Mijn zusje en ik zaten meer dan zestig jaar geleden met het fotoboek op schoot. Naar de beelden van de Eerste Wereldoorlog keken we niet. Nee, wij gingen op zoek naar de Tweede Wereldoorlog. En dan kregen de bladzijden over de Jodenvervolging in het bijzonder onze aandacht. Papa en mama hadden dát immers meegemaakt. Maar ook bij dit onderdeel van de geschiedenis ging onze belangstelling wel heel gericht uit naar die foto’s en die tekeningen die in het verhaal van onze ouders voorkwamen. Beelden van Auschwitz werden aandachtig door ons bestudeerd. Daar had papa immers gezeten. De bladzijden van kampen met vreemde namen zoals Treblinka of Majdanek sloegen we over. Daar hadden wij ‘niets mee’. Dat was niet het oorlogsverhaal van onze ouders. Dat was het verhaal van anderen.

Zo jong als wij waren, gingen wij selectief om met de geschiedenis. Wat dichtbij is, vraagt om aandacht. Van wat verder weg ligt, worden de bladzijden overgeslagen. Nu zijn wij oud genoeg om te beseffen dat wij ons toen gewoon ‘schuldig maakten’ aan dit heel natuurlijke proces.

Het was in september of oktober van het jaar 1999. Mijn goede vriend, journalist en schrijver Dick Houwaart, wijst naar de kalender. ‘Nog drie maanden, met de wisseling van de twintigste naar de eenentwintigste eeuw, en ons verhaal is definitief geschiedenis. Je zult het zien. De samenleving slaat de bladzijde om. Het verhaal van jouw en mijn ouders verdwijnt in de geschiedenisboeken.’

Jarenlang is Dick als voorzitter betrokken geweest bij de Anne Frank Stichting en de ontwikkeling van het Anne Frank Huis zoals wij dit nu kennen. Jaren heeft hij gestreden om inhoud te geven aan de kreet ‘Nooit meer Auschwitz’. De Shoah mocht nooit vergeten worden. Maar toch wist hij aan het einde van de vorige eeuw dat ‘de bladzijde zou worden omgeslagen’. Ook van het verhaal van het Achterhuis in Amsterdam, waar de familie Frank was ondergedoken en vanwaar zij werden weggevoerd. Ook van het dagboek van Anne Frank.

Het verhaal van jouw en mijn ouders verdwijnt in de geschiedenisboeken

Dick voerde zijn strijd samen met Otto Frank, de vader van Anne. Ook hij besefte hoe het werkt met geschiedenis. De vergetelheid gaat het winnen van het overleven.

Het dagboek van zijn dochter, met de teksten die Anne aan haar dagboek toevertrouwde, zal als actualiteit uiteindelijk ook van beperkte duur zijn. Behalve dan als levensles voor het heden van de lezer.

Bekend is de uitspraak van vader Otto in 1970: ‘Wat is gebeurd, kunnen we niet meer veranderen. Het enige wat we kunnen doen is van het verleden leren en beseffen wat discriminatie en vervolging van onschuldige mensen betekenen.’

We leven nu in een nieuwe eeuw. Misschien is de bladzijde van de vorige eeuw nog niet helemaal omgeslagen. Maar met zoveel nieuwe monumenten in ons land is het een illusie dat het verhaal uiteindelijk niet zijn plaats inneemt tussen alle andere verhalen die deel uitmaken van onze vaderlands geschiedenis. Het vergeten en niet-weten gaan toeslaan. Natuurlijk hebben we het onze minister-president, afgestudeerd historicus, allang vergeven dat hij even niet wist wat de Hollandsche Schouwburg is, de plek waar tienduizenden Joodse burgers hun reis begonnen naar de dood. Ruttes onwetendheid is het verhaal van de geschiedenis die net iets verder weg ligt.

Na alle commotie over de studie van onderzoeksbureau Schoen Cooperman Research, in opdracht van De Claims Conference, over de onwetendheid onder jongeren van de Holocaust, heb ik binnen mijn eigen gemeenschap wat vragen gesteld. Hebben zij weleens gehoord van de oktoberrazzia in Putten? De Emsland-kampen? Aktion Erntefest? Vragende ogen keken mij aan. Ze hadden hier nog nooit van gehoord. Het zijn geschiedenissen die net iets verder van ons liggen. Maar net zo goed gaan over tienduizenden slachtoffers van het nazisme.

De bladzijde wordt uiteindelijk omgeslagen. De waarheid vraagt om hieraan te gaan wennen. Hierbij past geen beschuldigende vinger, naar wie dan ook.