In de ogen van veel politici komen er twee grote bedreigingen op ons af: klimaatverandering en migratie. Wat ligt meer voor de hand dan die twee aan elkaar te koppelen en te voorspellen dat de westerse wereld in de komende decennia zal worden ‘overspoeld’ door arme sloebers uit ontwikkelingslanden, op drift geraakt door zeespiegelstijging, ontbossing, orkanen, droogte en andere ongemakken? Sommige rapporten, ook van de Verenigde Naties, houden het voor mogelijk dat we tussen nu en 2050 één miljard ‘klimaatvluchtelingen’ zullen moeten opvangen: één op elke acht wereldburgers.

Overal op aarde zal de stijgende zeespiegel in de komende decennia laaggelegen, vaak dichtbevolkte kustgebieden en rivierdelta’s bedreigen. Denk aan de Gangesdelta in Bangladesh, de Nijldelta in Egypte of aan steden als Jakarta, Bangkok of Miami. Met eigen ogen heb ik een paar jaar terug bij onderzoek naar klimaatmigratie in de Vietnamese Mekongdelta gezien hoe kustbewoners hun half weggespoelde woningen hadden verlaten en enkele tientallen meters verderop een nieuwe woning bouwden die – zeker weten – binnen tien jaar ook weer zal zijn weggespoeld.

Droogte en verwoestijning, maar ook ontbossing ten behoeve van steeds grootschaliger landbouw zullen in veel ontwikkelingslanden leiden tot minder werkgelegenheid op het platteland. Dat stimuleert de trek naar vaak toch al overbevolkte steden en vandaar weer naar het rijke westen, zo luidt de verwachting.

Is dit realiteit of is het doemdenken? Ik ben absoluut geen klimaatscepticus en maak me wel degelijk grote zorgen over de snelle opwarming van de aarde en de gevolgen daarvan. Toch verwacht ik niet de angstaanjagend grote aantallen klimaatmigranten die sommigen voorspellen.

De opwarming van de aarde leidt zonder twijfel tot veranderingen in het leefmilieu van mensen, maar zulke veranderingen zijn niet nieuw. Droogte, ontbossing, erosie en vervuiling hebben, evenals natuurrampen, mensen altijd al gedwongen naar elders te trekken om daar een nieuw leven op te bouwen. Het is in de praktijk niet goed mogelijk de gevolgen van klimaatverandering te isoleren van veranderende economische – en ook politieke – omstandigheden die mensen al van oudsher aanzetten tot migratie.

Ik ben absoluut geen klimaatscepticus. Toch verwacht ik niet de angstaanjagend grote aantallen klimaatmigranten die sommigen voorspellen

Bovendien blijkt uit onderzoek dat migratie als direct gevolg van veranderingen in het leefmilieu meestal over vrij korte afstand plaatsvindt, en vaak tijdelijk is. Dat is vooral zo bij plotselinge gebeurtenissen, zoals een orkaan, een overstroming of een tsunami. Zodra het kan, keert bijna iedereen weer terug. Geleidelijke veranderingen van de leefomgeving daarentegen, zoals verzilting, erosie of verdroging leiden veelal tot meer permanente migratie en ook tot migratie over een grotere afstand, soms internationaal.

Die laatste vormen van migratie zijn in het algemeen echter selectiever dan de eerste. Vooral de beter geschoolde, jonge mannen trekken weg en vinden werk elders. Een deel van het geld dat zij daarmee verdienen sturen zij naar huis en dat wordt daar gebruikt om de weerbaarheid van de lokale economie te vergroten. In Vietnam hoorden we dat zulke geldovermakingen werden gebruikt om dijken te bouwen als bescherming tegen nieuwe overstromingen. Bij onderzoek in Marokko, waarbij ik eerder was betrokken, bleek dat mensen die uit het droge zuiden naar Casablanca waren getrokken, investeerden in waterpompen in hun herkomstregio. Het daarmee bevloeide land zorgde voor veel hogere landbouwopbrengsten, meer welvaart en vermindering van de noodzaak tot vertrekken.

Mensen kunnen zich klaarblijkelijk op allerlei manieren aanpassen aan nieuwe situaties. Zulke aanpassingen betekenen vaak een verbetering, ook voor de achterblijvers. Natuurlijk leiden veranderingen in het leefmilieu niet altijd tot verbetering. En natuurlijk wil ik klimaatverandering als thema zeker niet bagatelliseren. Maar we moeten ook weer niet voetstoots aannemen dat iedereen die waar ook ter wereld de gevolgen daarvan aan den lijve ondervindt meteen zijn biezen zal pakken en naar onze streken zal vertrekken.