Wat hebben Donald Trump, racisme en vakantie met elkaar gemeen? Of laten we met een simpelere vraag beginnen: is Trump een racist? ‘Heb je onder een steen geleefd, het is toch duidelijk dat deze man een racist is?’ hoor ik sommigen al zeggen. Nee, de stormachtige opkomst van Donald Trump en zijn omstreden uitspraken zijn mij niet ontgaan. Maar ik behoorde tot nu toe tot een groep mensen die zijn uitspraken over Mexicanen en migranten uit islamitische landen eerder als ‘xenofoob’ en ‘islamofoob’ zou bestempelen, en niet als racistisch. Want het Mexicaan-zijn is geen ras, maar een nationaliteit. Hetzelfde geldt voor de islam: het is een religie, geen ras.

Ik moet bekennen dat het bij mijn karakter hoort om voorzichtig met het woord ‘racisme’ om te gaan. Dat is geen populaire houding in tijden waarin men strooit met het woord ‘racisme’ bij iedere omstreden uitspraak uit rechts-populistische hoek. Maar ik kan mijn karakter en opvoeding niet gemakkelijk veranderen, zij hebben mij gemaakt tot wie ik ben: iemand die dommige en omstreden uitspraken negeert en zich richt op zijn vak. Mijn opvoeding en mijn karakter leerden mij dat excellentie het beste medicijn tegen racisme is.

Uiteraard weet ik dat dit een mythe is. Een klein voorbeeld: twee jaar geleden wandelde ik van station Utrecht Centraal naar een congreszaal in het centrum van de stad, om daar een lezing te geven naar aanleiding van een artikel dat ik schreef in NRC. Bij de aankomsthal dacht een dame dat ik een zanger was en niet de spreker.

Ik kan met mijn witte vrienden een vorm van acceptatie en respect ervaren. Maar zodra ik mij buiten mijn bubbel begeef, ben ik niet meer dan een zwart lichaam dat voor een zanger of een schoonmaker wordt aangezien. Dat is een hardnekkig beeld dat ik helaas, ondanks mijn poging om te excelleren, niet kan negeren.

Het verklaart waarom zwarte mensen – als ze op de Nederlandse televisie zijn – vaak over racisme, entertainment of sport spreken. Het verklaart ook waarom ik na mijn recente televisieoptreden bij het Filosofisch Kwintet van zwarte moeders te horen krijg dat ze ‘trots’ zijn en dat ik een rolmodel voor hun kinderen ben. En het verklaart ten slotte bovendien helaas waarom er nu geen zwarte Nederlanders in de Tweede Kamer zitten en dat de meeste zwarte mensen die ik tegenkom op het Binnenhof en op de universiteit schoonmakers zijn.

De semanticus in mij wil geloven dat Trump ‘slechts’ een ordinaire xenofoob is

In een beruchte tweet, die hij eerder deze maand deelde met de wereld, stelde Donald Trump dat Ilhan Omar en drie andere ‘vrouwen van kleur’ in het Huis van Afgevaardigden – samen worden ze ook wel ‘the squad’ genoemd – beter terug kunnen naar hun landen van herkomst, als ze niet tevreden zijn met Amerika. Saillant detail is dat drie van deze dames – Ayanna Pressley, Rashida Tlaib en Alexandria Ocasio-Cortez – in Amerika zijn geboren. Ook saillant is dat Donald Trump zelf afstamt van Duitse migranten.

Eerder stelde Donald Trump dat Amerika ‘naar de hel gaat’, ‘mislukt’ en ‘ziek’ is. Maar Trump mag dat blijkbaar zeggen omdat hij wit is. Als de Democratische afgevaardigden kritiek hebben moeten ze ophoepelen naar hun ‘eigen land’. Op een rally scandeerde de menigte samen met Trump over de in Somalië geboren Omar: ‘Send her back!’.

Is Trump een racist? Of is hij een ‘fascist, een nazi’, zoals Ilhan Omar en het Duitse toonaangevende Duitse tijdschrift Stern hem noemen? De semanticus in mij wil geloven dat Trump ‘slechts’ een ordinaire xenofoob, islamofoob en seksist is. Ik moet bekennen dat ik het moeilijk vind om het woord ‘racist’ toe te passen op iemand die het niet expliciet over ras heeft. Maar de realiteit leert dat als Omar een witte migrant uit Zweden was geweest, Trump op een heel andere manier over haar had gesproken.

Omar heeft, net als ik, een vluchtelingenachtergrond. Zij heeft hard gewerkt en is excellent in haar vak geworden. Iedereen met ogen ziet – ondanks haar excellentie – aan het einde van de dag anders wordt behandeld door haar witte landgenoten. Noem dat ordinair racisme. Ondanks de hitte, de komkommertijd en die prachtig foto’s van rustende lichamen op het strand, is racisme niet op vakantie. Feitelijk gaat racisme nooit op vakantie, hoe graag we dat natuurlijk ook zouden willen.