Het kan via injecties, laserbehandelingen en pillen, maar crèmes zijn de meest voorkomende manier: de praktijk van huidbleken is nog altijd doodnormaal in grote delen van de wereld.

Huidbleken is een miljardenindustrie die alleen maar blijft groeien. Vooral in Afrikaanse en Aziatische landen zijn de producten populair. Acht op de tien Nigeriaanse vrouwen gebruiken producten die het bleken van de huid beloven en 70 procent van de Indiase vrouwen zegt weleens een van deze producten te hebben gekocht. Azië heeft sinds korte tijd een groot deel van de markt ingenomen.

In India worden de populaire crèmes zelfs aangeprezen door Bollywoodsterren als Shah Rukh Khan, die de mannelijke variant ‘Fair & Handsome’ nu al acht jaar promoot. De Indiase journaliste en vertaalster Sukanthi (25) uit Mumbai heeft de reclames van jongs af aan meegekregen. Ze ergert zich eraan dat er in de loop van de jaren niets lijkt veranderd.

‘De meeste reclames volgen een standaard script. Er is een meisje dat zich ongelukkig voelt, ze heeft geen baan en geen vriend. Dan behandelt ze haar huid met een van de producten en dan opeens krijgt ze de baan van haar dromen, ontmoet ze de liefde van haar leven, maakt ze prachtige reizen, enzovoort.’

Huidskleur is een veelbesproken onderwerp in India, legt de journaliste uit. ‘Een lichte huid wordt beschouwd als schoonheidsideaal. Vooral voor vrouwen en in mindere mate voor mannen. Jonge meisjes wordt vaak verteld dat ze niet buiten in de zon moeten lopen, omdat ze anders een kleurtje krijgen.’

De boodschap in de reclames is duidelijk. Met een donkere huid ben je ongelukkig en sta je laag in aanzien, terwijl je met een lichtere huid meer in het leven zal bereiken. Een lichte kleur wordt gelinkt aan macht, succes, schoonheid en zelfredzaamheid.

‘Sommige merken zoals ‘Fair & Lovely’ doen het voorkomen als een onschuldige fairness-behandeling’, vervolgt Sukanthi. ‘Alsof je genezen moet worden van een donkere huid. Terwijl het vaak niet meer is dan een huidbleekproduct.’

Sukanthi merkt hierbij wel op dat het een gelegenheidsproduct is. Mensen gaan naar schoonheidssalons om hun huid te bleken voordat ze een groot evenement hebben, zoals een bruiloft. Ze vertelt dat ze de producten zelf niet gebruikt. Ze kent ook niemand die het gebruikt omdat er niet over wordt gepraat, zegt ze.

Controverse

Dankzij de Black Lives Matter-beweging zijn de huidbleekproducten uiterst controversieel geworden. In juni stopte het bedrijf Johnson & Johnson met de verkoop van huidbleekproducten in Azië en het Midden-Oosten. En het Britse-Nederlandse Unilever, wereldmarktleider met de populaire crème ‘Fair & Lovely’, besloot onlangs om het woord ‘fair’ (‘eerlijk’) te schrappen.

Dat wil niet zeggen dat huidbleekmiddelen tot voor kort niet omstreden waren. Het onderzoeksjournalistieke tv-programma Zembla onthulde in 2013 dat ook in Nederland op grote schaal huidbleekcrèmes worden verkocht, ondanks een eerder statement van Unilever dat hier in Europa geen markt voor zou zijn. Wetenschappers Patricia Gomes en Wiete Westerhof, die in 2001 onderzoek deden naar chemische huidbleekmiddelen onder Indiase en Afrikaanse vrouwen, noemen huidbleekmiddelen een ‘onderdrukkinginstrument, verpakt in een millennia oude schoonheidstraditie.’

Saket Jadhav (30), een human resource professional uit de Indiase stad Pune, vindt dat de crèmes een verkeerde boodschap geven. ‘Ze doen voorkomen dat een donkere huidskleur een ziekte of een misdaad is. Het is walgelijk. Hier in India zijn mensen geobsedeerd door een lichte huid. Ze geloven dat je met een lichtere huid gemakkelijker door de maatschappij wordt geaccepteerd. Een lichte huid is een van de belangrijkste punten waarop vrouwen worden beoordeeld, voordat ze in het huwelijksbootje kunnen stappen.’

Hij heeft de vooroordelen van dichtbij meegemaakt. ‘Mijn ex-vriendin kwam uit het zuiden van India, waar de meeste mensen een donkere huidskleur hebben. Mijn tante zei dat ik mij geen toekomst met haar moest voorstellen. Dat was de laatste keer dat ik mijn tante heb gesproken. Het erge is dat mijn tante zelf ook donker van kleur is. In zo’n hypocriete wereld leven we. In het Westen heb je ‘white privilege’, in India is het niet anders. Het is alleen dat er in India niet over wordt gepraat.’

‘Alsof je genezen moet worden van een donkere huid’

Waarom veel Indiërs toch graag een lichtere huid willen is een moeilijke vraag om te beantwoorden. Saket, Sukanthi en anderen wijzen naar het eeuwenoude kastensysteem, dat nog steeds aanwezig is in India. De hoogste kaste, de Brahmanen, zijn vaak lichter van kleur dan mensen van de laagste kaste, de onaanraakbaren.

De westerse naties – Nederland, Frankrijk en vooral Groot-Brittannië – hebben ten tijde van het kolonialisme aan dit systeem meegewerkt, door vooral de Brahmanen hoge posten te geven. De voorkeur voor een lichte huid heeft zich zo diep in het systeem geworteld, dat het een onbewuste overtuiging van velen is geworden.

Ook buiten India

De stereotyperingen van een lichte huidskleur zijn ook buiten de grenzen van India te vinden. Aswathi Thomas (20), een student uit Texas, kreeg veel nare reacties op haar huidskleur. Ze schreef een blog over de reacties toen zij zestien was. In dit blog besprak ze de nare ervaringen die zij had meegemaakt in haar hindoestaanse gemeenschap.

‘Ik ben van Indiase afkomst en in Texas geboren’, vertelt ze. ‘Ik groeide op in de Amerikaanse cultuur waarin iedereen geobsedeerd is door zonnebaden. Als ik naar het strand ging, kreeg ik van mijn familie te horen dat ik in de schaduw moest zitten, mij moest bedekken en een hoed moest dragen om ervoor te zorgen dat ik niet nog donkerder werd.’

Omdat ze donkerder was dan haar hindoestaanse leeftijdsgenootjes werd ze door hen gediscrimineerd. ‘Ik heb dagenlang gehuild en besloot mijn ervaringen op te schrijven.’ De blog van Aswathi ging viral, omdat veel mensen zich in haar verhaal erkenden. ‘Na de publicatie kwamen de meisjes naar me toe om hun excuses aan te bieden. Ze hadden zich niet gerealiseerd hoe pijnlijk hun opmerkingen waren.’

Toen ze naar India ging voor familiebezoek, kreeg Aswathi te horen dat ze wel heel donker was geworden. Familieleden kwamen toen met producten aanzetten die de huid lichter maken. ‘Ik heb geen echte huidbleekproducten gebruikt, maar wel ‘Fair & Lovely’ en een paar andere’, vertelt ze mij. ‘Maar dat deed ik meer om mijn omgeving te pleasen, niet omdat ik dat zelf nou zo graag wilde.’

Veel andere crèmes bevatten het schadelijke element hydrochinon, een bleekmiddel dat sinds 2001 verboden is in verschillende Afrikaanse landen en de EU. Dit soort crèmes vond Aswathi te riskant. ‘Je hoort verschrikkelijke verhalen, dat mensen hun huid verpesten met die producten en hun gezondheid op het spel zetten.’

Racisme onder Hindoestanen

De Nederlandse danseres Ravy (28) is een artieste met Surinaams-Hindoestaanse wortels. Ravy maakt onderscheid tussen Indiase Hindoestanen en Surinaamse Hindoestanen. ‘In Suriname hebben we een multiculturele samenleving, dus daarom is de obsessie met een lichte huidskleur minder.’

Toch kwam ze met de stereotyperingen van huidskleur in aanraking toen ze twee jaar in Londen woonde. ‘Een keer kwam een eigenaar van een kleine supermarkt aanzetten met een huidbleekcrème. Terwijl ik nergens om had gevraagd. Toen ben ik kwaad weggelopen.’

Ook vertelt Ravy over dat ze in Londen met Jamaicaanse vrienden een kleine winkel binnenkwam, gerund door Hindoestanen. ‘Toen ik later een keertje in mijn eentje kwam, vroeg de eigenaar wat ik eigenlijk deed met die vrienden van mij. Ik voerde een kleine discussie met hem, maar kwam er al snel achter dat dit geen zin had. Ik heb snel afgerekend en ben weggegaan.’

Ravy constateert dat de media mensen zo onzeker maakt, dat ze geld spenderen aan producten zoals huidbleek om ze gelukkiger te laten voelen. ‘Mensen moeten beseffen dat de media niet de baas zijn, maar de consument. In hoeverre je je laat beïnvloeden, bepaal je toch zelf?’

Veel mensen met een donkere huidskleur worden er door hun eigen gemeenschap op beoordeeld. De kritiek op de huidskleur van Aswathi kwam vooral uit haar eigen gemeenschap. Ravy herkent dit. Ze is geboren en getogen in Den Haag. Op de basisschool begon het.

Ravy: ‘Ik zat met voornamelijk Hindoestaanse kinderen in de klas, die er heel andere ideeën op nahielden. Ik was opgegroeid met de Amerikaanse hiphopcultuur. Als ik een trui van de bekende rapper Tupac droeg dan zeiden mijn klasgenoten tegen mij: ‘Wat doe je met die neger op je trui?’ Ravy schrok van dit antwoord. Vooral ook omdat ze Tupac niet kenden. ‘Mijn klas leek wel een cult. Het enige dat ze kenden was Bollywood.’

Het werd Ravy duidelijk dat een donkere huidskleur in haar klas werd gestigmatiseerd. ‘Onze leraar vertelde fabeltjes hoe zwarte mensen waren ontstaan. Ze hadden God boos gemaakt, God had daarop hun huizen in brand had gestoken, waardoor ze kroeshaar kregen en een donkere huidskleur.’

‘Mensen moeten beseffen dat de media niet de baas zijn, maar de consument’

Lange tijd wilde Ravy niets te maken hebben met de Hindoestaanse cultuur. ‘Waarom zou ik proberen te integreren in deze cultuur, als ik toch anders ben? Ik ben alles wat niet mag: donker, lesbisch, vrouw.’ Ze begon alles dat Hindoestaans was te ontwijken. Zwarte mensen accepteerden haar sneller.

Ravy creëert op social media een safe space voor leeftijdsgenoten met een donkere huidskleur van de LGBTQIA-gemeenschap, waar ervaringen worden uitgewisseld en lotgenoten elkaar kunnen steunen. Haar levensmotto luid nu: If you want to change the world – be the change.

‘Ik kan ook gewoon het levende positieve voorbeeld worden’, zegt ze. ‘Dat als mensen mij zien zij zullen zeggen: ‘Zij is tof, man.’ Zo komen we een stap dichterbij. Dat we uiteindelijk allemaal op dezelfde manier worden geaccepteerd.’