Toen Trump geboren werd – hij is 78 – mochten zwarte Amerikanen vanwege hun huidskleur niet voorin de bus zitten en moesten ze genoegen nemen met een plaats achterin. Wit bij wit en zwart bij zwart. Raciale segregatie was in ‘het land van de vrijen’ wettelijk toegestaan en werd minutieus nageleefd. Zwarte mensen moesten hun inferieure plaats kennen in een maatschappij die gedomineerd werd door witheid.

Nou, dat is toch al lang niet meer het geval, zou je kunnen denken (als je even de kolonisatie van Palestina door de genocidale apartheidsstaat Israël, mede mogelijk gemaakt door Amerika en andere bondgenoten, vergeet).

Jazeker, maar het kan handig zijn om de historie in te duiken om te beseffen waar de fascistische regressie – die nu in het ‘Wilde Westen’ plaatsvindt – vandaan komt. Niet om enige sympathie op te wekken voor een oude witte man die Amerika ‘weer’ groot wil maken, maar om ons alvast voor te bereiden op wat er wellicht nog komen gaat.

En dat begint met empathie voor de dader. Als ik naar Trump kijk, zie ik, zoals ik al zei, een oude witte man. Een typische ‘boomer’ (sorry dat ik in mijn oefening in empathie deze term gebruik) die net na de Tweede Wereldoorlog is geboren en zijn land meerdere malen heeft zien veranderen.

Trump was een tiener toen zwarte Amerikanen in de jaren vijftig principieel liepen in plaats van een kaartje te kopen bij racistische busdiensten. Bijna een decennium later zag Trump dat de Civil Rights Act (het discriminatieverbod) in Amerika werd ingevoerd.

Het is moeilijk je aan te passen aan dingen die je niet gewend bent

Hoewel de emancipatie van zwarte Amerikanen voor hen misschien een rechtmatige verandering was van wat nooit had mogen bestaan, voelde het voor veel witte, conservatieve Amerikanen als een bedreiging van de natuurlijke orde met blanken aan de top. Het is moeilijk je aan te passen aan dingen die je niet gewend bent.

Hoorde ik iemand nog over diversiteit en inclusie? Alles wat na Black Lives Matter werd beloofd, wordt nu door de shredder gehaald van witte superioriteit, die vaak ook patriarchaal is. Witte nationalisten over de gehele wereld, zoals Geertje, kijken met veel interesse mee. Ze willen hetzelfde winner-takes-all-principe voor hun eigen land.

Wat zou voor anti-racismebestrijders anno 2025 de modus operandi moeten zijn? Want de grote teleurstelling die we voelen over de witte backlash, die niet meer weggaat, brengt ons niet verder. Belangrijk is om te beseffen dat de herinvoering van witte superioriteit met een kleurtje komt. Denk aan types zoals Dilan Yesilgöz, die alles wat blanke nationalisten roepen napapegaait en dan af en toe haar eigen achtergrond gebruikt om dankbaarheid te etaleren.

Is dat dan de weg voor Nederlanders van kleur? Dankbaarheid veinzen om over witte muren te klimmen? Dankbaarheid voor tolerantie? Of ben je liever een ‘ondankbare allochtoon’ die zegt waar het op staat en geen genoegen neemt met snoepjes? Of is er nog een ‘derde weg’ van dialoog en samenwerking mogelijk in extreemrechtse tijden? Vreedzame co-existentie totdat de bom valt?

Ik heb eerlijk gezegd geen hapklare antwoorden. Het kost mij te veel energie om te zeggen dat we in een prachtig land leven, terwijl er steeds meer daklozen op straat slapen. We leven in een egoïstisch land waar een woning een luxeproduct is geworden, met onbetaalbare woekerhuren en een zichzelf verrijkende klasse van vastgoedbeleggers. Ze zuigen de toekomst van de volgende generaties leeg, terwijl er voor miljarden aan spaargeld wordt opgepot. Dit was, neem ik aan, nooit de bedoeling toen we de verzorgingsstaat aan de liberale aasgieren hadden overgeleverd.

Of toch wel? Leg dat maar eens uit aan de twintigers en dertigers die opgroeien in een land zonder vrijheid (woning), gelijkheid (werkgarantie) en broederschap (waarden).

‘Spreek vrijmoedig over G’d. Maar misbruik Zijn naam niet.’ Bus- en treinreizigers kregen lang geleden deze boodschap op de reclameborden op stations mee. Iedereen mag met een gerust hart onbeschroomd en ongegeneerd over het Allerhoogste gezag spreken, maar we moeten wel oppassen niet te lichtzinnig met Hem om te gaan – en Zijn naam zeker niet voor eigen gewin erbij halen.

De nieuwe president van de VS, Donald Trump, liet ons in zijn toespraak tijdens de beëdiging vorige maand weten dat hij deze vrijmoedigheid om over het G’ddelijk Gezag te spreken dubbel en dwars hanteert: ‘Veel mensen hebben mij verteld dat G’d mijn leven gespaard heeft zodat ik ons land kan redden. Daardoor ben ik diegene die Amerika weer groot kan maken.’ Letterlijk de reddende engel, door de Eeuwige gezonden. ‘Ik voelde de hand van een liefhebbende G’d’, verklaarde hij.

De beëdiging van deze 47^ste president van de VS bracht mij in gedachten terug naar een bezoek, enige jaren geleden, aan de Nationale Beelden Hal in het Capitool in Washington DC, het regeringscentrum van de Verenigde Staten.

Presidenten George Washington, Dwight Eisenhower, Ronald Reagan en veel anderen waarvan wordt verteld dat zijn Amerika groot hebben gemaakt, zijn daar in marmer vereeuwigd. Tussen al die beelden van staande mannen is er één van een zittende vrouw. Nadrukkelijk staat over haar vermeld dat zij, anders dan de overigen, geen gekozen vertegenwoordiger is van de Verenigde Staten. Zij is geen hoogwaardigheidsbekleder, maar een naaister in een confectiefabriek. Haar naam is Rosa Parks. Rosa weigerde zeventig jaar geleden in de bus haar plaats af te staan aan een witte man. Uit principe. Onder de toen geldende segregatiewetgeving van de staat Alabama waren Afro-Amerikanen verplicht dit wel te doen. Ook de haar opgelegde boete van tien dollar weigerde ze te betalen. Haar protest leidde uiteindelijk tot het afschaffen van deze afschuwelijke segregatie met alles wat daar bij hoorde. Onmiddellijk vond zij steun bij Dr. Martin Luther King, die actief was in de Afro-Amerikaanse burgerrechtenbeweging. Met deze daad van verzet verkreeg deze dame de eer om in het Capitool voor altijd vereeuwigd te worden tussen al die andere ‘groten’ van Amerika.

‘Ik moest bij het horen van de woorden van bisschop Mariann Budde meteen denken aan die dappere bescheiden Rosa Parks’

Waarom bracht de beëdiging van president Trump mij in gedachten terug naar die dappere Rosa Parks in het ooit door rassenhaat vergiftigde Alabama? De ceremonie rond de installatie van president Trump eindigde vorige maand in de Nationale Kathedraal van de hoofdstad van de Verenigde Staten. Daar zat de nieuwe president te midden van familie en veel hoogwaardigheidsbekleders te luisteren naar de preek van bisschop Mariann Edgar Budde. Zij richtte zich rechtstreeks tot de president. ‘U zei eerder vandaag in uw beëdigingsspeech dat u de hand van een liefhebbende G’d voelde. U hield het Amerikaanse volk voor dat u door G’d bent gered bij de recente moordaanslag op u om zo ons land weer groots te maken.’ De president beaamde dit.

Maar toen liet de bisschop andere woorden van de kansel horen, met een verwijzing naar plannen van de nieuwe president zoals het intrekken van het diversiteitsbeleid van de vorige regering en nog heel veel meer zaken. Zoals ook hoe om te gaan met migranten of met leden van de lhbtq-gemeenschappen. ‘U spreekt over G’d? In de naam van Hem vraag ik u of u zich kunt ontfermen over de mensen in ons land die bang zijn. Ook in Republikeinse gezinnen leven kinderen met een eigen genderdiversiteit. In naam van Hem vraag ik u om zich te ontfermen over migranten. Zij zijn het die onze gewassen oogsten, kantoren schoonmaken of nachtdiensten in ziekenhuizen werken. Zij zijn misschien geen Amerikaanse staatsburgers, of hebben misschien niet de juiste papieren, maar de overgrote meerderheid is niet crimineel.’

Oog in oog stond deze eerste vrouwelijke bisschop van Washington met een van de machtigste presidenten op aarde. En dat tijdens zijn finest hour. Althans, dat had het moeten zijn. Na deze vlijmscherpe terechtwijzing door de bisschop was daar niet zo veel van over. Eén boodschap kon Trump in ieder geval in zijn zak steken. ‘Spreek vrijmoedig over G’d. Maar misbruik Zijn naam niet.’

Ik moest bij het horen van de woorden van bisschop Mariann Budde meteen denken aan die dappere bescheiden Rosa Parks die zichzelf een standbeeld verwierf in het Capitool. Wat de toekomst de komende vier jaren in Amerika gaat brengen, we weten het niet. Wat mij betreft mag er al wel een plekje worden ingeruimd voor een volgend sculptuur naast die van Rosa Parks. Een plekje voor het standbeeld van deze Mariann Edgar Budde. De bisschop die haar president recht in zijn gezicht vertelt hoe hij zich moet gedragen tegenover het Allerhoogste gezag. En tegenover al zijn medeburgers, die hem allemaal even dierbaar zouden moeten zijn.

Wil je weten hoe slecht het is gesteld met de debatcultuur op links? Formuleer dan eens kritiek op de aanstaande fusie van GroenLinks en PvdA. Het maakt niet uit wat je zegt of schrijft, je zit in de ogen van de fanatieke fusie-voorstanders altijd fout. Zo verscheen afgelopen week een open brief van oud-fractievoorzitter Wim Meijer waarin hij alle argumenten over de fusie eens op een rijtje zet. Informatief leesvoer, maar fusie-voorstanders komen niet verder dan de kreet boomer.

Meijer is het niet met de fusie eens. Er zijn zoveel argumenten tegen dat ze zich slecht laten samenvatten. De belangrijkste is misschien wel dat als het hele politieke landschap naar rechts beweegt, het logisch is je in het politieke midden te positioneren omdat anders de afstand tot veel kiezers te groot wordt. De PvdA zou zo’n middenpositie kunnen claimen, maar dat doet de partij niet bij een samenwerking met GroenLinks. Dan gaat de combinatie juist naar links.

Nog zoiets. Welke ideologie heeft deze nieuwe combinatie? Het moet een links-progressieve partij worden, hoor je her en der, maar die bestaat al: GroenLinks. Wat voegt de PvdA daar precies aan toe? Een probleem met deze links-progressieve combinatie is dat deze – in ieder geval in de beeldvorming – verder af komt te staan van veel materiële noden van kiezers en vooral hoger opgeleiden aantrekt. Dat laatste probleem hadden GroenLinks en PvdA al, maar dat is met deze combinatie alleen maar erger geworden.

Snelheid maken

Frans Timmermans voelt urgentie om snelheid te maken en een nieuwe partij op te richten in plaats van een langzaam fusieproces in te gaan. Links moet zich verenigen want pas dan kun je echt een vuist maken tegen rechts. Er moet een nieuwe partij komen met een nieuw verhaal. Onwillekeurig vraag je je af hoeveel intellectuele energie Timmermans zelf in de nieuwe partij steekt. Wat is het nieuwe verhaal dan? Het fusieproces is al twee jaar bezig.

Welke ideologie heeft deze nieuwe combinatie?

GroenLinks-PvdA-Kamerlid Habtamu de Hoop ziet de samenwerking ook wel zitten en wil graag dat de nieuwe combinatie zich ook inhoudelijk vernieuwd. Het moet volgens hem voortaan meer gaan om de dagelijkse prijzen van producten die onbetaalbaar dreigen te worden zoals zorg, wonen en boodschappen. Herverdeling zou de focus niet meer moeten zijn. Wat is dit voor wartaal? De vraag is natuurlijk wie voor die lage prijzen moet zorgen en dan kom je al snel bij herverdeling uit.

Het probleem van GroenLinks en PvdA is vrij simpel: er is helemaal geen nieuw verhaal. Er waren grote inhoudelijke overeenkomsten en dus dachten de besturen deze partijen wel in elkaar te kunnen schuiven, maar behalve een grotere fractie in de Tweede Kamer die het politieke werk beter kan verdelen heeft dat maar weinig opgeleverd. Alle oppositiepartijen stijgen in de peilingen, behalve verenigd links.

Debat voeren

Toen het fusieproces van de twee partijen begon waarschuwden de tegenstanders voor een fuik: op een gegeven moment is de toenadering zo vergevorderd dat er geen andere optie meer over is. Zie de situatie nu: GroenLinks en PvdA zijn hun individuele uitstraling in alle opzichten kwijt en die komt ook nooit meer terug. Zo resteert alleen nog een fusie, of de oprichting van een geheel nieuwe partij, zoals Timmermans schijnt te willen. Hij realiseert zich kennelijk niet dat dit allemaal op hetzelfde neer komt.

Kritiek op dit proces hebben? Als je ouder bent ben je een boomer, als je jonger bent ben je te cynisch. Maar al die schreeuwers om linkse fusie hebben al twee jaar geen eigenstandig verhaal kunnen formuleren waarmee links het initiatief terugkrijgt en waarmee twee partijen samen meer zijn dan de som der delen. Er is geen enkele niet-hoogopgeleide enthousiast en dus heeft deze nieuwe partij electoraal enorme beperkingen.

Prima om dat niet te willen zien, maar het gevolg is dat er voor centrumlinkse kiezers straks nog maar weinig te kiezen valt. Is dat de bedoeling?