Op vrijdag 8 september overleed op 92-jarige leeftijd de (ooit gereformeerde) theoloog Harry Kuitert. Zeer orthodox begonnen, was hij heel geleidelijk van het ‘rechte pad’ afgedwaald en als ongelovige geëindigd. Uiteindelijk was de Bijbel voor hem niet meer het woord van God aan de mensen, maar van mensen over God. Veel van de gereformeerden die hem niet op dit pad konden volgen, heeft hij een trauma bezorgd.

Dat bleek bij zijn overlijden: onder de reacties bevond zich in de Volkskrant een brief waarin een zekere Harmen Talstra betoogde dat Kuiterts ideeën van ‘achterhaald modernisme’ getuigde. Of, zoals Jan Hoek, emeritus hoogleraar Gereformeerde Spiritualiteit te Kampen, verklaarde: ‘Nu heeft Harry Kuitert God ontmoet en weet hij wat hij in zijn leven steeds meer is gaan betwijfelen en ontkennen.’ Tja: het punt is nu juist, dat we dat niet weten, en voor de zekerheid van Hoek geen enkele wetenschappelijke basis bestaat.

Dat laatste is niet zonder belang voor het voor bestaande christelijke scholen, maar ook voor nieuwe islamitische. En daarmee ook voor de politiek. Hoe ver reikt het recht om niet alleen onbewijsbare dingen te leren, maar ook bewijsbaar onjuiste? Eén van de heikele punten waar de traditionele geloofsoverlevering botst op de moderne wetenschap betreft de evolutieleer.

Toen Kuitert in 1967 tot hoogleraar aan de VU werd benoemd stuitte dat bij enkele collegae op verzet, omdat zij betwijfelden of hij wel recht in de leer was. Hij zette namelijk vraagtekens bij de historiciteit van het scheppingsverhaal. Aan de VU zal dat taboe in de daaropvolgende vijftig jaar wel verdwenen zijn, maar in de Bible-belt ligt dat anders. Andries Knevel kreeg nog deze eeuw grote problemen bij de EO toen hij niet meer in het creationisme bleek te geloven.

In SGP-kring geldt nog steeds: de Bijbel geldt letterlijk van kaft tot kaft. Dat verklaart daar niet alleen hun standpunt ten aanzien van het vrouwenkiesrecht dat, hoewel zeer traditioneel-Nederlands-calvinistisch, indien het door Denk zou worden overgenomen, voor Geert Wilders en Thierry Baudet ongetwijfeld reden zou zijn om te waarschuwen tegen de voortschrijdende shariaïsering van Nederland.

Tijdens het laatste kabinet-Balkenende moet het soms toch tot interessante discussies zijn gekomen tussen het CU-smaldeel en toenmalig PvdA-onderwijsminister Ronald Plasterk, van huis uit uitgerekend genetisch bioloog. Toen in Staphorst de gemeenteraad in een archeologisch bodemrapport de bijbelse visie over leeftijd en ontstaan van de aarde wilde laten opnemen, greep Plasterk in: ‘De aarde is vijf miljard jaar oud. En dat is helaas niet onderhandelbaar.’

De vraag is of dat telkens inderdaad voor het ministerie ononderhandelbaar is. Hoe vrij is het bijzonder onderwijs daarin? Mag men daar verkondigen dat andere ‘visies’ een even grote claim op de waarheid hebben, ook al zijn die niet op wetenschappelijk onderzoek, maar op een heilig boek gebaseerd? Jaren geleden stond er eens een interview in Folia met reformatorische biologiestudenten. Wat vulden ze in op het tentamen als er vragen over de evolutieleer voorbijkwamen? Wel, ondanks dat ze zelf in het creationisme bleven geloven, toch maar de door hun docenten gewenste antwoorden, want ze wilden natuurlijk wel dat papiertje halen!

Wat mensen denken: daar gaat de staat niet over, dat kan ze niet verbieden. Er bestaat vrijheid van godsdienst. Maar moet de staat het verkondigen van zaken die in strijd met empirische kennis zijn ook zélf faciliteren? Scholen worden immers, anders dan kerken of moskeeën, met belastinggeld gefinancierd. Dan kan de staat eisen stellen, wat de lesinhoud aangaat. Nog maar een paar eeuwen geleden gingen de meeste mensen in Europa ervanuit dat de zon om de aarde draait, met het beroep op dezelfde Bijbel. Ook op het idee van de bloedsomloop rustte lang een kerkelijk taboe.

Zouden wij een aardrijkskunde- dan wel biologieleraar die dit verkondigt, nog een accreditatie geven? Vooral het tweede lijkt mij, in geval van medische nood, letterlijk levensgevaarlijke consequenties te hebben. Een zwaargelovige arts die daaraan nog vasthoudt, die wil je niet aan je bed hebben. Maar dan moet men ook consequent zijn en niet accepteren dat het scheppingsverhaal op scholen als méér dan een historische overlevering wordt gebracht, op islamitische én christelijke scholen.