Turkse Nederlanders maken zich zorgen over het slechte Turks van hun kinderen en kleinkinderen. Om de Turkse cultuur door te geven, is de ‘Ik spreek thuis Turks-campagne’ gestart. Maar is dat in Nederland wel praktisch? De Kanttekening sprak hierover met drie Turkse Nederlanders.
Het is waarschijnlijk geen overdrijving om te stellen dat de Turkse taal voor derde generatie Turkse Nederlanders – anders dan bij de tweede generatie, voor wie Turks vaak de enige optie was vanwege hun gemigreerde ouders – een belangrijk onderwerp is in de opvoeding. Sommige ouders kiezen ervoor thuis uitsluitend Turks te spreken, terwijl andere gezinnen meertalig opvoeden.
Volgens Ömer Demirözcan, docent Nederlands op een middelbare school in Amsterdam en lerarenopleider aan de Hogeschool van Amsterdam, is er in Nederland een positieve verschuiving gekomen rond het opvoeden in de moedertaal.
Turkse identiteit
‘Eerst was de focus dat het spreken van de moedertaal zou leiden tot achterstanden. Maar kinderen met een migratieachtergrond slagen gewoon op de havo, het vwo of in academische opleidingen en zijn maatschappelijk succesvol’, zegt Demirözcan, die ervaring heeft als docent Nederlands in multiculturele en witte contexten. Thuis heeft hij altijd Turks gesproken.
Hij heeft twee kinderen en vertelt dat het doorgeven van de Turkse taal bij hen geen enkel probleem is. ‘Dat gaat gewoon vanzelf. Wij zijn consequent en spreken thuis alleen Turks tegen onze kinderen. We vinden de ontwikkeling van de moedertaal belangrijk, omdat die nauw verbonden is met identiteit en cultuur.’
Suna Floret, docent aan het Albeda College in Rotterdam, heeft Turks van huis uit meegekregen en is haar ouders ‘enorm dankbaar’, omdat ze zo met haar grootouders kon communiceren.
‘Dat heeft me niet alleen geholpen om de taal goed te leren, maar ook om de verhalen en wijsheid die ze deelden echt te voelen. Als mijn opa iets vertelde, voelde ik dat tot in mijn kern. Die emotie zat in de taal. In vertaling zou dat nooit hetzelfde overkomen’, zegt ze met passie.
‘Taal is zoveel meer dan alleen woorden’
Floret sprak in de eerste jaren bewust Turks tegen haar zoontje. ‘Zodat hij aan de Turkse taal zou wennen’, vertelt ze. ‘Nu spreken we thuis vooral Nederlands, en dat werkt prima. Mijn ouders spreken nog steeds Turks tegen hem, en hij begrijpt het volledig. Dat vind ik heel waardevol. Taal is namelijk zoveel meer dan alleen woorden; het zit vol humor, spreekwoorden en cultuur. Dat maakt het van onschatbare waarde.’
Orhan Ünver uit Den Haag heeft zelf geen kinderen, maar ziet in zijn Turkse vriendenkring dat vooral Nederlands wordt gesproken. ‘Dat komt omdat hun Nederlands beter is dan hun Turks. Het is puur gemak, geen bewuste keuze’, vertelt hij.
Hij noemt het voorbeeld van zijn neef, die eerst alleen Nederlands tegen zijn kinderen sprak. ‘Daar kreeg hij later spijt van, omdat de communicatie met de grootouders daardoor moeilijk werd. Zijn kinderen moesten vervolgens op Turkse les, en uiteindelijk kwam het alsnog goed.’
Moeite met de Nederlandse taal
Floret merkt dat dit niet altijd zo gaat. ‘Ik ken geen ouders die alleen maar Nederlands met hun kinderen spreken. Bij mijn Turkse studenten spreken ze bijna allemaal goed Turks. Bij studenten met een Marokkaanse achtergrond komt het vaker voor dat er thuis alleen Nederlands wordt gesproken, waardoor sommigen minder goed Berbers of Arabisch spreken.’
Volgens Floret leidt de sterke focus op Turks soms tot problemen met de Nederlandse taal. ‘Ik zie nog te veel Turkse studenten die moeite hebben met Nederlands’, zegt ze. ‘Ze maken niet alleen spelfouten, maar hebben ook vaak moeite met het structureren van een goede tekst. Dat is zonde, want ze komen waarschijnlijk bij Nederlandse bedrijven terecht, waar goed communiceren essentieel is.’
‘Waarom zou een Amsterdams of Rotterdams accent geen probleem zijn, maar een Turks accent wel?’
Ze wijst ook op het probleem van accenten. ‘Het valt me op wanneer een 16-jarige student met een zwaar Turks accent Nederlands spreekt. Dat zou op die leeftijd eigenlijk niet meer zo moeten zijn. Bij mijn Marokkaanse studenten komt dat minder vaak voor.’
Ünver is het daar niet mee eens. ‘Waarom zou een Amsterdams of Rotterdams accent geen probleem zijn, maar een Turks accent wel? Accenten zijn juist een verrijking, zolang je goed en verstaanbaar Nederlands spreekt. Mijn familie in Eindhoven spreekt met een Eindhovens accent, en dat vind ik alleen maar grappig.’
Demirözcan kent enkele ouders die alleen Nederlands praten met hun kinderen. ‘Vaak zijn dat kinderen die bijvoorbeeld vwo doen en succesvol zijn. Maar zij staan meestal met een mond vol tanden in een Turkse omgeving, zoals op vakantie in Turkije.’
Daar komt volgens hem nog een probleem bij: het begrijpen van Turkse teksten, bijvoorbeeld in religieuze contexten. ‘Ze missen dan een stuk culturele diepgang, omdat veel bronnen die de Turkse gemeenschap gebruikt in het Turks zijn. Daar hebben sommige mensen later echt spijt van.’
Jong brein
Floret betreurt dat ze tegenwoordig minder Turks tegen haar zoon spreekt. ‘Maar omdat hij het begrijpt, ben ik ervan overtuigd dat het goedkomt. Ik wil dat zijn Nederlands perfect is. Meertalig opvoeden is absoluut mogelijk. Taal is een rijkdom die ik mijn zoon wil meegeven, maar het moet in balans zijn. Anders kan het problemen geven, en dat wil je voorkomen.’
Demirözcan sluit zich daarbij aan. ‘Ik ben zelf het bewijs dat het kan, en ik ben geen uitzondering. Je staat versteld van wat een jong brein aankan.’
Ünver eindigt met een citaat van de Arubaanse echtgenoot van een Turkse vriend: ‘Ik begrijp niet hoe meertalig opvoeden een probleem kan zijn. Wij leerden van jongs af aan Nederlands, Papiaments, Engels en Spaans. Dat is een rijkdom, geen last.’
