Tijdens de excuses voor het koloniale verleden kwam Guyana in geen enkele speech van Mark Rutte voor. Toch was dit Zuid-Amerikaanse buurland van Suriname twee eeuwen lang een Nederlandse kolonie. Overal in het land zijn sporen van het Nederlandse koloniale bewind te vinden, zo staat in een uitgebreide reportage van de Volkskrant.
Op een kaartje in de Volkskrant vallen de oer-Hollandse namen rondom de Berbice-rivier in Guyana op: Fort Nassau, Brandwacht, Peereboom en nog veel meer. Het gaat om voormalige Nederlandse plantages, waar tot slaaf gemaakten uit Afrika eeuwenlang waren veroordeeld tot dwangarbeid.
In 1763 vond op een van die plantages zelfs een van de grootste slavenopstanden uit de koloniale geschiedenis van Nederland plaats. De leider van die opstand, de West-Afrikaanse Cuffy, is een nationale held in Guyana. ‘In Nederland een onbekende’, schrijft de Volkskrant.
Het duurde meer dan een jaar voordat de slavenopstand van Cuffy door de Nederlandse gouverneur Wolfert Simon van Hoogenheim de kop werd ingedrukt. De afrekening leidde tot gruwelijke taferelen. Cuffy pleegde zelfmoord, nadat zijn volgers inzagen dat hij de opstand niet kon verzilveren tot blijvende onafhankelijkheid. Wraakmissies van de Nederlanders, in samenwerking met inheemse volkeren, maakten een einde aan het korte vrije bestaan. Opstandelingen werden gruwelijk vermoord of opnieuw tot slaaf gemaakt.
In het Nederlandse collectieve geheugen is Guyana vooral bekend als ‘Brits-Guyana’. Maar de Britse aanwezigheid, van het begin van de 19de eeuw tot 1966, was korter dan die van Nederland. Er is zelfs een kleine stad met de naam New Amsterdam, met ongeveer 18.000 inwoners.
Sinds 2013 pleit Guyana voor Europese herstelbetalingen. De voorzitter van de Guyanese missie voor herstelbetalingen, Eric Phillips (73), is zeer kritisch over Nederland. ‘Hoe kon Nederland Guyana vergeten?’, zegt hij tegen de Volkskrant, om te vervolgen: ‘Ze zijn niet oprecht.’
Volgens Phillips is de 200 miljoen euro die destijds werd uitgetrokken voor ‘bewustwording, betrokkenheid en doorwerking’ geenszins toereikend. Hij verwijst naar het Brattle-rapport over herstelbetalingen. Daarin wordt geconcludeerd dat Nederland Guyana 44 miljard euro verschuldigd is vanwege het slavernijverleden.
Terugkeerhubs voor afgewezen migranten in landen als Oeganda of Rwanda werden tot voor kort gezien als controversieel. Toch staan alle seinen vanuit Europa nu op groen. Mensenrechtenschendingen liggen op de loer, zeggen critici.
Stel je voor, je komt uit Zuid-Soedan. Je vlucht naar Nederland, waar je asielaanvraag wordt afgewezen. Maar je kunt niet terug, omdat de regering in je land van herkomst niet meewerkt. Dan bestaat de kans dat je in een detentiecentrum in Oeganda terechtkomt.
Het is een realistisch scenario, nu op Europees niveau de voorwaarden voor dergelijke terugkeerhubs worden versoepeld. Op dit moment dicteert de terugkeerrichtlijn dat afgewezen asielmigranten alleen mogen worden teruggestuurd naar hun land van herkomst. ‘Naar een derde land mag alleen als de terugkeerder dat zelf wil, en dat wil natuurlijk niemand’, zegt Mark Klaassen, universitair docent en lid van de Adviesraad Migratie.
Het Europese Parlement stemde gisteren echter in om deze vereiste uit de terugkeerrichtlijn te halen. De Europese Commissie deed dit al eerder en ook de Europese migratieministers stemden vorige week met een meerderheid in. Dit betekent dat lidstaten ‘terugkeerders’ vanaf volgend jaar naar derde landen mogen sturen waarmee het afspraken heeft gemaakt, bijvoorbeeld een land in de buurt van het herkomstland, legt Klaassen uit.
Mark Klaassen
‘Wat er in feite is gebeurd, is dat de wetgever dit juridisch mogelijk heeft maakt. De vraag is alleen: kun je dit juridisch gezien dan ook daadwerkelijk doen?’, zegt Klaassen. Daar heeft de universitair docent zijn twijfels bij. ‘Dat heeft twee redenen. Ten eerste moet je kunnen garanderen dat mensenrechten op zo’n plek niet in het geding zijn. Ten tweede is een land als Oeganda zelf herkomstland van vluchtelingen.’
Volgens cijfers van het IND vroegen vorig jaar 174 mensen uit Oeganda asiel in Nederland en staat daarmee ongeveer op gelijke voet met buurlanden Congo, Zuid-Soedan en Tanzania. ‘Oeganda staat al enige tijd bekend om schendingen van mensenrechten, vooral waar het gaat om de LHBTQ-gemeenschap’, zegt Eduard Nazarski, lid van de Commissie Mensenrechten bij de Adviesraad Internationale Vraagstukken.
Hij is er niet gerust op dat het de terugkeerders beter zal begaan in Oegandese detentiecentra. ‘Het lukt Nederland niet om deze mensen terug te sturen naar hun land van herkomst, waarom zou het Oeganda dan wel lukken? De kans is groot dat een land als Oeganda druk gaat uitoefenen op deze mensen, ik houd mijn hart vast’, zegt hij. Gevraagd hoe deze druk eruit zou kunnen zien, noemt hij ‘opsluiting’, ‘weinig te eten krijgen’, of ‘geen toegang tot medische zorg of rechtshulp’. ‘Het regime is heel hard.’
Niemand wil dit
Je zou je dan ook kunnen afvragen waarom Nederland kiest voor een land als Oeganda om afgewezen migranten te huisvesten. De suggestie voor een terugkeerhub in dit Afrikaanse land kwam van de hand van toenmalig PVV-minister Reinette Klever, die het ter sprake bracht tijdens een bezoek aan het land begin 2025. Nederland zou financiële steun bieden bij de opvang. De Oegandese regering reageerde positief. In september dit jaar werd een letter of intent getekend door beide partijen. Daarmee nam het een voorsprong op de Europese wetgeving, die pas volgend jaar in werking zal treden, als het het Parlement instemt.
‘Waarom Oeganda? Waarschijnlijk omdat er niet veel andere landen zijn die de terugkeerders willen opvangen’, zegt Klaassen. Eerder ging het Verenigd Koninkrijk in zee met Rwanda. Het Hoogste Gerechtshof zei toen: dat mag, maar niet met Rwanda. Toch kiezen Europese regering voor landen met een twijfelachtige reputatie, waarschijnlijk omdat er niet veel landen zijn die dit willen doen.’
Toch kwam het idee niet uit de lucht vallen. Al jaren worstelen Europese regringen met een ineffectief terugkeerbeleid. Een groot deel van de migranten, het gaat niet alleen om asielzoekers, vertrekt niet. Cijfers over de aantallen zijn niet betrouwbaar, omdat sommige van hen van de radar verdwijnen. Wel is duidelijk dat het niet altijd aan de migrant is of hij terugkeert naar het land van herkomst. Zo hebben migranten niet altijd de juiste papieren om op een vliegtuig te stappen, en werken niet alle ambassades mee om dit te faciliteren.
‘Op deze manier konden de EU-landen de verantwoordelijkheid over migranten afschuiven’
Europese regeringen discussiëren al jaren over een effectief migratiebeleid, inclusief terugkeer, vertelt Europarlementariër Tineke Strik (GroenLinks-PvdA). Eerst lag de nadruk van de discussies op de Dublin-verordening. Volgens dit principe is het eerste land van binnenkomst binnen de EU in principe verantwoordelijk voor de behandeling van een asielverzoek. Maar zuidelijke lidstaten vonden dat ze onevenredig veel werden belast, terwijl noordelijke lidstaten dit principe juist wilden behouden, vertelt zij.
‘Er ontstond toen een impasse. Europese landen kwamen er lange tijd niet uit. Daardoor kwam de focus steeds meer te liggen op het sluiten van deals om mensen tegen te houden en sneller uit te zetten. Op deze manier konden de EU-landen de verantwoordelijkheid over migranten afschuiven. Daar konden ze het wél over eens worden. Nederland en Italië hebben hierin het voortouw genomen en zijn het concept van hubs gaan uitwerken. Nu zijn steeds meer lidstaten overtuigd dat hierin de oplossing ligt.’
Tineke Strik. Beeld: GroenLinks
‘Wat ons vooral opviel aan het Commissievoorstel, is dat heel vaag is. Er staat alleen in dat mensen wel mogen worden teruggestuurd naar andere landen dan hun land van herkomst. Er staat niets in over de terugkeerhubs en de voorwaarden. Hoe lang mag iemand bijvoorbeeld in detentie blijven zitten? Wat als iemand ook vanuit de terugkeerhub niet terug kan naar het land van herkomst? Wie gaat dit bovendien monitoren?’
‘Dit soort vragen zijn tot nu toe niet beantwoord. Onze lezing is dan ook dat de Europese Commissie het aan de lidstaten wil laten hoe dit verder uitgewerkt moet worden’, gaat zij verder. ‘Zo krijgen lidstaten wat ze willen en kan de Europese Commissie de handen ervan aftrekken. Want het gaat problemen opleveren. Er zullen rechtszaken volgen, en daar zit de Europese Commissie niet op te wachten.
Strik reageerde ronduit teleurgesteld toen op 17 december het voorstel door het Europese Parlement om de terugkeerrichtlijn aan te passen werd aangenomen, want hier had het nog kunnen stranden. Maar een coalitie van christendemocraten en extreemrechts stemden in, een voorbeeld van ‘populistische angstpolitiek’, zegt de Europarlementariër. ‘Het zijn inhumane proefballonnetjes, die stoer klinken maar niet gaan werken.’
Politiek middel voor de bühne
Ook in de principeovereenkomst van Nederland met Oeganda is nog veel onduidelijk. Er mag dan misschien een akkoord liggen, maar er is nog weinig bekend over de uitvoering. De huidige opvang van vluchtelingen in Oeganda is al niet best. Onlangs werd duidelijk dat het voor een groot gedeelte afhankelijk is van externe financiering.
De belofte van Europees geld is wellicht juist daarom aantrekkelijk. Nederland zal Oeganda in ieder geval financieel ondersteunen bij de opvang. Maar of het de opvang ook zal begeleiden, of experts naar Oeganda zal sturen, blijkt niet uit het voorstel. Bovendien, hoeveel kan Nederland nou echt betekenen voor de opvang van vluchtelingen in Oeganda, vraagt Nazarski zich af. ‘Het is niet dat het in Nederland zo vlekkeloos verloopt. Is Nederland een expert op dit gebied? Als dat wel zo was, dan zou deze constructie niet nodig zijn.’
Bovendien denkt Nazarski dat er weinig interesse is in de uitvoering vanuit de Nederlandse regering. ‘Dit zie je ook terug bij de strafbaarheidsstelling van ongedocumenteerden. Er is geen enkel besef dat het om mensen gaat die in een moeilijk pakket zitten. Als je die mensen ergens anders onderbrengt, heb je er geen omkijken meer naar, lijkt nu wel het idee.
Eduard Nazarski
‘Als je zaken doet in Oeganda, moet je als bedrijf een risicoanalyse doen. Dan zou dat nu ook moeten gebeuren om er een terugkeerhub te realiseren’, vindt hij. ‘Dit zou een goed moment zijn om de voorwaarden te stellen. Of te bepalen wat er gebeurt als de opvang onder de norm duikt. Maar ik denk dat hier weinig interesse in is. De Oeganda-deal lijkt me vooral een maatregel voor de bühne, waarvan de motieven twijfelachtig zijn en de haalbaarheid niet realistisch.’
Met dit laatste is Klaasen het eens. ‘Dit middel is een botte bijl. Ik begrijp dat er iets moet gebeuren om terugkeer te bevorderen. Iemand met een terugkeerverplichting moet kunnen vertrekken. Maar de oplossing zit denk ik toch in onderhandelen met de herkomstlanden. Dit is minder makkelijk, maar realistischer dan het grote politieke middel waar nu alle inspanningen naartoe gaan.’
Uit onderzoek van de Amerikaanse Yale Universiteit blijkt dat rebellen van terreurgroep RSF in hoog tempo de sporen van hun genocidale wandaden in de stad Al-Fasher vernietigen. Dat bericht het Franse persagentschap AFP.
De universiteit maakte gebruik van satellietbeelden waarop niet alleen de genocide minutieus is gedocumenteerd, maar ook de vernietiging van het bewijs daarvan. De stad in de provincie Darfur werd vorige maand overrompeld door de rebellen, die al sinds 2007 het gemunt hebben op Soedanezen van Afrikaanse afkomst.
Yale Universiteit spreekt van ‘massa-executies’, ‘systematische verkrachtingen’ en ‘massale detentie’. In het uitgebrachte rapport werden ten minste ‘150 clusters van objecten met verminkte lichamen’ waargenomen. Een maand later waren zeker 60 van die clusters niet meer zichtbaar op satellietbeelden. Wel werden acht ‘verstoringen’ van het aardoppervlak waargenomen, vermoedelijk massagraven.
Mensenrechtenorganisaties roepen al langer op tot het creëren van een humanitaire corridor naar de stad, die van de buitenwereld is afgesloten. Vermoedelijk tienduizenden overlevenden zitten daar nog vast.
De Verenigde Arabische Emiraten steunen de rebellen. Een Soedanese generaal beschuldigde het Westen onlangs van ‘afgekochte stilte’ over de moordpartijen, vanwege handelsbelangen met de Golfstaat. Overigens pleegt het Soedanese leger ook oorlogsmisdaden, zo berichtte Trouwlaatst.
Door slecht weer in vluchtelingenkampen in Gaza zijn dertien kinderen overleden. Storm Bryon zorgt al dagen voor zware regen, waardoor tenten onder water staan.
Vandaag is de 29 dagen oude baby Said Asad Abedin overleden aan ernstige onderkoeling in Khan Younis. Daarmee komt het dodental door het extreme weer op dertien, meldt de Arabische nieuwszender Al Jazeera.
De schrijnende beelden gaan al de hele week de wereld over. Tenten waar Gazanen noodgedwongen slapen op doorweekte matrassen, kinderen in natte kleding en tenten die blank staan door de aanhoudende regen.
Amnesty International zei vandaag dat het weer niet de enige oorzaak was van de ellende. De rampspoed die de Palestijnen nu treft had volgens de organisatie voorkomen kunnen worden en is verergerd ‘door Israëls voortdurende beperkingen op de invoer van essentiële goederen voor het herstel van vitale infrastructuur’.
Volgens Al Jazeera blijft de levering van hulpgoederen ernstig beperkt. Israël heeft de invoer van voedzame producten geblokkeerd, terwijl niet-essentiële goederen wel worden toegelaten.
Ondertussen komt er ook geen schot in de volgende stap van het staakt-het-vuren, waarin Hamas moet worden ontwapend en Israel zich moet terugtrekken uit Gaza. Tot nu heeft alleen de uitruil van gevangenen en overledenen plaatsgevonden.
Sinds het staakt-het-vuren van kracht werd op 10 oktober, heeft Israël de overeenkomst minstens 738 keer geschonden, volgens gegevens van Al Jazeera.
Het was al donker toen de lange trein uit Nederland via Lyon in Grenoble aankwam. Mijn petekind Abdelrahim uit Soedan had beloofd me op te halen. Broederschap bestaat nog. Ik stond op het balkon en hij kon me niet hebben gezien, maar toen de deuren van al die wagons openschoven, keken we elkaar recht in de ogen. We moesten allebei erg lachen terwijl we elkaar omhelsden. De trein had goed gemikt.
Tegelijkertijd besefte ik de symboliek van dit moment van magie. Er was geen afstand tussen ons, maar verbondenheid, als die van onzichtbare boomwortels die ondergronds in elkaar grijpen. Onderlinge verschillen deden er niet meer toe: nationaliteit, cultuur, taal, religie.
Het doel van de reis was om hem en zijn vrouw weer te zien, maar vooral hun pasgeboren zoontje. Een net gevormde drie-eenheid. Een kindje, geboren uit ouders uit Darfur, die al bijna een decennium geleden waren gevlucht voor dezelfde moordzuchtige bendes als nu. Via de woestijn, Libië, tot slaaf gemaakt en weer bevrijd, met een rubberbootje aan land gekomen in Italië en uiteindelijk beland in Frankrijk. Littekens van marteling op het lichaam. Op de vlucht voor genocide, die zich nu herhaalt onder de ogen van een wereld die verslaafd is aan live nieuws op schermpjes, maar niets doet. Voor overlevenden van genocide is nieuw leven een symbool van overwinning.
In zijn appartement aangekomen werd ik omhelsd door Abdelrahims vrouw en kon ik eindelijk het wonder bekijken. Een volmaakt donker babytje, met vingertjes iets groter dan mijn nagel, oortjes als perfecte schelpjes en de grote, langgerekte ogen van een faraobeeld. Een gelukzalig glimlachje dat wees op een volle buik.
In de tram naar zijn huis hadden we gesproken over de omsingeling van Al-Fasher, waarvoor alle deskundigen waarschuwden. Ik zei dat de door het Westen gedoogde genocide in Gaza moorddadige bendes stimuleert. De Rapid Support Forces, die oorlogsmisdaden plegen met huurlingen die onder meer door de Verenigde Arabische Emiraten worden gefinancierd en uit zijn op het goud in de regio, bombarderen ziekenhuizen, sluiten gebieden af, jagen op mensen en moorden. Omdat ze hebben gezien dat dit in Gaza straffeloos gebeurt.
In de tram naar zijn huis hadden we gesproken over de omsingeling van Al-Fasher
Hij antwoordde dat de Soedanezen de Palestijnen als hun grote voorbeeld zien. Hun standvastigheid om zich niet te laten verdrijven, om hun rechten te verdedigen en zich te verzetten tegen cynische machten, inspireert zijn volk. Weliswaar probeert de Israëlische hasbara-propagandamachine de aandacht van Gaza af te leiden door te wijzen op de mondiale onverschilligheid voor Soedan, maar de Soedanezen zelf laten geen wig drijven tussen de solidariteit van onderdrukte volkeren.
Deze ontwikkelingen beschrijft ook historicus Roel Meijer in zijn net verschenen boek Een moderne geschiedenis van de Arabische wereld. Hij pelt de verbanden af in de chaos in het Midden-Oosten, die in de eerste plaats is veroorzaakt door de verzwakking van Arabische regimes tijdens de Arabische Lente. Heersers verdwenen of zochten steun bij regionale en internationale grootmachten als China, Rusland, Israël, Turkije, Iran, Saoedi-Arabië en de Emiraten, zeker nu de VS zich terugtrekken. Deze landen zoeken proxy’s waar het gaat om grondstoffen en belangen en spelen verdeel-en-heers. Van dekolonisatie is nooit sprake geweest in Noord-Afrika en het Midden-Oosten. Milities en lokale machthebbers krijgen door financiering uit deze staten steeds meer macht, en de bevolking wordt het slachtoffer.
Ik denk aan In de ban van de ring, dat Tolkien schreef met het oog op de gigantische duistere krachten rond de Tweede Wereldoorlog. Maar de vasthoudende Frodo won, gesteund door zijn vrienden.
In Grenoble denken we tegelijkertijd aan de Palestijnse en Soedanese kinderen en vieren we de goede krachten en het nieuwe leven. Zeven Soedanese vriendinnen van Abdelrahims vrouw organiseren een feestje voor me, waarbij de mannen worden weggestuurd. Later begrijp ik waarom.
Eerst word ik in een donkerrode djilbab gewikkeld en mag ik de baby vasthouden, terwijl de vrouwen schalen met gebak op de grond zetten, ululeren en een Ethiopische koffieceremonie uitvoeren met verrukkelijk geurende, versgebrande koffiebonen. Als we genoeg hebben gegeten en gedronken, schalt de muziek uit de boxen en dansen negen vrouwen in djilbabs in alle kleuren van de regenboog.
Mijn voortdurend afzakkende gewaad leidt tot grote hilariteit. En dan leren ze me Afrikaans booty shaken. Zelden heb ik me zo één gevoeld met mensen.
Vandaag en morgen werken vluchtelingen in de pop-upbakkerij Ter Apeltaart in Amsterdam. Ze willen laten zien wat er mogelijk is als mensen vanaf dag één mogen werken.
Maak een punt bij de Ter Apeltaart, een taart met een boodschap, schrijft Vluchtelingenwerk om zoveel mogelijk mensen naar de opening van de ludieke actie te lokken.
Twee dagen lang verandert de Nieuwe Kerkstraat 84 in Amsterdam in een warme bakkerij. ‘Vluchtelingen in Nederland willen meedoen vanaf dag één. Werken. Leren. Bijdragen. Maar door eindeloze wachttijden en ingewikkelde regels staan hun levens vaak stil’, schrijft Vluchtelingenwerk.
Vluchtelingen kunnen in Nederland vaak pas volledig aan de bak als ze een verblijfsvergunning hebben. Tot die tijd mogen ze wel bijverdienen, maar moeten ze een deel van hun inkomen inleveren aan het COA als bijdrage voor hun plek in het azc.
De realiteit is bovendien vaak anders. Werkgevers zijn huiverig om mensen in dienst te nemen waarvan de verblijfsstatus niet duidelijk is. Niet alle asielzoekers hebben voldoende papieren, waardoor er allerlei praktische problemen optreden. Hoewel de meeste mensen in een azc graag zouden werken om hun impasse te doorbreken, komen ze moeilijk aan een baan.
De Ter Apeltaart is vandaag en morgen geopend van 10.00 tot 16.00 uur. Dan bakken de tijdelijke bakkers in totaal 100 taarten.
De stilte rond de protesten van Generatie Z in Marokko lijkt geen toevalligheid. Binnenkort vindt in het Noord-Afrikaanse koninkrijk de Africa Cup plaats. Veiligheidsdiensten worden inmiddels beschuldigd van ‘afschuwelijk’ misbruik van opgepakte demonstranten. zo meldt The Guardian.
Marokko kan geen negatieve publiciteit gebruiken vanwege de Africa Cup. Vermoedelijk is dat de reden waarom de Marokkaanse autoriteiten onverbiddelijk optreden tegen iedereen die juist vanwege het voetbaltoernooi de straat op ging. ‘Wel geld voor voetbalstadions, maar geen fatsoenlijke ziekenhuizen’ was het kritische geluid van de Gen-Z protesten onder Marokkaanse jongeren.
De autoriteiten in Marokko lieten dit niet over hun kant gaan. De demonstranten werden hardhandig aangepakt. Er vielen zelfs drie doden, eerder dit jaar.
Daar bleef het echter niet bij. Mensenrechtengroepen melden dat er sprake is geweest van verschrikkelijke mishandelingen plaatsgevonden om het groeiende protest in de kiem te smoren. Zo vertelt een moeder vertelt aan The Guardian dat de tanden uit de mond van haar zoon zijn geslagen, omdat hij weigerde ‘incriminerende verklaringen over andere demonstranten’ te ondertekenen.
Verder zouden deelnemende vrouwen zijn aangerand en uitgescholden door de veiligheidsdiensten. Dit zegt Souad Brahma, voorzitter van de Marokkaanse Associatie voor Mensenrechten.
In totaal zijn 2.400 mensen vervolgd vanwege de protesten, meldt mensenrechtenorganisatie Amnesty International. Velen zitten nog vast en sommigen hebben al een ‘gevangenisstraf van 10 tot 15 jaar gekregen’. Ahmed Benchemsi van mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch ziet dit als staatsintimidatie. ‘De regering wil hiermee een krachtige boodschap afgeven, afwijkende meningen worden niet getolereerd.’
Van Forum voor Democratie tot de BBB en Vrede voor de Dieren, en van Joost Niemöller tot Wierd Duk en Ewald Engelen: er is in Nederland veel begrip en soms openlijke bewondering voor het Rusland van Vladimir Poetin.
Er was begin deze week ophef rond het bezoek van de Oekraïense president Volodymyr Zelensky in de Tweede Kamer. Forum voor Democratie besloot te schitteren door afwezigheid en naar verluidt applaudisseerden de BBB en PVV-Kamerlid Marjolein Faber niet voor Zelensky. Dat laatste rectificeerde de NOS trouwens: uit de beelden kon niet goed worden opgemaakt of ze wel of niet applaudisseerden. Wel zitten BBB en PVV duidelijk niet in het pro-Oekraïnekamp, zegt Ruslanddeskundige Hubert Smeets.
Thierry Baudet speecht op een FvD-congres Beeld: YouTube
Openlijke bewondering
Wie in Den Haag zoekt naar openlijke bewondering voor Vladimir Poetin, hoeft volgens Smeets niet lang te zoeken. ‘Er is één partij die je zonder omwegen poetinistisch kunt noemen’, zegt hij. ‘Dat is Forum voor Democratie.’
Daarmee doelt Smeets niet alleen op losse uitspraken van Thierry Baudet, maar op een samenhangend wereldbeeld. FvD ziet Poetin als een tegenfiguur van het liberale Westen: hoeder van orthodoxe, christelijke familiewaarden waarden, tegenstander van woke en een tegenmacht tegenover de Verenigde Staten. ‘Dat idee van de ondergang van het Avondland, dat Poetin zelf actief cultiveert, sluit naadloos aan bij de ideologie van Baudet.’
Die bewondering bleef niet beperkt tot retoriek. Rond FvD bevonden zich personen met directe lijnen naar Moskou. Smeets wijst op Vladimir Kornilov, actief in Nederland rond het Oekraïnereferendum van 2016. Kornilov werkte hier voor een organisatie van een Russische parlementariër met nauwe banden met de veiligheidsdiensten en treedt inmiddels op als politiek commentator bij een Russisch persbureau. ‘Nederland is voor hem nog steeds een belangrijk aandachtsgebied.’
Dat idee van de ondergang van het Avondland, dat Poetin zelf actief cultiveert, sluit naadloos aan bij de ideologie van Baudet
Daarnaast was er John Laughland, verbonden aan een Parijs instituut dat gefinancierd wordt uit kringen rond het Kremlin. Laughland speelde bij FvD een sleutelrol. ‘Hij fungeerde als ideologische én organisatorische schakel tussen Forum en Moskou’, zegt Smeets. ‘Hij was vaak in Rusland en pleitte voortdurend voor ‘dialoog’. Binnen FvD deden ze daar ook helemaal niet geheimzinnig over.’
Of er daadwerkelijk Russisch geld naar FvD vloeide, blijft lastig te bewijzen. De smoking gun is niet gevonden en ook ex-FvD’er Henk Otten heeft nooit een bonnetje laten zien. Maar, benadrukt Smeets, ‘Zembla heeft wel aangetoond dat Kornilov geld ontving van Gazprom. Dat is de Russische staat.’ Het gaat volgens hem vaker om indirecte beïnvloeding via personen en netwerken dan om zichtbare geldstromen.
Stiekeme sympathie voor het poetinisme
Bij andere partijen ligt het ingewikkelder. Neem de PVV. In 2019 sprak Geert Wilders in Moskou nog over het beëindigen van ‘Russofobie’, in bewoordingen die volgens Smeets nauwelijks te onderscheiden waren van Kremlin-teksten. Na de Russische invasie van Oekraïne schaarde de PVV zich formeel bij de Oekraïnecoalitie, maar de ambivalentie bleef.
‘Wilders heeft nooit gezegd dat hij fout zat’, zegt Smeets. ‘Dat doet hij overigens op meer dossiers niet.’ Wel pleitte hij voor het stoppen van financiële steun aan Oekraïne. En partijgenoten, zoals Marjolein Faber, namen desinformatie over – bijvoorbeeld door in februari dit jaar te suggereren dat Zelensky niet democratisch gekozen zou zijn.’ Of zij nu wel of niet heeft geapplaudisseerd tijdens het bezoek van Zelensky vindt Smeets minder relevant dan het onderliggende patroon.
De PVV is volgens hem geen openlijk pro-Poetinpartij, maar de kritiek op Oekraïense vluchtelingen en Wilders’ weigering om militaire steun aan Oekraïne te geven komt niet uit de lucht vallen. ‘Bij Wilders zie je toch een sympathie voor wat ik poetinisme zou noemen. De partij is gevoelig voor de autoritaire en conservatieve ideologie van het Kremlin.’
In het begin was BBB duidelijk pro-Oekraïne. Nu zitten ze ongeveer op de lijn van de PVV.
JA21 is weer een ander verhaal. Het partijprogramma is gematigd, maar binnen de partij zijn er pro-Russische stemmen geweest. Denk hierbij aan Derk Jan Eppink, eerder actief binnen JA21 en later kort bij BBB. Hij verzette zich tegen een onderzoek naar Russische oligarchen en sprak zich uit tegen Oekraïens NAVO-lidmaatschap. ‘Dit past wel in een patroon.’
Dan de BBB. De NOS moest recent een bericht corrigeren over het vermeende niet-applaudisseren van BBB-Kamerleden, maar inhoudelijk ziet Smeets wel degelijk een verschuiving. ‘In het begin was BBB duidelijk pro-Oekraïne. Nu zitten ze ongeveer op de lijn van de PVV.’ Als voorbeeld noemt hij buitenlandwoordvoerder Henk Vermeer, die op sociale media steevast wijst op de fouten van het Westen. ‘Hij kan het niet nalaten’, zegt Smeets. ‘Dat zegt iets over waar de partij heen wil.’
Ewald Engelen bij het YouTube-kanaal De Nieuwe Wereld. Beeld: screenshot Youtube
Antiwesterse sentimenten
Aan de uiterste linkerzijde speelt een ander mechanisme. Er is geen bewondering voor Poetin, maar wel een diep wantrouwen tegenover het Westen. Denk noemt Oekraïne in het programma positief, maar is volgens Smeets in de praktijk antiwesters. ‘En dat komt neer op feitelijke tegenstand tegen Oekraïne.’
De Partij voor de Dieren raakte zelfs intern verdeeld. De afsplitsing Vrede voor de Dieren hanteerde volgens Smeets de bekende redenering: ‘Rusland is de agressor, maar…’ Financieel geograaf Ewald Engelen, de partner van Marianne Thieme, is voor deze ideeën de ideologische inspiratiebron. Politiek gezien stelt hij weinig voor. Tijdens de afgelopen Tweede Kamerverkiezingen haalde Engelen slechts zo’n 1200 voorkeurstemmen. BIJ1 hanteert dezelfde argumenten als Vrede voor de Dieren en is even marginaal. Ten slotte kent GroenLinks een uiterste linkervleugel die ook zo redeneert, maar Jesse Klaver staat vierkant achter Oekraïne.
Sinds Jasper van Dijk en Sarah Dobbe heeft de partij afstand genomen van de onversneden anti-Kyiv-positie
Voor de Socialistische Partij is Oekraïne geen serieuze prioriteit. ‘Met haar anti-NAVO-standpunt neigt de SP naar scepsis over de beweegredenen van Oekraïne om aansluiting te zoeken bij het Westen’, zegt Smeets. ‘Maar sinds Jasper van Dijk en Sarah Dobbe heeft de partij afstand genomen van de onversneden anti-Kyiv-positie die voormalig Kamerlid Harry van Bommel innam, die zich tijdens referendum zelfs omringde met pro-Moskou Russen en Donbassers. Ook Sadet Karabulut liet zich meer leiden door haar afkeer van de VS dan door het zelfbeschikkingsrecht van Oekraïne.’
Ongehoord Nederland bericht in 2020 in een uitzending op internet over een demonstratie van antivaxxers in Amsterdam. Beeld: Youtube
Wappies, Putinverstehers en klassieke marxisten
Buiten het parlement bestaan volgens Smeets informele ecosystemen waarin Russische propaganda openlijk wordt verspreid. De pro-Russische omstreden De Andere Krant wordt financieel gesteund door een uitgesproken Poetin-aanhanger, boer Hugo Jansen uit Ossendrecht, en bij de ultrarechtse omroep Ongehoord Nederland pompt hoofdredacteur Joost Niemöller volgens Smeets vrijwel uitsluitend Kremlin-narratieven rond. ‘Hij noemt de Russische agressor een bevrijder. Dat is geen grijs gebied meer.’
Jacobin analyseert de oorlog als een proxy-oorlog van de wapenindustrie
Niet iedereen in dit milieu is een overtuigde poetinist. Telegraaf-opiniemaker Wierd Duk noemt zichzelf een Putinversteher. ‘Hij gelooft dat Rusland door het Westen is bedonderd door de NAVO-uitbreiding’, zegt Smeets. ‘Dat is een geliefd argument.’ Tegelijkertijd gaat Duk soms ver, bijvoorbeeld wanneer hij Poetin neerzet als redder van de westerse beschaving. ‘Hij formuleert langs de rand. Net niet wat je erin zou kunnen lezen. Dat maakt het zo ondoorzichtig.’
En hoe zit het met uiterst linkse Poetinbegrijpende bladen, zoals Jacobin? Dit blad staat volgens Smeets in de klassieke oud-linkse marxistische traditie, die sinds de Oktoberrevolutie van 1917 maar één soort imperialisme erkent: het westerse uit Europa en de Verenigde Staten. ‘Jacobin kijkt door deze bril naar de Russische invasie en analyseert de oorlog als een proxy-oorlog van de wapenindustrie. De focus ligt daarbij op de westerse kapitalistische belangen, niet op de Russische imperiale en nationaal-kapitalistische belangen.’
Opmerkelijk is dat het Amerikaanse Jacobin snel na het begin van de oorlog een interview publiceerde met de Russische trotskist en politiek gevangene Boris Kagarlitsky, waarin hij betoogde dat de Russische oligarchen hand in hand met de Russische staat de drijvende krachten achter de oorlog zijn. ‘Kennelijk lezen de Nederlandse Jacobijnen hun eigen bladen niet goed.’
De conclusie van Smeets is nuchter, maar onheilspellend. Nederland heeft één partij die openlijk poetinistisch is en daar electoraal voor is beloond: FvD wist zijn zetelaantal op 29 oktober meer dan te verdubbelen. Daarnaast bestaat er een schemerzone van partijen en opinieleiders die de solidariteit met Oekraïne willen afbouwen, het liberale Westen structureel wantrouwen of Poetin zien als een noodzakelijk tegenwicht tegen progressieve waarden. ‘Het zijn zelden harde geldstromen’, zegt Smeets. ‘Veel vaker gaat het om ideologische verwantschap, persoonlijke relaties en een gedeeld wereldbeeld.’
Uiteindelijk zijn we hier beland. De vraag die al jaren zacht wordt gefluisterd in Europese hoofdsteden, of de Verenigde Staten een vriend of een vijand zijn, is nu duidelijk beantwoord. Aan de overkant van de Atlantische Oceaan staat een onwetende, arrogante en openlijk vijandige regering. De illusies zijn voorbij. Tegen het einde van 2025 is de wereldorde zoals we die kenden in feite ingestort. De Koude Oorlog is niet langer ‘bevroren’, maar maakt plaats voor iets veel gevaarlijkers.
De vijandigheid van de regering-Trump tegenover Europa speelt zich af op drie niveaus: persoonlijk, institutioneel en geopolitiek. Op het meest directe niveau krijgen Europeanen te maken met steeds strengere voorwaarden om de VS binnen te komen. Volgens nieuwe plannen kunnen toeristen uit tientallen landen, waaronder Europese, verplicht worden om vijf jaar aan sociale-mediageschiedenis te overleggen. De lijst met landen waarvoor een inreisverbod geldt, is opnieuw uitgebreid en omvat nu 39 landen, met daarbovenop twee Afrikaanse landen. De VS, ooit een symbool van openheid, verandert onder Trump steeds meer in een gesloten vesting.
Maar deze maatregelen zijn onbeduidend vergeleken met de diepere aanval op het naoorlogse Europa en zijn waarden van rechten en vrijheden. Het idee van een stabiele trans-Atlantische orde brokkelt al jaren af, maar de nieuwe Nationale Veiligheidsstrategie (NSS) van Trump maakt die breuk nu onmiskenbaar duidelijk.
Dit is niet de toon van een bondgenoot die kritiek geeft. Het is de stem van een machtsblok dat een continent toespreekt dat het openlijk minacht. Volgens het document stevent Europa af op ‘beschavingserosie’, zogenaamd veroorzaakt door migratie, Europese samenwerking en het verlies van nationale identiteit. Nog opvallender is dat de NSS expliciet spreekt over politieke inmenging: Washington wil ‘verzet kweken’ binnen Europese democratieën tegen hun eigen instellingen.
Trumps belangrijkste tekst over buitenlands beleid kondigt een ideologische kruistocht aan
Waar eerdere Amerikaanse regeringen conflicten nog zagen als onderdeel van een gedeelde toekomst, laat dit document elke schijn daarvan los. Trumps belangrijkste tekst over buitenlands beleid kondigt een ideologische kruistocht aan: het Europese project van binnenuit verzwakken en extreemrechtse bewegingen steunen die het willen afbreken.
Dit is geen overdrijving. Jonathan Freedland schreef in The Guardian dat de NSS neerkomt op een open plan voor regimeverandering in Europa. Hij ziet een combinatie van culturele paniek, gevoed door de racistische mythe van de ‘grote vervanging’, en koele politieke berekening. China en Rusland krijgen maar weinig aandacht; het echte doelwit is Europa zelf. Trumps strategen zien Europees nationalisme als een kans om oude bondgenoten om te vormen tot ideologische volgers. Het document spreekt zelfs positief over samenwerking met landen die hun ‘vroegere grootsheid’ willen herstellen.
Deze koerswijziging kwam niet uit het niets. Trumps eerste ambtstermijn verontrustte Europa, maar veel leiders, van Berlijn tot Londen, bleven hopen dat de relatie te scheiden viel in delen. Defensiesamenwerking zou blijven bestaan, handelsconflicten zouden te beheersen zijn, Trump kon worden gevleid of afgeremd, en gedeelde waarden zouden somehow overeind blijven.
Die hoop is nu niet meer houdbaar.
De reactie van Duitsland was snel maar voorzichtig. Minister van Buitenlandse Zaken Johann Wadephul benadrukte het belang van veiligheidssamenwerking, maar maakte duidelijk dat vrijheid van meningsuiting en de inrichting van vrije samenlevingen puur Europese zaken zijn. Frankrijk reageerde feller. In Parijs werd de NSS gezien als een directe aanval op de republikeinse principes en op Europese eenheid. De term ‘beschavingserosie’ werd ervaren als een bewuste provocatie.
Trump en zijn bondgenoten verbergen hun ambities niet. Ze hopen openlijk dat nationalistische partijen, zoals het Rassemblement National van Marine Le Pen of Alternative für Deutschland, Europa naar hun beeld zullen hervormen.
Dit alles gebeurt terwijl de EU al wordt geconfronteerd met enorme uitdagingen: Oekraïne, de energietransitie, vergrijzing en technologische onafhankelijkheid. Elk van deze dossiers vraagt om samenwerking, gezamenlijke investeringen en een sterke gemeenschappelijke begroting. Mario Draghi en anderen benadrukken al jaren dat Europa alleen kan overleven met méér integratie, niet met nationalistische terugtrekking.
De tegenstrijdigheid is het scherpst zichtbaar in het veiligheidsbeleid. De NSS eist dat Europa ‘de hoofdverantwoordelijkheid’ neemt voor zijn eigen defensie, terwijl de VS tegelijkertijd krachten steunt die de EU verzwakken en Rusland gunstig gezind zijn. Zoals Freedland opmerkt, lijkt Washington hiermee dichter bij het oude doel van Moskou, het uiteenvallen van de EU, te staan dan bij de oorspronkelijke logica van de NAVO. De enthousiaste reactie van het Kremlin op de NSS laat weinig twijfel over wie hiervan profiteert.
Europa staat nu voor een harde keuze. Het kan blijven doen alsof de VS een lastige maar betrouwbare bondgenoot is, of het kan erkennen dat de trans-Atlantische relatie een openlijk vijandige fase is ingegaan.
Op defensiegebied betekent dit dat uitstel geen optie meer is. Europese strategische autonomie is geen slogan meer, maar een dringende noodzaak. Frankrijk en het VK, de twee kernmachten van Europa, vormen de basis voor geloofwaardige afschrikking, maar alleen als politieke wil het automatische volgen van Washington vervangt. De aarzeling van Groot-Brittannië, dat blijft vasthouden aan een ‘speciale relatie’ met steeds minder opbrengst, maakt Europa alleen maar kwetsbaarder.
Wat moet Europa nu doen?
Ten eerste: de realiteit accepteren. De automatische afstemming van waarden en belangen is voorbij. De VS onder Trump heeft gekozen voor confrontatie — ideologisch, politiek en economisch. Europa moet zelfstandig kunnen handelen, binnen de NAVO en zo nodig daarbuiten.
De VS onder Trump heeft gekozen voor confrontatie — ideologisch, politiek en economisch
Ten tweede: de defensie geloofwaardig opbouwen onder Europees leiderschap. Frankrijk en het VK kunnen dit niet alleen dragen. Een Frans-Brits kader, verbonden via de EU of via verschillende snelheden, kan de kern vormen van een echte Europese defensie. Duitsland moet sneller herbewapenen en zijn defensie-industrie integreren, zodat economische kracht wordt omgezet in strategische macht.
Ten derde: economische macht slimmer inzetten. Europa moet gezamenlijke investeringen combineren met stevig gebruik van zijn regels, vooral op het gebied van data, technologie en exportcontrole. Samenwerking met Washington mag geen eenrichtingsverkeer meer zijn.
Tot slot moet Europa zijn politieke zelfvertrouwen terugwinnen. Trumps veiligheidsstrategie spot met ‘Europese beschavingstwijfel’. Juist het overwinnen van die twijfel is nu cruciaal, niet door nationalistisch autoritarisme te kopiëren, maar door vast te houden aan democratische overtuiging. Europa’s blijvende kracht ligt in zijn diversiteit: 450 miljoen mensen verenigd onder gedeelde wetten en instellingen.
De wereld verandert snel. De autoritaire koers van Amerika geeft Europa een onverwacht cadeau: onafhankelijkheid. Als Europa dit moment grijpt, met eenheid, ambitie en de moed om zijn soevereiniteit te verdedigen, kan deze crisis uitgroeien tot een tweede begin.
‘Samen met hun familieleden zijn honderdduizenden mensen slachtoffer geworden’, zegt de conservatieve Turkse politicus Fatih Erbakan over de Gülen-sympathisanten die sinds de couppoging in 2016 worden vervolgd. Ook hij sluit zich aan bij de groeiende oproep tot clementie.
Erbakan is leider van de islamistische partij YRP en de zoon van oud-premier Necmettin Erbakan, de politieke leermeester van president Erdogan.
Volgens Erbakan zijn veel mensen zonder eerlijk proces als terrorist bestempeld. ‘Ze werden opgepakt zonder degelijke verhoren of rechtspraak’, zei hij in het Turkse parlement. ‘Sommigen zijn later vrijgesproken, ook door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, maar de onrechtvaardigheid duurt voort.’
De uitspraken passen in een bredere ontwikkeling, waarin binnen islamistische kringen meer ruimte lijkt te ontstaan voor kritiek op de vervolging van Gülen-sympathisanten. Steeds meer (voormalige) bondgenoten van Erdogan spreken zich uit. Tegelijkertijd blijven Turkse veiligheidsdiensten arrestaties uitvoeren. In de afgelopen twee weken zijn zeker 160 mensen aangehouden.
Het gaat bovendien om invloedrijke politici. Na AKP’er Bülent Arinç en Ali Babacan (oud-AKP’er) van de Deva-partij laat nu ook Erbakan van zich horen.
Intussen heeft het Europees Hof voor de Rechten van de Mens opnieuw geoordeeld dat bij 2.420 veroordelingen van vermeende gülenisten mensenrechten zijn geschonden. Volgens het Hof is het recht op een eerlijk proces geschonden en zijn veroordelingen op basis van het gebruik van de berichtenapp ByLock, vakbondslidmaatschap of transacties bij Bank Asya onvoldoende grond voor straf.
Onze site gebruikt cookies en vergelijkbare technologieën onder andere om u een optimale gebruikerservaring te bieden. Ook kunnen we hierdoor het gedrag van bezoekers vastleggen en analyseren en daardoor onze website verbeteren.
Deze website gebruikt cookies om uw gebruikservaring op deze website te verbeteren. Van deze cookies worden cookies aangemerkt als "Noodzakelijk" in uw browser bewaard, deze cookies zijn essentieel voor het functioneren van de website. Bijvoorbeeld het opslaan van uw keuze of u wel of geen cookies wilt hebben. Wij maken ook gebruik van cookies van derde partijen die ons helpen met het analyseren en begrijpen van de gebruik van deze website door u. Deze cookies worden alleen gebruikt als u daar toestemming toe geeft. U heeft ook de mogelijkheid om uzelf uit te sluiten voor deze cookies. Dit zal echter effect hebben op uw gebruikerservaring.
Noodzakelijke cookies zijn absoluut nodig voor het functioneren van de website. De cookies in deze categorie zorgen alleen voor de veiligheid en het functioneren van deze website . Deze cookies bewaren geen persoonlijke gegevens
Deze cookies zijn niet strict noodzakelijk, maar ze helpen de Kanttekening een beter beeld te krijgen van de gebruikers die langskomen en ons aan te passen aan de behoeftes van onze lezers. Hiervoor gebruiken wij tracking cookies. Bij het embedden van elementen vanuit andere websites zullen er door deze sites ook cookies worden gebruikt.
