In Nigeria heeft president Bola Tinubu de noodtoestand uitgeroepen na een golf van massale ontvoeringen van honderden, vooral schoolgaande, kinderen in het land.
‘Dit is een nationale noodsituatie’, zegt de president in een live uitgezonden toespraak, meldt nieuwsdienst AFP. ‘We reageren nu met meer boots on the ground’, aldus de president.
In de afgelopen week zijn verspreid over het hele land 24 moslimmeisjes, 38 moskeegangers en meer dan 300 scholieren en leraren van een katholieke school ontvoerd. Verder zijn 13 jonge vrouwen en meisjes op een boerderij, en nog eens 10 vrouwen en kinderen, meegenomen door gewapende mannen.
Inmiddels zijn al tientallen meisjes gered, maar 265 kinderen en leraren van de katholieke school worden nog steeds vermist.
In het noordoosten van het multiculturele en multireligieuze Nigeria is al zestien jaar een jihadistische opstand gaande, waarbij geregeld moordpartijen en religieuze vervolgingen plaatsvinden, vaak ook bedoeld om geld af te troggelen van rivaliserende groepen.
De eerste keer dat zulke ontvoeringen tot mondiale verontwaardiging leidden, was in 2014, toen de jihadistische groep Boko Haram honderden tienermeisjes ontvoerde in Chibok. Sindsdien hebben er al duizenden ontvoeringen plaatsgevonden, meldt AFP.
De Kanttekening spreekt regelmatig met vluchtelingen over hun komst naar Nederland en het opbouwen van een nieuw leven. Dit keer: Ezgi, die met haar man en drie zoons in een azc verblijft.
Ezgi en haar man horen bij de Gülenbeweging. Dat ging goed tot 2016, toen er in Turkije een poging werd gedaan om een staatsgreep te plegen. ‘Daar kreeg Gülen ongefundeerd de schuld van. Er is namelijk nooit wettig en overtuigend bewijs geleverd dat Gülen daadwerkelijk achter deze staatsgreep zat.’
Dat klopt, maar toch kwam vrijwel iedereen die bij de Gülenbeweging hoorde in 2016 en daarna vroeg of laat in problemen. Zo werden alle ambtenaren die volgeling van Gülen waren, ontslagen. ‘In Turkije zijn er twee soorten scholen: privéscholen en scholen van de staat, die gratis zijn. De leraren die daar werken zijn in overheidsdienst. Ze zijn dus ambtenaren. Ik werkte op een basisschool en mijn man was directeur van een school voor leerlingen met een verstandelijke beperking of autisme. In oktober 2016 zijn we allebei ontslagen vanwege onze banden met de Gülenbeweging. En dat terwijl Fethullah Gülen, die vorig jaar oktober overleed, een voorstander was van vrede, onderwijs, dialoog en samenleven in vrede.’
‘In Turkije mag je geen eigen mening hebben’
Al snel trokken Ezgi en haar gezin van adres naar adres. Officieel stonden ze nergens ingeschreven. Na hun ontslag moesten ze meteen verhuizen. Op hun nieuwe adres hadden ze nauwelijks contact met hun buren. Ezgi legt uit dat dit in Turkije een beetje ongebruikelijk is, maar ze moesten zo onzichtbaar mogelijk proberen te blijven.
‘We bemoeiden ons niet met politiek. Nog steeds niet. Maar in Turkije mag je geen eigen mening hebben. Alleen de mening van Erdogan telt. Dat is iets wat iedereen weet, maar iedereen zwijgt erover.’
‘Vluchten doe je niet zomaar’
Ezgi en haar man zijn geen van beiden in de gevangenis beland, maar op een moment kwam naar voren dat haar man in gevaar was vanwege zijn banden met de Gülenbeweging. ‘We moesten iets doen. We moesten weg, maar ik wilde alleen met z’n allen weg. Onze kinderen achterlaten was geen optie. We zouden ziek worden van de zorgen als we hen niet bij ons hadden. Maar we konden tegen niemand iets zeggen, zelfs niet tegen mijn ouders. Als je wilt vluchten, dan moet je daarover je mond houden. Dat is het beste. Ook onze zoons mochten het niet weten, want dan zouden ze het misschien aan vrienden verteld hebben. Dat was te riskant.’
‘Vluchten doe je niet zomaar. Ik had nooit gedacht dat ik ooit een vluchteling moest worden. Vluchteling worden wil je eigenlijk niet, maar als het onveilig voor je is in je eigen land moet je een beslissing nemen. Ook in het belang van je kinderen. Je laat alles achter: je land, je bestaan, je dierbaren. Toen we in Nederland waren, overleed mijn vader. Ik kon niet naar de begrafenis én ik heb niet behoorlijk afscheid kunnen nemen van mijn ouders. Tegen de kinderen hadden we gezegd dat we met vakantie gingen. In werkelijkheid zijn we gevlucht. Pas toen we daar waren, hebben we onze zoons verteld hoe het echt zat.’
‘Je laat alles achter: je land, je bestaan, je dierbaren’
Een van de redenen om voor Nederland te kiezen was dat je hier ook met Engels terecht kon. Hun zoons gaan hier naar school. De oudste doet dit schooljaar examen, de middelste zit in 3 vwo en de jongste zit in de brugklas. Hij haalt volgens zijn trotse ouders goede cijfers. Daarnaast hebben hun zoons leren schaken. Ze doen mee aan schaaktoernooien in Amsterdam en omgeving. In Almere is hun oudste zoon een keer eerste geworden en hun jongste zoon tweede. ‘Schaken biedt afleiding en het geeft hen een goed gevoel. We laten hen dus lekker schaken.’
Biddinghuizen
Net als alle asielzoekers moest Ezgi zich met haar gezin eerst melden in het azc in Ter Apel. Het was oktober 2023 en ze vertrokken daarna vrij snel naar Assen om na zes dagen terug te keren naar Ter Apel. Weer zes dagen later gingen ze naar het azc in Biddinghuizen, waar ze bijna vijf maanden verbleven. ‘Ik vond het wel leuk in Biddinghuizen. Een kleine plaats heeft wel wat. Mensen groeten je als ze je leren kennen. Maar na vijf maanden werden we overgeplaatst naar een azc in Amsterdam. Daar is meer te doen, vooral voor onze zoons. Zij vinden het in Amsterdam veel leuker. En het azc in Biddinghuizen was net nieuw gebouwd. We liepen hier en daar nog in de modder.’
Ezgi hoopt dat ze in Nederland mogen blijven. Een van haar wensen voor de toekomst is dat ze hier les kan gaan geven. ‘Als ik de Nederlandse taal onder de knie heb, dan wil ik graag op een school werken. Ik wil iets nuttigs doen voor de maatschappij. Ik wil niet de hele dag in de kamer zitten. We moeten een nieuw leven opbouwen en het leren van de Nederlandse taal is daarbij nummer één. Spreekvaardigheid vind ik het moeilijkst.’
‘Als ik de Nederlandse taal onder de knie heb, dan wil ik graag op een school werken’
Een andere reden waarom Ezgi het belangrijk vindt om Nederlands te spreken zijn haar kinderen. ‘Ik wil mijn zoons antwoord kunnen geven als ze iets vragen over de Nederlandse taal. Vluchten en in een ander land gaan wonen betekent een nieuwe taal leren en wennen aan een nieuwe cultuur. Sinterklaas bijvoorbeeld.’
Ezgi en haar man maakten zich in Turkije zorgen over de toekomst van hun kinderen, ook in verband met hun veiligheid. Niet alleen haar man was in gevaar; voor de kinderen gold indirect hoogstwaarschijnlijk hetzelfde.
Tijd goed besteden
Ezgi zit niet stil. Ze doet haar best om Nederlands te leren en om in contact met anderen te komen. ‘In Turkije hadden we steeds minder sociale contacten. Dat is niet goed. Je raakt je sociale vaardigheden kwijt. In Nederland had ik ook te weinig sociale contacten en daar wilde ik iets aan doen. Iemand die dat begreep, heeft me geholpen om via een website vrijwilligerswerk te vinden bij een sociale plek in Amsterdam. Dat doe ik nog steeds. Zo kan ik mensen helpen en het is goed voor mijn Nederlands. Het is ook een beter voorbeeld voor mijn kinderen. Verder hoop ik andere mensen te inspireren. In het azc zijn er door mij verschillende mensen vrijwilligerswerk gaan doen. De tijd tikt door en ik wil mijn tijd goed besteden. Iedereen heeft iets wat je kunt doen op maatschappelijk gebied. Benut je talenten, ook in een moeilijke situatie. Kruip niet weg in je verdriet!’
‘In het azc zijn er door mij verschillende mensen vrijwilligerswerk gaan doen’
De asielprocedure van Ezgi en haar gezin loopt nog. Toch wil Ezgi een bijdrage leveren aan de maatschappij. Als ze later terugkijkt op deze periode, wil ze denken aan wat ze deed. Ze heeft een bsn-nummer en mag werken, maar haar prioriteit ligt bij het leren van Nederlands. ‘Dat is belangrijk, ook voor mijn kinderen, én je kunt een betere baan vinden.’
Fietsen als cultuur
Wennen aan een nieuw land valt niet mee, maar Ezgi en haar man en zoons gaan ervoor. Er zijn wat dingen die haar opvallen aan het leven in Nederland. ‘In Nederland wordt bewuster omgegaan met gezondheid. Het is niet voor niets dat hier veel 100-jarigen zijn. Verder worden er in Nederland vaker wandelingen gemaakt én er zijn fietspaden. We fietsten in Turkije al, maar hier is fietsen echt een onderdeel van de cultuur. Als je wilt, kun je naar Frankrijk fietsen. En er is een Nederlands woord dat in een andere taal amper bestaat: gezellig.’
Het valt Ezgi op dat Nederland, in vergelijking met Turkije, individualistischer is. ‘In Turkije zijn familie, vrienden, collega’s en buren belangrijk. Maar tot nu toe zijn we in Nederland veel aardige mensen tegengekomen. Nederlanders zijn vaak aardig.’
20 vierkante meter
Waar ze het moeilijk mee blijft houden, is dat haar kinderen veel meemaken. Dat geldt voor alle gezinnen die vluchten. Maar het blijft lastig, ondanks dat de knoop voor de vlucht deels is doorgehakt voor de kinderen. Met twee volwassenen en drie pubers verblijven in een kamer van 20 vierkante meter in een asielzoekerscentrum is niet ideaal, maar het is er veilig. Exact waarom Ezgi en haar man met pijn in hun hart de moeilijke beslissing hebben moeten nemen om te vluchten.
Er zijn opnieuw vier massagraven gevonden in Syrië, dit keer ten noorden van de stad Homs. In de graven liggen tientallen lichamen van mensen die tot nu toe vermist waren.
Dit meldt Marokko Nieuws. Volgens de nieuwssite werd de ontdekking afgelopen dinsdag bekendgemaakt door de Syrische autoriteiten. Forensische teams zijn momenteel op de plek om de lichamen te onderzoeken.
Volgens de Syrian Observatory for Human Rights (SOHR) zijn er sinds de val van het regime minstens 45 massagraven ontdekt, met de lichamen van 2.835 slachtoffers. Het grootste aantal graven ligt in de provincie Homs; maar liefst dertien massagraven werden hier ontdekt.
De graven leggen bloot hoe het Assad-regime omging met zijn tegenstanders. Er worden nog altijd duizenden mensen vermist. Veel van hen verdwenen van de radar als ze in een van de beruchte gevangenissen terechtkwamen, waar martelingen en executies voorkwamen.
Steeds meer verhalen onthullen de bizarre werkwijze die hierbij werd gebruikt. In oktober bracht Reuters Operation Move Earth naar buiten. Meer dan twee jaar lang kregen militairen de opdracht om een inmiddels ontdekt massagraf in Qutayfah leeg te halen en naar de Dhumair-woestijn te verplaatsen.
De nieuwe paus, Leo XIV, is vandaag op bezoek in Turkije. Het is zijn eerste buitenlandse trip sinds hij deze zomer het stokje overnam van de overleden Franciscus. Na Turkije reist hij door naar Libanon, zo meldt Turkish Minute.
Leo zal de stad Iznik, het vroegere Nicaea, bezoeken. Daar kwam in de oudheid tijdens een grote vergadering, dit jaar precies 1700 jaar geleden, van bisschoppen voor het eerst eenheid in de christelijke leer tot stand. Voor de overleden paus Franciscus was de viering van het concilie van Nicaea een diep gekoesterde wens.
Leo zal na Iznik met een helikopter naar Istanbul vliegen, waar hij de leider van het oosterse christendom, patriarch Bartholomeus I , zal ontmoeten. Ook zal hij een publieke mis leiden in de Volkswagen Arena, een concertzaal in Istanbul.
Uiteraard staan ook een bezoek aan de Blauwe Moskee, de interreligieuze dialoog en een gesprek met de belangrijkste man van Turkije, president Erdogan, op de agenda. Met hem zal de paus het onder andere hebben over de precaire situatie en ongelijkheid van christelijke minderheden in Turkije.
De rechten van de gedecimeerde Armeniërs en Grieken werden in de periode na de val van het Ottomaanse Rijk en de geboorte van de republiek Turkije sterk beperkt. Voortaan was iedereen ‘Turk’ in de nieuwe natiestaat en mochten christenen bijvoorbeeld geen nieuwe kerken meer oprichten. Ook de restauratie van oude kerken werd aan banden gelegd door de Turkse nationalisten.
Daar bleef het niet bij, ook in het nieuwe Turkije werden zij als ‘ongelovigen’ gediscrimineerd en vervolgd zoals in de Netflix-serie The Club ook is te zien. Een van de beroemdste voorvechters van gelijkheid voor minderheden en anderen, was de in 2007 vermoorde Armeens-Turkse journalist Hrant Dink.
Morgen is paus Leo, als vandaag alles goed gaat, in Libanon. Daar zal zijn bezoek meer in het teken van vrede in de regio staan.
In een tijd waarin autoritaire leiders sterker worden, van Boedapest tot Ankara, en radicaal-rechtse populisten wereldwijd voorspellen dat de liberale democratie zal verdwijnen, is het gevangen zetten van twee oud-presidenten—Jair Bolsonaro in Brazilië en Nicolas Sarkozy in Frankrijk—van grote wereldwijde betekenis.
Dit zijn niet zomaar binnenlandse schandalen; het zijn momenten die testen hoe sterk de democratie nog is. Ze laten zien of instituties machtige mannen nog verantwoordelijk kunnen houden en of de rechtsstaat stand kan houden in een steeds onrustiger wereld.
De zaken verschillen sterk. Bolsonaro werd veroordeeld omdat hij probeerde de democratie omver te werpen: hij zou hebben samengewerkt om de machtsoverdracht na zijn nederlaag in 2022 te blokkeren, zelfs met een plan om Lula da Silva en diens running mate te laten vermoorden. Sarkozy’s veroordeling komt juist voort uit jarenlang onderzoek naar illegale campagnefinanciering uit Libië in 2007.
De ene zaak gaat dus over een poging om de democratie te ondermijnen; de andere over corruptie en ongeoorloofde invloed. Toch laten beide zaken één belangrijk ding zien: dat democratieën, hoe gebrekkig of onder druk ook, nog steeds in staat zijn om zelfs hun hoogste oud-leiders verantwoordelijk te houden.
Beide zaken sturen een paar duidelijke gemeenschappelijke boodschappen naar de rest van de wereld.
Ten eerste kan de rechterlijke macht nog steeds onafhankelijk werken, zelfs tegenover sterke politieke groepen. In Brazilië kon Bolsonaro’s invloed op het leger, evangelische groepen en een grote groep extreemrechtse aanhangers het Hooggerechtshof niet tegenhouden om hem 27 jaar cel te geven. Diezelfde rechters hielpen de democratie overeind houden tijdens de gespannen periode na de verkiezingen van 2022 en 2023.
In Frankrijk trad een rechtssysteem dat lange tijd mild was voor politieke elites harder op dan ooit, wat laat zien dat het land strenger is geworden tegen politieke misdrijven.
Deze uitspraken laten aan het publiek zien, vooral aan mensen die cynisch zijn geworden door corruptie of democratisch verval, dat macht niet onbeperkt is en dat instituties nog steeds kunnen functioneren zonder bang te zijn voor politieke wraak. Ook in de Verenigde Staten lijkt dit zichtbaar te worden.
Zelfs charismatische leiders kunnen door de rechter worden aangepakt
Ten tweede halen ze het idee weg dat populistische leiders onaantastbaar zijn: Bolsonaro’s imago als soldaat-redder, buitenstaander-president en stem van het ‘echte volk’, is sinds zijn verkiezingsnederlaag steeds verder ingestort.
Zoals de Braziliaanse politicoloog Camila Rocha zegt, is zijn steun op straat en online afgenomen. Zijn poging om te vluchten door zijn enkelband door te branden met een soldeerbout was bijna lachwekkend en verzwakte zijn sterke-man-imago nog verder.
Sarkozy was minder ontwrichtend en geen anti-systeem-populist, maar hij bouwde wel een beeld op van iemand die onaantastbaar was. Zijn val geeft een duidelijke boodschap aan de steeds feller wordende rechterzijde in Europa, van Marine Le Pen tot Geert Wilders: zelfs charismatische leiders kunnen door de rechter worden aangepakt.
Ten derde laten de uitspraken zien dat de rechtsorde niet onderhandelbaar is. Ze komen op een moment dat extreemrechtse groepen wereldwijd de grenzen opzoeken, in de VS, India, Argentinië en delen van Europa. De gevangenisstraffen, en het feit dat Bolsonaro’s aanhang nauwelijks massaal protesteerde, wijzen erop dat de mobilisatiekracht van deze bewegingen natuurlijke grenzen kan hebben.
Maar kunnen deze zaken de autoritaire trends vertragen?
Dat is de belangrijkste en moeilijkste vraag. Het korte antwoord: ze helpen en ze zijn belangrijk, maar ze zijn niet genoeg.
Waarom dit belangrijk is: • Verantwoordelijkheid versterkt de democratie. Als rechters laten zien dat presidenten niet boven de wet staan, krijgen burgers weer vertrouwen in het democratische systeem. • Ze verkleinen de kans op herhaling. Bolsonaro is politiek beschadigd en kan de verkiezingen van 2026 niet meer ontregelen. Sarkozy houdt misschien nog invloed, maar zijn morele gezag en handelingsvrijheid worden kleiner. • Ze bieden een democratisch tegenverhaal. Terwijl veel leiders wereldwijd regels afbreken en macht naar zich toetrekken, laten deze zaken zien dat instituties ook kunnen terugvechten, met wetten, niet met politiek.
Maar er zijn ook tegenkrachten: • De oorzaken van autoritarisme blijven bestaan. Economische angst, desinformatie, culturele wrok en polarisatie blijven populistische bewegingen voeden. • Martelaar- en underdogverhalen kunnen aanhangers juist versterken. Bolsonaro en Sarkozy presenteren zichzelf als slachtoffers van politieke wraak. Zulke verhalen, vergelijkbaar met die van Trump in de VS of Modi in India, kunnen de achterban mobiliseren. • Democratische instituties zijn wereldwijd ongelijk. In landen als Turkije, Rusland en Belarus zouden zulke rechtszaken nooit plaatsvinden, misschien zelfs niet in Hongarije. In veel landen is de rechterlijke macht zelf door de regering overgenomen.
Bolsonaro en Sarkozy presenteren zichzelf als slachtoffers van politieke wraak
De symboliek van het opsluiten van oud-presidenten draait niet om het plezier dat hun tegenstanders eraan beleven, maar om de democratische principes die het bevestigt. Als instituties machtige politici kunnen vervolgen, bevestigen ze drie basisregels: niemand staat boven de wet, verkiezingsuitslagen zijn niet onderhandelbaar, en machtsmisbruik heeft echte gevolgen.
Deze principes staan steeds meer onder druk in een wereld gevormd door illiberale samenwerkingen, digitale desinformatie en geopolitieke spanningen. Toch laten de zaken van Bolsonaro en Sarkozy zien dat democratisch verval niet onvermijdelijk is. Het kan worden afgeremd, niet volledig gestopt, maar wel vertraagd, door sterke instituties en waakzame burgers.
Als democratisch verval een lange, hobbelige glijbaan is, dan zijn dit soort momenten van verantwoordelijkheid de houvastpunten die voorkomen dat samenlevingen sneller naar beneden glijden. Ze redden de democratie niet, maar ze geven haar wel de kans zichzelf te redden.
Uit onderzoek van het Duitse Max Planck Instituut blijkt dat het dodental in Gaza veel hoger ligt dan tot voor kort werd aangenomen. Volgens de berekeningen van de onderzoekers zouden in de genocide niet 70.000, maar minimaal 100.000 Palestijnen zijn vermoord door Israël.
Dit aantal ligt dus ook hoger dan het aantal dat door het Gazaanse ministerie van Volksgezondheid naar buiten is gebracht, meldt omroep BNR. Dat ministerie komt op ongeveer 67.000 dode Palestijnen. Israël ontkent alle Palestijnse beschuldigingen en doet deze af als Hamas-propaganda.
Het Max Planck Instituut voor Demografisch Onderzoek kan daarvan echter niet worden beticht. De onderzoekers hebben op basis van bevolkingsgegevens van Gaza, overlijdensberichten op sociale media, ziekenhuisarchieven en online-enquêtes een extrapolatie gemaakt, waardoor een preciezere schatting van het aantal doden mogelijk is.
Ook zijn de cijfers door onafhankelijke onderzoekers aan een peer review, collegiale toetsing, onderworpen.
Het verschil van ongeveer 30.000 doden komt volgens de onderzoekers doordat het Gazaanse ministerie alleen bevestigde sterfgevallen heeft gemeld, gevallen waarvoor een overlijdensakte van een ziekenhuis beschikbaar was. Door de zware Israëlische aanvallen hebben veel ziekenhuizen hun normale werkzaamheden moeten staken, waardoor veel doden niet zijn geregistreerd.
Daarnaast zou er sprake zijn van onderrapportage van de vele lichamen die nog onder het puin liggen. Het gerenommeerde wetenschappelijke tijdschrift The Lancet kwam vorig jaar, op basis van een berekende onderrapportage van 41 procent, tot een nog hogere schatting. Daardoor kan het werkelijke aantal Palestijnse doden mogelijk zelfs boven de 200.000 uitkomen.
De Soedanese generaal Yasser al-Atta is zeer kritisch over wat hij de ‘politieke stilte in het Westen’ noemt rondom de genocide in Soedan. Volgens hem komt dat doordat de Verenigde Arabische Emiraten de RSF steunen in hun strijd tegen de zwarte bevolking van Soedan, meldt de Arabische nieuwssite Middle East Eye.
Volgens de generaal heeft het politieke stilzwijgen in het Westen over Soedan te maken met ‘omkoping’ en ‘handelsbelangen’ met de Verenigde Arabische Emiraten. Dat land wordt door Al-Atta ook beschuldigd van het voeren van een ‘rassenoorlog’ tegen het Soedanese volk.
Daarmee doelt hij op de steun die Abu Dhabi verleent aan de paramilitaire RSF, die zijn voortgekomen uit de Arabischsprekende Janjaweed. Deze militanten pleegden al in 2007 een genocide op de zwarte bevolking van Darfur. Volgens veel mensenrechtenactivisten zetten ze die genocide sinds april 2023 opnieuw voort.
Al-Atta is woedend dat de wereld het geweld in Soedan grotendeels negeert. Volgens hem komt die stilte doordat de Arabische Emiraten met hun geld en invloed dat zwijgen ‘hebben gekocht’.
De generaal is met name gepikeerd over de stilte van de voormalige kolonisator, het Verenigd Koninkrijk. ‘We hadden verwacht dat het Britse volk zich meer bewust zou zijn. Ze stonden dicht bij de Soedanese gemeenschap vanwege onze historische banden. Ze kennen ons erfgoed, onze cultuur en onze manier van leven’, aldus Al-Atta, die het Britse zwijgen vervolgens in verband brengt met de handelsbelangen met de Emiraten.
En die zijn niet gering, meldt Middle East Eye. De Verenigde Arabische Emiraten zijn de grootste handelspartner van het Verenigd Koninkrijk in het Midden-Oosten, met een handelsvolume van 24,3 miljard pond vorig jaar.
Intussen komt er meer informatie naar buiten uit de door de RSF ingenomen stad El-Fasher. Volgens de gouverneur van Darfur zijn daar in drie dagen tijd minstens 27.000 mensen vermoord, veel meer dan eerdere schattingen van ongeveer 2.500 doden. De chef van de VN-hulpdiensten, Tom Fletcher, noemt de situatie in El-Fasher tegenover Middle East Eye een ‘absolute horror’.
Coöperatie Laatste Wil vindt dat je zelf de ‘laatste keuze’ over je levenseinde moet kunnen maken en kwam in het nieuws met een handleiding voor een ‘zelfdodingskraag’. Maar is het wenselijk dat je baas bent over je eigen sterven? En is deze opvatting typisch Nederlands?
Mostafa Hilali, militair
‘Ik vind dit echt een heel moeilijk onderwerp. Allereerst: ik ben de laatste die het lijden van mensen aan het einde van hun leven of vanwege andere ellende zou willen verlengen. Als mensen het gevoel hebben dat de dood meer rust brengt dan het leven dat ze leven, tja, wie ben ik dan om te vertellen dat ze dat niet moeten doen? Aan de andere kant merk ik wel dat ik morele bezwaren heb bij systemen die het wel erg makkelijk maken voor mensen om er zelf een eind aan te maken. Het zou eerder een proces moeten zijn met ingebouwde bedenktijd en momenten van bezinning, in plaats van iets wat je even online kunt bestellen. Death on demand kan niet.
Persoonlijk heb ik veel moeite met zelfdoding, maar ik vind niet dat ik die gevoelens aan een ander kan opleggen. Ik weet niet of dit typisch Nederlands is; het zal vast ook in andere landen en culturen spelen.’
Ruben Arnhem, docent
‘Als christen, gevormd door een protestantse traditie waarin het leven als gave van God centraal staat, zal ik nooit iemand aanmoedigen om zelf zijn of haar laatste scène in gang te zetten. Het leven is ons toevertrouwd, niet door onszelf gemaakt. Juist daarom verdient het bescherming, zorg en hoop. Hoop doet leven!
‘Iedereen kent het gebod ‘Gij zult niet doden’. Toch valt het op dat de Bijbel nergens letterlijk zegt dat iemand zichzelf niet mag doden. De Bijbel kent verhalen over zelfdoding, maar zonder veroordeling of aanbeveling. Ze staan altijd in een context van wanhoop, schuld of totale uitzichtloosheid.
‘Het leven is niet altijd dragelijk. Er zijn situaties waarin lijden zo diep snijdt dat hoop praktisch verdwenen is. Euthanasie of zelfdoding begrijp ik beter wanneer iemand in een langdurige lijdensweg zit, zonder uitzicht op verbetering, zonder kwaliteit van leven en wanneer elke dag één lange overlevingstocht is geworden.
‘Er zijn situaties waarin lijden zo diep snijdt’
‘Wie zijn wij als mens of overheid om iemand nog langer te laten lijden als er werkelijk geen perspectief meer is? Voor nabestaanden kan de gekozen dood van hun dierbaren pijnlijk, verwarrend en soms traumatisch zijn. Maar voor degene die lijdt kan het, hoe verdrietig ook, een nieuw begin zijn, hopelijk een begin zonder pijn, zonder strijd, zonder duisternis.’
Anushka Soekhradj, marketing- en communicatieadviseur
Anushka Soekhradj
‘Dat het leven steeds maakbaarder wordt, past bij de Nederlandse mentaliteit: je neemt je lot in eigen hand. Het hoort ook bij deze moderne tijd, want die maakbaarheid zie ik ook terug in spirituele bewegingen, al staan die haaks op Hollandse nuchterheid. Mensen proberen hun ideale leven te creëren via mindset en visualisatie.
‘Zelf geloof ik in een actieve levenshouding, en die maakbaarheid hoort daarbij. We stappen in de rol van God. Tegelijk denk ik dat we als zielen dit lichaam en deze plek op aarde hebben gekregen om ervaringen op te doen. Wat positief of negatief is, is relatief en ondergeschikt. De dood kan rauw en pijnlijk zijn, maar soms ook een verlichting.’
‘Psychisch lijden kennen we allemaal, zo nu en dan tenminste. We weten uit de ontwikkelingspsychologie dat de hersenen pas na het 26e levensjaar zijn uitgegroeid en dat het zenuwstelsel daarbij een grote rol speelt. Een langdurige depressie kan de hersenen en hormonen blijvend ontregelen, waardoor iemand in een vicieuze cirkel terechtkomt. Je moet wel héél graag willen om daar, zelfs met de allerbeste hulp, uit te komen.
‘Bij ouderen met een voltooid leven zie ik dat anders’
‘Toch blijken jongeren vaker terug te komen op hun euthanasiewens. Voor hen moet het proces dus zeker niet eenvoudiger worden. Er moeten oplossingen komen voor de lange wachtlijsten in de geestelijke gezondheidszorg. Daarnaast moet er holistisch gekeken worden naar psychisch lijden en moet men openstaan voor ‘alternatieve zorg’.
‘Ik vind de zelfdodingskraag op basis van verstikking een luguber idee, maar dat geldt ook voor elke andere vorm van zelfdoding. Bij ouderen met een voltooid leven zie ik dat anders. Denk aan ouderen die hun familie niet willen belasten met zorg, of die simpelweg niet meer rond kunnen komen, of aan het recht op een waardig einde voor dementerende ouderen. Met zoveel levenservaring heb je het recht op eigen keuze en vertrouw ik erop dat je weet wat je doet.’
Dimple Sokartara, communicatieadviseur
‘Ik vind dat elke vorm van hulp bij zelfdoding strafbaar moet zijn. Tegelijk begrijp ik dat sommige ouderen die niets meer kunnen, hun leven zo pijnloos mogelijk willen beëindigen. Medicatie die daarbij helpt is in feite ook een ‘uitvinding’, alleen kun je daar zelf niet zomaar aan komen.
Producten op de markt brengen die zelfdoding makkelijker maken, moet volgens mij verboden worden. Dat komt voort uit mijn overtuiging dat je je eigen leven niet zou moeten beëindigen.
Ahmed Abdillahi, postbezorger
‘Vroeger was ik sterk tegen het beëindigen van een leven op eigen verzoek. Maar nadat ik er meer over heb gelezen en naar ervaringen van anderen heb geluisterd, kan ik me beter voorstellen dat het voor sommige oudere mensen die langdurig en uitzichtloos lijden een uitweg kan zijn.
Voor mij blijft het wel een laatste optie, pas als alle vormen van zorg en ondersteuning zijn geprobeerd. En één ding staat voor mij vast: dit mag nooit gelden voor jongeren of mensen die nog volop in ontwikkeling zijn.
‘Het risico bestaat dat zulke middelen te makkelijk verkrijgbaar worden’
De nieuwe methoden die nu worden besproken, moeten we als samenleving heel kritisch bekijken. Het risico bestaat dat zulke middelen te makkelijk verkrijgbaar worden, en dat is gevaarlijk.
We kunnen bovendien nooit helemaal voorkomen dat iemand zelf een einde aan zijn leven maakt. Ik heb in mijn eigen omgeving meegemaakt dat een goede vriend, die psychisch vastzat en geen uitweg meer zag, via internet spullen kocht om zichzelf iets aan te doen. Dat heeft veel indruk gemaakt.
Volgens mij is de beste manier om dit te voorkomen het creëren van een zorgzame omgeving waarin mensen zich gezien, gesteund en verbonden voelen, en waar psychische problemen niet verborgen hoeven te blijven.’
Het Israëlische leger heeft woensdag een nieuwe ‘antiterreuractie’ aangekondigd in het noorden van de bezette Westelijke Jordaanoever.
In een gezamenlijke verklaring melden het leger en de veiligheidsdienst dat ze een grote operatie zijn gestart in Noord-Samaria, een Bijbelse naam voor een deel van de Westelijke Jordaanoever.
Volgens het leger gaat het om een nieuwe operatie, los van de antiterreuractie die in januari 2025 startte en die vooral gericht was op Palestijnse vluchtelingenkampen, meldt nieuwsdienst AFP.
Het geweld op de Westelijke Jordaanoever, die Israël sinds 1967 bezet, is sterk toegenomen sinds de Hamas-aanval in oktober 2023 de Gaza-oorlog begon. Dat geweld gaat door, ondanks de wapenstilstand die sinds 10 oktober in Gaza van kracht is.
Volgens cijfers van AFP, gebaseerd op het Palestijnse ministerie van Volksgezondheid, zijn sinds het begin van de oorlog meer dan duizend Palestijnen op de Westelijke Jordaanoever gedood door Israëlische troepen of kolonisten. Het gaat om zowel strijders als tientallen burgers.
Aan Israëlische kant zijn minstens 44 mensen omgekomen, soldaten en burgers, bij Palestijnse aanvallen of tijdens Israëlische militaire acties, volgens officiële Israëlische cijfers.
Een ‘democratieschild’ moet ons continent beschermen tegen de pijlen van buitenlandse inmenging, zoals van Rusland, maar ook tegen eigen populistische schutters. Wat echter ontbreekt in het plan van de Europese Commissie is een stevig fundament: de nauwelijks nog hoorbare stem van verstandige media en opiniemakers in een publiek debat dat wordt gedomineerd door rechts.
Een NRC-onderzoek naar wie er in de talkshows tijdens de verkiezingscampagne het meest aan het woord waren, liet zien hoe zowel bij publieke als commerciële zenders Caroline van der Plas de meest uitgenodigde politicus was, met de meeste spreektijd. En het was een omhooggevallen voetballer en verkrachter van een bewusteloze vrouw, Johan Derksen, die zelfs álle politici ver achter zich liet in zijn rol als duider, zonder enige verifieerbare basis. Andere populaire extreemrechtse provocateurs als Lale Gül en Wierd Duk kregen de rode loper uitgerold bij de publieke omroepen met hun anti-migranten- en anti-moslimagenda’s. Die omroepen hebben, na beschuldigingen dat ze te links zouden zijn, de rechterdeur van de studio wijd opengezet.
Toen ik na elf jaar buitenland terugkeerde naar Nederland en bij de VARA ging werken, vroeg ik in mijn onschuld of de programmering nog een speciale focus had, gezien de oorsprong als arbeidersomroep. Ik werd meewarig aangekeken: nee joh, dat was iets van vroeger. De nieuwe eindredacteur besloot dat we alleen nog buitenlands nieuws zouden behandelen als het een raakvlak met Nederland had. Eigen volk eerst, bij links. Een buitenlands mens deed er alleen toe wanneer hij in de schaduw van Neerlands belang stond. Net als bij de PvdA, die zijn rode veren inruilde voor economische neoliberale belangen, werd de haan in het logo vervangen door een schreeuwend uitroepteken.
En daar komen we op het punt dat volgens mij het grootste probleem is: de idealenarmoede. Visies hebben plaatsgemaakt voor belangen. Ideeën zijn gesneuveld in het gevecht om de macht. De van oorsprong serieuze omroepen gebruiken geen redactionele balans meer om te bepalen welk onderwerp besproken wordt en wie een podium krijgt. Er is angst voor kijkers die weglopen naar de amusementstafel van Voetbal Inside, waar de stamgasten dagelijks PVV-stemadviezen geven. Liefde voor waarheidsvinding is verdwenen. En dus zien we pianospel met voormalig PVV-staatssecretaris Ingrid Coenradie bij Pauw & De Wit, en knuffelsessies met ‘aaibare Geert en zijn katten’ in het NPO Jeugdjournaal.
Er is angst voor kijkers die weglopen naar de amusementstafel van Voetbal Inside
Europese bestuurders, of het nu gaat om politiek, journalistiek, cultuur of wetenschap, zouden een visie moeten beschermen en uitdragen, geworteld in het Europese ideaal van een goed en eerlijk leven voor ieder mens, ook als dat bepaalde individuele offers vraagt. Rechts probeert die fundamenten doelbewust te ondermijnen. Maar doordat links ideologisch is leeggelopen, kopieert het rechts en holt het zichzelf uit. Zo wordt de weg vrijgemaakt voor uitdijend populisme waar geen enkel democratieschild van de EU tegen bestand zal zijn. Rechts mag nooit het kompas worden waarop links navigeert. Want zodra die beweging voorbij is, zie het trumpisme, staat links met lege handen. Wat heeft het dan opgebouwd?
Hoe we Europa kunnen versterken in een tijdperk van desinformatie, manipulatie en oorlogsdreiging, wisten twee grote schrijvers al in het interbellum: Nobelprijswinnaar Romain Rolland en Stefan Zweig. De Fransman en de Joodse Oostenrijker geloofden in het ideaal van een verenigde mensheid. Rolland dacht al aan een moreel Internationaal Gerechtshof en samen droomden zij van een verenigd Europa.
Zweig bewonderde Rolland omdat diens werk boven de oorlog bleef, boven het rumoer van opinies, ‘als een teken voor alle vrije geesten, een teken van troost te midden van de luidruchtige opwinding van deze eeuw.’
Als opiniemaker zag Rolland zijn taak als: ‘niet mijn vijandige broeders in Europa hun slechtste eigenschappen in herinnering te brengen, maar hun beste; te laten zien dat er redenen zijn om te hopen dat er ooit een wijzere en meer liefdevolle mensheid zal zijn.’
Klinkt dat pathetisch? Dat zegt meer over het cynisme van onze tijd.
Nodig geen Duks en Eerdmans meer uit, maar rolmodellen. Bied minder aandacht aan hypes, evenementen en sentimenten. Kijk naar inspirerende voorbeelden zoals de jonge burgemeesters van New York, Zohran Mamdani, en Seattle, Katie Wilson. Zij durven voorop te lopen met concrete plannen voor eerlijkere welvaartsdeling, gezondheidszorg voor iedereen en betaalbare woningen.
Stop met het aanbidden van het gouden kalf van rechts: het zaaien van haat tegen buitenlanders en migranten. Toon minder amusement en meer broederschap. En wees vooral niet bang om een overtuiging uit te dragen, juist in de media, de culturele sector en de wetenschap.
Onze site gebruikt cookies en vergelijkbare technologieën onder andere om u een optimale gebruikerservaring te bieden. Ook kunnen we hierdoor het gedrag van bezoekers vastleggen en analyseren en daardoor onze website verbeteren.
Deze website gebruikt cookies om uw gebruikservaring op deze website te verbeteren. Van deze cookies worden cookies aangemerkt als "Noodzakelijk" in uw browser bewaard, deze cookies zijn essentieel voor het functioneren van de website. Bijvoorbeeld het opslaan van uw keuze of u wel of geen cookies wilt hebben. Wij maken ook gebruik van cookies van derde partijen die ons helpen met het analyseren en begrijpen van de gebruik van deze website door u. Deze cookies worden alleen gebruikt als u daar toestemming toe geeft. U heeft ook de mogelijkheid om uzelf uit te sluiten voor deze cookies. Dit zal echter effect hebben op uw gebruikerservaring.
Noodzakelijke cookies zijn absoluut nodig voor het functioneren van de website. De cookies in deze categorie zorgen alleen voor de veiligheid en het functioneren van deze website . Deze cookies bewaren geen persoonlijke gegevens
Deze cookies zijn niet strict noodzakelijk, maar ze helpen de Kanttekening een beter beeld te krijgen van de gebruikers die langskomen en ons aan te passen aan de behoeftes van onze lezers. Hiervoor gebruiken wij tracking cookies. Bij het embedden van elementen vanuit andere websites zullen er door deze sites ook cookies worden gebruikt.
‘Ik vind dit echt een heel moeilijk onderwerp. Allereerst: ik ben de laatste die het lijden van mensen aan het einde van hun leven of vanwege andere ellende zou willen verlengen. Als mensen het gevoel hebben dat de dood meer rust brengt dan het leven dat ze leven, tja, wie ben ik dan om te vertellen dat ze dat niet moeten doen? Aan de andere kant merk ik wel dat ik morele bezwaren heb bij systemen die het wel erg makkelijk maken voor mensen om er zelf een eind aan te maken. Het zou eerder een proces moeten zijn met ingebouwde bedenktijd en momenten van bezinning, in plaats van iets wat je even online kunt bestellen. Death on demand kan niet.
We kunnen bovendien nooit helemaal voorkomen dat iemand zelf een einde aan zijn leven maakt. Ik heb in mijn eigen omgeving meegemaakt dat een goede vriend, die psychisch vastzat en geen uitweg meer zag, via internet spullen kocht om zichzelf iets aan te doen. Dat heeft veel indruk gemaakt.
