‘Hoe durf je? Dat is eigenlijk de enige vraag die ik je wil stellen,’ schrijft NS-medewerker Priscilla emotioneel op X. Ze reageert hiermee op VVD-leider Dilan Yesilgöz, die het toestaan van pro-Palestijnse demonstraties door de NS het ‘faciliteren van antisemitisme’ noemde. Het NS-personeel neemt afstand van deze beschuldiging, aldus de Gelderlander.
Burgemeester van Amsterdam, Femke Halsema, reageerde gisteren in het tv-programma Buitenhof op de uitspraken van Yesilgöz. Ze stelde dat de VVD-leider hiermee de demonstraties a priori ‘criminaliseert’ en dat het recht op demonstratie ook op 7 oktober geldt.
De indirecte beschuldiging van antisemitisme door de VVD-leider richting de NS viel velen rauw op hun dak. ‘Hoe durf je de goede naam en eer van mijn collega’s en mij te schaden? Hoe durf je anderen, die uw uitspraken lezen, hiermee een reden te geven om ons te beschuldigen van zaken die het daglicht niet verdragen kunnen? Hoe durf je de veiligheid van mijn collega’s en mij nog verder in gevaar te brengen,’ aldus Priscilla.
Vandaag is het precies een jaar geleden dat Hamas een terreuraanval uitvoerde op Israël. Daarbij kwamen meer dan 1.200 Israëliërs om het leven en ontstond er een vernietigende oorlog in Gaza. In deze oorlog zijn al meer dan 42.000 Palestijnen omgekomen.
Nu Libanon met voeten wordt getreden, gaan mijn gedachten terug naar de zomer van 2006, de laatste keer dat tanks het land binnentrokken. Ik was naar de stad gekomen om me bij mijn toenmalige partner te voegen, een kunstenares die in haar films vrouwen en mannen vroeg naar hun definitie van liefde. Intieme verhalen over persoonlijk contact.
We zouden die maand nog vaak de definitie van liefde proberen te vangen. Om de Libanese gesprekken bij te benen, besloot ik in het ‘Parijs van het Midden-Oosten’ mijn Arabisch naar een hoger niveau te tillen. ‘Volg dan Koranlessen bij een sjeikh’, zei de vriendin, ‘want dat deed Fairouz ook aan het begin van haar carrière om haar Arabische uitspraak perfect te krijgen’. Fairouz is een van de grote sterren van de Arabische wereld, haar muziek bereikt miljoenen en wie wil er niet spreken als Fairouz. Dus toog ik naar een kamertje waar een geestelijke ons, een groepje van vier man en vrouw, onderwees in de correcte uitspraak van het Koranisch Arabisch. Ik had daarvoor een speciale Koran aangeschaft waarin de uitspraak van de woorden wordt gemarkeerd met verschillende kleuren. Sommige medeklinkers worden langer aangehouden dan andere, andere letters worden juist weer helemaal ingeslikt. De mond is een klankkast waarin engelen vliegen.
De geestelijke kwam speciaal uit Damascus voor de lessen. Terwijl wij uit de Koran voorlazen, viel de goede man in slaap. Althans, daar leek het op want ik zag hem wegdommelen, de ogen sloten zich terwijl wij krampachtig probeerden de uitspraak goed te krijgen. Wanneer een van ons klaar was met reciteren dan opende hij zijn ogen en corrigeerde hij ons onverbiddelijk. Na een half uurtje was ik moe van het citeren en luisteren; het voelde alsof ik opnieuw leerde lezen en misschien ben ik al mijn hele leven bezig om te leren lezen. Lees maar, er staat niet wat er staat.
‘De generatie van mijn vader is de generatie van de Arabische oorlogen’
De zomerdagen trokken als vlinders voorbij, tot die ene dag waarop Hezbollah aan de zuidgrens van Libanon een aantal Israëlische soldaten doodde en ontvoerde. De minister-president van Israël reageerde meteen erop met een ferme uitspraak: ‘We houden heel Libanon verantwoordelijk.’ Ik was aan het fitnessen toen ik Ehud Olmert op Al Jazeera dreigend hoorde spreken; zijn gezicht kwam van alle schermen af. Ik tilde nog een halter op.
Bij het verlaten van de sportzaal was het effect waarneembaar. Mensen liepen geagiteerd; in de hoofden borrelde het van vluchtplannen want ze wisten dat met de dreiging de oorlog naar Beiroet ging komen. In de uren die volgden, stonden lange rijen voor de pinautomaat en de apotheek. Heb genoeg medicijnen en contant geld in huis! Families trokken de bergen in.
Die avond at ik met haar een Indiase rijstmaaltijd. We kuierden terug over de Corniche; de lucht was warm en zwoel. Ik ontving op mijn Nokia-telefoon een tekstberichtje van mijn zus waarin ze me de woorden van mijn vader overbracht. Hij spoorde me aan zo snel mogelijk Beiroet te verlaten want er ging oorlog komen; vanaf de bank in Rotterdam had hij de kriebels gekregen. De generatie van mijn vader is de generatie van de Arabische oorlogen. Ik vertaalde het bericht voor haar, en vroeg of mijn vader gelijk zou krijgen waarop ze zei: ‘Perhaps.’
We namen afscheid van elkaar. Ik trok me terug in mijn muizenhol, waarvoor ik 500 dollar per maand betaalde.
Die nacht werd ik wakker geschrikt door het geluid van een F-16, een indringend, gekweld geluid. Er waren knallen. Ik zette de televisie aan en zag een jongen in een bebloed shirt. De oorlog was gekomen. ‘For sure’.
Hezbollah-leider Hassan Nasrallah had ingestemd met een staakt-het-vuren voordat hij door Israël werd vermoord, zegt de Libanese minister van Buitenlandse Zaken Abdallah Bou Habib in een interview met CNN.
De Libanese regering had, in overleg met Hezbollah, ingestemd, legt de minister uit in het interview. Dit besluit deelden ze vervolgens mee aan de staatshoofden van de Verenigde Staten en Frankrijk, de initiatiefnemers van de overeenkomst. Volgens hem was ook Benjamin Netanyahu akkoord met de deal, vertelt hij.
Een dag voordat Nasrallah werd geraakt en vermoord door bombardementen van Israël, lag er inderdaad een voorstel tot een staakt-het-vuren voor 21 dagen, ondertekend door de Verenigde Staten, Frankrijk, Australië, Canada, de Europese Unie, Duitsland, Italië, Japan, Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten, het Verenigd Koninkrijk en Qatar.
CNN deed navraag bij Amerikaanse regeringsleiders om te verifiëren in hoeverre dit voorstel was omarmd door de leiders van Hezbollah en Israël. Volgens de woordvoerder van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken, Matthew Miller, heeft Hezbollah niet officieel kenbaar gemaakt dat het instemde met het voorstel.
Een andere anonieme bron uit de Amerikaanse regering vertelt de nieuwszender dat Israël groen licht had gegeven, maar vervolgens doorging met de aanval op Hezbollah, omdat de regering het voorstel beschouwde als het begin van de onderhandelingen. De Amerikanen zouden de deal niet verder hebben aangemoedigd toen ze hoorden dat het Israëlische leger Nasrallah zou kunnen uitschakelen.
In een opmerkelijk gesprek met RTL Nieuws liet PVV-minister Marjolein Faber (Asiel en Migratie) zich ontvallen dat zij hoogstpersoonlijk ‘beleid’ zou zijn. Ze wil omstreden borden met de tekst ‘Hier wordt gewerkt aan uw terugkeer’ bij asielzoekerscentra plaatsen.
Het korte interview over de omstreden borden bij asielzoekerscentra begint met het simpele onderscheid dat de minister maakt tussen ‘mensen die recht hebben op verblijf in Nederland’ en ‘mensen die geen recht hebben op verblijf’ in Nederland. Ze wil dat ‘duidelijk communiceren’ met de borden, die volgens haar tot een kille ontvangst zouden moeten leiden.
‘En wat moet zo’n bord dan doen?’, vraagt politiek verslaggever Floor Bremer aan de minister. ‘In ieder geval verwachtingsmanagement voor mensen die geen recht hebben op verblijf, dat wij werken aan een terugkeer’, antwoordt de minister geprikkeld.
Op de vraag of ze dat idee in Denemarken heeft opgedaan, reageert Faber instemmend. Daar zou wel aan ‘verwachtingsmanagement’ worden gedaan. Vervolgens ontstaat er een opmerkelijk gesprek tussen Bremer en Faber:
Bremer: ‘Heeft u daar ook borden gezien?’ Faber: ‘Ik heb de borden gezien, maar niet met deze tekst.’ Bremer: ‘Uw ambtenaren die we hebben gebeld, zeiden namelijk dat u het daar niet gezien kan hebben.’
Faber sluit haar ogen en zegt ongemakkelijk dat dat klopt, waarop Bremer niet loslaat. ‘Het is natuurlijk ook een beetje omstreden toch, om zo’n bord neer te zetten?’, vraagt ze.
Faber: ‘Ik vind het helemaal niet omstreden. Het is gewoon een duidelijk signaal.’ Bremer: ‘In welke taal dan?’ Faber: ‘In diverse talen, want niet iedereen spreekt natuurlijk Nederlands.’ Bremer: ‘Dus hoeveel talen?’ Faber: ‘De talen die nodig zijn om de mensen duidelijk te maken wat erop staat.’
Het gesprek gaat een paar keer heen en weer, waaruit blijkt dat Faber niet echt goed heeft nagedacht over de borden. Dan vraagt Bremer of zulke borden niet tot tegenstand zullen leiden.
Faber: ‘Ja, maar mensen zijn het wel met meer dingen niet eens.’ Bremer: ‘Besluit u dit dan gewoon zelfstandig?’ Faber: ‘Ik ben de minister en ik voer het beleid uit.’ Bremer: ‘Maar dit is toch geen beleid? Dit is volgens mij een idee van u?’ Faber: ‘Maar ik ben beleid.’
Op sociale media trekken velen de vergelijking met de zonnekoning, Lodewijk de Veertiende, die op absolutistische wijze zei dat hij de staat zou zijn.
In Libanon loopt het aantal mensen op de vlucht snel op, nu niet alleen het zuiden, maar ook andere delen van het land onveilig zijn. Het Rode Kruis spreekt van honderdduizenden mensen op de vlucht. Een groot aantal van hen wijkt uit naar buurland Syrië, waaronder veel Syriërs die in Libanon een veilig onderkomen hadden gevonden.
UNHCR spreekt van ‘duizenden Libanezen en Syriërs’ die wanhopig van Libanon naar Syrië vluchten. De VN-Vluchtelingenorganisatie maakt zich zorgen over de situatie in het land, omdat de aardbeving van 2023 en het slepende conflict kritieke infrastructuur hebben verwoest, en miljoenen mensen hulp nodig hebben.
‘Het is de zoveelste beproeving voor families die eerder de oorlog in Syrië ontvluchtten en nu gebombardeerd worden in het land waar ze onderdak zochten. We moeten voorkomen dat deze situaties van wanhoop en verwoesting zich herhalen. Het Midden-Oosten kan zich geen nieuwe ontheemdingscrisis veroorloven’, zegt Filippo Grandi, hoge commissaris voor vluchtelingen van de VN. Naar schatting wonen er 1,5 miljoen Syrische vluchtelingen in Libanon.
Ook in Libanon zelf zoeken mensen een veilig heenkomen, door bijvoorbeeld van het zuiden naar het noorden te vluchten, maar de opvangplekken zijn beperkt. ‘Scholen veranderen in opvangcentra voor vluchtelingen, ziekenhuizen liggen overvol. Tienduizenden mensen zijn plotseling afhankelijk van humanitaire hulp’, beschrijft het Rode Kruis de situatie.
‘Libanon wordt al getroffen door een grote sociaaleconomische crisis. Driekwart van de mensen leeft onder de armoedegrens. Deze mensen kunnen de klap van de huidige escalatie maar moeilijk te boven komen.’
Repatriëring Libanese Nederlanders
De komende dagen worden ook enkele honderden Libanese Nederlanders geëvacueerd. Vandaag en morgen staan de repatriëringsvluchten voor Libanese Nederlanders gepland. Nederlanders die in Libanon wonen, kunnen zich voor deze vluchten aanmelden, omdat het steeds moeilijker wordt om op de reguliere manier uit het land te vertrekken. Het gaat om militaire vluchten die worden uitgevoerd door Defensie.
‘Veel succes met Oekraïne’, zo reageerde een Palestijnse diplomaat bij de VN sarcastisch, toen de zoveelste resolutie waarin het buitensporige Israëlische geweld in Gaza werd veroordeeld, door een Amerikaans veto werd getroffen.
Daarmee sloeg hij de spijker op de kop. Aan de Palestijnen kunnen we, als volgend slachtoffer van Netanyahu’s bloeddorst, intussen ook de Libanezen toevoegen. Ook hen wacht nu het Stenen Tijdperk.
Volkskrant-columniste Asha ten Broeke vroeg zich 27 september terecht af: stel dat het allemaal omgekeerd zou zijn geweest? Dat in 1948 niet de Palestijnse, maar de Joodse inwoners van het ‘Heilige Land’ massaal van hun geboortegrond naar de Gazastrook waren verdreven en een Palestijnse apartheidsstaat was gesticht? Dat Israëlische milities vanuit Gaza op 7 oktober twaalfhonderd Palestijnen hadden vermoord? Dat daarop de Palestijnse regering met ongekend heftige bombardementen veertigduizend Israeli’s had gedood? Zouden we dat laatste dan ook ‘zelfverdediging’ hebben genoemd?
Ik zwijg dan nog van de pieper-aanslag in Libanon.
Door het stelselmatige westerse wegkijken en goedpraten van wat we in alle andere gevallen – met Teheran, Beijing of Moskou als actor – gewoon als terreurdaden zouden betitelen, is het Westen in de ogen van de rest van de wereld moreel volstrekt ongeloofwaardig geworden.
‘Veel succes met Oekraïne’ – hoezo zou de rest van de wereld Rusland voor een agressieoorlog en een tienjarige illegale bezetting van de Krim moeten veroordelen, als het Westen nu al meer dan een halve eeuw tolereert dat Israël de westelijke Jordaanoever niet alleen illegaal bezet, maar zelfs met eigen onderdanen koloniseert en de Palestijnen gaandeweg verdrijft? Als het Westen dit, bij al het obligate gepruttel, door voortgezette wapenleveranties faciliteert en de facto legitimeert?
‘Het Westen is in de ogen van de rest van de wereld moreel volstrekt ongeloofwaardig geworden’
Het obligate gepruttel: Netanyahu weet dat hij ongestraft zijn gang kan gaan, omdat Washington nooit tot enige sanctie zal overgaan. Israël, zo concludeert de rest van de wereld, staat kennelijk boven elke internationale wet. En die rest van de wereld wordt steeds belangrijker, het gewicht van het Westen neemt af – en alleen al ons eigenbelang vergt dat het Westen daarop meer anticipeert.
‘Veel succes met Oekraïne’ – waar Israël steeds alle wapens krijgt die het wil, en aan het gebruik daarvan geen enkele beperking wordt opgelegd, moet Zelensky voor de verdediging van zijn land tegen een eenduidige agressor om elke raket bedelen, en worden hem wèl steeds beperkingen opgelegd. Het Westen laat zich hier steeds door dreigementen van het Kremlin overbluffen – en Poetin weet daardoor dat ook hij ongestraft zijn gang kan gaan.
Oekraïne is gedwongen met één hand op de rug te vechten, en voert, tegenover de brute bombardementsterreur van Moskou, in de strijd om zijn voortbestaan, verbazingwekkend netjes oorlog. Het aantal Russische burgerslachtoffers is minimaal. Vergelijk dat met Netanyahu: meer slachtoffers in één jaar tijd dan Poetin in bijna drie jaar heeft gemaakt.
‘Veel succes met Oekraïne’: in niet-westerse ogen is het Westen hypocriet. Zeker: Israël opereert vandaag niet als enige als een schurkenstaat. Het punt is dat het Westen dat in andere gevallen scherp bekritiseert, en hier tolereert. Het punt is dat het Westen nog steeds meegaat in de Israëlische pretentie ‘de beschaving’ tegen ‘de barbarij’ te verdedigen. Om de Vietnamezen van het communisme te redden, zo heette dat een halve eeuw terug, moeten we helaas Vietnam vernietigen.
Het punt is dat ook ik weliswaar van mening ben dat ‘westerse waarden’ in veel opzichten te prefereren vallen boven niet-westerse, maar dat wij ons er zelf te vaak niet aan houden zodra dat even niet van pas komt, zodra het met onze materiële belangen strijdt.
Dan worden alle mooie woorden over democratie en mensenrechten vergeten. Dan klinkt de Verlichtingsleuze van de Franse Revolutie – vrijheid, gelijkheid en broederschap – bijzonder hol. Dat kleurt de kijk van de rest van de wereld op het Westen – veel succes met Oekraïne.
En dat raakt uiteindelijk ook de VN, waarvan de samenstelling van de Veiligheidsraad allang niet meer representatief is voor de werkelijke mondiale verhoudingen. De VN was in hoge mate een westers project en moest na 1945 helpen de internationale rechtsorde te garanderen. Te lang is die voor westerse belangen misbruikt. Mede daardoor trekken ook Rusland en China zich weinig meer van die rechtsorde aan. Daardoor is de VN nu mede door eigen westers toedoen moreel failliet.
Nederland is binnenkort een Turks ziekenhuis rijker. De ziekenhuisketen Acibadem uit Turkije opent in Rotterdam-Zuid een tweede vestiging. In Amsterdam Nieuw-West doet de drukbezochte Acibadem al jaren dienst voor mensen met een zorgvraag uit heel Nederland, zo meldt Algemeen Dagblad.
Het ziekenhuis, waar Nederlandse artsen en specialisten werken en de voertaal Nederlands is, komt in het voormalige Unilever-gebouw. De locatie in Amsterdam Nieuw-West (dicht bij station Sloterdijk) was de eerste kliniek in een West-Europees land. ‘Dat werd zo’n succes dat we wilden uitbreiden naar een andere grote stad. De keuze voor Rotterdam was snel gemaakt,’ vertelt financieel directeur Ard Visser aan AD.
In het ziekenhuis, waar weinig wachttijden zijn, kan iedereen – uiteraard met een verwijzing, maar let op of de zorgverzekering de kosten dekt bij Acibadem – terecht voor alle zorgvragen. ‘Van KNO tot heelkunde, van orthopedie tot neurologie, cardiologie, dermatologie, plastische chirurgie en maag-, darm- en leverziekten. Patiënten kunnen er alleen naartoe met een verwijzing van de huisarts, waarna ze binnen 48 uur terechtkunnen bij een medisch specialist,’ meldt AD.
Voor Turkse Nederlanders kan Acibadem bekend in de oren klinken vanwege de link met Turkije. Op sociale media verschijnen ook vele bezorgde – én racistische – reacties op de bekendmaking van de komst van Acibadem. Trouw-columniste Emine Ugur reageert op mensen die denken dat het ziekenhuis ‘alleen voor Turken’ zou zijn. ‘Het is geen Turks ziekenhuis, het is een Nederlands ziekenhuis van een Turkse keten. Met Nederlandse artsen, in het Nederlands. Net zoals de Ikea in Delft niet Zweeds is, maar onderdeel is van een Zweedse keten.’
Oktober is de maand van de geschiedenis. De Kanttekening staat deze maand stil bij Ibn Khaldoun (1332-1406), de eminente middeleeuwse islamitische geschiedschrijver en filosoof. Wie was hij? En waarom is hij nog steeds actueel?
Zijn volledige naam is Abd ar-Rahman ibn Mohammad ibn Khaldoun. De Noord-Afrikaanse Amazigh-geleerde hield zich bezig met onderwerpen die wij tegenwoordig rekenen onder economie, politicologie en sociologie. Daarnaast was hij ook diplomaat en een islamitisch rechtsgeleerde. Maar bovenal was Ibn Khaldoun een geschiedfilosoof of geschiedtheoreticus, die probeerde het verleden te verklaren, in plaats van alleen maar anekdotes te vertellen.
Ibn Khaldoun werkte jarenlang aan zijn magnum opus Kitab al-Ibar, het Boek der voorbeelden. Hierin beschreef en analyseerde hij de geschiedenis van de Amazigh-dynastieën in Noord-Afrika en de rest van de islamitische wereld. Maar het is vooral de inleiding van dit werk waardoor Ibn Khaldoun beroemd is geworden. In Al-Muqaddima, Arabisch voor prolegomena of inleiding, onderzocht hij hoe betrouwbare historische kennis tot stand komt, het verschil tussen nomadische en stedelijke samenlevingen en de redenen waarom beschavingen opkomen en ten onder gaan. Ofschoon Al-Muqaddima bedoeld was als inleiding is het werk een eigen leven gaan leiden en het werk in meerdere talen vertaald.
Toch is deze vernieuwende historicus in Nederland nagenoeg onbekend, ook onder collega-historici. De Groningse hoogleraar Frank Ankersmit, nu met emeritaat, besteedde in zijn colleges geschiedfilosofie geen aandacht aan zijn Noord-Afrikaanse voorganger. Opmerkelijk, want niemand minder dan de invloedrijke historicus Arnold Toynbee noemde Al-Muqaddima in zijn wereldgeschiedenis A study of history (1935) ‘het meest indrukwekkende werk in zijn genre ooit geschreven door enige geest in enigerlei tijd en op enigerlei plaats.’
‘Ibn Khaldoun durfde wat bijna niemand voor hem durfde’
Er zijn weinig Nederlandstalige boeken over Ibn Khaldoun. In 2008 verscheen een Nederlandse vertaling van Al-Muqaddima, die echter onvolledig is. De ingewikkeldste passages, die voor de hedendaagse lezer moeilijker te begrijpen zijn, zijn uit deze vertaling gelaten. Tegelijkertijd met deze vertaling verscheen de bundel Ibn Khaldoun en zijn wereld, met essays over aspecten van zijn werk. Heel interessant allemaal, maar ze bieden geen diepgaande integrale analyse van zijn werk. Dat doet ook het beste Nederlandstalige boek over Ibn Khaldoun niet, Mark Blaisses beknopte biografie Tussen de ruïnes (2021).
Blaisse heeft een zwak voor ondergesneeuwde intellectuelen, vertelt hij aan de telefoon. Zijn boek Het orakel van Napels (2018) ging over de achttiende-eeuwse Italiaanse geschiedfilosoof Giambattista Vico, die best veel invloed heeft uitgeoefend op Hegel en Marx maar hiervoor nooit de credits heeft gekregen. ‘Ibn Khaldoun krijgt ook niet de waardering die hij verdient’, zegt Blaisse. ‘Maar wat hij deed was, helemaal in die tijd, gewaagd. Ibn Khaldoun durfde wat bijna niemand voor hem durfde te doen: de context in kaart brengen, verbanden leggen tussen de feiten. Dat hoorde toentertijd niet bij het takenpakket van de historicus. Die mocht alleen de feiten noemen. Conservatieve moslims geloofden dat het mensen niet was toegestaan om patronen in de geschiedenis aan te wijzen. Dat was aan God. En de opvatting van Ibn Khaldoun dat de mens een vrije wil had en invloed op de loop van de geschiedenis was helemaal vloeken in de kerk, of in dit geval de moskee.’
Patronen in de geschiedenis
Om niet te veel uit de pas te lopen deed Ibn Khaldoun zich traditioneler voor dan dat hij was, aldus Blaisse. ‘Hij formuleerde het expres voorzichtig. Maar zijn bevindingen waren revolutionair. Hij zag patronen in de geschiedenis. Als een heerser dit doet of dat, dan gebeurt er dit of dat, wist Ibn Khaldoun. Die manier van kijken is voor ons volkomen logisch, maar was toentertijd iets nieuws. De fundamentalisten van toen vonden hem daarom een gevaarlijke denker. Maar ook Ibn Khaldoun zelf worstelde hiermee, zo blijkt uit zijn autobiografie. ‘Dit kan toch niet waar zijn, wat ik ontdek?’ Hij lijkt in dat opzicht op Charles Darwin, die in de maag zat met zijn evolutietheorie.’
‘Wat hem bijzonder maakt is dat hij met zijn Al-Muqaddima een voorloper lijkt te zijn van sociale wetenschappers’, zegt filosoof Michiel Leezenberg, die over de Noord-Afrikaanse geleerde een uitgebreid hoofdstuk schreef in zijn boek Islamitische filosofie. ‘Ibn Khaldoun lijkt de wetten van de sociologie te onderzoeken, een kleine 500 jaar voordat Auguste Comte, Karl Marx, Emile Durkheim en Max Weber dat doen.’
Hoe weet je of een bepaalde historische bron betrouwbaar is?
Sociologie als wetenschap is pas laat ontstaan, legt Leezenberg uit. ‘Dat komt omdat de Griekse filosoof Aristoteles geschiedenis geen wetenschap vond. Echte wetenschap gaat volgens Aristoteles over algemene patronen en wetten, denk aan de natuurkunde bijvoorbeeld. Geschiedenis daarentegen gaat slechts over individuele gebeurtenissen. Ibn Khaldoun probeert dit in zijn werk te ondervangen. Hij begint Al-Muqaddima met het probleem van de verificatie in de geschiedwetenschap. Hoe weet je of een bepaalde historische bron betrouwbaar is? De traditionele islamitische geschiedschrijving had daar een eenvoudig antwoord op. Een bron is betrouwbaar, als je weet dat het van een betrouwbare bron komt, iemand met gezag. Maar als bewijs voor de geschiedwetenschap is dat te zwak, vindt Ibn Khaldoun. Als voorbeeld noemt hij de 60.000 Israëlitische strijders die Mozes onder de wapenen zou hebben, volgens de Bijbel. Vroege islamitische historici namen dit getal zonder meer over, maar volgens Ibn Khaldoun is het onmogelijk om zo’n groot leger aan te voeren en van voedsel te voorzien. In Al-Muqaddima introduceert hij daarom met een hulpwetenschap voor de geschiedschrijving, de wetenschap van de samenleving. Daarin zoekt hij naar algemene wetten, die helpen om individuele uitspraken te toetsen.’
Voorloper van Karl Marx
De geschiedenisopvatting van Ibn Khaldoun is cyclisch. Beschavingen komen op, bloeien en gaan daarna onvermijdelijk ten onder. Hij verklaart dit met het begrip ‘asabiyah‘, wat je kunt vertalen als gemeenschapszin, groepssolidariteit of wij-gevoel. In nomadische gemeenschappen is de asabiyah sterk. Daarom konden de Arabieren in de zevende eeuw onder leiding van de vier rechtgeleide kaliefen in korte tijd zo’n enorm wereldrijk veroveren. Maar als de nieuwe machthebbers eenmaal in de stad leven en op de troon zitten worden ze decadent. De asabiyah verzwakt, met als gevolg dat een nieuwe groep de macht overneemt, de Turken, de Mongolen, anderen. Leezenberg: ‘Ibn Khaldoun is niet de eerste die een cyclische geschiedopvatting propageert, maar hij onderbouwt zijn betoog heel gedetailleerd. Hij kijkt goed naar hoe een samenleving eruitziet en werkt, ook naar de economie. Sommigen zien hem daarom als een voorloper van Karl Marx. Anderen – waaronder de Amerikaanse oud-president Ronald Reagan – geloven dat Ibn Khaldoun neoliberale opvattingen verkondigde. Je kunt met Ibn Khaldoun dus alle kanten op. Maar het feit dat hij het toen al over deze onderwerpen schreef maakt hem fascinerend.’
Ibn Khaldoun gold in zijn eigen tijd als intellectuele superster, maar zijn vernieuwende geschiedmethode kreeg in de islamitische wereld weinig navolging. Er kwam geen Arabische Annales-school, die de geschiedenis beschreef tegen de achtergrond van sociale, economische en geografische factoren. Alleen Ottomaanse historici, honderden jaren later, vonden zijn ideeën wel interessant, omdat zijn analyse over de opgang en ondergang van beschavingen misschien interessante lessen zou bevatten voor het Ottomaanse Rijk. Pas medio negentiende eeuw kwam er echt aandacht voor Khaldoun, toen hij werd ontdekt door de Franse kolonisatoren, die hem als een moderne socioloog zagen, iemand die zijn tijd ver vooruit was.
Marokkaans-Nederlandse studenten
Maar hoe modern is Ibn Khaldoun, naar de maatstaven van nu? En is hij niet heel deterministisch? Hedendaagse historici vinden geschiedfilosofische ideeën van Hegel, Marx en Toynbee uiteraard heel interessant, maar zien deze niet langer als een model van hoe je goed geschiedenis bedrijven moet.
‘We moeten zijn ideeën niet in deze termen beschrijven’, antwoordt Blaisse. ‘Deterministisch is een modern woord, dat Khaldoun niet kon plaatsen.
‘De begrippen die Khaldoun hanteerde zijn niet ondubbelzinnig’, zegt Leezenberg. ‘Hij zegt op verschillende momenten verschillende dingen. De ‘wetenschap van de samenleving’ in Al-Muqaddima is daardoor toch geen harde wetenschap. Maar tegelijkertijd schrijft Khaldoun wel heel toegankelijk. En daardoor heeft hij het grote publiek bereikt. Hij is nu heel populair onder Marokkaans-Nederlandse studenten bijvoorbeeld, wat ook met zijn Noord-Afrikaanse achtergrond te maken heeft. Maar hij is als geschiedschrijver en theoreticus voor grotere groepen interessant. Wat we nu nodig hebben zijn goede en volledige Nederlandse vertalingen van zijn werk: Al-Muqaddima natuurlijk, maar ook Kitab al-Ibar en zijn autobiografie. En verder dat goede Engelstalige en Franstalige literatuur over hem in het Nederlands wordt vertaald. Want we kunnen veel van hem leren.’
Ibn Khaldoun Beeld: Pixabay
Abd ar-Rahman ibn Mohammad ibn Khaldoun werd geboren in 1332 in Tunis. Hij werkte als adviseur, diplomaat en rechtsgeleerde voor diverse sultans. Hij studeerde daarnaast veel en had een grote kennis van de diverse Amazigh-stammen, die hij regelmatig bezocht tijdens zijn diplomatieke missies.
Zijn laatste werkgever was de sultan van Egypte. In 1400 onderhandelde Ibn Khaldoun namens de sultan met de beruchte Turks-Mongoolse vorst Timur Lenk, die de Syrische stad Damascus belegerde. Ibn Khaldoun had grote bewondering voor Timur, omdat de asabiyah in zijn leger sterk was. Hij hoopte dat de vorst voor een nieuwe gouden eeuw zou uitbreken. De vorst had op zijn beurt grote waardering voor de Noord-Afrikaanse geleerde en overlaadde hem met geschenken. Ondertussen plunderen zijn soldaten Damascus, nadat de stad zich had overgegeven.
Machiavelli
De waardering van Ibn Khaldoun voor Timur Lenk doet erg denken aan manier waarop de Italiaanse diplomaat en politiek filosoof Niccolò Machiavelli (1469-1527) de gewetenloze hertog Cesare Borgia beschreef in zijn boek Il Principe (De vorst). Machiavelli zag Borgia als dé belichaming van virtù, mannelijkheid, viriliteit en kracht. Hij hoopte dat de hertog Italië zou verenigen en de buitenlandse troepen in het land zou verjagen.
De Kanttekening heeft er vanaf vandaag weer een nieuwe columnist bij. De Marokkaans-Nederlandse Ahlam Benali (1989) uit Den Haag zal elke maand een column schrijven.
Benali (1989) maakt zich dagelijks hard tegen elke vorm van onrecht, geweld en discriminatie. Dit doet ze in de vorm van opinies en journalistieke stukken, die ze bijvoorbeeld voor de Kanttekening schrijft.
Ze presenteert programma’s zoals De Jacht op Meral Ö. op vrijdag 4 oktober in theater Dakota in Den Haag, waar de film over de toeslagenaffaire wordt getoond en besproken met ervaringsdeskundigen.
Benali is lokaal actief als brug tussen politici en de Haagse bevolking. Ze is een belangrijke stem voor de Marokkaanse gemeenschap.
Twee Afrikaanse begraafplaatsen op het Caribische eiland St. Eustatius krijgen een Unesco-label, wat betekent dat ze worden erkend als een belangrijke erfenis van het slavernijverleden van het gebied.
Dit meldt Afro Magazine. Het gaat om de begraafplaatsen Golden Rock en Godet. Op woensdag 9 oktober worden ze officieel onderdeel van het Unesco-programma Routes of the Enslaved Peoples, routes van de totslaafgemaakte volkeren.
Op beide begraafplaatsen liggen de overblijfselen van mannen, vrouwen en kinderen die tijdens de slavernij vanuit Afrika naar het Caribisch gebied werden gebracht en hier uiteindelijk bevrijd werden.
De aanvraag voor het label is ingediend door de St. Eustatius African Burial Ground Alliance. Deze organisatie wil niet alleen de waardigheid van de voorouders herstellen, maar ook de verwaarlozing van het cultureel erfgoed van het eiland voorkomen.
Dit laatste is van belang omdat er de afgelopen jaren omstreden archeologische handelingen op de begraafplaatsen hebben plaatsgevonden. Zo werden er rond Golden Rock menselijke resten ontdekt tijdens het afgraven van zand voor de uitbreiding van een vliegveld. Ook in Godet zijn archeologische opgravingen uitgevoerd zonder toestemming van de gemeente.
De erkenning door UNESCO brengt vaak extra geld en middelen voor het behoud van het erfgoed.
Onze site gebruikt cookies en vergelijkbare technologieën onder andere om u een optimale gebruikerservaring te bieden. Ook kunnen we hierdoor het gedrag van bezoekers vastleggen en analyseren en daardoor onze website verbeteren.
Deze website gebruikt cookies om uw gebruikservaring op deze website te verbeteren. Van deze cookies worden cookies aangemerkt als "Noodzakelijk" in uw browser bewaard, deze cookies zijn essentieel voor het functioneren van de website. Bijvoorbeeld het opslaan van uw keuze of u wel of geen cookies wilt hebben. Wij maken ook gebruik van cookies van derde partijen die ons helpen met het analyseren en begrijpen van de gebruik van deze website door u. Deze cookies worden alleen gebruikt als u daar toestemming toe geeft. U heeft ook de mogelijkheid om uzelf uit te sluiten voor deze cookies. Dit zal echter effect hebben op uw gebruikerservaring.
Noodzakelijke cookies zijn absoluut nodig voor het functioneren van de website. De cookies in deze categorie zorgen alleen voor de veiligheid en het functioneren van deze website . Deze cookies bewaren geen persoonlijke gegevens
Deze cookies zijn niet strict noodzakelijk, maar ze helpen de Kanttekening een beter beeld te krijgen van de gebruikers die langskomen en ons aan te passen aan de behoeftes van onze lezers. Hiervoor gebruiken wij tracking cookies. Bij het embedden van elementen vanuit andere websites zullen er door deze sites ook cookies worden gebruikt.
