De staat Israël viert zijn vijfenzeventigste verjaardag. Volgens historicus en Israël-kenner Peter Malcontent valt er echter niets te vieren. ‘Als het huidige regime de democratische rechtsstaat de nek weet om te draaien, wordt het voor Europa lastig om pro-Israël te blijven.’
Diverse media staan uitgebreid stil bij de verjaardag van Israël. Zo is er de documentaireserie ‘Het Beloofde Land’ van Coen Verbraak over de veilige haven die Israël na de Tweede Wereldoorlog vormde voor Joden, waarbij er ook aandacht is voor de benarde situatie van de Palestijnen in het land.
Tegelijk blijft het Palestijnse lijden in veel artikelen en uitzendingen over Israël achterwege. En er zijn fanatiekere liefhebbers van Israël, zoals voormalig ChristenUnie-leider Gert-Jan Segers, die het land een ‘godswonder’ noemt.
De Kanttekening blikt met Peter Malcontent terug op driekwart eeuw Israël. Hij is universitair docent Internationale Betrekkingen aan de Universiteit Utrecht en is auteur van het boek Een open zenuw: Nederland, Israël en Palestina (2018).
Waarom werd in 1948 de staat Israël uitgeroepen en gingen de Verenigde Naties akkoord met de stichting van deze staat?
‘Er zijn genoeg juristen die zeggen dat het nog maar de vraag is of VN de staat Israël hebben erkend. Feit is dat het Britse Rijk, dat het mandaatgebied Palestina beheerde, zich wilde terugtrekken uit het gebied. Er is toen een commissie ingesteld door de VN, bestaande uit min of meer neutrale landen, die moesten gaan uitvogelen wat er nu met Palestina moest gaan gebeuren. Daar ontstond het idee om het gebied op te splitsen in een Joods en Palestijns deel. De resolutie hierover is door de Algemene Vergadering van de VN aangenomen, maar niet door de Veiligheidsraad. Het was geen bindende resolutie.
Bovendien konden de VN dit vredesplan alleen afdwingen met een vredesmacht, maar niemand had daar zin in. De Verenigde Staten wilden hier niet aan meewerken, omdat de Sovjet-Unie ook zou meedoen, en dat betekende Russische invloed.’
In 1948 kwam er rond het ontstaan van Israël meteen oorlog. Was dit een gevolg van die zwakke opstelling van de VN?
‘Iedereen had die oorlog verwacht. De zionisten namen het heft in eigen handen en waren sowieso van plan om de staat Israël op te richten. De Palestijnen kwamen hiertegen in verzet en de Arabische landen wilden hen daarbij helpen en de stichting van de staat Israël ongedaan maken. Wat bijna niemand had verwacht, was de uitkomst: de Arabische landen leden een pijnlijke nederlaag.’
Waarom won Israël?
‘Dit kwam door meerdere factoren. Allereerst kreeg Israël in 1948 cruciale steun van het Oostblok, omdat de Sovjet-Unie aanvankelijk veel toekomst zag in een nieuwe Joodse staat. Israël werd geleid door zionistische socialisten en de Sovjet-Unie hoopte via Israël invloed te krijgen in het Midden-Oosten. Via Tsjechoslowakije heeft de Sovjet-Unie Israël toen met wapens gesteund.
Ten tweede waren de Arabische landen onderling verdeeld en had elk land een eigen agenda. Daarnaast hadden de Palestijnen ook hun eigen belangen, die niet noodzakelijkerwijs overeenkwamen met die van de Arabische landen. Het Israëlische front daarentegen was een eenheid.
Ten slotte waren de Joodse strijdkrachten veel beter getraind. Sommige militairen waren veteranen uit het Britse en Amerikaanse leger. Hoewel het Israëlische leger veel kleiner was, hadden Israëlische militairen veel meer ervaring. Het Egyptische leger was in 1948 een veredelde politiemacht, geen interventiemacht, omdat Egypte na de formele onafhankelijkheid in 1922 lange tijd semi-afhankelijk was gebleven van het Britse Rijk.’
‘Tegenwoordig hebben veel Arabische landen hun betrekkingen met Israël genormaliseerd, maar dat ligt erg gevoelig’
Waarom veranderde de Sovjet-Unie van mening en werd het land anti-Israël?
‘Vrij gauw na 1948 werd dit duidelijk. David Ben-Gurion was meer op de westerse hand, zo bleek, dan op de hand van de Sovjet-Unie. Toen was het met de rode liefde voor Israël snel klaar.’
Waarom lukte het de Arabische landen in 1967 en 1973 niet om Israël te verslaan? En waarom probeerden ze het na 1973 niet opnieuw?
‘In 1967 waren de Arabische landen er volledig van overtuigd dat ze de oorlog zouden winnen. Dat gebeurde niet. De Zesdaagse Oorlog liep uit op een grote nederlaag voor de Arabieren. De Arabische landen snapten na 1967 dat een militaire overwinning op Israël niet realistisch was. Egypte wilde onderhandelen met Israël om de Sinaïwoestijn terug te krijgen, die Israël in 1967 had veroverd. Daarvoor wilde Egypte eerst wel een gunstigere onderhandelingspositie verkrijgen, en daarom viel het land in 1973 opnieuw Israël aan. Deze oorlog verliep aanvankelijk goed voor Egypte en de Arabische bondgenoten, omdat Israël volkomen was verrast door deze aanval. Uiteindelijk won Israël de oorlog, maar Egypte kreeg dankzij de Camp David-akkoorden wel de Sinaï terug.’
Maar de andere Arabische landen sloten geen vrede met Israël.
‘Jordanië wel. Tegenwoordig hebben veel Arabische landen hun betrekkingen met Israël genormaliseerd, maar dat ligt erg gevoelig. Egypte werd als lid van de Arabische Liga geschorst nadat het land besloot om vrede met Israël te sluiten. De Egyptische president Anwar Sadat werd vermoord. Lange tijd wilden de meeste Arabische landen niets met Israël te maken hebben. Daar is nu verandering in gekomen, omdat de Arabische leiders beseffen dat een normalisering van de betrekkingen voordelen biedt. Maar de overgrote meerderheid van hun onderdanen is het daar niet mee eens. Zij zijn nog steeds fel anti-Israël. Daar worstelen de Arabische leiders mee.’
Het volgende belangrijke moment was in 1993. Toen sloten Israël en de Palestijnse verzetsbeweging PLO de Oslo-akkoorden, na zes jaar van Palestijnse opstand, die we kennen als de Eerste Intifada. Wat bewoog hen om vrede te willen sluiten?
‘Aan de Israëlische kant realiseerde men zich, ook de strijdkrachten, dat Palestijnse Intifada met militaire middelen nauwelijks viel neer te slaan. Daarom besloten ze om toch een andere weg in te slaan. De Israëlische premier Yitzhak Rabin, die in 1995 zou worden vermoord, was tijdens Intifada minister van Defensie in een regering die werd gedomineerd door de rechtse Likudpartij. Hij wilde met harde hand de Palestijnen eronder krijgen. Toen Rabin premier werd, koos hij voor een diplomatieke oplossing. De Israëlische veiligheid was volgens hem gebaat bij gesprekken met de Palestijnen. In de Oslo-akkoorden staat niet dat Palestina onafhankelijke staat wordt. Wel dat de PLO Israël moet erkennen als staat en in ruil daarvoor concessies zou krijgen.
‘Voor Israël zijn twee zaken onbespreekbaar: de status van Jeruzalem en het recht op terugkeer van de Palestijnse vluchtelingen’
Maar ook de PLO had baat bij vrede. Ze kampte met een enorm imagoprobleem, omdat leider Yasser Arafat tijdens de Golfoorlog de kant van Saddam Hoessein had gekozen. Dat werd hem door het Westen niet in dank afgenomen. Ook kampte de PLO met een tanende populariteit onder de Palestijnse bevolking. Het hoofdkwartier van de beweging was, nadat Arafat en de zijnen uit Libanon waren verjaagd, gevestigd in Tunis in Tunesië, op grote afstand van Palestina. Veel Palestijnen dachten dat de PLO-leiders in Tunesië vakantie aan het vieren waren en niets voor hen deden. De Intifada was dan ook een heuse volksopstand van de Palestijnen, geen initiatief van de PLO. Om relevant te blijven – voor het Westen als onderhandelingspartner én voor de Palestijnen als hun vertegenwoordiger – moest de PLO een sprong naar voren maken. Ze wilde een eigen Palestijnse staat, op de Westelijke Jordaanoever en op de Gazastrook. In ruil daarvoor wilde de beweging Israël als staat erkennen, en zouden Joden en Palestijnen met elkaar in vrede samenleven.’
Maar dat is niet gelukt. De Oslo-akkoorden zijn faliekant mislukt.
‘Dat is de tragiek. De Oslo-akkoorden waren een beginselakkoord. Daarop zou een uiteindelijk vredesakkoord volgen. Maar dat akkoord kwam er maar niet. Daarop besloot Israël meer nederzettingen toe te staan in de bezette gebieden, en laaide ook het Palestijnse geweld weer op. Arafat heeft dit oogluikend toegestaan, of hij had geen controle over zijn eigen mensen.
Voor Israël waren twee zaken onbespreekbaar: de status van Jeruzalem, dat niet geheel of gedeeltelijk in Palestijnse handen mocht komen, en het recht op terugkeer van de Palestijnse vluchtelingen en hun nakomelingen die in 1948 van huis en haard werden verdreven.’
Waarom moet dit recht op terugkeer nog gelden? De Duitsers bijvoorbeeld hebben ook geen recht op terugkeer naar Polen, naar de gebieden waaruit ze in 1945 werden verdreven. En Armeniërs en Grieken hebben niet het recht om naar de dorpen van hun ouders en grootouders in Turkije terug te keren.
‘De Palestijnse kwestie bestaat al heel lang, en is nog steeds heel relevant. De Palestijnse vluchtelingenkampen in Jordanië, Libanon en Syrië bestaan nog steeds. Dit is het oudste conflict in de moderne wereldgeschiedenis.
Daarnaast zijn Israël en Palestina heel belangrijk voor de hele wereld. Niemand is gebaat bij onrust in het Midden-Oosten. Nog steeds geldt dat het Israëlisch-Palestijnse conflict de moeder is van alle conflicten in het Midden-Oosten. Sommigen zeggen dat de tegenstelling tussen Iran en Saoedi-Arabië belangrijker is, of de opkomst van terreurbewegingen als Al Qaida en ISIS. Maar de ayatollahs in Iran werpen zich ter versterking van hun eigen imago graag op als de kampioen van de Palestijnen. Net zoals Egypte en Syrië dat voorheen deden.’
‘Als je de definitie van de Verenigde Naties hanteert, dan zie je dat Israël aan de criteria van apartheid voldoet’
Europa steunt Israël door dik en dun. Komt dat vooral voort uit ereschuld aan de Joden na de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog?
‘De Holocaust zorgt inderdaad voor een lange schaduw. In Duitsland kun je heel moeilijk pro-Palestina zijn, want dan ben je volgens velen al gauw een antisemiet. Ik sprak een tijd terug met een Duitse politicus van de Groenen, die mij vertelde dat zij pro-Israël zijn, omdat dat niet anders kan in Duitsland.
In onze westerse, geseculariseerde samenleving is de Holocaust de belangrijkste graadmeter om te kijken of iemand ‘goed’ of ‘fout’ is. Vanwege de Holocaust is er in de media meer aandacht voor Israël dan voor wat er in andere landen gebeurt.’
Wat vindt u van de kritiek van Human Rights Watch en Amnesty International, die Israël van apartheid hebben beschuldigd?
‘De rapporten van HRW en Amnesty zijn heel feitelijk, daar is geen speld tussen te krijgen. Maar je kunt positie van Arabische Israëliërs niet een-op-een vergelijken met positie van zwarte mensen in Zuid-Afrika. Ze zijn wel tweederangsburgers, geen derderangsburgers, zoals zwarte mensen in Zuid-Afrika toen. De Palestijnen in Palestijnse gebieden zijn daarentegen wel derderangsburgers.
Het is lastig om te zien welke richting de ontwikkelingen op zullen gaan. Er bestaat een VN-resolutie, over wat apartheid inhoudt. Als je die definitie hanteert, dan zie je dat Israël aan de criteria van apartheid voldoet. Maar als mensen aan het woord apartheid denken, dan denken ze aan feitelijke situatie in Zuid-Afrika, niet aan de formele VN-definitie. Daarom willen veel westerse landen zich hier niet aan branden.’
Wat is hét verschil tussen de apartheid in Zuid-Afrika en de apartheid in Israël dan?
‘Het gaat om de gevoeligheid. Het apartheidsregime in Zuid-Afrika en de Holocaust zijn twee van de grootste schendingen van mensenrechten in de twintigste eeuw. Om die reden wil niemand met het apartheidsregime of met de nazi’s vergeleken worden. Daarom zijn Europese landen en de VS er voorzichtig mee bondgenoot Israël van apartheid te betichten.’
Wat verwacht u dat er in de toekomst in Israël zal gebeuren?
‘De kans op een nieuwe Intifada acht ik zeer klein. Palestijnen zijn murw. Tegelijkertijd neemt het geweld tegen Palestijnen toe, worden huizen onteigend, stukken land afgepakt, en plegen kolonisten daden van geweld tegen Palestijnen.
Op 15 mei viert de staat Israël zijn vijfenzeventigste verjaardag. Maar dit jubileum vindt plaats in cynische tijden. Als het huidige regime, ik spreek niet over een regering, de democratische rechtsstaat de nek weet om te draaien, dan wordt het voor de Verenigde Staten en helemaal voor de Europese Unie lastig om pro-Israël te blijven.’
Is de huidige extreemrechtse regering van Israël eigenlijk niet een blessing in disguise voor de Palestijnen? Want als extremisme toeneemt in Israël, verliest het land zijn vrienden en dat is goed nieuws voor de Palestijnse zaak.
‘Misschien is dat zo, dat zal de toekomst uitwijzen. Maar voor die tijd zal er nog heel veel geweld komen. Daarnaast kan het natuurlijk ook verkeerd uitpakken, dat de radicale krachten in Israël niet alleen winnen maar ook stand weten te houden. Dat zou erg slecht nieuws voor de Palestijnen inhouden.’
‘Israël is niet het enige land dat is ontstaan uit een settlerkolonie. Dat geldt ook voor de Verenigde Staten, Canada, Australië en Nieuw-Zeeland’
In Zuid-Afrika radicaliseerde het apartheidsbewind, wat leidde tot veel geweld en repressie tegen de zwarte bevolking, maar ook tot een toenemend internationaal isolement. Kan het met Israël op een soortgelijke manier gaan in de toekomst?
‘De situatie lijkt op Zuid-Afrika, maar is tegelijkertijd ook fundamenteel anders. Het witte regime in Zuid-Afrika stoelde op de witte minderheid en had verder iedereen tegen zich. In Israël en in de bezette gebieden wonen bij elkaar genomen even veel Joden als Palestijnse Arabieren.’
‘From te river to the sea, Palestine will be free’, is een populaire leus onder Palestijnen en hun vrienden. Sommigen zien Israël als een historische vergissing. Wat vindt u, als historicus?
‘Is Duitsland een historische vergissing? Is Nederland een historische vergissing? Je kunt op het ontstaan van heel veel staten kritiek hebben. Maar feit is dat landen bestaan. We hebben overkoepelende organisaties, zoals de Verenigde Naties, maar die bepalen niet welke staten wel en welke niet mogen bestaan. Er zijn geen regels, of een staat wel of niet mag bestaan. Ze bestaan gewoon.’
Maar het heeft toch ook met erkenning te maken? Somaliland wordt internationaal niet erkend, om maar een voorbeeld te noemen.
‘Als je staat niet wordt erkend, dan betekent dat niet dat je staat daarom niet bestaat. Het is een lastige discussie. Kosovo wordt door Europese Unie erkend als onafhankelijke staat. Aanvankelijk was de EU hiermee in de minderheid, maar nu erkent een kleine meerderheid van de VN-lidstaten Kosovo. Het is ingewikkeld.
Israël is niet het enige land dat is ontstaan uit een settlerkolonie. Dat geldt ook voor de Verenigde Staten, Canada, Australië en Nieuw-Zeeland. Maar niemand trekt het bestaan van deze landen in twijfel. Er is veel kritiek op de VS, maar niet op het bestaansrecht van dit land. Daarom ben ik heel voorzichtig, als het over Israël gaat.’
De voorzitter van de Turkse Hoge Kiesraad, Ahmet Yener, zegt dat 99 procent van de stemmen die gisteren in Turkije zijn uitgebracht voor de presidents- en parlementsverkiezingen is geteld. Van de stemmen die in het buitenland zijn uitgebracht is 84 procent geteld.
Yener verklaarde ook dat president Recep Tayyip Erdogan 49,4 procent van de stemmen heeft gekregen bij de presidentsverkiezingen, en oppositiekandidaat Kemal Kilicdaroglu 44,9 procent van de stemmen. De derde presidentskandidaat, Sinan Ogan, haalde 5,2 procent van de stemmen.
Hoewel Erdogan volgens deze cijfers op duidelijke voorsprong staat, moet er een tweede ronde komen, omdat geen van de kandidaten meer dan 50 procent van de stemmen heeft gekregen.
Volgens een regeringsgezinde columnist is de oppositie verpletterd tijdens de parlementsverkiezingen – waar Erdogans coalitie de meerderheid wist te behouden. ‘Het is nu tijd om Kilicdaroglu tijdens de tweede ronde van de presidentsverkiezingen op 28 mei te verpletteren.’
President Recep Tayyip Erdoğan en zijn uitdager Kemal Kilicdaroglu hebben met 98,7 procent van de stemmen geteld beiden nog geen meerderheid bij de verkiezingen in Turkije. Erdogan kon de overwinning ruiken, maar blijft steken op 49,35 procent. Kilicdaroglu staat op 45,00 procent. Een tweede ronde zal op 28 mei moeten uitmaken wie van hen de presidentsverkiezingen wint.
Zondagavond was er lange tijd onduidelijkheid over de uitslag. Staatsperagentschap Anadolu Agency gaf een positief beeld over de prognoses voor Erdogan, terwijl media die op de hand van de oppositie zijn juist Kilicdaroglu meer kansen toedichtten. In de nacht van zondag op maandag kropen beide prognoses echter naar elkaar toe en bleek dat niemand boven de vereiste 50 procent kwam om te winnen. Dat betekent dat er een tweede ronde nodig is.
’s Nachts om half twee Nederlandse tijd (half drie in Turkije) was Erdogan nog strijdbaar en nam hij een voorschot op de overwinning. ‘Iemand zit in de keuken, maar wij staan op het balkon’, zei hij tegen zijn achterban. Daarmee verwees hij naar de campagnevideo’s die Kilicdaroglu vaak opnam vanuit de keuken in zijn huis.
‘Ons land heeft het feest van de democratie afgerond met deze verkiezingen’, vervolgde hij. ‘Hoewel de uitslag niet duidelijk is, hebben wij de leiding.’ Dat de oppositie een beeld schetste, alsof zij aan de leiding was, noemde Erdogan ‘bedrog’. ‘Wij zijn altijd eerlijk geweest tegen de natie. We wisten al dat we ver voor lagen bij de verkiezingen. En we geloven dat we boven de 50 procent kunnen komen in deze ronde.’
Dat geloof was vannacht bij Kilicdaroglu minstens even groot. ‘Als onze natie een tweede ronde wil, zullen we die absoluut winnen’, zei hij rond drie uur Nederlandse tijd tegen zijn aanhang. ‘De behoefte aan verandering in de samenleving is groter dan 50 procent.’
‘Race niet voorbij’
De verkiezingen verliepen zondag ordelijk. ‘Over de grote linie zijn de verkiezingen goed en eerlijk verlopen, op enkele incidenten na’, meldt oud-GroenLinks-politicus en Turkije-deskundige Joost Lagendijk in gesprek met de Kanttekening.
Waarschijnlijk ging meer dan 90 procent van de 64 miljoen stemgerechtigde Turken naar de stembus – nieuwszender TV100 sprak al snel van 93,6 procent. Om vier uur Nederlandse tijd sloten de stembussen. ‘Wij hebben tot nu toe geen ongeregeldheden gemerkt,’ maakte de voorzitter van de Turkse Kiesraad Ahmet Yener snel daarna bekend.
Volgens de laatste peilingen voorafgaand aan de verkiezingen stond Kilicdaroglu met 49 procent op voorsprong ten opzichte van Erdogan (44 procent). Nadat de stembussen sloten, was er echter tot het einde van de avond geen eenduidige prognose.
De enige rode draad: de derde presidentskandidaat, de conservatief Sinan Ogan, stond op een verrassend hoge 5 procent van de stemmen. Mocht er op 28 mei een tweede ronde komen, dan kan zijn electoraat een beslissende stem hebben. Lagendijk denkt dat hij een bepalende rol zal spelen als er een tweede ronde komt.
Ahmet Erdi Öztürk
In zo’n tweede ronde zal Erdogan overgaan tot ‘koehandel’ in de hoop de achterban van Ogan voor zich te winnen. Dat voorspelt Ahmet Erdi Öztürk, universitair hoofddocent Internationale Betrekkingen aan de Metropolitan University in Londen.
Hoewel de oppositie een positieve campagne voert, is volgens Öztürk de aantrekkingskracht van Erdogan groot gebleken. ‘De race is nog niet voorbij.’
Hij ziet nog iets anders: ‘Het is verder opvallend dat de Grijze Wolven tegen alle verwachtingen in een serieuze comeback hebben gemaakt met meer dan 10% van de stemmen in het parlement. En met een percentage van meer dan 30% in het parlement voor de AKP, betekent dit dat de nationalistische alliantie een grote machtsfactor blijft in het parlement. Daarmee zijn ze het grootste blok.’
(beeld: Wikimedia Commons)
‘Wees vastberaden!’
’s Avonds spraken de presidentskandidaten diverse malen hun achterban toe. ‘Wees vastberaden!’, hield Kilicdaroglu zijn mensen voor. ‘Ik doe een beroep op onze helden van de democratie. Verlaat onder geen beding de stembureaus totdat het laatste ondertekende stembusrapport is afgeleverd. De volledige en correcte uiting van de wil van de natie hangt af van uw vastberadenheid. U zult zien, het zal de moeite waard zijn.’
Later op de avond noemt Kilicdaroglu de prognoses van Anadolu Agency van de uitslag ‘een fictie’. Hij verwijst naar het steeds dalende percentage stemmen voor Erdogan in de prognoses die Anadolu uitbrengt. ‘Onze waarnemers van de stembureaus en de ambtenaren van de verkiezingsraad mogen hun post niet verlaten. We zullen vannacht niet slapen, mijn mensen. Ik waarschuw de Hoge Kiesraad, zorg ervoor dat alle uitslagen in de steden worden meegenomen.’
Erdogan krijgt veel steun van gelovige moslims in Turkije. Zo gaat CNN in gesprek met enkele hijab-dragende moslimvrouwen. ‘We zijn nog steeds hoopvol’, laat Feyza Sonmezocak Tekin, een 29-jarige lerares, aan het eind van de avond weten. Zij en duizenden andere Erdogan-aanhangers hebben zich verzameld voor het partijbureau van Erdogans AKP in Ankara, in de hoop de overwinning van hun grote held te vieren. ‘Ik zou verdrietig zijn als het tot een tweede ronde komt, maar dat is ook goed. Hij zal nog steeds winnen.’
Ook de gevangen Koerdische leider Selahattin Demirtas liet van zich horen. Vanuit de gevangenis twitterde hij kritisch over het staatspersagentschap: ‘Geloof nooit de gegevens van Anadolu Agency, denk aan de verkiezingen van 2019. Degenen die het zich herinneren, vertel het aan degenen die het zich niet herinneren.’
Arzu Yildiz (beeld: YouTube)
Journalist Arzu Yildiz laat de Kanttekening weten dat volgens haar Demirtas zeer invloedrijk is. ‘Hij zit in de gevangenis, maar zijn gezag onder de Koerden is groot. Hij heeft hen opgeroepen om op Kilicdaroglu te stemmen, en dat doen ze ook.’
Journalist Erkan Pehlivan, die in Duitsland woont, is zo niet nog kritischer over Anadolu Agency. Dat bureau geeft ’totaal verkeerde cijfers’, vindt hij. Bij eerlijke verkiezingen zal volgens hem de oppositie winnen, vertelt hij aan de Kanttekening: ‘Als Erdogan erin slaagt om stemmen te stelen, dan wint hij de verkiezingen. Maar als de oppositie hem belet om dit te doen, dan verliest hij. Sowieso zijn de verkiezingen niet eerlijk, want Erdogan controleert de staat, de rechterlijke macht, de Hoge Kiesraad, de media. Daarom heeft de CHP vandaag meer dan 200.000 waarnemers ingezet, om te voorkomen dat er stemmen worden gestolen, en waren er ook meer dan 100.000 Koerdische waarnemers.’
Tegenstrijdige berichten
ANKA Haber Ajansi, gelieerd aan de oppositie, meldde aan het begin van de avond op basis van 2,9 procent van de stemmen dat Kilicdaroglu op voorsprong lag. Hij zou 49,9 procent krijgen, tegen 44,7 procent voor Erdogan. In dat geval zou een tweede ronde nodig zijn.
Op dat moment meldde het staatspersbureau Anadolu Agency echter nog dat Erdogan meer dan 50 procent van de stemmen had gekregen. Volgens journaliste Arzu Yildiz, die in Canada woont, is dat echter onbetrouwbaar. ‘De Turkse staat manipuleert de exitpolls om de mensen te demoraliseren’, vertelt ze aan de Kanttekening. ‘Maar ik ben hoopvol.’
Wat als Erdogan wint? Yildiz: ‘Dan laat dat zien dat Turken niet van democratie houden, niet van vrijheid van meningsuiting. Maar ik geloof dat als hij wint veel zijn tegenstanders in de gevangenis zullen belanden. Dit was ook de voorspelling van Selahattin Demirtaş, de voormalige leider van de pro-Koerdische partij HDP die nu in de gevangenis zit. Hij zei: ‘Als Erdogan wint, dan zie ik jullie straks in de gevangenis. Maar als jullie winnen, dan zie ik jullie straks buiten.’’
Ook burgemeesters Ekrem Imamoglu (Istanbul) en Mansur Yavas (Ankara) roeren zich. Beiden steunen oppositieleider Kilicdaroglu. Volgens hen zijn de berichten van staatspersbureau Anadolu ‘volstrekt onbetrouwbaar’. Imamoglu meldt aan het begin van de zondagavond al dat wat hem betreft Kilicdaroglu de dertiende president van Turkije is. ‘Schandalig’, reageert Ömer Celik, minister van Europese Zaken in Erdogans regering. Hij wijst erop dat er nog geen begin van duidelijkheid is over de verkiezingsuitslag.
Anadolu volgt meldingen van de Turkse Kiesraad, maar nieuwszender CNN twijfelt aan de onafhankelijkheid van dit orgaan. Volgens een rapport van Freedom House uit 2023 worden de toezichthouders van de Hoge Kiesraad ‘benoemd door de AKP gedomineerde gerechtelijke instanties en zijn zij in hun beslissingen vaak afhankelijk van de AKP’.
Kivilcim Pinar
Bezwaarschriften
Ook in Nederland volgen mensen met Turkse roots de verkiezingen nauw. Een van hen is Kivilcim Pinar, politicus voor de Partij voor de Dieren, die de oppositie steunt. De Kanttekening interviewt hem. Het speelveld is volgens Pinar oneerlijk: ‘Vrijdagavond was de president op 24 televisiezenders in Turkije live te zien. Fair play kennen ze niet in Turkije.’
Pinar maakt zich zorgen over het vertekend beeld over de uitslag, dat in de loop van de avond ontstaat omdat Erdogans aanhang bezwaar indient tegen uitslagen die te zeer in het voordeel van Kilicdaroglu uitpakken. ‘Deze verkiezingsresultaten gaan niet naar de kiesraad en worden dus niet meegeteld. De media zien deze resultaten niet, want ze zijn nog niet officieel. Eerder, in 2015 bij de gemeenteraadsverkiezingen in Ankara, en opnieuw in 2019 bij de burgemeestersverkiezingen in Istanbul diende de AKP bezwaarschriften in. Het is een beproefde strategie.’
Tweede ronde nodig?
Rond elf uur in de avond is het ook bij het staatsgezinde Anadolu Agency duidelijk dat Erdogan niet meer dan 50 procent van de stemmen gaat winnen. Kilicdaroglu loopt volgens het staatspersagentschap in op de president, maar ligt nog altijd meer dan 5 procentpunt op hem achter.
De oppositiegezinde burgemeesters brengen vrijwel tegelijkertijd een nieuwe verklaring uit, waarin ze de verhoudingen geheel anders schetsen. Imamoglu en Yavas stellen dat Erdogan op dat moment op 45,8 procent van de stemmen staat en Kilicdaroglu op 47,7 procent. Zij denken dat er een tweede ronde zal komen.
Kortom: media op de hand van de staat leveren nog altijd heel andere cijfers dan media op de hand van de oppositie. Aan het eind van de avond schetst journalist Erkan Pehlivan in gesprek met de Kanttekening drie reële scenario’s, die ook al reëel waren voordat de stembussen opengingen: ‘Het eerste scenario is dat Erdogan verliest, vannacht of morgenochtend. Het tweede scenario is dat Erdogan beweert dat hij meer dan 50 procent van de stemmen heeft, maar ik geloof dat niet. Het derde scenario is dat er op 28 mei, over twee weken dus, opnieuw verkiezingen zullen worden georganiseerd. Mocht dat gebeuren, dan begint het spel weer van voren af aan. En Erdogan zal de boel dan weer manipuleren. Dat moet ook, want hij mag de verkiezingen niet verliezen. Hij, maar ook zijn familie, zijn vrienden, de hele kliek, wordt anders aangeklaagd voor corruptie en andere wanpraktijken. Ze hebben zich de afgelopen twee decennia enorm verrijkt. Ze hebben alles te verliezen.’
Intussen is volgens CNN de muziek op het verkiezingsfeest van Erdogans AKP verstomd, toen bekend werd dat ook Anadolu Agency geen meerderheid meer ziet voor de president. ‘We zijn dit niet gewend’, vertelt de 38-jarige schoonmaker Umran Ozdwmie aan die Amerikaanse zender. Zij is behoorlijk teleurgesteld. ‘Morgenvroeg, als ik wakker word, wil ik zien dat Erdogan ons nog steeds leidt.’
‘Erdogan blokkeert het systeem’
Onzekerheid overheerst rond de prognoses van de presidentsverkiezingen. De uitslag van de parlementsverkiezingen, die ook op 14 mei plaatsvonden, is volgens Turkije-kenner Joost Lagendijk veel duidelijker: ‘De huidige AKP/ MHP-coalitie van Erdogan heeft de meerderheid behouden. Dat kan ook een goed argument voor Erdogan zijn voor de tweede ronde. Want een president die niet rekent op een meerderheid in het parlement kan veel minder voor elkaar krijgen.’
Varduhi Balyan (beeld: Varduhi Balyan)
De Armeense journalist Varduhi Balyan, die in Turkije woont, is aan het eind van de zondagavond voorzichtig in haar analyse. ‘Ja, het klopt dat er een tweede ronde kan plaatsvinden. Maar we krijgen tegenstrijdige berichten binnen. Vanuit de CHP krijgen we geluiden te horen, dat de oppositie ook in de eerste ronde al kan winnen. Terwijl het staatspersbureau beweert dat meer dan 90 procent van de stemmen is geteld, zouden volgens datzelfde bureau slechts 70 procent van de stemmen zijn ingevoerd. In het bijzonder komen er berichten binnen dat in steden waar de CHP veel stemmen heeft gehaald, er door de AKP en de MHP bezwaren zijn ingediend.’ Daardoor zijn uitslagen van die steden nog niet meegenomen zijn in de prognoses voor de einduitslag. Balyan: ‘Als we dat in het oog houden, zou de CHP ook in de eerste ronde kunnen winnen. Maar het lijkt me moeilijk.’
Aan het eind van de avond is oppositieleider Kemal Kilicdaroglu strijdbaar. Hij uit forse kritiek op het handelen van Erdogans aanhang bij het tellen van de stemmen. ‘Ze blokkeren het systeem met bezwaren. Voortdurend.’
‘Wij zullen niet toestaan dat hiermee wordt gemanipuleerd’, zegt Kilicdaroglu stellig. ‘Het land kan geen chaos gebruiken. Blokkeer de wil van het volk niet. Aan de waarnemers wil ik zeggen dat ze hun stemmen moeten beschermen.’
Zal Erdogan de presidentsverkiezingen weer winnen? Wordt Kilicdaroglu de nieuwe Turkse president? Of blijven beide kandidaten onder de 50 procent van de stemmen steken en moet er een tweede ronde komen? De voltallige redactie van de Kanttekening houdt vandaag dit liveblog bij met alle actuele ontwikkelingen en interviews met Turkije-kenners.
[0:07] Liveblog sluit
Dit is het einde van dit liveblog. Morgenochtend om 9:00 uur opent de Kanttekening met het meest verse verkiezingsnieuws. Dank voor het lezen en welterusten!
[0:05] Kilicdaroglu beschuldigt regering van poging tot manipulatie uitslag
(beeld: Wikimedia Commons)
Oppositieleider Kemal Kilicdaroglu neemt aan het eind van een intense verkiezingsdag het woord. Hij bekritiseert de zittende machthebbers van Erdogans AKP: ‘Ze blokkeren het systeem met bezwaren. Voortdurend.’
Kilicdaroglu doelt daarmee op de vermeende strategie van de regering om bezwaar aan te tekenen, daar waar de oppositie lijkt te hebben gewonnen. Met als gevolg dat de verkiezingsuitslag op die plekken nog niet definitief kan worden vastgesteld.
‘Jullie blokkeren zo de wil van het volk’, vindt Kilicdaroglu. ‘Wij zullen niet toestaan dat hiermee wordt gemanipuleerd. Het land kan geen chaos gebruiken. Blokkeer de wil van het volk niet. Aan de waarnemers wil ik zeggen dat ze hun stemmen moeten beschermen.’
Met die boodschap gaan we de nacht in. Dit liveblog sluit af. Veel is nog onduidelijk over de verkiezingsuitslag. Erdogan en Kilicdaroglu kunnen beiden nog in deze eerste ronde winnen, maar op basis van de binnengekomen uitslagen lijkt een tweede ronde waarschijnlijker.
[23:55] Varduhi Balyan: ‘Overwinning Kilicdaroglu in eerste ronde lijkt me moeilijk’
Varduhi Balyan (beeld: Varduhi Balyan)
‘We hebben verkiezingen gehad met een hoge opkomst en het is vrij probleemloos verlopen’, ziet de Armeense journalist Varduhi Balyan, die in Turkije woont. ‘Ja, het klopt dat er een tweede ronde kan plaatsvinden. Maar we krijgen tegenstrijdige berichten binnen. Vanuit de CHP krijgen we geluiden te horen, dat de oppositie ook in de eerste ronde al kan winnen. Terwijl het staatspersbureau beweert dat meer dan 90 procent van de stemmen is geteld, zouden volgens datzelfde bureau slechts 70 procent van de stemmen zijn ingevoerd. In het bijzonder komen er berichten binnen dat in steden waar de CHP veel stemmen heeft gehaald, er door de AKP en de MHP bezwaren zijn ingediend.’ Daardoor zijn uitslagen van die steden nog niet meegenomen zijn in de prognoses voor de einduitslag. Balyan: ‘Als we dat in het oog houden, zou de CHP ook in de eerste ronde kunnen winnen. Maar het lijkt me moeilijk.’
[23:48] ‘AKP en MHP houden meerderheid in parlement’
Turkije-kenner Joost Lagendijk gaat zo naar bed, vertelt hij. ‘Morgenochtend sta ik vroeg op, als alles wat duidelijker is. Het is nu nog steeds niet duidelijk wie er gewonnen heeft, hoewel er vermoedelijk wel een tweede ronde moet komen. De cijfers van de verschillende bronnen lopen nu nog te veel uiteen. De analyses ook. Sommigen zeggen dat Erdogan een kleine voorsprong heeft, anderen Kilicdaroglu, en de analisten verschillen ook van mening over de vraag wat de derde presidentskandidaat, Sinan Ogan, zal doen. Zal hij Erdogan steunen, of de oppositie?’
De uitslag van de parlementsverkiezingen, die ook op 14 mei plaatsvonden, is duidelijker, zegt Lagendijk. ‘De huidige AKP/MHP-coalitie van Erdogan heeft de meerderheid behouden. Dat kan ook een goed argument voor Erdogan zijn voor de tweede ronde. Want een president die niet rekent op een meerderheid in het parlement kan veel minder voor elkaar krijgen.’
[23:38] De muziek en het feest op het AKP-hoofdkwartier stoppen
Toen het Turkse staatspersbureau Anadolu bekendmaakte dat Erdogan zakte onder de 50 procent van de stemmen, die nodig is om in een keer de presidentsverkiezingen te winnen, stopte de muziek op het hoofdkwartier van Erdogans AKP abrupt, aldus CNN. Erdogan-aanhangers waren er stil van toen ze dit nieuws zagen.
Aan het begin van de avond vierde de Erdogan-aanhang nog een feestje, toen de president een ruime voorsprong had op zijn uitdager Kilicdaroglu, en meer dan 50 procent van de getelde stemmen in zijn zak leek te hebben.
‘We zijn dit niet gewend’, vertelt de 38-jarige schoonmaker Umran Ozdwmie, die behoorlijk teleurgesteld is. ‘Morgenvroeg, als ik wakker word, wil ik zien dat Erdogan ons nog steeds leidt.’
Toch laten de meeste Erdogan-aanhangers zich niet uit het veld slaan. ‘Onze gemoedstoestand is misschien veranderd, maar Erdogans leiderschap zal niet veranderen’, denkt de 53-jarige Ismail Boyaci. ‘We blijven onze rug recht houden.’
Zijn woorden worden onderschreven door Nuray Ecki, een 31-jarige docent. ‘We komen terug met nog veel meer kracht in de tweede ronde. We zullen hem (Erdogan) nooit verlaten.’
[23:20] Erkan Pehlivan: ‘De oppositie staat nu sterk’
Journalist Erkan Pehlivan, die in Duitsland woont, blijft vannacht de verkiezingsuitslagen volgen. Aan de Kanttekening vertelt Pehlivan over de zijns inziens kwalijke rol van het Turkse staatspersagentschap Anadolu, dat volgens hem de verkeerde verkiezingscijfers geeft. ‘Iedereen van de oppositie gebruikt het woord ‘manipulatie’. Waarnemers blijven bij de stembureaus en moeten waken dat er nog meer gemanipuleerd wordt, en stemmen voor de oppositie niet worden meegeteld. Mocht Erdogan vannacht tijdens een speech beweren dat hij de verkiezingen gewonnen heeft, dan is dat een klinkklare leugen.’
Pehlivan schetst drie scenario’s. ‘Het eerste scenario is dat Erdogan verliest, vannacht of morgenochtend. Het tweede scenario is dat Erdogan beweert dat hij meer dan 50 procent van de stemmen heeft, maar ik geloof dat niet. Het derde scenario is dat er op 28 mei, over twee weken dus, opnieuw verkiezingen zullen worden georganiseerd. Mocht dat gebeuren, dan begint het spel weer van voren af aan. En Erdogan zal de boel dan weer manipuleren. Dat moet ook, want hij mag de verkiezingen niet verliezen. Hij, maar ook zijn familie, zijn vrienden, de hele kliek, wordt anders aangeklaagd voor corruptie en andere wanpraktijken. Ze hebben zich de afgelopen twee decennia enorm verrijkt. Ze hebben alles te verliezen.’
Mocht Erdogan overduidelijk verliezen, dan zal hij zijn verlies ook accepteren, denkt Pehlivan. ‘Dit zal hij doen, vanwege alle waarnemers op de stembureaus. Het is nu veel moeilijker dan dertig jaar geleden om stemfraude te plegen, vanwege alle video-opnamen die je met je telefoon kunt maken. De oppositie heeft voor de verkiezingen ook een heleboel mensen als waarnemers getraind, om hen alert te maken op manipulatie.’
Hoewel het een spannende nacht wordt, en Turkije op 28 mei mogelijk opnieuw naar de stembus moet, is Pehlivan hoopvol, vertelt hij. ‘De oppositie staat nu sterk. Kemalisten en Koerden werken samen. Dat geeft mij hoop.’
[23:13] Erdogan brengt een verrassingsbezoek aan Istanbul
De Turkse president Recep Tayyip Erdogan heeft een verrassingsbezoek aan Istanbul gebracht, bericht de Arabische nieuwszender Al Jazeera. Op een foto is te zien dat Erdogan zijn aanhangers begroet, terwijl hij zijn residentie verlaat in Üsküdar, aan de oostelijke oever van de Bosporus.
CHP-burgemeesters Ekrem Imamoğlu (Istanbul) en Mansur Yavaş (Ankara) hebben een derde persverklaring uitgegeven. Daarin stellen ze dat Erdogan op dit moment op 45,8 procent van de stemmen staat en Kilicdaroglu op 47,7 procent. Ook zij denken dat er een tweede ronde zal komen.
Imamoğlu: ‘Staatspersbureau Anadolu heeft bijna een uur lang de stand voor Erdogan op 50,1% gehouden. Nu houden ze het al een tijdje op 49%. Er zijn nog 7 miljoen stemmen die niet zijn doorgevoerd. En dat zijn allemaal uit steden waar wij sterk zijn.’
‘We zullen de eer van deze verkiezingen beschermen’, aldus Imamoglu.
Yavaş vult aan: ‘De regering bekritiseert ons vanwege onze uitspraken over staatspersbureau Anadolu. Maar zij kwamen met cijfers van 62 procent voor de AKP. Er zijn steden waar elf keer opnieuw is gestemd, vanwege AKP-bezwaren. We blijven onze stemmen bewaken.’
[22:50] Ook bij staatsgezinde media daalt Erdogan onder 50 procent
Volgens het Turkse staatspersbureau Anadolu staat Erdogan nu op 49,94 procent van de stemmen. Dat betekent dat er wellicht een tweede ronde nodig is op 28 mei. Erdogan stond aan het begin van deze avond op een ruime voorsprong, omdat Anadolu eerst alle stemmen in kleine conservatieve gemeenten telde, waar de aanhang van Erdogan het grootst is. Maar zijn concurrent Kemal Kilicdaroglu loopt op de president in, hoewel hij volgens de cijfers van Anadolu op 44,3 procent staat.
[22:35] Arzu Yildiz: ‘Demirtas heeft grote invloed op Koerdische stem’
Arzu Yildiz (beeld: YouTube)
Journaliste Arzu Yildiz volgt de Turkse verkiezingen nu met familieleden in vrienden in Canada, waar ze enkele jaren geleden naartoe is gevlucht. ‘Ik blijf de hele nacht op, denk ik.’ Ze denkt dat een tweede verkiezingsronde komt later de maand. ‘Ik hoop dat Erdogan nu of op 28 mei echt wordt verslagen. Hij wordt omgeven door criminelen; hij heeft de universiteit nooit afgerond, maar een nepdiploma; hij is corrupt; hij heeft het land beroofd.’
De verkiezingen laten volgens Yildiz zien hoe invloedrijk de pro-Koerdische politicus Selahattin Demirtaş is, benadrukt ze. ‘Hij zit in de gevangenis, maar zijn gezag onder de Koerden is groot. Hij heeft hen opgeroepen om op Kilicdaroglu te stemmen, en dat doen ze ook.’
[22:15] Hijabi’s steunen Erdogan: ‘Dit is vrijheid’
Erdogan-aanhangers geloven in hun leider, maar of hij gaat winnen? ‘We zijn nog steeds hoopvol’, aldus Feyza Sonmezocak Tekin, een 29-jarige lerares, in gesprek met CNN. Zij en duizenden andere Erdogan-aanhangers hebben zich verzameld voor het partijbureau van Erdogans AKP in Ankara, in de hoop de overwinning van hun grote held te vieren. ‘Ik zou verdrietig zijn als het tot een tweede ronde komt, maar dat is ook goed. Hij zal nog steeds winnen.’
Een andere vrouw, Seda Yavuz, is minder zeker van een overwinning voor Erdogan. ‘Ik ben bang. Ik maak mij zorgen dat hij verliest. Ik ben bang dat iemand anders zal winnen. Ik maak mij zorgen, omdat wij moslims zijn en willen dat een moslim onze president wordt.’ Veel soennitische moslims zijn tegen CHP-leider Kemal Kilicdaroglu, omdat hij het alevitisme aanhangt, een heterodoxe islamitische stroming.
Gozde Demirci ten slotte is wel optimistisch. ‘Ik vertrouw het Turkse volk. Ik vertrouw erop dat hij gaat winnen.’ Ze is trots op het feit dat ze een hoofddoek draagt: ‘Dit is vrijheid’, zegt ze tegen CNN. ‘Ik heb deze vrijheid dankzij hem (Erdogan). Zij (oppositie) willen dit niet. Ze willen geen vrijheid.’
[22:06] ‘Uitslag mislukking voor oppositie’
Cengiz Tomar (beeld: YouTube)
Volgens politiek analist Cengiz Tomar zijn de verkiezingsuitslagen ’tot nu toe een grote mislukking voor de oppositie’. Cengiz vertelde dat aan de Arabische nieuwszender Al Jazeera. ‘De uitslagen komen tot nu toe helemaal niet overeen met de samenstelling van het Turkse volk’, zei hij, ‘waarvan 35 procent religieus, conservatief en rechts is; en de overige 65 procent seculier en Koerdisch.’
[21:55] Kiesraad: ‘geen vertraging met verwerken resultaten’
De voorzitter van de Hoge Kiesraad, Ahmet Yener, reageert op de aantijging van Kemal Kilicdaroglu over het ‘niet doorvoeren van de verkiezingsuitslagen in het systeem’.
‘Er zijn geen vertragingen bij de Hoge Kiesraad met opname van uitslagen’, stelt Yener. ‘Alles wordt gelijk doorgegeven. Tot nu toe is 47,08 procent van de stemmen in het systeem verwerkt.’
De onafhankelijke presidentskandidaat Sinan Ogan heeft in een persverklaring gezegd dat er waarschijnlijk een tweede ronde komt. ‘We zijn genegeerd en totaal niet serieus genomen. Maar we gaan door met de strijd.’
[21:37] ‘Geen eerlijke verkiezingen’
Kivilcim Pinar
Kivilcim Pinar, fractievoorzitter van de Partij voor de Dieren in Alkmaar, volgt de Turkse verkiezingen met veel passie. Van eerlijke democratische verkiezingen is volgens hem geen sprake. ’95 procent van de media is in handen van Erdogan. Vrijdagavond was de president op 24 televisiezenders in Turkije live te zien. Fair play kennen ze niet in Turkije.’
Pinar is ook heel kritisch over de verkiezingscijfers van het Turkse staatspersbureau Anadolu. ‘Ze hebben heel snel de uitslagen van de kleine conservatieve gemeentes online gezet, waar Erdogan natuurlijk wint. Het doel van Anadolu: hopen dat de oppositie de hoop verliest en naar huis gaat, omdat ze geloven dat het een gelopen race is.’
Erdogans partij AKP probeert de verkiezingsuitslagen ook te manipuleren, door bezwaarschriften in te dienen in gemeenten waar ze niet hebben gewonnen. ‘Deze verkiezingsresultaten gaan niet naar de kiesraad en worden dus niet meegeteld. De media zien deze resultaten niet, want ze zijn nog niet officieel. Eerder, in 2015 bij de gemeenteraadsverkiezingen in Ankara, en opnieuw in 2019 bij de burgemeestersverkiezingen in Istanbul diende de AKP bezwaarschriften in. Het is een beproefde strategie.’
De lokale PvdD-politicus gelooft dat er een tweede ronde komt. Maar hij durft nog niet te zeggen wie die ronde dan wint. ‘Als oppositiekandidaat Kilicdaroglu een voorsprong heeft van twee procent of meer op Erdogan, dan zal hij op 28 mei winnen. Want dan is het verschil te groot om nog met stemmen te knoeien. Maar als Erdogan een voorsprong heeft dan is het allerminst zeker dat hij ook wint, dat hangt van de derde kandidaat af. Sinan Ogan heeft zich niet bij de oppositie aangesloten, maar is niet pro-Erdogan. Misschien laat hij zich door Erdogan verleiden met een ministerspost, en dat hij dan zijn aanhang oproept om straks op de zittende president te stemmen.’
[21:30] Kilicdaroglu: ‘uitslagen zijn fictie’
Kemal Kilicdaroglu (Beeld: Wikimedia Commons / Ziya Koseoglu)
De oppositieleider Kemal Kilicdaroglu zegt op Twitter dat Turkije ‘deze nacht niet gaat slapen’ en noemt de verkiezingen tot nu toe een ‘fictie’:
‘De fictie die begon met 60 procent (verwijzend naar de cijfers van staatspersbureau Anadolu in het voordeel van Erdogan, red.) is nu onder de 50 procent gezakt. Onze waarnemers van de stembureaus en de ambtenaren van de verkiezingsraad mogen hun post niet verlaten. We zullen vannacht niet slapen, mijn mensen. Ik waarschuw de Hoge Kiesraad, zorg ervoor dat alle uitslagen in de steden worden meegenomen.’
[21:22] Resultaat Groen Links partij valt tegen
Volgens een Koerdische historicus, die liever anoniem blijft, heeft de oppositie nog steeds kans om in de eerste ronde de verkiezingen te winnen. ‘De AKP lijkt een nieuwe tactiek uit te voeren door voortdurend bezwaar te maken in steden waar de oppositie vooraan staat. Hierdoor zijn de gegevens die we hebben nog niet duidelijk. Daarom zie je bij al die mediakanalen verschillende resultaten. Het is daarom nog even wachten om een goede analyse te maken’, zegt hij aan de telefoon.
‘Wat ik wel teleurstellend vindt is dat de Koerdische Groen Links partij het slechter doet dan ik hoopte. Ik dacht dat ze meer dan 10% stemmen zouden halen. Maar dat is nu tussen de 8 en 9 procent. Ze hebben minder stemmen behaald. Veel Koerdische stemmen zijn naar CHP gegaan, waarschijnlijk.’
Dat Groen Links minder stemmen heeft gehaald, heeft ook mee te maken dat de Turkse Arbeiderspartij, de afsplitsing van de HDP, zelf de verkiezingen in is gegaan.
[21:00] Onrust bij oppositie
Volgens verslaggever Abdelazeem Mohammed van de Arabische nieuwszender Al Jazeera moet er wellicht op 28 mei opnieuw gestemd worden. Hij stelt dat ‘de eerste resultaten erop lijken te wijzen dat we hoogstwaarschijnlijk naar een tweede ronde gaan’. Ook vertelt hij over onrust bij de oppositie, die beweert dat de AKP-MHP-coalitie opzettelijk is begonnen met het tellen van de stemmen in hun bolwerken.
[20:46]Stemmen steeds opnieuw geteld
De journalist Sirin Payzin zegt op Halk TV (gelieerd aan de seculiere CHP) dat de regeringspartij AKP in grote steden bezwaar maakt tegen de uitslagen van stembureaus. ‘Hierdoor moeten de uitslagen en stemmen steeds opnieuw geteld worden en hierdoor kunnen de ware uitslagen nog niet helemaal meegenomen worden. Zo blijft Erdogan in de uitslagen nog steeds voor en op deze manier voeren ze een psychologische oorlog. Ze creëren ruis’, aldus Payzin.
De in Duitsland woonachtige Turkse journalist Erkan Pehlivan is er van overtuigd dat de Turkse verkiezingen oneerlijk verlopen. ‘Dat nu alleen het Turkse staatspersbureau Anadolu de voorlopige verkiezingscijfers mag geven en andere outlets niet is een groot probleem’, zegt hij. ‘Ze geven, denk ik, ook totaal verkeerde cijfers. Dat zeggen andere journalisten ook. Ik kijk nu, as we speak, naar de onafhankelijke Turkse zender Halk TV. Daar zijn ze erg kritisch over de cijfers van Anadolu.’
Maar gelooft het Turkse publiek in de voorlopige verkiezingscijfers van Anadolu? Pehlivan denkt van niet. ‘De CHP geeft andere cijfers, en volgens die cijfers staat Kilicdaroglu met twee procent voor op Erdogan.’ Deze cijfers zijn volgens Pehlivan niet gemanipuleerd, want dat is niet in het belang van de oppositie. Zij moeten wél eerlijk zijn.
Pehlivan benadrukt dat ook veel conservatieve Turken kritisch over Erdogan zijn, vanwege zijn desastreuze economische politiek. ‘Nog een termijn van vijf jaar voor Erdogan en het land gaat kapot. Seculieren, conservatieve moslims en Koerden, ze hebben allemaal te lijden onder Erdogans economische wanbeleid.’
Zal Erdogan de presidentsverkiezingen winnen? Pehlivan: ‘Als Erdogan erin slaagt om stemmen te stelen, dan wint hij de verkiezingen. Maar als de oppositie hem belet om dit te doen, dan verliest hij. Sowieso zijn de verkiezingen niet eerlijk, want Erdogan controleert de staat, de rechterlijke macht, de Hoge Kiesraad, de media. Daarom heeft de CHP vandaag meer dan 200.000 waarnemers ingezet, om te voorkomen dat er stemmen worden gestolen, en waren er ook meer dan 100.000 Koerdische waarnemers.’
President Erdogan heeft alles te verliezen, benadrukt de journalist. ‘Als Erdogan verliest dan wordt hij niet alleen aangeklaagd voor corruptie, maar ook voor het onderdrukken van de Turkse oppositie en oorlogsmisdaden in Syrië. In de gebieden in Noord-Syrië die onder controle van Turkse en de pro-Turkse milities staan zijn de Koerden etnisch gezuiverd. Wat zou jij doen, als jij Erdogan was? Zou jij eerlijk zijn, als je kans loopt om in de gevangenis te belanden?’
[20:27] Ahmet Erdi Öztürk: ‘waarschijnlijk tweede ronde’
Ahmet Erdi Öztürk
Ahmet Erdi Öztürk, universitair hoofddocent Internationale Betrekkingen aan de Metropolitan University in Londen, zegt dat er waarschijnlijk een ‘tweede ronde komt’.
‘Het is nog een beetje vroeg, iets meer dan 50% van de stemmen zijn geteld, maar dit betekent dat Erdogan voor het eerst een tweede ronde nodig heeft om aan de macht te blijven,’ zegt hij aan de telefoon.
Volgens Öztürk zal er bij een mogelijke tweede ronde een ware ‘koehandel’ tot stand komen voor de stemmen van de onafhankelijke presidentskandidaat Sinan Ogan, die op meer dan 5% van de stemmen zit.
‘Het is verder opvallend dat de Grijze Wolven tegen alle verwachtingen in een serieuze comeback hebben gemaakt met meer dan 10% van de stemmen in het parlement. En met een percentage van meer dan 30% in het parlement voor de AKP, betekent dit dat de nationalistische alliantie een grote machtsfactor blijft in het parlement. Daarmee zijn ze het grootste blok.’
‘Met andere woorden: de race is nog niet voorbij. Bij de oppositie heerste er voor de verkiezingen best wel een positieve vibe, vanwege de economische malaise en de aardbeving, maar we merken nu toch dat de persoonlijke aantrekkingskracht van Erdogan groot blijft en dat het volk achter hem blijft staan.’
[20:05]Joost Lagendijk: ‘veel hangt af van kiezers Sinan Ogan’
Turkije-deskundige Joost Lagendijk volgt de Turkse verkiezingen vandaag vanuit Hotel New York in Rotterdam. ‘Het is een ongelooflijke opkomst, rond de 90 procent. Over de grote linie zijn de verkiezingen goed en eerlijk verlopen, op enkele incidenten na.’
Mogelijk is er een derde ronde nodig denkt Lagendijk, omdat de derde kandidaat Sinan Ogan rond de vijf procent van de stemmen scoort. Lagendijk gelooft niet dat het Turkse staatspersbureau Anadolu de voorlopige verkiezingsuitslagen bewust manipuleert, zegt hij. ‘Ze geven de resultaten door die ze binnen krijgen. De cijfers van Anadolu verschillen nu met die van andere bureaus, maar de verschillende cijfers komen uiteindelijk bij elkaar.’
Als Erdogan de presidentsverkiezingen in de eerste ronde zal winnen en meer dan 50 procent van de stemmen haalt, zal veel in Turkije hetzelfde blijven. ‘Dat is geen goed nieuws voor Turkije, maar Erdogan zal geen revolutionaire veranderingen doorvoeren. Hij zal meer bezig zijn om zijn positie te consolideren. Voor de oppositie is een overwinning van Erdogan natuurlijk wel een gevoelige nederlaag.’
En als Kemal Kilicdaroglu in de eerste ronde meer dan 50 procent van de stemmen krijgt, wat dan? Volgens Lagendijk staat de oppositie voor de ‘moeilijke taak’ de economie er weer bovenop te helpen. ‘Dat zal een hele kluif worden. Het is een illusie om te denken dat de economie opeens weer opleeft, omdat Erdogan geen president meer is. Helemaal als Kilicdaroglu wel president geworden is, maar niet kan rekenen op een parlementaire meerderheid, wordt het lastig voor hem.’
De oppositie heeft aangegeven het presidentieel systeem af te schaffen, als Kilicdaroglu en de zijnen de presidentsverkiezingen en de parlementsverkiezingen winnen. Hier zal volgens Lagendijk echter nog wel de nodige tijd overheen gaan. Bovendien is het nog maar de vraag of de Tafel van Zes bij elkaar blijft. ‘Er zijn analisten die zeggen dat de tafel uit elkaar valt. Ik weet het niet. Het is allemaal erg lastig om te voorspellen. Maar ik weet wel dat het lastig is om de boel bij elkaar te houden, vanwege de grote verschillen tussen de partijen.’
En wat als er een tweede ronde komt? Volgens Lagendijk hangt heel veel af van Sinan Ogan. ‘Waar gaan zijn kiezers straks heen? Hij heeft vijf procent van het electoraat achter zich, hij kan de doorslag geven.’
Lagendijk deelt de vrees van Demirtas en journaliste Arzu Yildiz niet, dat Kilicdaroglu en andere oppositieleden straks achter de tralies verdwijnen als ze verkiezingen verliezen. ‘Erdogan heeft de verkiezingen nodig. Zij spelen een belangrijke rol bij zijn legitimering. In het verleden is Erdogan nooit achter leden van de oppositie aangegaan, louter en alleen omdat ze van de oppositie zijn. Hij moet een hele goede smoes verzinnen om Kilicdaroglu achter de tralies te zetten. Maar zo’n smoes heeft hij niet.’
[19:34] ‘Imamoglu te voorbarig’
De Turkse minister Ömer Celik van Europese Zaken, en woordvoerder van de AKP, vindt de uitspraken van de CHP-burgemeester Ekrem Imamoglu ronduit ‘schandalig’, zo meldt TV100. ‘Hoe kunnen ze nu al Kemal Kilicdaroglu uitroepen tot de 13de president van Turkije? De stemmen worden nog geteld!’, zei hij.
Imamoglu had dat gezegd in een persconferentie, waarin hij samen met de burgemeester van Ankara Mansur Yavas de uitslagen van de staatspersbureau Anadolu bekritiseerde.
[19:30] AKP-sympathisanten juichen
AKP-aanhangers juichen als ze de eerste uitslagen van de presidentsverkiezingen horen. Veel Erdoganfans hebben zich in Ankara verzameld, voor het hoofdkantoor van de Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling AKP. Op de foto’s van fotograaf Umit Bektas van persbureau Reuters zijn juichende kinderen te zien, die met Turkse vlaggen zwaaien. Ook vrouwen, met en zonder hoofddoek, juichen voor de Turkse president.
[19:23]Wat gebeurt er als Erdogan verliest?
Recep Tayyip Erdogan. Beeld: Pixabay
Sommige analisten geloven dat als Erdogan de presidentsverkiezingen met een kleine marge verliest, hij de verkiezingsuitslag mogelijk zal aanvechten.
Resultaten uit het verleden geven geen garantie voor de toekomst, maar kunnen wel een indicatie zijn. Tijdens de burgemeestersverkiezingen van 2019 verloor Erdogans AKP in Istanbul en Ankara. De seculiere CHP won in Istanbul met een bijzonder kleine marge. Daarop besloot de Hoge Kiesraad (YSK) dat er nieuwe verkiezingen moesten komen, waartegen de oppositie fel protesteerde. CHP-burgemeesterskandidaat Ekrem Imamoglu won echter ook de tweede ronde, wat een gevoelige nederlaag was voor Erdogan.
Er zijn twijfels over de onafhankelijkheid van de YSK, aldus CNN. Volgens een rapport van Freedom House uit 2023 worden de toezichthouders van de Hoge Kiesraad ‘benoemd door de AKP gedomineerde gerechtelijke instanties en zijn zij in hun beslissingen vaak afhankelijk van de AKP’. Ook de ‘institutionele dominantie’ van de AKP in de media en andere takken van de samenleving ‘kantelt het electorale speelveld’ in het voordeel van Erdogan, aldus de in de Amerikaanse hoofdstad Washington DC gevestigde democratiewaakhond.
[18:53]Yavas en Imamoglu: uitslagen Anadolu onbetrouwbaar
De CHP-burgemeesters Mansur Yavas (Ankara) en Ekrem Imamoglu (Istanbul) hebben in een persverklaring gezegd dat de uitslagen van staatspersbureau Anadolu ‘totaal niet te vertrouwen zijn’. Het staatspersbureau is aan het manipuleren, zegt Imamoglu. Voor ons is de 13de president Kemal Kilicdaroglu, zegt Imamoglu. Dat meldt het oppositiekanaal Halk TV.
[18:45]Voorlopige polls Anadolu onbetrouwbaar
De Turkse journalist Arzu Yildiz, die in ballingschap in Canada woont, vertrouwt de voorlopige polls van het Turkse staatspersbureau Anadolu niet. ‘De Turkse staat manipuleert de exitpolls om de mensen te demoraliseren’, vertelt ze aan de telefoon. ‘Maar ik ben hoopvol.’
Volgens Yildiz kloppen de voorlopige uitslagen van Anadolu niet, want daarop is te zien dat de ultranationalistische MHP, Erdogans coalitiepartner, heel veel stemmen heeft gekregen in Oost-Turkije. ‘Dat kan niet, want in Oost-Turkije wonen veel Koerden. De MHP is niet populair daar.’
Wat als Erdogan wint? Yildiz: ‘Dan laat dat zien dat Turken niet van democratie houden, niet van vrijheid van meningsuiting. Maar ik geloof dat als hij wint veel zijn tegenstanders in de gevangenis zullen belanden. Dit was ook de voorspelling van Selahattin Demirtaş, de voormalige leider van de pro-Koerdische partij HDP die nu in de gevangenis zit. Hij zei: ‘Als Erdogan wint, dan zie ik jullie straks in de gevangenis. Maar als jullie winnen, dan zie ik jullie straks buiten.’’
[18:30]Kemal Kilicdaroglu aan kop
Volgens het Turkse persbureau ANKA Haber Ajansi zijn op basis 2,9% van de getelde stemmen, de onofficiële resultaten als volgt:
De oppositieleider Kemal Kilicdaroglu ligt aan kop met 49,93% van de stemmen, de president Recep Tayyip Erdogan op de tweede plek met 44,71%, de onafhankelijke presidentskandidaat 5%, Muharrem Ince die zich heeft teruggetrokken 0,33%.
Mochten de verkiezingen zo eindigen, dan is er een tweede ronde nodig.
[18:20]Voorspellen uitslag erg moeilijk
Volgens politiek analist Ali Carkoglu is ‘het erg moeilijk (…) om nu al voorspellingen te doen’. Dit zei hij in gesprek met de Arabische nieuwszender Al Jazeera.
‘Het enige wat ik op dit moment kan zeggen, is dat zijn stemmen [van Erdogan] waarschijnlijk procentueel zullen dalen. En de stemmen van Kilicdaroglu zullen hoogstwaarschijnlijk procentueel stijgen, maar we weten nog niet hoeveel.’
Carkoglu zei ook dat de resultaten gewoonlijk ‘niet drastisch veranderen’, als ongeveer 50 procent van de stemmen is geteld.
[18:08] Demirtas reageert op Twitter
De gevangen Koerdische leider Selahattin Demirtas heeft na de eerste uitslagen van het staatsgezinde persbureau Anadolu Ajansi, die in het voordeel zijn van president Erdogan (met 60% aan kop), gereageerd op Twitter: ‘Geloof nooit de gegevens van Anadolu Agency, denk aan de verkiezingen van 2019. Degenen die het zich herinneren, vertel het aan degenen die het zich niet herinneren.’
Demirtas refereert naar de lokale verkiezingen in Istanbul die Erdogan niet accepteerde in 2019, maar uiteindelijk zijn partij na een herhaling wel werd verslagen.
[18:03]
In juli 2018, een maand nadat Erdogan de presidentsverkiezingen won, veranderde Turkije formeel van politiek systeem. In plaats van een parlementair systeem kwam er een presidentieel systeem, waarbij de president veel macht heeft. De positie van minister-president is afgeschaft. De presidents- en parlementsverkiezingen worden om de vijf jaar gehouden. Kiezers kunnen op de presidentskandidaat van hun keuze stemmen, en op politieke partijen. Het is niet mogelijk om voorkeurstemmen uit te brengen, zoals in Nederland.
Turkije telt 81 provincies, maar 87 kiesdistricten. Omdat er veel mensen wonen in de provincies Bursa en Izmir zijn deze twee provincies opgedeeld in twee districten, terwijl de provincies Istanbul en Ankara in drie districten zijn opgedeeld.
Op initiatief van Erdogans AKP en haar coalitiegenoot, de Partij van de Nationalistische Beweging (MHP), is de kiesdrempel om in het parlement te komen verlaagd van 10 procent naar 7 procent. Dit hebben AKP en MHP gedaan om ervoor te zorgen dat de MHP in het parlement blijft.
[17:49]Zendverbod opgeheven
De voorzitter van Turkse Kiesraad heeft in een persverklaring het zendverbod opgeheven. TV100 meldt in hun live uitzending de verkiezingsresultaten die ze van de staatsgezinde Anadolu Agency hebben binnengekregen op basis van 9,1 procent van de getelde stemmen. Volgens Anadolu Agency zou Erdogan op basis van die gegevens met 59,47 procent de leiding nemen, en Kemal Kilicdaroglu steken op 34,79 procent.
[17:31]Kilicdaroglu: ‘Wees vastberaden!’
De seculiere oppositieleider Kemal Kilicdaroglu heeft na het sluiten van de stembussen een eerste oproep gedaan via Twitter om op te komen voor de stembureaus. ‘Ik doe een beroep op onze helden van de democratie. Verlaat onder geen beding de stembureaus totdat het laatste ondertekende stembusrapport is afgeleverd. De volledige en correcte uiting van de wil van de natie hangt af van uw vastberadenheid. U zult zien, het zal de moeite waard zijn.’
Ook reageerde Meral Aksener van de Goede Partij op de eerste resultaten bij aankomst op het partijkantoor, ‘de situatie is goed’, zei ze lachend.
[17:28] Erdogan-aanhang bijeen in Ankara
In de Turkse hoofdstad Ankara verzamelen Erdogans aanhangers zich bij het partijkantoor van de Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling AKP, bericht NU.nl. Erdogan zal daar later vanavond wellicht speechen.
[17:26]Terug naar 2018
In 2018 won Erdogan de eerste presidentsverkiezingen van het land. Een jaar eerder voerde Turkije het presidentieel systeem in, waarbij de president veel macht kreeg. Van 2003 tot 2014 was Erdogan premier.
Als de 69-jarige Erdogan de verkiezingen weer wint dan mag hij weer voor 5 jaar president zijn en regeren zonder al te veel restricties. De oppositie heeft beloofd het parlementaire systeem te herstellen, als Kilicdaroglu de presidentsverkiezingen wint, en de partijen van de ‘Tafel van Zes’ de parlementsverkiezingen.
[17:07]Opkomst 93,6 procent
De opkomst bij de Turkse verkiezingen zouden naar verluidt 93,6 procent zijn. Zo meldt de Turkse zender TV100 in een live uitzending. ‘De eerste resultaten uit kleine steden zoals Rize en Mugla zijn verrassend’, zegt de journalist Pinar Isik Ardor glunderend. ‘Er is nog een zendverbod, dus we kunnen de resultaten nog niet bekendmaken.’
[17:05] Eerste polls rond 18:00u
De stembussen zijn om 16:00 uur Nederlandse tijd (17:00 uur Turkse tijd) gesloten. Nu worden de stemmen geteld. De voorlopige resultaten worden later vanavond verwacht, vanaf ongeveer 18:00 uur (Nederlandse tijd). Het kan echter drie dagen duren voordat de officiële resultaten worden bevestigd.
Een presidentskandidaat heeft meer dan 50 procent van de stemmen nodig om te winnen. Haalt geen van de drie presidentskandidaten – Recep Tayyip Erdogan, Kemal Kilicdaroglu en Sinan Oğan – meer dan 50 procent, dan moet er een tweede ronde komen, waarbij de twee beste kandidaten het tegen elkaar moeten opnemen. Deze tweede ronde zal dan op 28 mei dit jaar plaatsvinden.
Voor de verkiezingen stond Kemal Kilicdaroglu op een lichte voorsprong. Hij is de kandidaat van de zogenoemde ‘Tafel van Zes’, zes oppositiepartijen die een alliantie met elkaar zijn aangegaan om Erdogan te kunnen verslaan.
[16:53] ‘Verkiezingen goed verlopen’
Om 16.00u is het stemmen gestopt in Turkije, en is het wachten op de verkiezingsresultaten. ‘Wij hebben tot nu toe geen ongeregeldheden gemerkt,’ zegt de voorzitter van de Turkse Kiesraad Ahmet Yener.
[16:45] Stembussen gesloten
Vandaag hebben miljoenen Turken in Turkije gestemd voor de parlements- en presidentsverkiezingen. Van de ruim 85 miljoen mensen in het land zijn meer dan 64 miljoen stemgerechtigd. De ongeveer 3,4 miljoen stemgerechtigde Turken in het buitenland – waaronder in Nederland en Duitsland – konden van 27 april tot 9 mei hun stem uitbrengen.
De Kanttekening liet het Opiniehuis onderzoek doen naar de stemvoorkeur van Turkse Nederlanders. Daaruit bleek dat 59 procent van de stemmers kiest voor Erdogan en 30 procent voor Kilicdaroglu.
Inmiddels zijn ook in Turkije de stembussen gesloten. President Recep Tayyip Erdogan staat nu, zo schrijft de Arabische nieuwszender Al Jazeera, oog in oog met de grootste politieke uitdaging tijdens zijn twee decennia durende heerschappij. Want zijn belangrijkste uitdager, Kemal Kilicdaroglu van de seculier-nationalistische CHP, stond in de opiniepeilingen op een lichte voorsprong.
Kemal Kilicdaroglu heeft Rusland beschuldigd van het verspreiden van nepmateriaal op social media, waaronder deep fake video’s. De Turkse presidentskandidaat van de oppositie neemt het komende zondag op tegen president Recep Tayyip Erdogan.
Kilicdaroglu staat volgens de opiniepeilingen op een lichte voorsprong. Maar Erdogan heeft nog een aantal troeven achter de hand, Kilicdaroglu vreest dat de president met dirty campaigning de verkiezingen misschien toch gaat winnen.
Gisteravond beschuldigde hij Turkije’s ‘Russische vrienden’ van het verspreiden van filmpjes met een deepfake inhoud. ‘Als u onze vriendschap na 15 mei wilt voortzetten, trek dan uw hand terug van de Turkse staat. We zijn nog steeds voor samenwerking en vriendschap’, zei de oppositiekandidaat op Twitter, in zowel het Turks als in het Russisch.
Kilicdaroglu gaf echter niet specifiek aan om welke video’s het ging. Gisteren besloot de Turkse politicus Muharrem Ince om zich terug te trekken als presidentskandidaat, vanwege een vervalste ‘karaktermoord’, die online stond.
Kilicdaroglu doelt wellicht ook op de video die Erdogan afgelopen zondag liet zien op een politieke bijeenkomst. Hierin wordt Kilicdaroglu in verband gebracht met de Koerdische Arbeiderspartij PKK, die in Turkije, de Verenigde Staten en de Europese Unie op de terreurlijst staat.
Uit onderzoek van Deutsche Welle blijkt dat de beelden van deze video zijn gemanipuleerd. Op de beelden is een campagnevideo van Kilicdaroglu te zien, die de kijker vertelt: ‘Laten we naar de stembus gaan.’ Na een paar seconden verdwijnt de oppositieleider van het scherm en verschijnt er een tweede persoon in beeld, gekleed in een militair uniform. Het gaat om Murat Karayilan, een van de oprichters van de PKK. De beelden lijken nog steeds deel uit te maken van de campagnevideo van Kilicdaroglu, maar zijn een deep fake. Deutsche Welle ontdekte dat Erdogan twee verschillende video’s, met twee totaal verschillende achtergronden en inhouden, heeft gemanipuleerd.
Russische functionarissen hebben nog geen commentaar gegeven op deze kwestie, bericht internationaal persbureau Reuters. Volgens Reuters hebben Moskou en Ankara nauwe banden. Erdogan en zijn Russische collega Vladimir Poetin spreken regelmatig met elkaar, onder andere over de oorlog in Oekraïne en de oorlog in Syrië. Rusland is Turkije’s grootste energieleverancier. In tegenstelling tot de andere NAVO-landen doet Turkije niet mee aan de economische boycot van Rusland.
Opnieuw is Nederland een plek gezakt op de Rainbow Europe Index, een ranglijst voor lhbtqia+-rechten. Nederland stond vorig jaar op de dertiende plaats, nu staat ons land op plek veertien.
De lhbtqia+-rechten gaan niet achteruit, maar Nederland wordt ingehaald door andere landen die progressieve wetgeving invoeren. Ons land loopt achter als het gaat om het bestrijden van discriminatie tegen transgender personen (die zich niet thuis voelen bij hun geslacht) en intersekse personen (die geboren worden zonder duidelijk geslacht). Er is in Nederland wel een wet die belediging op seksuele geaardheid verbiedt, maar er zijn nog geen wetten die expliciete beledigingen op het gebied van seksuele identiteit of tegen intersekse personen strafbaar stellen.
Ten slotte heeft Nederland homogenezing niet verboden. Deze praktijk, vooral populair onder fundamentalistische christenen, heeft als doel om homo’s tot hetero’s te ‘genezen’. Begin dit jaar oordeelde de Raad van State dat een totaalverbod op homogenezing in strijd is met de vrijheid van godsdienst, tot grote vreugde van SGP en ChristenUnie.
De Rainbow Europe Index, de Europese ranglijst voor lhbtqia+-rechten, is een initiatief van de International Lesbian, Gay, Bisexual, Trans and Intersex Association Europe (ILGA), een mensenrechtenorganisatie die zich in Europa hard maakt voor de rechten van lhbtqia+-mensen. De index baseert zich voornamelijk op de aanwezigheid van wet- en regelgeving op lhbtqia+-zaken in de Europese landen.
Bijna zes op de tien Turks-Nederlandse stemmers geven aan te hebben gestemd op president Recep Tayyip Erdogan en zijn AK-partij. Daarmee ‘wint’ hij de verkiezingen onder stemgerechtigden in Nederland afgetekend, met tweemaal zoveel stemmen als zijn concurrent Kemal Kilicdaroglu.
Kilicdaroglu en zijn Nationale Alliantie hebben wel een jongere achterban dan Erdogan. In aanloop naar de Turkse parlements- en presidentsverkiezingen van 14 mei peilde het Opiniehuis in opdracht van de Kanttekening de opkomst, stemkeuze en stemmotieven van Nederlanders met een Turkse achtergrond.
Van de 941 respondenten geeft 46 procent aan te hebben gestemd of te willen stemmen. Dat zijn dus 433 mensen. Een kleine meerderheid van 54 procent geeft aan niet te stemmen.
De meest genoemde reden om niet te stemmen is een gebrek aan binding met Turkije of de Turkse politiek (29 procent). Daarnaast heeft 17 procent geen vertrouwen in de Turkse politiek. Ook denkt 13 procent van de niet-stemmers dat stemmen geen nut of effect heeft. Een even groot percentage noemt de verkiezingen in Turkije niet belangrijk genoeg. ‘Deze groep heeft geen interesse in de Turkse politiek’, zegt Aziz el Kaddouri, directeur van het Opiniehuis. ‘Ze denken: Wij leven hier en niet in Turkije en hoeven daar ook niks mee. Laat de Turkse politiek aan mensen in Turkije over.’
Meerderheid stemt op Erdogan
Van de mensen die wel hebben gestemd, zegt 59 procent voor Erdogan en de AK-partij te kiezen. Oppositieleider Kemal Kilicdaroglu van de Nationale Alliantie, het grootste oppositieblok tegen Erdogans AKP, kreeg 30 procent van de stemmen. De onafhankelijke kandidaat Sinan Ogan kreeg 3 procent van de stemmen. Tot slot heeft 7 procent op het moment van ondervragen nog geen keuze gemaakt.
Onderverdeling naar leeftijd
Het Opiniehuis deed ook onderzoek naar de leeftijd van de Turks-Nederlandse stemmers. Kilicdaroglu heeft de jongste aanhang. Van de 130 mensen die bij deze peiling aangaven op hem te stemmen, is 43 procent jonger dan 36. Bij de aanhang van Erdogan hoort slechts 35 procent bij deze jongste kiezersgroep.
El Kaddouri noemt het opvallend dat er tijdens deze verkiezingen meer jongeren zijn gaan stemmen dan vier jaar geleden. ‘De toenemende ideologische tegenstellingen tussen de verschillende groepen kunnen dit verklaren. De Turkse gemeenschap polariseert.’
De aanhang van Erdogan is meer op leeftijd: bijna een op de drie mensen die aangeven op de zittende president te stemmen, is ouder dan 50 jaar. Bij de aanhang van Kilicdaroglu behoort slechts een kwart tot deze oudste leeftijdsgroepen.
Mensen van 66 jaar of ouder maken slechts een klein deel uit van het Turks-Nederlandse electoraat. El Kaddouri: ‘De reactie van deze oudere groep was vaak dat ze onvoldoende kennis hadden. Of ze hadden logistieke problemen, ze moesten reizen naar een verre stad of voelde zich niet fit om te kunnen stemmen. Het is überhaupt een groep die bijna niet stemt. In Nederland stemt deze groep ook niet, en daar liggen de stemlokalen vaak om de hoek.’
Overigens, let wel: uit bovenstaande grafiek kan niet geconcludeerd worden dat Kilicdaroglu onder kiezers van 18 tot en met 35 jaar meer stemmen heeft dan Erdogan. Immers, de percentages zijn een percentage van het aantal stemmen dat elke kandidaat in deze peiling kreeg. Erdogan kreeg in de peiling 255 stemmen, Kilicdaroglu slechts 130. Onder kiezers van 18 tot en met 35 jaar kreeg Erdogan dus 89 stemmen (35 procent van 255) en Kilicdaroglu 56 stemmen (43 procent van 130). Kortom: ook onder de jongste kiezers is Erdogan duidelijk de winnaar.
Redenen om op Erdogan te stemmen
Van de stemmers op Erdogan (en de AKP) heeft 18 procent deze keuze gemaakt vanwege zijn leiderschap en 15 procent vanwege tevredenheid over zijn huidige beleid. El Kaddouri: ‘Ze zijn tevreden over wat hij heeft laten zien als wereldleider, hij staat voor de waarde van Turkije en de belangen van Turkije. Hij heeft een aantal symbolen gerealiseerd waaronder de auto-industrie en infrastructuur.’
De islam is voor 11 procent de belangrijkste reden om op Erdogan te stemmen. Ook opvallend: 8 procent noemt zijn anti-Koerdenpolitiek als belangrijkste motivatie. ‘Het feit dat de pro-Koerdische HDP adviseert te stemmen op Kilicdaroglu’s Nationale Alliantie, is bij veel Turken in het verkeerde keelgat geschoten’, denkt El Kaddouri.
Voor 6 procent is ‘vertrouwen’ op zijn presidentschap de belangrijkste reden om op Erdogan te stemmen en 5 procent geeft aan dat voor hen het vertrouwen de doorslag gaf dat de toekomst van Turkije bij de zittende president in de beste handen is.
Redenen om op Kilicdaroglu te stemmen
‘Verandering’ is voor 21 procent de doorslaggevende reden om op Kilicadaroglu te stemmen. Voor 19 procent is zijn pro-Koerdische houding bepalend en 16 procent noemt de economie als belangrijkste motivatie. Ook het leiderschap van Kilicadaroglu is van invloed, terwijl een op de tien kiezers vooral voor hem kiest om een anti-Erdogan stem uit te brengen.
Het Opiniehuis heeft de respondenten ook gevraagd wat ze vier jaar geleden stemden, vertelt El Kaddouri. ‘Het bleek dat de mensen die nu op Erdogan stemden, dat vrijwel allemaal vier jaar geleden ook deden. Er zijn ook vrijwel geen mensen die de vorige keer op Erdogan stemden en nu voor de oppositie kiezen. De mensen die op Kilicdaroglu en de Nationale Alliantie stemden, waren doorgaans nieuwe stemmers die de vorige keer niet hebben gestemd. Ze hopen hiermee verschil te kunnen maken.’
‘Ik had gedacht dat de belangrijke thema’s de economie, de wederopbouw en de vluchtelingen zouden zijn’, vervolgt El Kaddouri. ‘Maar werkelijk niemand van de respondenten heeft de aardbeving, gesjoemel met bouwvoorschriften en de vele Syrische vluchtelingen in Turkije genoemd als reden waarom ze zijn gaan stemmen. Ik kan dat niet verklaren, maar deze thema’s leven blijkbaar niet onder Turkse Nederlanders.’
De motieven om te stemmen liggen vooral op emotioneel vlak, vindt El Kaddouri. Er werd gesproken van ‘een tegenstem’, de economie, of ‘ik stem voor Turkije’ of men vindt dat de kandidaat ‘staat voor Turkije’.
Het onderzoek van het Opiniehuis werd uitgevoerd onder stemgerechtigde Turkse Nederlanders, woonachtig in de provincies Zuid-Holland, Noord-Holland, Utrecht, Noord-Brabant, Overijssel en Gelderland. Dit zijn provincies waar relatief veel mensen wonen met een Turkse achtergrond.
Het onderzoek werd online gehouden en aangevuld met face-to-face gesprekken op straat in Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht. De peiling werd uitgevoerd in de periode van 1 tot en met 7 mei, de laatste dag waarop gestemd mocht worden.
Noodgedwongen woont de Palestijnse mensenrechtenadvocaat Salah Hamouri nu in Frankrijk. Eind 2022 deporteerde Israël hem. In totaal zat hij tien jaar in een Israëlische gevangenis. Vandaag spreekt hij in Rotterdam over zijn bewogen leven. En over de Nakba, de etnische zuivering van 700.000 Palestijnen door Israël in 1948.
De bijeenkomst is georganiseerd door vredesorganisatie PAX en Debatpodium Arminius. Waar Hamouri komt, ontstaat al snel reuring. Pro-Israëlische organisaties komen in beweging om op te roepen hem geen podium te geven.
Zo roept het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI) de organisatoren op om Hamouri te schrappen als spreker. Het Centraal Joods Overleg (CJO) doet diezelfde oproep en geeft aan PAX daarover geschreven te hebben. Bewijs voor Hamouri’s betrokkenheid bij terrorisme is echter nooit geleverd.
Salah Hamouri is geboren in 1985 en woonde tot enkele maanden geleden in Jeruzalem. Hij was twee toen de Eerste Intifada uitbrak, de Palestijnse opstand tegen bezetting en onderdrukking door Israël.
In 2005 arresteerde Israël hem, op verdenking van betrokkenheid bij een poging tot een aanslag op de rabbijn Ovadia Yosef. Uiteindelijk kwam hij voor een moeilijke keuze te staan: als hij zijn onschuld volhield, zou hij veertien jaar de cel in moeten. Bij een schikking echter zou zijn straf halveren. Hij koos voor het laatste, ook al betekende dit dat hij schuld moest erkennen. Hij is desondanks altijd blijven volhouden dat hij onschuldig is.
Nadat hij vrijkwam ging Hamouri rechten studeren. Tegenwoordig is hij actief voor Addameer, een mensenrechtenorganisatie die Palestijnse gevangenen bijstaat. Voor de Kanttekening vertelt hij zijn verhaal, met een realistische blik op de huidige situatie in Israël, waar extreemrechts regeert.
U bent naar Frankrijk gedeporteerd. Dat moet voelen als uw eigen Nakba-ervaring.
‘Exact, het is een doorgaande Nakba. Ik ben gedeporteerd naar Frankrijk op 18 december 2022. De nacht ervoor ben ik uit mijn kamer gehaald. Veiligheidsdiensten kwamen in de avond en namen me mee naar het vliegveld. Toen ik naar het vliegtuig werd gebracht, kreeg ik boeien via een ring om mijn handen en benen.’ Hamouri drukt zijn handen tegen zijn heupen om te illustreren hoe hij op diverse plekken om zijn armen strak werd geboeid. ‘Ik moest achterin het vliegtuig zitten, met drie politieagenten naast me. In Parijs mocht ik als laatste het vliegtuig uit.’
Dat was het einde van uw tijd in Jeruzalem. Hoe was het om daar op te groeien?
‘Ik ben geboren in Jeruzalem. Mijn vader was Palestijn, mijn moeder Frans. Daarom heb ik de Franse nationaliteit. Palestijnen die zijn geboren in Jeruzalem hebben geen nationaliteit, ze hebben alleen een verblijfsvergunning. Ik heb altijd in die stad gewoond. Mijn oom was iemand die gezocht werd door Israël. Van 1988 tot ongeveer 1993 hadden we dagelijks invallen en huiszoekingen van het leger bij ons thuis.’
Dat was tijdens de Eerste Intifada.
‘Klopt. In 1992 arresteerden ze mijn oom. Toen ik met mijn oma op bezoek ging bij hem zag ik ook de gevangenis van binnen. In 2000 begon de Tweede Intifada. Ik ben op mijn vijftiende door het Israëlische leger in mijn been geschoten. De kogel zit er nog in, als souvenir. Op mijn zestiende ben ik voor het eerst gearresteerd. Twee maanden lang ben ik streng ondervraagd en zat ik in isolatie op, wat ze noemen, het Russische complex in Jeruzalem, een streng bewaakte gevangenis. Ik had een kamer van twee vierkante meter. De muren waren grijs, het toilet was een gat in de grond en er was alleen een matras op de vloer.’
Wat wilden ze van u weten?
‘Ik was jong en ik was actief in een groep van scholieren die door Israël was verboden. Daarom ben ik gearresteerd. In 2004 ben ik opnieuw gearresteerd en in zogeheten ‘administratieve detentie’ gezet. Dat is gebaseerd op een militaire wet die nog voor 1948 door de Britten is ingevoerd. De Israëli’s hebben die wet overgenomen.’
‘Dit alles is mijn doorgaande Nakba. Het is glashelder dat Israël van alle Palestijnen af wil’
Daarbij kunnen ze toch mensen in detentie houden voor lange tijd?
‘Ja, het is een militair bevel waarbij je voor drie tot zes maanden vastgehouden kunt worden, en dit kan voor onbepaalde tijd worden verlengd. Je dossier is geheim en er is geen aanklacht nodig. De militaire aanklager en de militaire rechter zijn de enigen die dit dossier kennen. Ook mijn advocaat kreeg geen inzage. Ik zat voor vijf maanden in detentie.
In maart 2005 ben ik opnieuw gearresteerd. Ik zat voor zes jaar en negen maanden gevangen. Toen ik in 2011 vrijkwam dacht ik dat ik een nieuw begin kon maken, maar ik ben telkens opnieuw gearresteerd. Ik begon een jaar later met mijn rechtenstudie en ben in 2015 afgestudeerd. Ik ben in die tijd begonnen met mijn werk voor Addameer, als advocaat. Ik vertegenwoordig Palestijnse politieke gevangenen.’
In 2022 ben u het land uitgezet. Hoe ging dat?
‘In september 2020 kreeg ik de eerste waarschuwing dat Israël mijn verblijfsvergunning wilde intrekken. Dit is gebaseerd op de nieuwe wet Breuk van Vertrouwen. Je moet, als Palestijn, trouw zweren aan je bezetter, zodat je vergunning niet wordt ingetrokken. Dat is volledig in strijd met internationaal recht. De minister van Binnenlandse Zaken kan nu vergunningen intrekken – ook weer op basis van een geheim dossier. Tot op heden weet ik niet waarom ik ben gedeporteerd.
Dit alles is mijn doorgaande Nakba. Het is glashelder dat Israël van alle Palestijnen af wil. Ze hebben een plan om één land te hebben in 2030, met een meerderheid van Israëli’s en een minderheid van Arabieren. De arrestaties, het verbod om huizen te bouwen, de confiscaties van land en huizen, alles staat in dienst van de doorgaande Nakba.’
Uw leven is een geschiedenis van gevangenis, geweld en onderdrukking. Wat voor persoon bent u geworden in die context?
‘In Palestina onder onderdrukking leven is een moeilijke situatie. Vooral voor mij, omdat ik het voorrecht van een Frans paspoort heb. Daardoor ben ik onder druk gezet te vertrekken, maar ik wilde blijven, omdat ik mijn werk wil doen in Jeruzalem.’
Het is dus een voorrecht, maar ook een dreiging, omdat u makkelijker uitgezet kunt worden?
‘Exact. Uiteindelijk is dit privilege gebruikt om mij weg te krijgen. Het was mijn keuze om in Palestina te leven. Zodra ik terug mag zal ik gaan om de Israëlische bezetting aan te vechten. Dat is een zwaar leven. De dagelijkse invallen in Nablus en Jenin, de belegering van Gaza. In februari kwam er een nieuwe wet die het ook mogelijk maakt de Israëlische nationaliteit van Palestijnen in Israël in te trekken als ze verdacht worden dat ze steun krijgen van de Palestijnse Autoriteit. Dus de etnische zuivering gaat elke keer een stap verder. Daarom is het voor ons verzet belangrijk in het land te blijven. Want Israël wil ons weg krijgen.’
U bent ook gedwongen een deal te accepteren om niet voor veertien jaar in de gevangenis te gaan. Was dat een dilemma, want de buitenwereld ziet dit als een schuldbekentenis?
‘De buitenwereld moet weten dat wij veroordeeld worden door illegale militaire rechtbanken, zonder bewijs. Ik heb brieven van twee ministers van Buitenlandse Zaken uit Frankrijk. Ze schreven aan Israël: we hebben het dossier van Salah gezien en er is geen bewijs. Maar bewijs of niet, dat doet er niet eens toe. Het koloniale bestuur gebruikt gevangenissen om de Palestijnse samenleving kapot te maken.’
Hoeveel Palestijnen zitten er momenteel gevangen?
‘Op dit moment zijn dat er vijfduizend gevangenen, waarvan honderdzestig kinderen tussen twaalf en achttien, veertig vrouwen en duizend zieken. Elfhonderd Palestijnen zitten in administratieve detentie, waaronder zeven kinderen. De omstandigheden zijn zeer slecht. Zieken krijgen geen behandeling. Er zijn 240 mensen overleden. Israël houdt soms zelfs de doden nog gevangen. Op dit moment zijn er twaalf dode Palestijnen, die nog steeds in detentie zitten, als doorgaande marteling voor hun families. Hun lichamen worden niet vrijgegeven. Dus alles is erop gericht onze moraal te breken.’
Wat kunt u voor gevangenen doen, in deze situatie?
‘Addameer is opgericht in 1993 door ex-gedetineerden. We vertegenwoordigen Palestijnse gevangenen, maar zetten ons ook in voor mensenrechten en om bewustwording te creëren. We steunen de Palestijnse families, helpen hen om vol te houden. We erkennen de militaire rechtbanken niet, omdat die een middel zijn voor onderdrukking.’
‘Organisaties waar ik op bezoek kom om te spreken, zijn onder druk gezet mij te cancelen’
Mensen herhalen vaak dat Israël de enige democratie in het Midden-Oosten is. Dat moet bizar zijn voor u. Wat wilt u deze mensen vertellen?
‘Ik ben deze week in Nederland en België. Ik vertel over mijn ervaringen. Mijn zaak in Jeruzalem kan een precedent scheppen voor anderen, want ik ben de eerste die op deze manier gedeporteerd is. Het Israëlische ministerie van Binnenlandse Zaken wil Palestijnen ook uit Israël wegsturen en deporteren naar Gaza, als ze denken dat zij steun krijgen van de Palestijnse Autoriteit.’
Ontmoet u veel weerstand in Europa?
‘De Israëllobby is sterk. We ondervinden druk in Nederland en in Frankrijk. Maar ik ga niet ophouden.’
Le Mondeschreef dat Frankrijk u wel laat blijven, maar vindt dat u zich niet mag uitspreken. Is ook daar de Israëlische lobby sterk?
‘Frankrijk kent, na de Verenigde Staten, de grootste Israëlische lobby. Dit is mijn tweede straf, nadat ik ben gedeporteerd. Ik doe mijn best mijn verzet voort te zetten en een betere toekomst te creëren voor mijn twee jonge kinderen.’
Wat is uw indruk van de situatie in Nederland?
‘Donderdag was ik te gast bij het ministerie van Buitenlandse Zaken. Dit is pas mijn tweede keer hier. Organisaties waar ik op bezoek kom om te spreken, zijn onder druk gezet mij te cancelen. Ze krijgen daarover e-mails en telefoontjes.’
Zien pro-Israëlische organisaties u als terrorist?
‘Ja, en ze gebruiken alles wat ze kunnen om elke Palestijn te cancelen.’
Gebeurt het ook vaak dat uitnodigingen worden ingetrokken?
‘Het hangt ervan af wie me uitnodigt en hoe groot de druk is.’
Wat heeft u besproken op het ministerie?
‘Ik heb het gehad over gevangenissen en Jeruzalem. Ik probeer hen te overtuigen duidelijk stelling te nemen, te kiezen voor internationaal recht, Israël onder druk te zetten. En ik pleit voor het recht op terugkeer van alle Palestijnen die sinds de Nakba zijn gevlucht.’
Denkt u dat u ooit mag terugkeren?
‘Als je geen hoop meer hebt, ben je gezien. Mijn overtuiging is dat ik kan terugkeren. Dat geeft me kracht om te doen wat ik doe. We hebben het recht, volgens een resolutie van de Verenigde Naties, om terug te keren.’
Velen zien dat als een bedreiging voor Israël. Want als miljoenen Palestijnen terugkeren, zijn Joden in de minderheid.
‘Iedereen moet internationaal recht respecteren en uitvoeren. Israël heeft Palestijnen verdreven, het is aan hen om de gevolgen te aanvaarden als ze terugkeren. Ik hoef dat niet op te lossen.’
Hoe kijkt u aan tegen de huidige extreemrechtse regering in Israël? Zelfs de Israëlische lobby in Nederland is er bezorgd over: Ronny Naftaniel en anderen organiseerden in maart een demonstratietegen aantasting van de Israëlische rechtsstaat. Is deze regering anders dan vorige?
‘De bezetting startte met linkse zionisten: zij zijn verantwoordelijk voor de Nakba. Pas in de jaren tachtig en negentig kwam rechts op. Voor ons Palestijnen maakt het niet uit of links of rechts aan de macht is. Het bijzondere van de huidige regering is dat ze duidelijk het gezicht van de bezetting tonen. Het is goed dat Europeanen hun ware gezicht zien. Maandag besloot de Europese Unie om de Europa Dag te annuleren, omdat de Israëlische regering daar de extremistische minister Itamar Ben Gvir heen wilde sturen. Dat is goed.’
Er was wel kritiek op de EU, omdat die aan de ene kant de Israëlische regering veroordeelt, maar aan de andere kant een feestje organiseert voor vijfenzeventig jaar Israël.
‘Die hypocrisie van de EU en van Europese regeringen is voor ons duidelijk. We weten dat Israël hun steun heeft. Ze veroordelen Israël met woorden, maar hun economische en militaire banden zijn er nog steeds.’
‘De enige acceptabele oplossing is dat er één democratische staat komt, met respect voor mensenrechten en mensenlevens’
Ook Nederland heeft militaire banden. The Rights Forum voerde hier recentelijk nog actie tegen. Voorstanders daarentegen voeren aan dat die samenwerking niet ten goede komt aan onderdrukking en kolonisering.
‘Pfff’, reageert Hamouri veelzeggend, terwijl hij wegkijkt.
Hoe kunnen we ooit uit deze situatie komen? Zal dat nog eens vijfenzeventig jaar ellende vergen?
‘Je wilt weten wat de oplossing is? Voor een oplossing moeten we over rechten spreken. Elke oplossing die onze historische rechten negeert, is niets waard. In Oslo is geprobeerd, dertig jaar geleden, om die weg te gaan. Kijk wat er sindsdien met de Palestijnen is gebeurd. Oslo was een val, geen echte oplossing.’
Dus Arafat is in een val getrapt toen hij in 1993 met de Israëlische premier Yitzhak Rabin de Oslo Akkoorden tekende?
‘Ja, want de belangrijkste vier onderwerpen zijn niet opgelost: de terugkeer van vluchtelingen, de status van Jeruzalem, Palestijnse politieke gevangenen en zelfbestuur. Kijk nu, dertig jaar later, naar de catastrofale situatie.’
Het lijkt uitzichtloos, aangezien ook de twee-statenoplossing dood en begraven is.
‘Er moet één staat komen. In 1993 waren er honderdduizend kolonisten in de Westelijke Jordaanoever, nu zijn dat er zes keer zoveel. Er is een muur gebouwd. De kolonisering. De enige acceptabele oplossing is dat er één democratische staat komt, met respect voor mensenrechten en mensenlevens.’
Vorige maand zei Yuval Gal, een Israëlisch-Nederlandse Jood die zich inzet voor de Palestijnse zaak, op ons platform dat hij paniek ziet in Israël. Ziet u dat ook?
‘Zeker. De veranderingen in wetgeving die nu plaatsvinden en alle demonstraties in de laatste drie maanden, geven aan dat er een diepe crisis is. Dit wordt steeds erger.’
Is dat zichtbaar in een toename van het geweld richting Palestijnen?
‘En er is ook geweld tegen Israëli’s. Vorige maand was er een interview met het hoofd van de Israëlische veiligheidsdiensten. Hij zei: we worden een dictatuur, ook voor Israëli’s. De demonstranten in Israël geven niet om Palestijnen, zij staan er voor Israëli’s zelf, uit vrees voor de opkomst van religieus extreemrechts.’
Donderdag was het een jaar geleden dat Shireen Abu Akleh is vermoord. Het is in dat jaar rap geëscaleerd.
‘We zijn niet ver af van een Derde Intifada. Palestijnen in Jeruzalem en de bezette gebieden hebben het heet onder de voeten. Er is geen hoop op een politieke oplossing.’
‘Dat hangt af van wat er gebeurt in de bezette gebieden. Ik verwacht verdere escalatie.’
U ziet het zeer somber in.
‘Ik ben niet negatief, maar vertel gewoon wat ik zie gebeuren. Ik heb veel diplomaten gesproken. Nooit wilden ze geloven wat ik dacht dat er zou gebeuren. Maar als ik ze een paar jaar later weer zag, zeiden ze: het is toch gebeurd. Toch heb ik hoop.’
Dat horen Nederlandse lezers graag. Wat kan het Westen doen?
‘Regeringen moeten werken aan een boycot van Israël. Als het land onbestraft blijft, zullen ze doorgaan. De Nederlandse regering moet duidelijk staan voor internationaal recht en de rechten van Palestijnen. Mensen moeten Palestina bezoeken, Palestijnen ontmoeten.’
Toch blijven er miljarden naar Israël gaan.
‘Precies, en een boycot zou daar een einde aan maken.’
Wat zal Israël doen als dat gebeurt?
‘Ze zullen direct op zoek gaan naar een oplossing voor de bezetting.’
President Recep Tayyip Erdogan en zijn uitdager Kemal Kilicdaroglu gaan nek aan nek in de peilingen voor de Turkse presidentsverkiezingen van zondag. Met journalisten Fréderike Geerdink en Yavuz Baydar bespreken we drie belangrijke verkiezingsthema’s: de wederopbouw na de aardbeving van februari, de opvang van Syrische vluchtelingen en de torenhoge inflatie.
Bijna veertien miljoen mensen zijn getroffen door de aardbevingsramp. Erdogan heeft beloofd het gebied binnen één jaar weer op te bouwen. ‘Als dat gebeurt, staan er weer huizen, maar die zullen bij een volgende aardbeving opnieuw instorten’, zegt voormalig Turkije-correspondent Fréderike Geerdink.
De hulp kwam na de ramp traag op gang. Het herstellen van het aardbevingsgebied verloopt daarentegen snel. Geerdink: ‘We zien dat het gebied razendsnel opgeruimd wordt. Vrachtwagens vol met puin, terwijl er nog steeds mensen vermist zijn. Dat er zo naar mensenlevens wordt gekeken zal zeker effect hebben op het stemgedrag van de kiezers in dat gebied’, denkt Geerdink. Dat het zoeken naar slachtoffers minder belangrijk lijkt dan het opruimen van rommel, kan in het nadeel van Erdogan uitpakken. ‘Maar het hoeft niet zo te zijn dat iedereen in dat gebied niet op Erdogan en de huidige regering zal stemmen.’
Ook de Turkse journalist Yavuz Baydar heeft nog geen duidelijk beeld van het stemgedrag in de getroffen gebieden. ‘De aardbeving heeft elf provincies getroffen, waarvan er twee of drie niet echt ‘Erdogans gebied’ zijn’, vertelt hij. Die laatste provincies steunen de oppositiepartijen – en dan voornamelijk oppositieleider Kemal Kilicdaroglu van de seculier-nationalistische CHP. In de andere provincies is Erdogans traditionele achterban in de meerderheid.
‘Het lijkt erop dat het Erdogans strategie is om prioriteit te geven aan de wederopbouw van provincies als Hatay. Dat is juist een bolwerk van de oppositie.’ Volgens Baydar hebben de mensen uit de Erdogan-provincies dit geaccepteerd, hoewel ze natuurlijk ook graag door de regering geholpen willen worden. ‘Uit opiniepeilingen blijkt dat mensen in de getroffen regio’s niet de president maar malafide aannemers de schuld geven van het feit dat er zoveel huizen zijn ingestort’, zegt Baydar. Bovendien is volgens hem een deel van de bevolking van mening dat de aardbeving door het noodlot komt, door een handeling van Allah.
Dat is volgens Geerdink een manier van Erdogan om te laten zien dat hij er niets aan kon doen. ‘Hij zet het neer als een natuurramp van hogere hand, niet als een ramp die in de bouwsector en in corruptie zit.’
Daarnaast is volgens Baydar de verminderde aanwezigheid van zowel Erdogan als Kilicdaroglu in de aardbevingsregio bij veel mensen opgevallen. Baydar: ‘Dit in contrast met een andere oppositiekandidaat, Muharrem Ince, die relatief snel na de aardbeving het gebied en ook de mensen heeft bezocht. [Ince heeft zich inmiddels teruggetrokken als kandidaat, red.] Dat is voor Turken belangrijk. Dat is hen zeker opgevallen. Hiermee heeft Ince vertrouwen gewonnen. Hij was overal in de regio, en zijn fysieke aanwezigheid lijkt veel positieve steun te hebben opgeleverd.’
‘Een deel van de bevolking is van mening dat de aardbeving door het noodlot komt’
Erdogan en Kilicdaroglu hebben zich wel laten zien, maar in beperkte mate en niet direct na de ramp. Daar hebben beide kandidaten misstappen gemaakt, vindt Baydar. ‘Traditioneel gezien is de Turkse politieke cultuur gebaseerd op de verwachtingen van de bevolking. Het is belangrijk dat degenen die verschijnen als leiders, als redders van de regio, zoveel mogelijk zichtbaar zijn. Omdat mensen hoopvol willen zijn en hoopvol willen blijven. Vooral in de nasleep van rampen van deze omvang.’
Naar aanleiding van de burgeroorlog in buurland Syrië, die nu al meer dan tien jaar woedt, zijn veel Syriërs naar Turkije gevlucht. Het land was in eerste instantie een doorreisland naar Europa. Maar dat is veranderd door de vluchtelingendeal die Turkije in 2016 met de Europese Unie sloot. ‘Het is een groot probleem’, zegt Baydar hierover. ‘Turkije zit zelf in een economische crisis. Er zijn nu officieel 3,5 miljoen Syrische vluchtelingen in Turkije. Maar het kunnen er meer zijn, omdat sommige vluchtelingen niet geregistreerd zijn.’
‘De situatie voor Syriërs in Turkije is heel erg kwetsbaar’, zegt Geerdink. ‘In Nederland hebben mensen recht op een verblijfsvergunning en na een paar jaar kun je Nederlander worden, in Turkije bestaat dit niet. Syriërs en andere vluchtelingen zijn ‘gasten’.’ Voor deze ‘gasten’ gelden bepaalde regelingen, maar ze kunnen niet zomaar een verblijfsvergunning krijgen, aldus de journaliste. ‘Ze kunnen daarentegen wel gemakkelijk teruggestuurd worden. Dit is wat zowel Erdogan als Kilicdaroglu van plan is als één van hen de verkiezingen wint.’
Het terugsturen van Syriërs is iets wat Erdogan en de oppositie verenigt. Beide kampen willen de dialoog aangaan met het regime van de Syrische dictator Bashar al-Assad. ‘Dit heeft tot nu toe nog niet tot een uitkomst geleid’, zegt Baydar.
De strategie van zowel de regerende partij van Erdogan als het oppositieblok van Kilicdaroglu is dus gebaseerd op het terugsturen van de Syrische vluchtelingen. Zolang er geen overeenkomst is tussen Syrië en Turkije zal een oplossing vinden nog even duren. ‘Wat de oppositie en het regeringsblok gemeen hebben is dat ze beide beseffen dat dit een tikkende bom is, die de kiezers van beide partijen treft. Dus moet er iets aan gedaan worden. Welke presidentskandidaat ook wint, het is voor de winnaar een grote uitdaging om dit op te lossen’, zegt Baydar. Het gaat hier volgens hem niet alleen om Turkije, maar ook om de belangen van Syrië en de Europese Unie. ‘Dat maakt dit vraagstuk tot een ingewikkelde puzzel waar Turkse politici en ook de winnaar van de verkiezingen mee aan de slag zullen moeten gaan.’
Economie
‘Voor de aardbeving zat Turkije al in een grote economische crisis, maar nu is de schade nóg groter geworden’, analyseert Baydar. ‘We spreken van een kritische periode van vijf jaar, maar deze economische crisis duurt al langer. Het inkomen per hoofd van de bevolking is gedaald van 11000 dollar per jaar naar zo’n 600 tot 700 dollar per maand. Dit is een zeer dramatische daling. Het economische beleid dat Erdogan voert leidt tot veel inflatie, legt Baydar uit. Hij denkt echter dat de inflatie tijdelijk is en dat het uiteindelijk weer goed gaat komen. ‘Maar de inflatie is nu zo ontzettend hoog dat mensen hun boodschappen niet meer kunnen betalen’, reageert Geerdink. ‘Het is moeilijk voor mensen om rond te komen, omdat ze niet meer weten wat de waarde van hun geld is.’
De Turkse inflatie leidt volgens Baydar tot een meervoudige crisis: ‘Een economische crisis, een sociale crisis, een culturele crisis en ook een politieke crisis.’ Volgens hem is het voor zowel Erdogan als Kilicdaroglu een opgave om uit de economische crisis te komen. ‘Ik denk dat het voor geen van deze kandidaten duidelijk is hoe ze dit probleem kunnen oplossen. Er zullen bezuinigingsmaatregelen moeten worden genomen van immense omvang. Dit zal een zeer pijnlijk medicijn zijn voor de burgers.’
Baydar is pessimistisch over de economische vooruitzichten van Turkije. ‘In het beste geval duurt het vijf jaar voordat de economie zich herstelt, maar de reparatie zal zeer streng moeten zijn. Na de verkiezingen zal deze crisis voortduren, ook als er een nieuwe regering komt.’ Hij spreekt van een economische aardbeving na de fysieke aardbeving. ‘Het is niet de boodschap die we willen horen, maar het is de realiteit.’
De Turkse normaliseringsdrang van de betrekkingen met Syrië heeft, net voor de verkiezingen op 14 mei, een officiële ontmoeting tussen de Turkse minister van Buitenlandse Zaken Mevlüt Cavusoglu en zijn Syrische collega Faysal el-Mikdad opgeleverd. Tijdens de top is gesproken over de terugkeer van vluchtelingen. Dat meldt de Turks krant Yeni Safak.
Bij de Turks-Syrische top die onder het voorzitterschap van de Russische buitenlandminister Sergei Lavrov plaatsvond, schoof ook de Iraanse minister van Buitenlandse Zaken Hüseyin Emir Abdullahiyan aan. Aan het einde van de ontmoeting kwam vanuit Rusland de volgende verklaring: ‘De inzet voor de soevereiniteit en de territoriale integriteit van Syrië en de strijd tegen alle vormen van terrorisme wordt opnieuw bevestigd.’
Turkije stond in de Syrische burgeroorlog meer dan een decennium lang tegenover Rusland, Syrië en Iran, door Syrische rebellen te steunen die het Assad-regime wilden afzetten. De facto is dat nog steeds het geval. Toch lijkt deze ontmoeting op een officiële erkenning van de nederlaag in die oorlog. Hoewel er geen concrete afspraken zijn gemaakt, lijkt de mogelijkheid dat Syrische vluchtelingen naar Syrië worden teruggestuurd groot te worden.
Onze site gebruikt cookies en vergelijkbare technologieën onder andere om u een optimale gebruikerservaring te bieden. Ook kunnen we hierdoor het gedrag van bezoekers vastleggen en analyseren en daardoor onze website verbeteren.
Deze website gebruikt cookies om uw gebruikservaring op deze website te verbeteren. Van deze cookies worden cookies aangemerkt als "Noodzakelijk" in uw browser bewaard, deze cookies zijn essentieel voor het functioneren van de website. Bijvoorbeeld het opslaan van uw keuze of u wel of geen cookies wilt hebben. Wij maken ook gebruik van cookies van derde partijen die ons helpen met het analyseren en begrijpen van de gebruik van deze website door u. Deze cookies worden alleen gebruikt als u daar toestemming toe geeft. U heeft ook de mogelijkheid om uzelf uit te sluiten voor deze cookies. Dit zal echter effect hebben op uw gebruikerservaring.
Noodzakelijke cookies zijn absoluut nodig voor het functioneren van de website. De cookies in deze categorie zorgen alleen voor de veiligheid en het functioneren van deze website . Deze cookies bewaren geen persoonlijke gegevens
Deze cookies zijn niet strict noodzakelijk, maar ze helpen de Kanttekening een beter beeld te krijgen van de gebruikers die langskomen en ons aan te passen aan de behoeftes van onze lezers. Hiervoor gebruiken wij tracking cookies. Bij het embedden van elementen vanuit andere websites zullen er door deze sites ook cookies worden gebruikt.
