Na twee jaar is er nog altijd niet onderzocht hoe de aanval van Hamas op 7 oktober heeft kunnen gebeuren. Voor nabestaanden van de slachtoffers is dit onverteerbaar.
Vandaag is het precies twee jaar geleden dat Hamas een grootschalige aanval uitvoerde in Zuid-Israël. Hierbij vielen bijna 1.200 doden en werden 250 gijzelaars meegenomen. Bovendien was het de start van een allesverwoestende genocidale oorlog tegen Gaza. De wereld herdenkt vandaag de dag. Nabestaanden herleven op zo’n dag alles wat er is gebeurd met hun geliefden.
Wat er is gebeurd, is inmiddels duidelijk geworden. Maar hoe het heeft kunnen gebeuren, waarom het Israëlische leger pas uren later in actie kwam en of het voorkomen had kunnen worden, dat zijn vragen die voor veel mensen onbeantwoord blijven.
Het Israëlische kabinet vindt het namelijk nog te vroeg voor een onderzoek. De oorlog moet eerst ten einde komen, vinden ze. Bovendien wil de premier eerst een wetswijziging doorvoeren, zodat hij meer invloed heeft op wie het onderzoek gaat uitvoeren, schrijft NOS. Het onderzoek zou immers kritisch kunnen zijn over het functioneren van het Israëlische leger.
Nabestaanden hebben inmiddels een actiegroep opgericht – de Oktober Raad. Zo willen ze druk uitoefenen op de regering om het onderzoek zo snel mogelijk te starten.
Het liberalisme kraakt wereldwijd. Donald Trump, Viktor Orbán en Geert Wilders dagen de liberale democratie uit. Ook de VVD worstelt met haar identiteit. Drie liberalen reflecteren op de crisis én de toekomst van het liberalisme.
Het liberalisme is één van de grote ideologieën die ontstond na de Franse Revolutie, samen met het socialisme en het nationalisme. Ze belichamen alle drie een ideaal van deze revolutie. Bij het liberalisme is er de nadruk op vrijheid, bij het socialisme op gelijkheid, bij het nationalisme staat de broederschap centraal.
Het liberalisme en het socialisme stonden recht tegenover elkaar in de Koude Oorlog (1945-1991). Met de val van de Berlijnse Muur (1989) en het uiteenvallen van de Sovjet-Unie (1991) leek het liberalisme aan het langste eind te hebben getrokken. De liberale politieke filosoof Francis Fukuyama riep prematuur ’the end of history’ uit. Maar nu, na zo’n dertig vette jaren, neemt de geschiedenis een andere afslag.
Het liberalisme ligt onder vuur – niet alleen in Nederland, maar wereldwijd. In de Verenigde Staten voert Donald Trump opnieuw campagne met harde maatregelen die de liberale democratie en de rechtsstaat onder druk zetten. Het laatste slachtoffer van deze ideologische gelijkschakeling is tv-presentator Jimmy Kemmel, die tijdelijk zijn show verloor omdat hij kritisch was over hoe het Witte Huis reageerde op de dood van de extreemrechtse opiniemaker Charlie Kirk. Inmiddels is Kimmel weer te zien.
Ook in Europa klinkt het geluid tegen de liberale democratie luider dan ooit. De Hongaarse minister-president Viktor Orbán presenteert zich als de beschermer van de ‘christelijke beschaving’, terwijl hij de onafhankelijke rechterlijke macht en de vrije pers aan banden legt. In Duitsland, Frankrijk en Spanje doet radicaal rechts het eveneens goed.
En in Nederland? De VVD, decennialang de grootste en meest succesvolle liberale partij van het land, lijkt haar liberale ziel kwijt. Het electoraat loopt weg. De partij had er geen moeite mee om te regeren met Geert Wilders, stelt vraagtekens bij het demonstratierecht en verwijt rechters activisme. De VVD blijft Israël steunen, ook nu het land in Gaza wordt beschuldigd van genocide. Intussen lijken nu vooral het CDA en JA21 van de neergang van de VVD te profiteren. De liberale partijen D66 en Volt boeken nauwelijks winst in de opiniepeilingen.
Wat is er aan de hand? We gingen hierover in gesprek met drie mensen die de liberale traditie van verschillende kanten kennen: Boris van der Ham, voormalig D66-Kamerlid, schrijver over vrijheid en humanisme en tegenwoordig ook bestuurder in de gehandicaptenzorg; Simon van Teutem, journalist bij De Correspondent en auteur van het pas verschenen boek Waarom een echte liberaal geen VVD stemt; en Frank van der Vorm, een echte liberaal die al maar dan 50 jaar lid is van de VVD, maar met lede ogen aanziet hoe Dilan Yesilgöz steeds verder naar rechts opschuift.
Universalisme onder vuur
Voormalig D66-Kamerlid Boris van der Ham spreekt van een langdurige crisis van het liberalisme. ‘Die is zo diepgeworteld, dat het de vraag is of we nog wel van een crisis kunnen spreken. Misschien is het eerder een structurele verschuiving.’
Voormalig D66-Kamerlid Boris van der Ham. Beeld: Flickr
Het politieke landschap is bovendien zo gefragmenteerd geraakt, dat klassieke labels als links en rechts nauwelijks nog houvast bieden, zegt hij. ‘Waar ‘liberal’ in de VS vaak links betekent, is het in Nederland verbonden aan de VVD, een partij die steeds conservatievere trekken vertoont. D66 noemt zich sociaal-liberaal (waarmee D66 bedoelt dat het naast vrijheid ook gelijkheid belangrijk vindt, red.) maar ook dat etiket is niet altijd passend. Zelfs binnen GroenLinks-PvdA en het CDA staan liberale waarden onder druk.’
Het liberalisme dat ik op de universiteit bestudeerde, had weinig te maken met de koers van de VVD
Volgens Van der Ham ligt de kern van de crisis niet bij partijen, maar bij de liberale waarden zelf. ‘Ideeën als universalisme en gelijkwaardigheid worden van twee kanten aangevallen, door uiterst rechts en door uiterst links. Mensen zijn gelijkwaardig, niet gelijk, maar dit universalisme maakt steeds meer plaats voor groepsdenken. Het individu valt vaak buiten de boot. Links spreekt graag over ‘de islamitische gemeenschap’ en de LHBTQIA+-gemeenschap en benadert deze ‘groepen’ positief, terwijl rechts hen als een bedreiging ziet. Maar vergeten wordt dat deze groepen intern heel divers zijn en individuen van elkaar verschillen. En dat is waar het liberalisme om draait.’
Journalist Simon van Teutem herkent zich daarin. Hij groeide op in een PvdA-gezin, maar raakte tijdens zijn studie filosofie en politicologie gefascineerd door het liberalisme. ‘Het liberalisme dat ik op de universiteit bestudeerde, had weinig te maken met de koers van de VVD’, zegt hij.
Hoewel er binnen de VVD zeker liberalen zitten – hij noemt het Rotterdamse raadslid Erik Verweij en EW-columnist Mark Thiessen – is het liberale gedachtegoed volgens hem ondergesneeuwd geraakt. ‘Parlementair journalist Jan Jansen vertelde mij ooit dat twee derde van de VVD-achterban klassiek liberaal is, en een derde sociaal-liberaal. Maar die laatste stroming komt nauwelijks nog aan bod. Terwijl sociaal-liberaal eigenlijk een pleonasme is: liberalisme is per definitie sociaal.’
Beeld: Prometheus
Arbeid moet lonen
Van Teutem stelt dat de VVD zich vooral profileert als partij van de hardwerkende Nederlander: arbeid moet lonen. ‘Dat is echter vooral retoriek. Sinds 2010 is de partij onafgebroken aan de macht geweest, maar inkomen is niet meer gaan lonen. Er is geen fundamentele verschuiving gekomen richting belasting op vermogen of winst. De VVD blijft kapitaal ontzien, uit angst dat het naar het buitenland vertrekt. De hypotheekrenteaftrek, goed voor elf miljard euro, komt vooral terecht bij de twintig procent hoogste inkomens. In plaats van werk te belonen subsidieert de VVD vooral het eigen woningbezit.’
Andere partijen slagen er volgens hem niet in dat dominante narratief van de hardwerkende Nederlander te doorbreken. ‘GroenLinks-PvdA bestrijden dit op de verkeerde manier. Ze zeggen dat ze de hypotheekrenteaftrek willen afschaffen of dat ze de erfenisbelasting willen verhogen. Dan denken veel mensen: links wil onze zuurverdiende centen afpakken en stemmen ze VVD. GroenLinks-PvdA moet juist zeggen dat ze belasting op arbeid willen verlagen en opkomen voor de hardwerkende Nederlander.’
Er is een grote middengroep die gewoon zijn best doet en toch vastloopt
Ook Van der Ham maakt zich zorgen over de oppervlakkigheid van het sociaal-economische debat. ‘Mensen worden óf als slachtoffer van het systeem gezien, óf als probleemgroep weggezet. Maar er is een grote middengroep die gewoon zijn best doet en toch vastloopt.’
Een schrijnend voorbeeld vindt hij de naar schatting 1,2 miljoen Nederlanders met een licht verstandelijke beperking. ‘Dat zijn mensen die relatief hoog scoren op de verdrietige lijstjes van criminaliteit, maar ook armoede en eenzaamheid. In het kosmopolitische en rationale denken van een deel van het huidige D66 komt het helemaal niet zo snel op dat de overdaad keuzevrijheid en efficiëntie aan die problematiek bijdraagt. GroenLinks-PvdA kijkt dan weer vaak te veel vanuit een te sociaaleconomisch frame, terwijl een deel van de VVD hen soms reduceert tot een ‘profiteurs’ die niet wil deugen. Maar deze mensen hebben een andere benadering nodig, die gaat over stabiliteit en aandacht.’
Breedte onder druk
Frank van der Vorm, al meer dan vijftig jaar lid van de VVD en voormalig bestuurslid en JOVD’er, beaamt dat de partij vaak te weinig visie toont. Hij herinnert zich de VVD van vroeger als een brede volkspartij, waar zowel linkse als rechtse geluiden een plek hadden. ‘Soms was de rechterflank dominant, dan weer de linker. Dat werkte prima. Ministers als Ed Nijpels en Pieter Winsemius zijn voor mij voorbeelden van die veelzijdigheid.’
Mark Rutte en Geert Wilders in 2017 tijdens een verkiezingsdebat. Na 2012 hield Rutte de PVV buiten de coalities. Beeld: Yves Herman/ POOL / AFP
Maar die breedte staat tegenwoordig onder druk, vooral vanwege de samenwerking met de PVV, eerst in 2010 in de gedoogconstructie, en opnieuw in 2023. ‘Die gedoogconstructie was geen succes. Dat Dilan Yeşilgöz opnieuw met de PVV in zee wilde verbaasde mij zeer en betreur ik. Het is een fundamentele vergissing, terwijl Mark Rutte de PVV juist zo vakkundig twaalf jaar buiten de regeringsmacht heeft gehouden. Voor mij is de rechtsstaat een harde grens. Samenwerken met een partij die die niet respecteert, zoals de PVV, is onacceptabel.’
Hij wijst ook op het gebrek aan bestuurlijke kwaliteit bij de PVV en hun dubieuze loyaliteit. ‘Geert Wilders kon het altijd goed vinden met Rusland. Ook zag je op die demonstratie van 20 september in Den Haag de Prinsenvlag en andere extreemrechtse symbolen. Wilders zwijgt daar natuurlijk over, maar hij weet precies wat er speelt.’
Voor mij is het ‘nooit meer’ een belangrijke les uit de geschiedenis
Van der Vorm is geboren veertien jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog. ‘Mijn ouders hebben de oorlog bewust meegemaakt en hierover veel verteld. Voor mij is het ‘nooit meer’ een belangrijke les uit de geschiedenis.’ Dat extreemrechtse demonstranten in Den Haag het D66-partijbureau aanvielen en zwaaiden met de FvD-vlag was voor hem een alarmsignaal. ‘We moeten waakzaam blijven. Democratie is geen vanzelfsprekendheid.’
Hoe liberaal is de VVD nog?
De VVD is nog steeds liberaal, meent Van der Vorm. ‘Als ik op een VVD-congres kom spreek ik met echte liberalen met hele genuanceerde standpunten. Helaas horen we dit geluid in de media te weinig. Daarom moeten liberalen ook van de partij blijven, want zonder hen schuift de partij als vanzelf naar rechts.’ Een brief van zo’n 1600 leden die kritiek hebben op de koers van Yesilgöz ziet hij als een teken dat er nog veel verzet is tegen een ruk naar rechts. ‘De VVD is geen rechtsliberale partij, maar een liberale partij die het midden moet opzoeken.’
Van Teutem vindt de VVD nauwelijks liberaal. Het door veel VVD’ers gekoesterde begrip ‘klassiek liberaal’ is een codewoord voor conservatief. ‘De VVD noemt zichzelf liberaal, maar verstaat daar iets anders onder.’ Voor Van Teutem is liberalisme geen vaste doctrine, maar een voortdurende strijd om ideeën. Zijn definitie is helder. ‘Het gaat om verstand boven emotie, het Verlichtingsideaal, het geloof in vooruitgang, de bescherming van minderheden, en het principe dat hard werken moet lonen—niet afkomst.’
Yesilgöz mist dat optimisme. Haar toon is somber, doordrenkt van het idee dat het land ten onder gaat
Rutte belichaamde dat vooruitgangsdenken nog enigszins, zegt Van Teutem. ‘Zijn optimisme, zelfs tijdens de toeslagenaffaire, sprak veel Nederlanders aan. ‘Nederland is een ontzettend gaaf land’ werd honend ontvangen in journalistieke kringen, maar sloeg aan bij het publiek en wist hierdoor ook zijn partij achter zich te krijgen. Yesilgöz mist dat optimisme. Haar toon is somber, doordrenkt van het idee dat het land ten onder gaat. De VVD is, dat merkte NRC-columnist Bas Heijne heel scherp op, geen goedlachse partij meer.’
Maar toch blijft de VVD, tegen beter weten in, achter Yesilgöz staan, constateert Van Teutem. ‘Ze kreeg op het congres een staande ovatie, ondanks al haar strategische en tactische fouten. Dat veel VVD’ers nog steeds denken dat ze met haar de verkiezingen kunnen winnen getuigt van arrogantie, een arrogantie die doet denken aan de arrogantie van het CDA in 1994. En we weten hoe dat afliep, twintig zetels verlies.’
Frits Bolkestein. Beeld: Paul Blank / Wikipedia
Een groot probleem is dat de VVD tegenwoordig nauwelijks nog ideeën heeft, vervolgt Van Teutem. ‘De Telders Stichting, het wetenschappelijke bureau van de partij, publiceerde in de jaren tachtig diepgravende essays, ook van Frits Bolkestein. Nu kan ik me moeilijk voorstellen dat Dilan Yeşilgöz of Vincent Karremans zulke essays lezen, laat staan zelf schrijven.’
Maar het grootste probleem van de VVD is niet haar arrogantie, maar een beperkt vrijheidsbegrip, vindt Van Teutem. ‘De VVD noemt zich liberaal, maar hanteert een eendimensionaal vrijheidsbegrip: het ‘dikke ik’ dat niets wil inleveren. Vrijheid is voor de VVD mogen barbecueën met je houtkachel in je tuin, op vliegvakantie gaan en geen rekening houden met anderen. Dat verschilt eigenlijk nauwelijks van het onverantwoorde vrijheidsbegrip van de PVV. Liberalisme zou moeten gaan over redelijkheid, vooruitgang en bescherming van het individu, niet over het recht om overal lak aan te hebben.’
Een eigen verhaal
Van der Ham vindt dat liberalen en progressieven vaker hun eigen verhaal moeten vertellen, in plaats van te reageren op wat de PVV doet. ‘Ze reageren vooral op wat er mis is bij populisten, in plaats van het eigen verhaal centraal te stellen. Dat maakt hen kwetsbaar. Ze missen hierdoor een wenkend perspectief dat verder reikt dan de waan van de dag.’
D66-leider Rob Jetten. Beeld: YouTube
Dat grote verhaal ontbreekt ook op het gebied van integratie en immigratie. Van Teutem: ‘De VVD belooft meer dan ze kan waarmaken. De VVD zegt in elk verkiezingsprogramma dat ze migratie willen terugdringen, maar sinds 2010 is het migratiesaldo verdubbeld. De VVD is feitelijk ook niet tegen migratie – met arbeidsmigranten en expats hebben ze totaal geen problemen – maar tegen asielzoekers. Maar pas in het verkiezingsprogramma van 2025 wordt dat voor het eerst ook met zoveel woorden gezegd. Hiervoor werd het onderscheid tussen de verschillende groepen migranten te weinig gemaakt.’
In haar nieuwste verkiezingsprogramma zegt de VVD het VN-Vluchtelingenverdrag en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens te willen hervormen. ‘Dat mag de VVD voorstellen, maar ze moeten daar ook bedenken dat voor wijzigingen van dit verdrag unanimiteit vereist is en dit op korte termijn onhaalbaar is. De VVD wil in tussentijd de nationale grenzen streng controleren, een onliberale maatregel die het probleem eerder verergert.’
Van der Vorm pleit voor een herwaardering van het politieke midden. ‘Klaas Dijkhoff, initiatiefnemer van Voor Ons Nederland, benadrukt terecht het belang een sterk, democratisch midden. Bovendien is Nederland een ideologisch meerstromenland, de meeste kiezers zitten in het midden. Regeren met de uitersten, zoals in 2010 en 2024, heeft ertoe geleid dat veel Nederlanders zich niet vertegenwoordigd voelen.’
Liberalisme is niet de status quo verdedigen
Hij hoopt dat de VVD na de verkiezingen weer een stevige positie in het midden inneemt. ‘Er staan goede mensen op de lijst die echte liberalen zijn, zoals Ruben Brekelmans en Eric van den Burg. Yeşilgöz moet stoppen met rechtse one-liners en zich richten op inhoud.’
Van der Ham ziet de noodzaak van herbezinning. ‘Liberalisme is niet de status quo verdedigen. Marktwerking in de zorg heeft geleid tot een jungle van 8000 jeugdzorgaanbieders. Zonder goede regie is er geen gezond kapitalisme. Vrijheid is het hoogste doel, maar de middelen die liberalen kiezen om dat te bereiken werken niet altijd. Het is tijd voor een nieuw, krachtig verhaal.’
Van Teutem waarschuwt dat zonder zo’n verhaal de VVD de Conservatieve Partij in het Verenigd Koninkrijk achternagaat, die nu wordt leeggegeten door de populisten. ‘Ook CDA en GroenLinks-PvdA hebben belang bij een sterke liberale partij, als dam tegen het rechtspopulisme.’
D66 en Volt
Maar is D66 dan niet het liberale alternatief voor de VVD, of misschien Volt? Van der Ham ziet dat er op individuele basis op meerdere plekken verdiepende liberalen zitten. ‘Zelfs nog enkelen bij de VVD. Ik zie ze ook bij D66 wel, maar ook binnen GroenLinks zoals Femke Halsema die ooit door de JOVD werd uitgeroepen als ‘liberaal van het jaar’.
Volt-leider Laurens Dassen in zijn werkkamer. Beeld: Ewout Klei
Van Teutem ziet D66 en Volt daarentegen wel als alternatieven voor de VVD. ‘D66 en Volt veel liberaler zijn dan de VVD. Ze zouden zich ook als zodanig moeten profileren. Dat lukt nu nog onvoldoende, ook richting de hardwerkende Nederlander. Maar als het liberalisme een toekomst wil hebben, moet het terug naar zijn kern: vooruitgang, redelijkheid en bescherming van het individu.’
Van der Ham, ten slotte, is daar ook niet gerust op. ‘Naast mensen die echt wel hun best doen, zie ik ook veel oppervlakkigheid. Een soort weerzin om je echt in de minder mooie delen van de samenleving te verdiepen. Het over liberale normen en waarden te hebben, bijvoorbeeld, zonder alleen in Instagram-tegeltjeswijsheden te vervallen. Sommige linkse en liberale kiezers trekken zelfs richting het CDA, mogelijk vanwege het wat ernstigere verhaal dat Henri Bontenbal en zijn partij weten te vertellen. Uiteindelijk is het de uitdaging om de machtsbalans te veranderen. Dat centrumrechtse krachten zich comfortabeler voelen bij het midden en centrum-links. Dan kan je weer dingen veranderen. Dat is de opdracht voor D66. Vroeger wist zelfs de PvdA gematigde kiezers van CDA en VVD nog aan te trekken, maar dat is nu lastiger geworden, zeker met GroenLinks als partner.’
Uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) blijkt dat het nog niet opschiet met inclusie op de werkvloer. Zelfs een beleid dat actief diversiteit bevordert blijkt geen garantie tegen uitsluiting.
‘Ondanks goede bedoelingen en inspanningen van werkgevers om discriminatie tegen te gaan, ervaren veel werknemers met een migratieachtergrond nog steeds ongelijke kansen en uitsluiting’, zo concludeert het SCP.
In het rapport, dat vandaag op Diversity Day verschijnt, staat dat de diversiteit op de werkvloer wel is toegenomen. Ruim een kwart van alle werkenden in ons land heeft inmiddels een migratieachtergrond. Maar dat vertaalt zich niet automatisch naar een evenredig verdeelde werkvloer. Eén op de vier werkenden bevindt zich nog steeds in een vrijwel homogeen werknemersbestand.
Het grootste verschil in diversiteit is te zien tussen de stad en het platteland. ‘Van de stedelingen werkt 67 procent in een diverse werkomgeving, tegenover slechts 22 procent in dunbevolkte gemeenten.’
Volgens het SCP is het opvallend dat de werkomgeving van hoogbetaalde werknemers zonder migratieachtergrond vaak nog relatief homogeen is, terwijl die van hoogbetaalde werknemers met een migratieachtergrond juist steeds diverser wordt.
Maar diversiteit is dus niet hetzelfde als inclusie. Werknemers met een migratieachtergrond voelen zich nog steeds vaker gediscrimineerd, in vergelijking met werknemers in meer homogene organisaties. Daarbij gaat het niet alleen om doorgroeimogelijkheden, maar ook om de manier waarop mensen op de werkvloer worden behandeld.
Meer diversiteit lijkt op korte termijn zelfs ten koste van inclusie te gaan. ‘Snelle veranderingen binnen organisaties kunnen tot spanningen tussen groepen werknemers leiden’, waarschuwt het SCP.
Er worden daarom vier aanbevelingen aan werkgevers gedaan:
‘Werf niet alleen divers, maar ga ook uitsluiting en achterstelling binnen de organisatie tegen.’
‘Besef dat uitsluiting en achterstelling besloten ligt in veel manieren van doen en denken die binnen een organisatie normaal gevonden worden. Medewerkers die afwijken van de norm worden hierdoor vaak minder gezien of moeten zich in bochten wringen. De ervaringen en inzichten van medewerkers kunnen helpen deze mechanismen bloot te leggen en te veranderen.’
‘Voor een inclusieve organisatie is van belang dat de signalen van werknemers gehoord worden, zeker die van werknemers die een werkgever in eerste instantie niet op het netvlies heeft.’
‘Creëer een veilige werkomgeving met ruimte voor persoonlijke ervaringen, waarin samen gewerkt kan worden aan een werkcultuur waarin iedereen zich prettig voelt en kan ontwikkelen.’
Nog precies drie weken lieve mensen. Die weken om je buren, collega’s, ouders, kinderen, kleinkinderen, sportmaatjes, klanten, vrienden en vriendinnen te overtuigen om te gaan stemmen. Overtuigen? Ja. Overtuigen. Trek alle argumenten uit de kast. Verleid ze. Inspireer ze. Doe iets. Uit onderzoek blijkt dat veel stemgerechtigden hun keuze nog niet hebben gemaakt, en sommigen zelfs twijfelen of ze überhaupt gaan stemmen. Werk aan de winkel dus. Want deze verkiezingen gaan ergens over. Dat doen ze altijd, maar nu helemaal.
Deze verkiezingen gaan niet over links of rechts. Dit keer gaat het over inhoud of vorm. Over rechtstaat of populisme. Over meer of minder. Over toekomst of verleden, over samen of ‘wij’ tegen ‘zij’. Het gaat over vooruit of klok terug, over Europa of eigen volk eerst. Over optimisme of pessimisme. Over kunnen of moeten. Over klimaat of agro-industrie. Over vrijheid of grenzen dicht. Over liefde of haat, zacht of hard. Over ‘en’ of ‘of’. Over voor of tegen, ja of nee, nu of nooit.
En voor al die mensen die nu roepen: het maakt toch niet uit op wie of wat je stemt, zeg ik: gefeliciteerd. Gefeliciteerd met je comfortabele leventje. Blijkbaar heb je het allemaal heel goed voor elkaar. Zo goed dat politiek er voor jou schijnbaar niet toe doet. Lekker belangrijk?! Lekker voor je. Maar niet iedereen heeft die luxe. Want als je pech hebt, doen wetten er wel degelijk toe. Dan wordt politiek ineens heel persoonlijk. Zo persoonlijk dat het pijn doet. Kijk maar naar de Verenigde Staten, waar terwijl je dit leest hele gezinnen uit elkaar worden gerukt door ijskoude ICE-agenten. Waar je als trans persoon bij defensie doodleuk wordt ontslagen. Waar museumdirecteuren moeten meebewegen met de waan van de dag, of anders van de ene op de andere dag plaats moeten maken voor jaknikkers en meelopers. Waar je als vrouw op steeds minder plekken terecht kan als je ongewenst zwanger bent, waar boeken in de ban gaan, de douane je telefoon controleert op onwelgevallige berichten en je als vreedzame demonstrant het leger op je afgestuurd krijgt.
Een echt debat dus, zoals het ooit bedoeld was. Dat wil ik
Ik weet niet hoe het met jullie zit lieve mensen, maar zo’n land is niet het land waarin ik wakker wil worden op 30 oktober. Ik wil wakker worden in een land waar mijn man veilig naar de moskee kan en zijn collega net zo veilig naar de synagoge. Waar ik baas blijf in eigen buik. Waar ik mij niet hoef te schamen voor het kabinetsbeleid – of juist het ontbreken daarvan. Waar we de namen van ministers weer kennen, omdat ze vier, ja zelfs acht jaar gewoon hun werk doen. Zonder ruzie, lekker saai. Maar wel met resultaat, in plaats van rookgordijnen, jij-bakken en waarschuwingen van de AIVD en de Raad van State. Een land met een parlement dat weer vergadert over oplossingen, in plaats van elkaar de maat te nemen. Waar partijen samen de schouders eronder zetten in plaats van elkaars ruiten ingooien. Waar mensenrechten geen mening zijn, maar een onfeilbaar kompas. Een land dat verder durft te kijken dan duinen en dijken, waar vluchtelingen welkom zijn, waar we soep mogen brengen aan mensen met pech, zonder gevangenisstraf te riskeren. En waar gewonde kinderen uit Gaza zonder ook maar één extra dag vertraging worden opgevangen, in plaats van onderwerp te zijn van maandenlang verhit debat. En als er dan debat is over Gaza, dat dat dan gaat over welke sancties we eindelijk instellen tegen de plegers van genocidaal geweld, in plaats van over watermeloenen of antisemitisme. En dat het debat daar dan juist weer wél over gaat als er gemaskerde mannen al Hitler-groetend en prinsenvlaggend door Den Haag marcheren.
Een echt debat dus, zoals het ooit bedoeld was. Dat wil ik. En dat dat eindelijk weer gaat over echte dingen. Echte problemen, echte oplossingen voor echte mensen. Echt beleid. En weet je wat het mooie is? Dat kan gewoon. Dus ben of ken je zo’n zwevende kiezer? Doe eens een stemwijzer, lees de verkiezingsprogramma’s, kijk eens een debat. Echt, doe het. Want uiteindelijk is het gewoon een kwestie van kiezen.
Het verschil tussen rechts en links leek dit weekend groter dan ooit in Schiedam, waar bewoners de straat opgingen om te demonstreren tegen de komst van een nieuw azc. Ook Defend Netherlands was aanwezig en er was een tegendemonstratie, wat zorgde voor de nodige spanningen.
Estafetteprotesten worden ze genoemd. Betogers tegen azc’s moedigen gelijkgestemden in andere gemeenten aan om de straat op te gaan. Dit weekend was Schiedam aan de beurt, maar hier was de uitgestoken hand nauwelijks nodig. De gemoederen liepen al weken op, omdat de gemeente een nieuw azc wil openen aan de ’s-Gravenlandseweg, een industrieterrein net buiten het centrum. Schiedammer Mark Verspeek besloot de organisatie op zich te nemen. Want de stad is niet opgewassen tegen nog een azc, zegt hij tegen Schiedam24. Al snel meldden zich zo’n 300 mensen om hun zorgen te uiten.
ME-busjes
Om 12 uur ’s middags is de spanning al te snijden. Politiebusjes rijden af en aan, politie te paard doet nog een ronde. De ME-busjes staan klaar. ‘Ik denk dat er meer agenten aanwezig zijn dan demonstranten’, zegt een man op het plein. Hij is gekomen om te laten horen dat hij ‘helemaal geen asielzoekers’ in de stad wil. Want deze asielzoekers zijn volgens hem de reden dat zijn zoon geen huis kan vinden. De gemeente zou meer moeten doen voor haar eigen inwoners; asielzoekers profiteren veel te veel van de belastingcenten, is zijn betoog.
Op het plein staan enkele honderden mensen die er hetzelfde over denken. ‘Er zijn asielzoekers die echt hulp nodig hebben, maar veel van hen hebben dat niet’, denkt een ander. ‘Ze krijgen zoveel: een huis, geld om te eten, een fietsje. En wat krijgen wij? Zij staan hier, en wij hier’, betoogt een vrouwelijke medestander, terwijl ze haar ene hand boven de andere houdt. ‘Er is sprake van ongelijkheid.’
‘Ze krijgen zoveel: een huis, geld om te eten, een fietsje’
Het zijn, vinden ze zelf, bezorgde burgers die het gevoel hebben niet gehoord te worden door de politiek. ‘We zijn vooral geen racisten, daar heeft dit helemaal niets mee te maken’, zeggen meerdere betogers en ze zijn het zat om zo weggezet te worden. Maar er zijn ook andere groepen. Even na twaalven komt Defend Netherlands met veel kabaal het plein opgelopen. Ze maken indruk: een groep zwartgeklede mannen en een enkele vrouw roepen luidkeels: ‘Wij zijn Nederland, wij zijn Nederland!’ Direct gaan de mobiele telefoons de lucht in.
Malieveld
‘Ze waren ook in Den Haag’, zegt een bijstander. De organisatie is inmiddels bekend van de rellen op het Malieveld, toen daar een soortgelijke demonstratie werd gehouden. Het begon met een groep hooligans die op de kermis in Den Bosch vrouwen kwamen beschermen tegen asielzoekers die hen lastigvielen. Sindsdien bezoeken ze demonstraties door het hele land om een statement te maken, zo schrijft NRC. Al snel heeft de groep spandoeken op de ruiten van het gemeentehuis geplakt. ‘Nee is nee’, ‘Genoeg is genoeg’ en ‘RIP Lisa’, staat erop.
Beeld: Majorie van Leijen
De mannen van de groep zijn verbolgen over het harde politieoptreden. Ze vinden dat ze onevenredig hard worden behandeld. ‘Kijk, wij mogen geen gezichtsbedekkende kleren dragen, maar de antifa staan daar helemaal onherkenbaar aan de overkant’, zegt een van hen. ‘Zij mogen alles.’ Inmiddels is een groepje van ongeveer dertig tegendemonstranten opgedoken aan de andere kant van de trambaan. Ze zijn van de Anti-Fascistische Aktie (AFA), een groep die strijdt tegen extreemrechtse ideologieën. Op hetzelfde plein mogen ze niet demonstreren; de politie manoeuvreert ze handig via een omweg van het station naar het pleintje ertegenover.
Even lijkt het wel een veldslag die elk moment kan uitbreken. Aan beide kanten wordt de doorgang door een strakke rij politieagenten versperd. Er wordt heen en weer gescholden. ‘Daar gaan straks klappen vallen’, belooft een man, die meer bezig is met de overkant dan met het protest dat inmiddels begonnen is. Hoewel de meesten zeggen zelf niet te willen vechten, gelooft iedereen dat het onvermijdelijk is.
Dan begint de stoet te lopen. Als de groepen oog in oog met elkaar staan, lopen de emoties hoog op. Ze schreeuwen tegen elkaar. Een bierblikje vliegt over de hoofden van de AFA-groep en klettert achter hen neer. En dan loopt de stoet verder. De politiebarricade blijkt te werken. De demonstratie verloopt verder vreedzaam.
‘Ik vind mensenrechten gewoon te belangrijk om weg te blijven’
‘We zijn natuurlijk doodsbang, we zijn in de minderheid’, zegt een vrouw uit de AFA-groep. Maar dat is geen reden om hier niet te zijn. Ik vind mensenrechten gewoon te belangrijk om weg te blijven.’ En wat oudere vrouw staat op een afstandje, maar steekt overtuigd haar handen omhoog om de ‘v’ van vrede te laten zien. ‘Het is wel spannend, maar ik vind het toch belangrijk om hier te zijn.’
Nederlandstalige muziek
Als de demonstranten terugkomen van een mars door het historische centrum, zijn de antifa niet meer in beeld. Er komen verschillende sprekers, ook van buiten Schiedam. Er wordt Nederlandstalige muziek gedraaid, en dan zit het er alweer op. Twee mannen zijn aangehouden vanwege het illegaal afsteken van vuurwerk. De burgemeester en politie kijken tevreden terug op de dag: een scenario als in Den Haag is afgewend.
Morgen stemt de gemeente Schiedam over de komst van het nieuwe azc. Schiedam moet volgens de Spreidingswet 327 asielzoekers huisvesten. Die hadden er per 1 juli dit jaar al moeten zijn. Er liggen nu twee asielboten in Schiedam. Het beoogde azc zal echter een vaste locatie zijn.
Zondagmiddag stroomde het gebied rond het Museumplein en het Vondelpark in Amsterdam vol. Volgens de organisatie lieten een kwart miljoen in het rood geklede mensen hun stem horen voor de Palestijnen in Gaza en tegen het kabinet, dat Israël ondanks de genocide blijft steunen.
Net als bij de twee grote Rode Lijn-demonstraties in Den Haag hebben de meeste mensen hun best gedaan om in hun mooiste rode outfit naar Amsterdam te komen. De een draagt een rode pet, de ander rode schoenen of een rood shirt, en weer anderen zijn volledig in het rood gekleed. Rood staat symbool voor de rode lijnen die Israël al twee jaar lang systematisch overschrijdt in een genocide die dag in dag uit Palestijnse levens eist, met inmiddels meer dan 66.000 doden.
Bij aankomst op het Museumplein, voor de hekken bij het Stedelijk Museum, delen activisten tegen militarisering flyers uit. ‘Met onze belastinggelden wordt de genocide in Gaza gefinancierd’, zegt een internationale queer-activist. Ze wil niet herkenbaar in de krant. ‘Het moet stoppen. De Nederlandse overheid moet stoppen Nederlanders ongewenst medeplichtig te maken’, zegt ze.
Het collectief Nietmijnaanslag.nl probeert alle informatie over de handel tussen Nederland en ‘de zionistische staat’ zo transparant mogelijk te maken en heeft een ‘Laatste Kans-coupon’ gemaakt die tot 29 oktober geldig is. ‘Wist u dat onze Nederlandse overheid uw belastinggeld gebruikt om wapens te kopen van Israël?’, staat op de coupon. Ook over de nieuwe miljoenennota zijn ze kritisch: daarin is 5 miljard euro extra begroot voor Defensie. Volgens de coupon zou datzelfde bedrag beter besteed kunnen worden aan 19.000 sociale huurwoningen, het afschaffen van het eigen risico voor 13 miljoen Nederlanders en duurzame energie voor alle huishoudens.
‘Het is aan de Nederlandse kiezer of dat geld gaat naar het financieren van oorlogen en genocides over de hele wereld, of dat we Nederland opbouwen voor de toekomst van onze kinderen’, merkt de activist op. Ze hekelt ook dat bijna alle partijen in Nederland niet transparant willen zijn over hoe het geld voor de militarisering wordt opgehaald.
Beeld: Ewoud Butter
Even verderop staat een andere queer-klimaatactivist voor Palestina met een opvallend spandoek. ‘No pride in genocide’, staat er in grote letters op. ‘We zijn een groep die staat voor biodiversiteit, klimaat én Palestina. We zeggen nee tegen genocide.’ De link met de queerbeweging ligt volgens haar bijvoorbeeld in de boycot van Booking.com, dat zou profiteren van Israëlische oorlogsmisdaden, kolonisatie, apartheid en bezetting. Ze draagt een nepbaard. ‘Ik ben non-binair, en als queergemeenschap willen we ook de stem van deze mensen tegen de genocide in Gaza naar buiten brengen.’
Beeld: Tayfun Balcik
Op dat moment loopt een jonge man voorbij met een groot bord waarop ‘Death to the IDF’ staat, de leus van de punkband Bob Vylan, die onlangs veel commotie veroorzaakte. Het blijkt te gaan om Wouter Stroet, een Palestina-activist uit Amsterdam-Noord. Hij probeerde een maand geleden tevergeefs via Egypte Gaza te bereiken. Geflankeerd door zijn ouders geeft hij uitleg over de heftige uitspraak waarmee hij rondloopt. ‘Ik vind het vele malen heftiger wat het bezettingsleger aan het doen is’, reageert hij. ‘Het is weer typisch dat de discussie over deze uitspraak gaat, in plaats van over wat Israël al twee jaar doet. Daarom is het ook een statement om hiermee te lopen.’
De vraag of hij deze tekst ook aan kinderen kan uitleggen, zet hem even aan het denken. ‘Kinderen hebben heel goed door wat er aan de hand is in Gaza, ze zien ook wat Israël daar doet. De IDF is daar verantwoordelijk voor. Het ligt natuurlijk aan de leeftijd, maar ik denk dat veel kinderen heel goed begrijpen dat er een genocide gaande is. Het zijn vooral boomers die hier aanstoot aan nemen. Gen Z vindt dat een leger dat genocide pleegt niet mag bestaan en ontmanteld moet worden.’ ‘Death to the IDF’ valt volgens hem (en waarschijnlijk ook de rechter, red.) binnen de grenzen van de vrijheid van meningsuiting. ‘Het zet niet aan tot geweld. Het zet aan tot activisme’, aldus Stroet.
De historicus Geertje Mak, volledig in het rood en met een rode paraplu, is ook op het Museumplein. ‘De tirannie verdrijven’, staat er op haar bordje. ‘Het is verschrikkelijk wat er in Gaza gebeurt, en volgens mij is dat de tirannie waar het Nederlandse volkslied naar verwijst. En die moeten we absoluut verdrijven.’
Dat moet volgens haar allereerst door de wapenhandel volledig stil te leggen. ‘Vervolgens alle banden verbreken en luid en duidelijk uitspreken dat dit een genocide is. Netanyahu moet verantwoording afleggen, hier in Den Haag. Dit kan zo niet langer’, aldus Mak. De historicus was ook aanwezig bij eerdere demonstraties in Den Haag en vindt het tegelijk ‘geweldig’ en ‘teleurstellend’ dat er zoveel mensen zijn gekomen. ‘Zoveel mensen en organisaties spreken zich uit, maar er gebeurt niks. Het is schandalig.’
Beeld: Mehmet Cerit
Op het Museumplein is rond 13.00 uur geen beweging mogelijk, dus kiezen mensen ervoor om alvast een rondje te lopen. Zo ook Mohamed uit Nieuw-West, die een Palestijnse vlag om zijn nek heeft gewikkeld en op zijn rug draagt. ‘Ik ben hier als mens en voor de menselijkheid, waar niks van over is in Gaza’, zegt hij. Hij weet dat het niets zal veranderen in Gaza. Waarom dan toch meedoen? ‘Ik ben niet van het opgeven, maar van strijden tot het bittere eind. Uiteindelijk bepaalt Nederland niet wat er daar gebeurt. Ik verwacht niet veel, maar één ding is duidelijk: we kunnen niet niks blijven doen.’
Dat gevoel van onmacht bracht ook Manon en haar nieuwe club Kominplaksie in beweging. Ongeveer een maand geleden werd ze met haar vriendengroep ‘geactiveerd’ als zogenoemde bezorgde burger, vooralsnog anoniem. De beweegreden voor actie is volgens Manon de politieke achteruitgang. ‘Onze democratie is in gevaar en de politiek is de oorzaak. We moeten samenkomen tegen extreemrechts’, vindt zij. ‘Er worden moties aangenomen die niets meer overlaten van de rechtsstaat. Er wordt alleen nog politiek bedreven uit haat, angst en leugens. Het gaat niet meer over de feiten’, zegt ze bezorgd.
‘Je moet vanuit een positief gevoel actie voeren’
Natuurlijk weet Manon dat dit niet pas een maand geleden is begonnen. ‘We voelden het allemaal al, maar om echt in actie te komen, dat duurt nog even. De vorige Rode Lijn-demonstraties hebben mij geïnspireerd. Het is belangrijk om niet pas na de verkiezingen te bewegen, maar nu al. Want het wordt alleen maar erger. Verandering is een langdurig proces, maar ik merk gewoon dat heel veel mensen extreemrechts gedachtegoed normaliseren. Die mensen proberen we te overtuigen’, aldus Manon, die niet van de harde woorden is. ‘Je moet vanuit een positief gevoel actie voeren, dan krijg je ook positieve reacties.’
Else uit Amsterdam-West is juist meer van de harde acties. ‘Fascisten hebben schijt aan je. Trap er niet in’, staat op haar bord. Ze kon niet bij de eerdere demonstraties zijn, maar had haar kinderen wel afgevaardigd. ‘Actievoeren in de openbare ruimte, dus niet online maar in het echte leven, dat maakt de meeste indruk’, zegt zij. ‘Kijk om je heen. Heel veel mensen zijn bereid om uit zichzelf een statement te maken. De status quo verandert alleen op deze manier.’
Beeld: Ewoud Butter
Voor haar is Gaza een teken van de tijd en een waarschuwing voor Nederland. ‘In Nederland krijgt politiek gewin voorrang op medemenselijkheid. Deze demonstraties laten zien dat wij wel snakken naar een teken van menswaardigheid vanuit de politiek. Zij hebben de macht om iets te doen, maar doen het niet. Dat is heel kwalijk.’ Ze spreekt zich expliciet uit tegen mensen die fascisten volgen. ‘Wat heb je als gewone man aan een fascist? Uiteindelijk zal die gewone man als kanonnenvoer of klapvee eindigen. Dat vind ik het vervelendst aan mensen die fascisme ondersteunen.’
Boosheid is volgens haar geen probleem. ‘Ik ben zelf ook weleens boos. Laat dat vooral blijken. Maar het is niet oké om daarna het fascisme te omarmen. Uit de geschiedenis weten we dat dat nooit goed afloopt. En niet alleen in de geschiedenis: in Gaza zien we waar het fascisme naartoe leidt. Het is allemaal met elkaar verbonden.’
Else is niet alleen bang voor wat er in Gaza gebeurt, maar ook dat het hier kan gebeuren. Sterker nog: volgens haar gebeurt het hier al. ‘Mensen zijn constant bezig om onze burgerrechten en democratische rechten in te perken. Ik ben een witte vijftiger, dus in de tijd die ik nog heb, zal ik waarschijnlijk nog beschermd zijn. Maar er zijn genoeg mensen die nu al doelwit worden of niet meer durven te zeggen waar ze voor staan. Het gebeurt al. Niet met zoveel geweld als daar, gelukkig, maar wel mentaal. Het kan zo gedaan zijn als wij nu niet laten merken: dit willen wij niet.’ Ze noemt Amerika als voorbeeld, waar mensen kiezen voor een ‘sterke man’. ‘Dat is niet de oplossing. Er zijn andere oplossingen, maar fascisme hoort daar niet bij.’
In de rondtrekkende rode zee aan mensen valt het simpele bordje met ‘Doe iets’ op. Gerard uit Leiden houdt het vast. ‘Het gaat allemaal gewoon véél te ver. Zo’n ellende in Gaza. En stom genoeg doet onze regering echt helemaal niks. Stop die wapenhandel. Boycots.’ Hij weet niet of het echt iets gaat uitmaken. ‘Maar zonder het te proberen, zullen we er nooit achter komen.’
In navolging van Marokkaanse jongeren willen jongeren van GenZ in Algerije ook de straat op, om te protesteren tegen de corruptie en het gebrek aan democratie in hun land en doen hiertoe oproepen op social media. De Algerijnse overheid beschuldigt Marokko van ongewenste inmenging, bericht Middle East Eye.
Volgens het Algerijnse persbureau APS probeert Marokko sociale spanningen te exporteren naar Algerije en Tunesië. De media wijzen op de gelijkenis tussen de namen van beide bewegingen. De beweging in Marokko heet GenZ 212, de Algerijnse jongeren die willen demonstreren noemen zich GenZ 213.
Algerije heeft te maken met hoge jeugdwerkloosheid, inflatie en een weinig democratisch systeem. Sinds de onderdrukking van de Hirak-beweging in 2021 zijn straatprotesten in Algerije verboden. Zelfs een mars voor Gaza werd in augustus dit jaar geweigerd.
Mensenrechtenorganisaties melden dat er 200 tot 250 gewetensgevangenen vastzitten in Algerije, voornamelijk gelinkt aan Hirak. De hashtag #Manich_Radhi (‘Ik ben niet tevreden’) ging recent viraal, wat leidde tot tientallen arrestaties.
Steeds meer Algerijnen vluchtten via de zee naar Spanje. Volgens de EU-grenswacht Frontex vertrok dit jaar 90 procent van de migranten in de westelijke Middellandse Zee uit Algerije—zeven keer meer dan uit Marokko.
De GenZ-protesten in Marokko hebben aan tenminste drie jongeren het leven gekost. In Lqliâa, nabij Agadir openden politieagenten het vuur toen hun post werd bestormd door een grote menigte.
In Syrië zijn dit weekend parlementaire verkiezingen gehouden. Het was voor het eerst sinds de machtswisseling, maar van een ‘echte verkiezing’ was geen sprake.
Hoewel een derde van de 210 parlementsleden door interim-president Al-Sharaa zal worden aangesteld, werden de overige 140 dit weekend verkozen. Het gaat echter om indirecte verkiezingen: het volk mag niet zelf naar de stembus. De parlementsleden worden gekozen door lokale kiescommissies.
Het is een ingewikkeld proces dat speciaal is ontworpen voor de overgangsperiode waarin Syrië zich bevindt, vertellen ambtenaren. Mohammad Wali, lid van de hogere kiescommissie, legt het uit aan NOS-correspondent Daisy Mohr. De hogere kiescommissie, aangesteld door Al-Sharaa zelf, heeft op haar beurt provinciale subcommissies benoemd. Het gaat om zo’n 6000 mensen uit verschillende regio’s. Dit zijn de mensen die het afgelopen weekend hebben gestemd.
Hoewel er bezwaar kon worden gemaakt tegen de subcommissies, is er geen sprake van echte verkiezingen, erkennen ambtenaren. Volgens Al-Sharaa zijn rechtstreekse verkiezingen op dit moment onmogelijk, omdat een groot aantal Syriërs geen papieren heeft of nog steeds ontheemd is.
Maar critici vinden dat de interim-president op deze manier veel te veel macht heeft. Hij beslist voor een groot deel wie er straks in het parlement zit. Bovendien zijn provincie Sweida, waar veel druzen wonen, en het door de Koerden geleide noordoosten van het land voorlopig uitgesloten van het proces, omdat ze het interim-regime in Damascus niet erkennen.
De nieuwe autoriteiten hebben ook de Syrische wetgevende macht ontbonden. Het nieuwe parlement zal tijdelijk de wetgevende taken uitoefenen totdat een permanente grondwet is aangenomen, zo luidt de belofte. Volgens diezelfde belofte volgen er dan ook echte verkiezingen, waarin de stem van het volk telt.
De Amerikaanse president Donald Trump wil de Nationale Garde naar Portland, Oregon sturen. Maar de federale rechter heeft dit tot twee keer toe verboden.
Zaterdag verbood de rechter inzet van de Nationale Garde met troepen uit de staat zelf, maar toen Trump dit verbod trachtte te omzeilen door troepen uit andere staten naar Oregon te sturen verbood de rechter dit ook, bericht NOS.
In Portland, een Democratisch geleide stad, wordt gedemonstreerd tegen Trumps beleid. De stad is volgens Trump een broeinest van antifa en oncontroleerbare misdaad. De president bestempelde antifa onlangs als terroristisch. Het Witte Huis stelt dat de inzet bedoeld is om federale eigendommen en personeel te beschermen na gewelddadige rellen. Critici zien het als een politieke zet om militaire macht in te zetten tegen burgers. Lokale functionarissen beweren dat er ‘geen opstand in Portland is of een bedreiging voor de nationale veiligheid’, aldus Le Monde.
De spanningen in Portland stijgen, terwijl ook in Chicago troepen zijn ingezet na gewelddadige protesten. Lokale leiders vrezen verdere escalatie.
Met het verschrikkelijke bloedbad op 7 oktober, twee jaar geleden, opende Hamas oude wonden in Israël. Tegelijkertijd toonde de beweging dat de wereld nog een probleem had om op te lossen: de bezetting van Palestina. Terwijl we het leed aan beide kanten herdenken, ligt een staakt-het-vuren binnen handbereik. Maar dit mag niet tot gevolg hebben dat onze bestuurders de kans grijpen de schamele maatregelen tegen Israël weer in te trekken. Tilburg University gebruikte eerder al het staakt-het-vuren als smoes om niet de banden te verbreken met Israëlische universiteiten.
Maar toen Israël in maart het bestand zelf verbrak, volgde geen algehele opschorting van alle relaties. Internationale druk moet worden opgevoerd om een einde aan de bezetting te maken en een onafhankelijke Palestijnse staat te vestigen.
In 1996 werd onze driekleur gehesen boven een witte Arabische nieuwbouwvilla in Ramallah. De forse naam, die nauwelijks op het bord op de façade paste, was omgekeerd evenredig met de slagkracht die het kreeg van de politiek: de Nederlandse Vertegenwoordiging van het Koninkrijk der Nederlanden bij de Palestijnse Autoriteit. Ook al zou de straat als blijk van waardering door de Palestijnen worden omgedoopt tot Hollandastraat, het pand is geen ambassade en vooral belast met ontwikkelingshulp.
Het kantoor was een directe nazaat van de Oslo-akkoorden. Israël ontruimde Jericho en Gaza eerst, en als het allemaal goed ging, zou daarna stukje bij beetje meer bezet land worden teruggegeven, en Palestina terugkeren op de kaart. Toen geloofden we het. En Rabin leefde nog. De terugtrekking uit Gaza was goed gegaan; daarom verhuisden we uit oase Jericho, midden in een sinaasappelboomgaard, naar Ramallah, de volgende fase.
Kennis over Palestijnen en het leven onder een bezetting was tot dan zeer beperkt en gekleurd, omdat die werd overschaduwd door de traditionele christelijke nauwe band met Israël en Holocaustschuldgevoelens. Maar dat gebrek aan belangstelling ging ook terug tot de koloniale zienswijze van Nederland, zoals al bleek bij het aandeel in het delingsplan van Palestina in 1947: oud-Indische diplomaat Nico Blom, die in de voorbereidende commissie zat, maakte zich daar hard voor deling, tegen de zin van de Palestijnse bevolking. Toen Israël werd gevestigd maar er geen Palestijns land kwam, protesteerde Nederland niet.
Die koloniale restanten uitten zich ook in de Nederlandse steun aan de blamage van de Engels-Franse en Israëlische aanval op het Suezkanaal in 1956. Ondanks het feit dat Nederlands beleid gericht was op de trans-Atlantische relatie met Amerika, koos Nederland, tegen de wil van de VS en de VN, de kant van de kolonialen.
Nederland presenteert zich altijd als een klein, machteloos land als het gaat om de status quo van de bezetting te rechtvaardigen. Toen de groeiende Israëlische repressie in Gaza in 2018 culmineerde in het bloedig neerslaan van vreedzame protesten, constateerde het instituut Clingendael over het Nederlandse beleid in Wie wind zaait zal storm oogsten: ‘Het belang van het internationaal recht wordt slechts met de mond beleden. Israël treedt dit al decennia met de voeten, zonder dat landen als Nederland hier enige consequentie van betekenis aan verbinden.’
Het kantoor dweilde met de kraan open. Israël bouwde in hoog tempo nederzettingen op Palestijnse grond. Ontwikkelingshulp verhulde politiek gebrek aan daadkracht. Israël kon de peperdure Hollandse Gaza-haven in embryonaal stadium bulldozeren zonder dat daar sancties tegenover kwamen te staan.
‘I don’t know who sold Palestine, but I know who paid the price’, dichtte Mahmoud Darwish decennia eerder.
Maar met negeren lost het Palestijnse probleem niet op. Ook minister Veldkamp kwam met de aloude smoes op de proppen: bilaterale sancties werkten niet effectief; dat kan uitsluitend in Europees verband. Alleen is dat niet het hele verhaal. Nederland is de grootste investeerder in Israël, met 50 miljard euro, groter nog dan de VS, en werkt militair nauw samen. En Israël investeert 47,3 miljard euro in Nederland.
Dat betekent juist dat Nederland wel het verschil kan maken, maar de bezetting geen prioriteit geeft.
Nu de wereld zich intussen tegen Israël keert en 55 procent van de EU Palestina als staat erkent, komt Nederland met zijn quasi-neutrale standpunt steeds meer geïsoleerd te staan. Ook dichtbij huis: in ons samenwerkingsverband de Benelux, waar we altijd voorlopers waren.
De helft van de Nederlanders zegt te zullen stemmen op een partij die ander Israël-beleid voorstaat. De oude of nieuwe regering moet daarom Palestina onmiddellijk erkennen. Erkenning van Palestina is niet alleen een symbolische steun, een afstraffing van de poging tot genocide en annexatie van heel Palestina, maar geeft de landen meer slagkracht om de bezetting te ontmantelen. Voer sancties in vanwege de bezetting. Kom eindelijk beloften, gedaan in 1947 en 1993, na. Loop daarmee in de pas met de Europese en internationale politiek en het recht. Schud de laatste koloniale veren af. En laat de vlag in Ramallah wapperen op een ambassade. De ‘vertegenwoordiger’ wordt ambassadeur.
Onze site gebruikt cookies en vergelijkbare technologieën onder andere om u een optimale gebruikerservaring te bieden. Ook kunnen we hierdoor het gedrag van bezoekers vastleggen en analyseren en daardoor onze website verbeteren.
Deze website gebruikt cookies om uw gebruikservaring op deze website te verbeteren. Van deze cookies worden cookies aangemerkt als "Noodzakelijk" in uw browser bewaard, deze cookies zijn essentieel voor het functioneren van de website. Bijvoorbeeld het opslaan van uw keuze of u wel of geen cookies wilt hebben. Wij maken ook gebruik van cookies van derde partijen die ons helpen met het analyseren en begrijpen van de gebruik van deze website door u. Deze cookies worden alleen gebruikt als u daar toestemming toe geeft. U heeft ook de mogelijkheid om uzelf uit te sluiten voor deze cookies. Dit zal echter effect hebben op uw gebruikerservaring.
Noodzakelijke cookies zijn absoluut nodig voor het functioneren van de website. De cookies in deze categorie zorgen alleen voor de veiligheid en het functioneren van deze website . Deze cookies bewaren geen persoonlijke gegevens
Deze cookies zijn niet strict noodzakelijk, maar ze helpen de Kanttekening een beter beeld te krijgen van de gebruikers die langskomen en ons aan te passen aan de behoeftes van onze lezers. Hiervoor gebruiken wij tracking cookies. Bij het embedden van elementen vanuit andere websites zullen er door deze sites ook cookies worden gebruikt.
