Minister Faber werkt naar eigen zeggen hard aan de begroting van asiel en migratie. Waar trekken we de grens? Hoe ver kunnen we gaan in het opvangen van mensen die voor hun leven vluchten, terwijl de echte oplossing misschien wel ergens anders ligt?

We zien het elke dag: oorlogen, geweld, verwoesting. Oekraïne, Syrië, Afghanistan, delen van Afrika, Gaza en Libanon, het lijkt alsof de wereld in brand staat en Europa, met zijn veilige havens, wordt het toevluchtsoord. Maar wanneer we spreken over opvang, verdeling, asielbeleid en politieke druk, vergeten we vaak de belangrijkste vraag: waarom zijn deze mensen überhaupt op de vlucht? Waarom komen ze naar ons? Waarom naar Europa? Misschien ligt de echte oplossing niet in het aantal opvangplekken dat we bieden, maar in het stoppen van de oorlogen zelf.

Laten we eerlijk zijn: elke vluchteling is in de kern een mens die veiligheid zoekt. Maar waarom zijn er zoveel mensen op zoek naar veiligheid? Oorlogen, gedreven door macht, geld, politieke agenda’s, en ja, soms ook door westerse bemoeienissen. Ik durf het bijna niet hardop te zeggen, maar is dat niet de waarheid? Hebben wij in het Westen niet zelf een aandeel in deze crisis door onze militaire interventies, onze geopolitieke spelletjes, onze economische belangen?

Is de oplossing dan niet dat we moeten ophouden met ingrijpen in landen waar we nauwelijks iets van begrijpen?

Kijk naar Syrië. We zagen daar de pijnlijke gevolgen van de jarenlange oorlog, maar hoe begon het? Hoeveel invloed hadden Westerse landen, direct of indirect, op het ontstaan en de escalatie van die oorlog? De vluchtelingen die nu Europa overspoelen, vluchten niet alleen voor dictatoriale regimes of extremistische groeperingen; ze vluchten voor een oorlog die mede werd gevoed door internationale inmenging. En dat geldt niet alleen voor Syrië. Afghanistan, Libië, Irak, overal waar westerse landen zich hebben gemengd, zijn de gevolgen desastreus.

Dus dan stel ik mezelf de vraag: als we de oorlogen konden stoppen, zouden we dan ook de vluchtelingenstromen stoppen? Is de oplossing dan niet dat we moeten ophouden met ingrijpen in landen waar we nauwelijks iets van begrijpen? Misschien ligt daar wel de kern van het probleem: we proberen vaak vrede te brengen door oorlog, stabiliteit door interventie, maar creëren daarmee alleen maar meer chaos.

En toch… Terwijl ik dit schrijf, vraag ik me af: hoe zouden we dan moeten handelen? Konden we stil blijven zitten toen de Oekraïense bevolking werd aangevallen? Moeten we ons afzijdig houden nu de Taliban weer aan de macht is in Afghanistan? Het is een duivels dilemma, en elke beslissing die we nemen lijkt te leiden tot nieuwe vormen van ellende. Moeten we dan de wereld gewoon laten branden? Of zouden we juist meer moeten doen om conflicten diplomatiek op te lossen, om te investeren in preventie in plaats van interventie?

En als we onze handen uit de geopolitieke strijd zouden terugtrekken, zouden we dan echt de vrede brengen die we hopen te bereiken? Of zouden er dan andere machten opstaan, die zich in het vacuüm storten en precies dezelfde fouten maken? De cynicus in mij fluistert dat de wereld misschien altijd een chaotische, conflictueuze plek zal blijven, en dat mensen altijd op zoek zullen gaan naar een betere plek om te wonen, weg van geweld en weg van oorlog.

Zouden we niet preventief kunnen optreden, zodat mensen nooit meer hoeven te vluchten?

Toch blijf ik dromen van een andere mogelijkheid. Wat als we ophielden met het verkopen van wapens, met het steunen van regimes die een genocide uitvoeren, die mensen onderdrukken? Wat als we onze energie zouden steken in het bouwen van vrede, in plaats van het winnen van conflicten? Wat als Westerse bemoeienis zou verschuiven van militair naar humanitair, echt humanitair, zonder verborgen agenda’s?

In plaats van telkens achteraf vluchtelingen op te vangen, zouden we niet preventief kunnen optreden, zodat mensen nooit meer hoeven te vluchten? Zodat de grens die we steeds weer proberen te trekken, de grens tussen oorlog en vrede, tussen wanhoop en hoop, tussen hen en ons, simpelweg niet meer nodig is?

Misschien is dat een utopie. Misschien is het naïef. Maar is dat niet waar we naar zouden moeten streven? Dat niemand zijn land, zijn familie, zijn leven hoeft op te geven omdat anderen met macht willen spelen? Want zolang we dat niet doen, blijven we in cirkels draaien. En blijven we ons de vraag stellen: Waar trekken we de grens?

Misschien is het tijd dat we die grens verschuiven.

Het volk van de VS heeft gesproken, en daarmee lijkt de wijdverspreide overtuiging bevestigd dat we een ingrijpende periode ingaan die de rest van deze eeuw zal bepalen. Het mandaat dat aan de 79-jarige Donald Trump is gegeven, lijkt een stap richting een nieuwe wereldorde, waarin alles anders zal zijn dan voorheen.

Op het moment van het schrijven van deze column was Trump, na het behalen van de Senaatsmeerderheid, nog maar enkele zetels verwijderd van de controle over het Huis van Afgevaardigden. Als dit gebeurt, heeft hij de macht om vrijwel te doen wat hij wil.

De gevolgen zijn enorm. Ten eerste zullen de liberale waarden die het Westen hebben geleid, veel van hun invloed verliezen. Ten tweede wordt er op bestuurlijk niveau een ongekende zuivering verwacht in belangrijke instellingen als de FED, het State Department, het Pentagon, de FBI en de CIA. Ten derde zal de druk op de rechterlijke macht waarschijnlijk toenemen, met een Hooggerechtshof dat al pro-Trump uitspraken heeft gedaan over presidentiële immuniteit en abortusrechten. Meer volgt waarschijnlijk.

Een andere zorg is de schade aan de zogenaamde fourth estate – de pers. Nog voor de verkiezingen zagen we al een ongekende inmenging van Jeff Bezos, eigenaar van the Washington Post, die een goedkeurend redactioneel artikel censureerde. Ook weten we dat Elon Musk Twitter/X kocht, waarschijnlijk met het doel massa’s te manipuleren met nepnieuws en militant pleiten voor zijn bondgenoten. De zogenaamde ‘nieuwe mediamagnaten’ zullen zich zeker verder richten op de traditionele liberale media zoals the New York Times, CNN, the Boston Globe en the LA Times, die Trump in zijn overwinningstoespraak beschreef als ‘vijanden’. Dat wijst erop at hij van plan is ze te ondermijnen. Dit doet denken aan de tactieken van autocraten als Poetin, Orbán, Aliyev of Erdogan.

‘Trump heeft laten zien beter met autocraten om te kunnen dan met democraten’

‘Het vertrouwen in en respect voor journalistieke instellingen is sterk afgenomen’, schreef Dan Rather, de 93-jarige voormalige anchorman van CBS News. ‘Onze volgende president heeft een belangrijke rol gespeeld in het zaaien van twijfel over de waarheidsgetrouwheid van de nieuwsmedia. Het wantrouwen in de pers heeft een grote rol gespeeld in de uitkomst van de verkiezingen.’

Beide kanten van de Atlantische oceaan

De meest acute dimensie van Trumps overwinning is echter de nieuwe realiteit die ontstaat. Nu die er is, zou het normaal moeten zijn dat Europa zijn adem inhoudt. De gebeurtenis heeft de EU getroffen op een kwetsbaar moment en zou de verdeeldheid in de politiek verder kunnen verdiepen.

Aan beide kanten van de Atlantische Oceaan overlappen de denkwijzen: nativisme en antimigratie zijn de drijvende krachten. Europees extreemrechts, geleid door autocraten als Viktor Orbán, zal zich veel moediger voelen om de EU-agenda omver te werpen. Tegelijkertijd hopen de centrumgerichte delen van Europa de handelsbetrekkingen met de VS voort te zetten zonder al te veel hoofdpijn.

Het grootste probleem voor Europa is de verdediging en hoe om te gaan met de oorlog tussen Oekraïne en Rusland. Zal Trump de NAVO verlaten? Volgens Dov Zakheim, een voormalig topfunctionaris bij het Amerikaanse ministerie van Defensie, zal dat niet gemakkelijk zijn. ‘Het Congres heeft een wijziging goedgekeurd die de president verhindert zich zonder toestemming van de Senaat uit de NAVO terug te trekken’, schrijft hij. ‘Hoewel het onwaarschijnlijk is dat dit gebeurt, kan Trump Amerika wel uit NAVO’s militaire structuur halen. Dit zou de alliantie verzwakken en Rusland de ruimte geven om de oorlog voort te zetten, niet alleen tegen Oekraïne, maar ook tegen Oost-Europese NAVO-landen.’

Gezien deze situatie wordt het moeilijk voor de belangrijkste EU-landen en het VK om een ‘plan B’ te maken, vooral door de crisis in Duitsland. President Macron van Frankrijk roept op tot snelle actie en heeft Londen en Warschau nodig voor een snelle mobilisatie. Als dat niet lukt, kan Poetin de vredesbesprekingen afwijzen en de oorlog voortzetten. Trump zou dan Oekraïne kunnen dwingen om de door Rusland bezette gebieden, inclusief de Krim, op te geven. Een verzwakte EU zou dit uiteindelijk kunnen moeten accepteren.

Autocraten

Wie hoopt op een einde aan de conflicten in het Midden-Oosten, kan echter teleurgesteld worden. Trumps overwinning biedt Netanyahu een blanco cheque en zal waarschijnlijk leiden tot krachtiger optreden tegen Iran. Dit zou ook betekenen dat de Amerikaanse troepenaanwezigheid in Syrië en Irak, tegen de verwachting in, kan blijven voortbestaan.

Ten slotte zal de verandering in Washington DC zeker gevolgen hebben voor opkomende democratieën wereldwijd. Trump zal ‘zeer persoonlijk’ omgaan met andere leiders en heeft laten zien beter met autocraten om te kunnen dan met democraten.

David Frum, van the Atlantic, verwoordt het goed in een recent artikel: ‘Overal ter wereld zullen onliberale politici die hun eigen democratieën willen ondermijnen het voorbeeld van Amerika volgen. Zonder angst voor Amerikaanse kritiek kunnen ze verwachten dat het lastigvallen van de pers en politieke tegenstanders in landen als Mexico en Turkije zal toenemen. We kunnen ook meer verkiezingsbedrog verwachten, zoals we dat onlangs in Georgië en Moldavië zagen. Gewelddadige retoriek zal toenemen in elke democratie: als de Amerikaanse president ermee weg kan komen, zullen anderen denken dat zij dat ook kunnen. De autocratische wereld zal de overwinning van iemand die minachting heeft voor de rechtsstaat vieren, wetende dat Trump en zijn bondgenoten weinig belang hechten aan mensenrechten, internationaal recht of het versterken van democratische bondgenootschappen in Europa en Azië.’