Kunnen we ons voorstellen dat de toekomst een toekomst heeft? Afgaande op de crisissfeer die door het land jaagt, niet. Ik kreeg afgelopen donderdag in Helmond, voorafgaand aan een optreden, de vraag gesteld of mijn gedichten ook een politieke bedoeling hadden. Is de schrijver geëngageerd? Ik voelde iets opborrelen. Weerstand ook, om de taal tot een politiek instrument te verklaren. Politici doen aan politiek, schrijvers en dichters becommentariëren vanaf de zijlijn de wereld. Die zijlijn, dat is onze plek, want daar zitten we als het goed is hoog en droog. Daar voelen we de vrijheid om te zeggen wat er te zeggen valt. En toch. Waarom poëzie in deze tijd van zakelijkheid, efficiëntiedenken waarin de mens is teruggebracht tot een product, waarin kwetsbare kinderen als een last worden ervaren en we wegkijken van menselijke tragedie – lees: Gaza.
Dus ik formuleerde een antwoord en werd daarbij geholpen door de Duitse filosoof Walter Benjamin, die in zijn essay Programma voor een proletarisch kindertheater het volgende schreef: ‘Volgens de bourgeoisie vormt niets een groter gevaar voor kinderen dan het theater, omdat het theater dreigt ‘in kinderen de krachtigste energieën van de toekomst te ontketenen’.’
Deze zinnen raakten me, want ze brachten me terug naar die onwil om ons de toekomst voor te stellen. De toekomst als mogelijkheid, de toekomst als utopie, de toekomst als richtpunt. Het viel me namelijk op dat we niet meer over de toekomst praten. Als er al over gepraat wordt, dan wordt die vanuit rechts-conservatieve hoek voorgesteld als een nachtmerrie, ondergang, ineenstorting. Een tijd waarin de dood heerst. De toekomst is in hun ogen verstoken van menselijk potentieel; elk streven is gedoemd ten onder te gaan. Het enige wat ons kan redden is de superieure beschaving, die moet gered worden, en daar zou alles ondergeschikt aan moeten zijn. Armageddon.
Aan de linkerkant is men zo druk bezig om de schade van de verloren strijd op te nemen dat er geen geestelijke ruimte meer is om die toekomst voor te stellen. Links is uitgeput. Er is geen leiderschapscrisis, er is ook geen economische crisis. We beleven een crisis van de verbeelding, wat ertoe leidt dat mensen zich niet meer kunnen voorstellen dat de toekomst ook nog iets goeds kan brengen. Maar we hebben die verbeelding, dat theater, nodig om de toekomst voor te stellen, want alleen dan kunnen krachtige energieën worden ontketend. Dat zag Walter Benjamin scherp.
we moeten onze kinderen de ruimte geven om de toekomst in ontvangst te nemen
Er wordt vaak gezegd: kinderen hebben de toekomst, maar dat klopt niet. Wij hebben de toekomst en we moeten onze kinderen de ruimte geven om de toekomst in ontvangst te nemen. En dat kan alleen maar gaan via de weg van de verbeelding. De verbeelding is de vrijplaats van de geest, daar gedijt de vrijheid, daar ontstaan al die associatieve dwarsverbanden die leiden tot nieuwe ideeën die uiteindelijk onze wereld vormgeven. Dan pas kunnen we groeien.
Op dit moment wordt de verbeelding onderdrukt: onderdrukt door autoritaire leiders, onderdrukt door rechts-conservatieve bewegingen, onderdrukt door de grote techbedrijven. Voor hen is de verbeelding een noodzakelijk kwaad, niet meer dan dat. Maar de verbeelding jaagt revoluties aan, geeft mensen hoop en doet verlangen naar beter. De verbeelding brengt ons dichter bij elkaar.
De toekomst verbeelden begint met radicaal te breken met de verstikkende onderdrukking van het heden. Het begint met durven zeggen: ‘We gaan iets nieuws beginnen. We gaan iets nieuws doen. Wat er nu gebeurt is niet zo belangrijk, belangrijker is wat er morgen kan gebeuren.’ Wat hoop ik dat in het nieuwe jaar de nieuwe leiders zouden zeggen: ‘We gaan het nieuwe aan. We omarmen de toekomst om krachtige energieën te stimuleren.’ De toekomst terugpakken op de leiders van de angst zal de grootste bevrijdende overwinning van deze tijd zijn.
‘Eind 2025 leek Nederland wakker te schrikken uit een lange, grauwe roes. De verkiezingen lieten zien hoe moe we waren van het harde praten, het bouwen van muren en het half dichttrekken van gordijnen. Tussen al dat rumoer klopte iets ouds weer aan: fatsoen. Dat klonk voorzichtig en bijna verlegen, alsof het eerst wilde peilen of we er nog ruimte voor hadden. En ergens, onder alle spanningen, bleek dat we verlangen naar eerlijkheid en rust. Hoe kan het anders, als we de afgelopen jaren op hete kolen stonden? De drang naar verbinding en vooruitgang is groot. De verkiezingsuitslag maakte de balans op: een verdeeld land, vermoeid maar zoekend naar hoe we kunnen verbinden.
aan de macht, waarna een verbijsterend machtsvertoon door de wereld trok. Massavervolging van migranten in het land dat migratie in zijn dna draagt, wijst erop dat Amerika aan het veranderen is, en dat betekent dat onze wereld verandert. Het gepresenteerde veiligheidsplan van de Trump-regering zal het komende jaar elk contact tussen Europa en Amerika domineren. In die zin wordt 2026 een cruciaal jaar, omdat wellicht de wereldorde die na WO2 werd geconstrueerd definitief ten grave wordt gedragen, met grote consequenties voor de veiligheid van de wereld.
‘2025 was voor mij het jaar waarin ik mijn geloof in het principe ‘Nooit meer Auschwitz’ verloor. Als tweede generatie naoorlogse Nederlander met Duitse wortels was ik er diep van overtuigd dat Europeanen – en Duitsers voorop – nooit meer bij mensenrechtenschendingen op zo’n massale schaal, laat staan bij genocide, betrokken zouden zijn. Ik had ongelijk.
Jakarta de tachtigste verjaardag van Indonesia Mandiri, onze zelfstandigheid, vierde. Het was een dag van trots. Maar tegelijk was er die dag ook een dieptepunt: op de NOS werd door de eigenwijze correspondent Mustafa Marghadi Suharto genoemd als degene die Indonesia merdeka, vrij en onafhankelijkheid, verklaarde. Maar het was Sukarno.
