en worden gevaarlijker. Hongarije heeft een beest van een grenshek, bestaande uit drie lagen met honden en bewakers. Toch steken elke dag tientallen mensen daar over. Ze hebben wonden van prikkeldraad, maar ze doen het wel.

Hetzelfde gebeurt met de Turkijedeal. Het doel was om te voorkomen dat Syriërs zouden oversteken, maar die migratie stopte helemaal niet, maar verplaatste zich van de zee naar routes over land. De achterliggende redenatie van politici was: het is zo erg dat mensen verdrinken op zee, dus moeten we hun rechten verder inperken zodat ze niet meer op die bootjes gaan zitten. Zonder daarbij te erkennen dat mensen een goede reden hebben om op een boot te stappen.

Eigenlijk is het ook best een neokoloniaal instrument. Turkije heeft meeste vluchtelingen ter wereld. Dat ondermijnt de democratie daar. Wij betalen hen veel geld – kopen hen eigenlijk om – met als doel beleid te voeren dat in ons belang is. Dat ondermijnt de democratie daar.’

Maar als de Turkijedeal stopt, komen 3,5 miljoen vluchtelingen misschien wel hierheen. Dat kunnen we niet aan, zegt de politiek dan.

‘Dan is de aanname wel dat ze allemaal zullen komen. Dat lijkt me onwaarschijnlijk. Tegelijk: volgens mij kunnen wij makkelijk drie tot vier miljoen mensen opvangen. Zoveel Oekraïners zijn hier ook heen gekomen en onze samenlevingen zijn niet ingestort. We mogen blij zijn dat er mensen zijn die hierheen komen, zeker met de vergrijzing en de personeelstekorten. Migratie is een positieve kracht.’

De inwoners van Albergen dachten daar afgelopen zomer anders over. Zij vinden dat we te weinig draagkracht hebben om al die mensen op te vangen.

‘Er is zoveel racistische shit geroepen dat het draagvlak inderdaad ondermijnd is. Wij zien ook gemeenten die juist wel opvang willen, maar dat is niet een week lang in het nieuws. Het nieuws richt zich vaak op mensen die boos zijn over asielzoekerscentra.

Het is natuurlijk ook niet altijd makkelijk, er is ook overlast. Maar we hebben wel een heel negatief zelfbeeld als we denken dat onze hele beschaving ontwricht raakt door de komst van een paar mensen uit het Midden-Oosten.’

Italië bekleedt in Europa een sleutelpositie. Kijken veel landen die de grenzen willen sluiten nu naar de nieuwe extreemrechtse Italiaanse premier Giorgia Meloni?

‘Het feit dat Giorgia Meloni premier is, betekent dat het moeilijker is geworden drenkelingen te redden op de Middellandse Zee. Met name Nederland, Oostenrijk en Zweden roepen op tot strenge grensbewaking. Italië zit echter in een andere positie. Hoe erg zou de situatie daar zijn als mensen sneller kunnen doorreizen naar andere landen?

We geven landen als Italië snel de schuld van de crisis rond vluchtelingenopvang en noemen onszelf ruimdenkend. Er zitten in onze regering echter partijen die extreemrechts beleid voorstaan en uitvoeren. De VVD en het CDA dringen aan op wat ze noemen beter beschermen van grenzen, terwijl ze weten dat daarbij al jaren geweld en martelingen plaatsvinden. En die misstanden gaan al jaren onveranderd door. Dus in feite steunen ze dat. Tegelijk roepen ze dat Meloni en (de Hongaarse premier, red.) Viktor Orbán zo erg zijn.’

Zijn er in Europa vanuit jouw perspectief ook positieve krachten als het gaat om de omgang met migratie?

‘Ik heb gemengde gevoelens. De Europese Commissie en het Europarlement zetten zich bijvoorbeeld in voor arbeidsmigratie, maar zijn ook gevoelig voor druk uit de lidstaten om migratie juist te stoppen. Er is daar nu discussie over het financieren van grenshekken. Op dat punt dreigen het parlement en de commissie te bezwijken onder de West-Europese druk.’

In het Europees parlement zitten Nederlandse politici in grote partijen. Zijn daar krachten zichtbaar die positiever tegen migratie aankijken?

‘De Europese Volkspartij, waarin het CDA zit, heeft heel extreme denkbeelden. Vanuit Nederland is daar weinig kritiek op. Aan de andere kant zijn er in Europa politici die bijvoorbeeld serieus werk maken van arbeidsmigratie, terwijl daar in Nederland weinig ruimte voor is. Ook dringt de EU veel meer aan op rapportages over en controle op Frontex en de grensbewaking. Dat gaat mij natuurlijk nooit ver genoeg, maar er zijn in het Europees parlement partijen die zich daarvoor inzetten. Hopelijk kan het politieke klimaat omslaan naar een wereld waarin ieder mens vrij is om te verhuizen.’