Nou, hier zijn we dan. Het aftellen naar wat wordt genoemd ‘de belangrijkste verkiezing in de geschiedenis van de VS’ is in volle gang. In het licht van het felle debat en de massale bezorgdheid over de toekomstige koers van onze planeet is de bottom line vrij duidelijk: de keuze zal uiteindelijk gaan tussen het behouden van de wereldorde – hoe fragiel die ook is – en een brave new world order.

Het is ook onmogelijk om niet herinnerd te worden aan het veelbesproken werk van Samuel P. Huntington, Clash of Civilizations, dat in 1996 in een uitgebreide vorm werd gepubliceerd. Een profetische verzameling theorieën, die in de huidige wereld van commotie verhelderend is, werpt veel licht op de wankele grond waarop wij, wereldburgers, ons bevinden. Huntington stelde dat toekomstige conflicten en oorlogen niet langs landsgrenzen maar langs culturele lijnen zouden ontstaan, en niet tussen landen maar tussen beschavingen zouden worden uitgevochten.

Bij de publicatie behoorde ik tot degenen die serieus aandacht besteedden aan zijn ideeën en zijn conservatieve visie verdedigden tegen beschuldigingen van een nieuw imperialistisch project. De waarheid lag ver van wat samenzweringstheoretici suggereerden. ‘Dit is geen pleidooi voor conflicten tussen beschavingen’, betoogde Huntington. ‘Het is een beschrijvende hypothese over hoe de toekomst eruit kan zien.’

‘Trump heeft geen beleid’; zijn stijl is van dag tot dag, zonder coherente strategieën

De verkiezingen van 2024 versterken deze ‘botsing tussen beschavingen’ in de VS, omdat partijen zich steeds meer richten op culturele denkbeelden in plaats van op economische of klassenverschillen. Het ideologische schisma tussen progressivisme en conservatisme is geëscaleerd tot een bijna-cultureel conflict, dat lijkt op Huntingtons beschrijving van botsende beschavingen, waarin identiteiten de primaire bron van verdeeldheid worden. Sociale media en wereldwijde communicatie verhevigen deze botsing, omdat ze burgers blootstellen aan wereldbeelden die fundamenteel tegengesteld lijken aan hun eigen culturele overtuigingen.

Veel van wat zich afspeelt in de adembenemende race tussen Kamala Harris en Donald Trump kan dan ook worden gelezen in de context die Huntington ons bood. De campagne heeft diepe scheuren blootgelegd in het culturele weefsel van de Amerikaanse samenleving, langs identiteiten en polarisatie, en bedreigt de instellingen die gebouwd zijn op die cultuur die in bijna 250 jaar geschiedenis is gevormd en getest, waardoor de VS de fakkeldrager van democratieën wereldwijd werd. De heersende elite wordt nu geconfronteerd met een nieuwe realiteit: niet-westerse beschavingen, waar autocraten de macht in handen hebben of krijgen, smeden onverwachte allianties met techmiljardairs die autoritaire tendensen delen. Deze beweging zet door onder de vlag van Trump, die nooit een geheim heeft gemaakt van zijn autoritaire drang.

Het huntingtoniaanse landschap in Europa verschilt ook niet veel van dat aan de overkant van de Atlantische Oceaan, wat doet denken aan een Zeitgeist of zelfs een voorbode van een nieuw tijdperk.

Identiteitspolitiek, ernstige anti-immigratiesentimenten en nativisme duwen het oude continent naar de politieke periferie. Verlangens om de entiteiten die het tijdperk van de Koude Oorlog symboliseren op te heffen – of op zijn minst te herzien – overlappen elkaar. Terwijl Trump erop gebrand lijkt de VN en de NAVO te verzwakken in overeenstemming met de wensen van Poetin, doen zijn gelijkgestemde medestanders in Europa – aangevoerd door Orbán – hun best om de EU te ondermijnen. Le Pen, Kickl, Weidel, Akesson en Wilders staan klaar om de federale Europese architectuur verder te ontmantelen. De Raad van Europa en het Europese Hof behoren ook tot de structuren die op een lang tijdperk van gebrek aan respect afstevenen. Kortom, de grond is rijp voor wanorde.

Wat zal de uitslag van de verkiezingen in de VS betekenen voor het internationale beleid, vooral in Europa en het Midden-Oosten?

Als Harris wint, is het antwoord minder ingewikkeld: haar team zal zich inzetten om het aangetaste imago van de VS te herstellen en het beleid van Biden met betrekking tot Oekraïne voort te zetten. Europese NAVO-leden, vooral in Scandinavië en Roemenië, kunnen opgelucht ademhalen, omdat ze voorspelbaarheid en consistentie voelen. Een overwinning van Trump suggereert echter juist het tegenovergestelde.

Zoals een voormalig adviseur het verwoordde: ‘Trump heeft geen beleid’; zijn stijl is van dag tot dag, zonder coherente strategieën. Als hij wint, kan een van de mogelijke slachtoffers Zelensky zijn, en gezien de beschuldigingen over zijn banden met Poetin, kan hij de hele NAVO-zone in Europa in gevaar brengen door een ongekend avonturisme, gebaseerd op persoonlijke transacties. Dit is zijn manier van denken.

Het Midden-Oosten vormt een andere, raadselachtige dimensie. Misschien is het verzwakken van Iran iets waar beide kandidaten het over eens zijn, maar het vraagstuk in de regio blijft een spel van vierdimensionaal schaak. Harris hoopt dat de regering van Netanyahu wordt afgeremd voordat het geweld niet alleen Gaza, maar ook delen van Libanon verwoest, maar Netanyahu heeft zich slim en succesvol opgesteld in zijn militaire campagnes om diplomatiek terrein te winnen. In deze context blijft Erdogan een dark horse; om verschillende redenen heeft hij nooit kunnen opschieten met de Democraten.

Zijn beste kans ligt daarom in een overwinning van Trump, aangezien hun managementstijlen – gebaseerd op meedogenloze persoonlijke macht – overlappen, met het vooruitzicht op een herstel van business as usual. Toch schuilt hier een valkuil voor Erdogan, omdat Trump op cruciale momenten mogelijk het Israëlische en Saoedische beleid in de regio boven het zijne verkiest.

Wat de uitkomst ook is, we staan allemaal voor moeilijkere tijden: hardere handelsoorlogen, oplopende spanningen met China en Rusland, verwoestende gevolgen van de klimaatcrisis, onstuitbare migratiepatronen en een politieke verschuiving naar extremen. Resultaten kunnen daarom eerder teleurstellen dan hoop geven op een rustiger toekomst. De spoken van Huntington zijn sterker dan ooit tevoren.