Wat is belangrijker, brood of erkenning? Als je het nieuws goed hebt gevolgd, dan zie je dat die vraag centraal staat in enkele belangrijke discussies die we de afgelopen weken hebben gevoerd, hier in Nederland en daarbuiten. Een kleine bloemlezing.

De Technische Universiteit Eindhoven laat weten per 1 juli voortaan alleen vrouwelijke hoogleraren aan te nemen. Zo hoopt de universiteit het gebrek aan balans in genderdiversiteit te corrigeren.

De Amsterdamse gemeenteraad besluit, met eenendertig stemmen voor en veertien tegen, dat de gemeente Amsterdam excuses moet aanbieden voor haar aandeel in het slavernijverleden. Deze excuses kunnen bijdragen aan het erkennen van de pijn van de nabestaanden van de slaven, menen de fracties die voor deze motie hebben gestemd.

En dan die merkwaardig motie van PVV-parlementariër Roy van Aalst, over het ‘belang’ van pitspoezen op het racecircuit van Zandvoort. Hij protesteert hiermee tegen het besluit van de FIA (Fédération Internationale de l’Automobile) de pitspoes in de ban te doen. ‘Hiermee wordt toegeven aan feministische betutteling’, beweert Van Aalst in zijn motie lapidair.  Zijn motie krijgt de steun van Forum voor Democratie én Denk.

Ten slotte het protest van moslima’s in de Franse stad Grenoble. Zij eisen om in een boerkini te mogen zwemmen, terwijl in de meeste Franse zwembaden een boerkiniverbod van kracht is. De Franse laïcité is radicaler dan de Nederlandse scheiding tussen kerk en staat en leidt regelmatig tot uitsluiting van religieuze minderheden, in het bijzonder van moslims. Zij moeten namelijk een deel van hun identiteit inleveren als ze volledig willen participeren in de Franse samenleving.

Al deze voorbeelden gaan over erkenning, niet over het brood, onze materiële behoeften. Erkenning staat hier symbool voor identiteit, de zin van het leven. Maar dit lijkt vreemd. In het echte leven komt eerst het brood, daarna pas de erkenning. Volgens de beroemde Piramide van Maslow verlangen mensen eerst naar brood en een dak boven hun hoofd, voordat ze gaan nadenken over zin en identiteit.

Een groeiende groep van opiniemakers maakt zich zorgen over identity politics, de politiek die zich bezighoudt met identiteit en erkenning. De politieke strijd in de samenleving wordt steeds gevormd langs etnische en religieuze lijnen, stellen de critici van identiteitspolitiek. Dit gaat, zo waarschuwen ze, ten koste van de klassenstrijd. In het Nederlandse debat hierover neemt financieel geograaf Ewald Engelen een prominent positie in. Vorige jaar publiceerde hij zijn pamflet met de veelzeggende titel ‘Het is klasse, suffie, niet identiteit’, een speelse verwijzing naar Bill Clintons beroemde uitspraak ‘It’s the economy, stupid!’

Ook in het buitenland wordt identiteitspolitiek stevig bekritiseerd. Een belangrijke rol in het internationale debat speelt de Amerikaanse politicoloog Francis Fukuyama, die vorig jaar het boek Identity: The Demand for Dignity and the Politics of Resentment schreef. De liberaal Fukuyama is heel kritisch over de politiek van erkenning, die volgens hem voor verdeeldheid zorgt en de democratie ondermijnt.

Maar hoe zit het nu werkelijk? De ervaring leert dat de waarheid meestal in het midden ligt. Rechtvaardigheid gaat zeker ook over brood op de plank (klasse), zoals Engelen terecht betoogt. Mensen die dreigen buiten de boot te vallen moeten ook kansen krijgen, een goede opleiding, een baan, inkomen. Maar een rechtvaardige samenleving kijkt verder dan de deze materiële zaken. Geld maakt niet gelukkig. Een cliché, maar wel waar.

Wat hebben diploma’s eigenlijk nog voor zin, als je toch geen baan krijgt omdat je een vrouw bent of een nazaat van mensen die tot slaaf zijn gemaakt? Je kunt een dak boven je hoofd hebben, maar als je tijdens een hittegolf te horen krijgt dat je het publieke zwembad niet in mag omdat je een burkini draagt, dan leef je nog steeds niet in een rechtvaardige samenleving.

Wees kritisch als je mensen hoort zeggen dat Nederland aan feministische betutteling lijdt. Maar wees ook kritisch wanneer iemand meent dat je door excuses voor het slavernijverleden of diversiteitsquota meteen een rechtvaardige samenleving krijgt.