De dodelijke aardbevingen in Turkije en Marokko, de Israëlische bombardementen op onschuldige Palestijnse burgers in de Gazastrook en de overwinning van de PVV op 22 november: 2023 was een heftig jaar. Wordt 2024 beter? Met tien bi-culturele en witte Nederlanders blikken we terug én vooruit.

Kathleen Ferrier, oud-Kamerlid CDA

‘Op 22 november 2023 is ons land veranderd. De verpletterende overwinning van de PVV van Geert Wilders bij de Tweede Kamerverkiezingen is een ramp. In 2010, toen het CDA de PVV in het landsbestuur haalde via een gedoogconstructie heb ik mij verzet. Ik stemde niet in met deze constructie en ik waarschuwde voor de gevolgen. Want hoewel de analyses van de PVV grotendeels kloppen, hun oplossingen deugen niet. Die zijn gericht op vroeger en zijn niet structureel.  Bovendien worden ze gevonden in het ondermijnen van de rechtsstaat en de grondwet en het creëren van verschil tussen burgers in ons land. Ook vond ik dat met de PVV een politieke cultuur in het bestuur ontstond die niet paste bij de ethiek van onze democratie.

‘Maar het gedoogdrama van 2010 is niets in vergelijking met wat ons nu te wachten staat. Niet alleen nationaal, zeker ook internationaal. Nederland is een handelsland. Islamitische landen als Indonesië en Bangladesh maar natuurlijk ook Turkije en Marokko zullen niet genegen zijn zaken met Nederland te doen. Het internationale bedrijfsleven had al vraagtekens bij het vestigingsklimaat in Nederland. Die weerzin neemt alleen maar toe. Nu de PVV de grootste partij in de Tweede Kamer is en wellicht ook in de regering zal men eerder voor Duitsland of België kiezen. Dat heeft uiteraard grote gevolgen voor onze economie.

‘Ik ben somber gestemd. En eerlijk gezegd verbaas ik mij over de nonchalance, of is het naïviteit? Hoe en op grond waarvan kun je geloven dat Wilders echt milder zal zijn? Hoe kun je denken dat als de PVV regeringsverantwoordelijkheid krijgt, deze partij ineens standpunten, die twintig jaar met verve zijn uitgedragen, loslaat?

‘De geschiedenis leert dat het zo niet werkt. In deze zorgwekkende tijden put ik hoop uit jonge mensen, die over de dijken en de duinen van ons land heen kijken, die diversiteit verwelkomen en zich verdiepen in verschillende standpunten. Die zich breed informeren en bewust op zoek gaan naar gelijkgestemden en krachten bundelen. Mensen van goede wil, die een krachtig tegengeluid laten horen.’

Arjen el Fassed, oud-Kamerlid GroenLinks

‘Ik moest aan mijn jongste oom denken. Khaled was in 1982 een jonge arts en woonde in Beiroet. Hij werkte in het ziekenhuis toen het Israëlische leger de stad tien weken lang bombardeerde. De stad werd afgesneden van elektriciteit, water en voedsel. Te midden van de oorverdovende knallen en sirenes, probeert hij zoveel mogelijk levens te redden. Maar ook toen werden burgers niet beschermd, ook toen duurde het lang voordat het geweld een halt werd toegeroepen en ook toen werd niemand ter verantwoording geroepen.

‘Machthebbers die falen in het beschermen van mensen, dat is wat 2023 mij heeft laten zien. Overheden die niet in staat blijken hun eigen burgers te beschermen, laat staan nieuwkomers. Menselijk leed is afschuwelijk. De aanmoediging, de niet aflatende steun voor Israël en het laten voortduren van het Palestijnse leed dat je nu weer ziet zijn weerzinwekkend. De Israëlische aanvallen op Gaza zijn een demonstratie van wraak van een superieure macht op onbeschermde burgers, op vrouwen en kinderen, journalisten en hulpverleners.

‘Het is niet voor het eerst dat misdrijven tegen de menselijkheid worden gepleegd. Een Bosnische journalist vertelde me ooit dat hij zich bevoorrecht voelde omdat de misdaden tegen zijn familie nog voor een rechtbank zijn behandeld. De mensen die in voormalig Joegoslavië misdaden begingen, althans op het hoogste niveau, zijn daarvoor berecht en veroordeeld. In zekere zin heeft de  familie van deze journalist waardigheid gekregen.

‘De geschiedenis herhaalt zich nu. Dit is wat je krijgt als de grenzen van het toelaatbare steeds verder opschuiven. Wat gisteren buitenproportioneel was, is vandaag normaal.’

Karim Amghar, presentator, auteur en docent

‘In het tumult van 2023 heb ik meegedreven op de golven van groeiende bewustwording en verwarrende tegenstellingen. Kansenongelijkheid werd opeens heel zichtbaar. Tgeboren in dezelfde stad en met vergelijkbare dromen kunnen een heel ander leven hebben door de middelen die tot hun beschikking staan. Het ene kind krijgt alle kansen, omringd door welvaart en mogelijkheden, terwijl het andere kind wordt beperkt door een gebrek aan middelen en ondersteuning.

‘Het hart van mijn missie, de strijd voor kansengelijkheid, groeide krachtig in 2023. Thema’s als bestaanszekerheid kregen eindelijk de aandacht die ze verdienen. Maar te midden van deze groeiende bewustwording groeide ook de kloof tussen arm en rijk, waardoor ik met verbazing achterbleef. Hoe kan het dat we meer praten over gelijke kansen, terwijl de ongelijkheid in de samenleving toeneemt?

7 oktober was een schok voor de wereld, vooral voor hen die al jaren bewust zijn van het onrecht jegens het Palestijnse volk, waaronder ikzelf. Te midden van deze mondiale opschudding nam echter ook de polarisatie toe, niet alleen wereldwijd maar ook hier in Nederland. Het lijkt bijna onmogelijk je uit te spreken zonder antisemitisch of islamofoob te worden genoemd. Als iemand die al geruime tijd werkt aan verbinding wil ik benadrukken dat niemand in Palestina of Israël er baat bij heeft als wij hier in Nederland polariseren en elkaar aanvallen. Laten we juist vanuit Nederland tonen dat we samen één zijn, ongeacht afkomst, religie, gender of welke andere factor dan ook, en streven naar begrip, dialoog en eenheid.’

Imane Nadif, GroenLinks-raadslid Amsterdam

‘Dit jaar ondervonden we teleurstellend en laf leiderschap van onze regering bij de Verenigde Naties – Israël mocht van Nederland ongestraft haar gang blijven gaan tegen Palestijnse burgers. Daarnaast lieten de verkiezingen een grote steun voor extreemrechts zien. Het vorige kabinet viel over het asielbeleid, waar asielkinderen het slachtoffer van zijn. Rechts laat zien dat een humaan asielbeleid ver te zoeken is in Nederland. 2024 lijkt een jaar te worden met nog meer bezuinigingen op het gebied van asielopvang, zorg, cultuur, onderwijs, wonen, klimaat en jeugdzorg.

‘Nederland staat voor uitdagende tijden. Ons land verdient een koers weg van neoliberaal beleid en een racistische partij aan de macht, een partij die symbool staat voor haat en ongelijkheid. Solidariteit is cruciaal. En hoewel onze problemen divers zijn, hebben ze vaak dezelfde onderliggende oorzaken en gaat het om dezelfde verantwoordelijke machtsstructuren. Als we streven naar een rechtvaardige samenleving, moeten we elkaar vasthouden.

‘Op naar een strijdbaar, solidair en rechtvaardig 2024.’

Simion Blom, directeur Bureau Bijlmer Renaissance & Futurisme, oud-GroenLinksraadslid Amsterdam

‘Het jaar 2023 was een jaar van politieke veranderingen en maatschappelijke uitdagingen. We zien dat de PVV de grootste partij van Nederland is geworden. In mijn omgeving zie ik een golf van onzekerheid en zorgen om veiligheid. Er zijn zorgwekkende trends van toenemend openlijk racisme in het dagelijks leven, op straat, in de supermarkt, in de bus, maar ook bij dienstloketten, zonder dat je het in de gaten hebt. Ook ik bedenk me nu vaker of het wel echt nodig is om de Randstad uit te reizen…

‘Het sluimerde al heel lang in Nederland. Het komt voor een deel ook doordat gemarginaliseerde groepen steeds meer hun rechtmatige plaats in de samenleving opeisen. Dat roept blijkbaar bij een groot deel van Nederlanders een gevoel van bedreiging op. Het gaat echt om veel meer dan alleen asielzoekers en vluchtelingen.

‘2023 was ook het jaar waarin de koning excuses maakte voor de rol van het koningshuis in de slavernij. Gelukkig wordt er steeds meer er gesproken over herstel.

‘Vooruitkijkend op 2024: dat wordt een cruciaal jaar als het gaat om klimaatverandering. Zullen landen nu zichtbaar in staat zijn om duidelijke significante stappen te maken in hun klimaatbeleid? We moeten nu alles op alles zetten om een deel van de klimaatdoelstellingen te halen. Onze samenleving zal verder polariseren maar ik vertrouw op de veerkracht van onze samenleving. De meeste Nederlanders willen wél eenheid en verbinding. Dat gaat echter niet vanzelf, maar vereist toewijding en hard werken. Nu meer dan ooit.’

Ingeborg Beugel, journalist

‘Voor mij, als de Groene-correspondent in Griekenland, was afgelopen jaar een hel. In februari was er het gruwelijke treinongeluk in het noorden van het land. 57 mensen, vooral studenten en een onbekend aantal vluchtelingen, kwamen om als gevolg van een frontale botsing op het spoor.

‘In juni was er de dystopische schipbreuk voor de kust van Peloponnesos: meer dan 650 vluchtelingen verdronken terwijl de Griekse kustwacht toekeek. In juli en augustus waren er de alles verwoestende bosbranden. In het noordoosten van het land, nabij de grens bij van Turkije, kwamen achttien vluchtelingen, waaronder twee kinderen om in het vuur. Ze hadden zich daar uit angst voor Griekse pushbacks verstopt. Na hun dood werden ze door de lokale autoriteiten aangewezen als ‘brandstichters’.

‘In de herfst kwamen de alles verwoestende overstromingen. Deze winter neemt de armoede toe. En we krijgen een nieuwe stroom aan berichten over de mensonterende omstandigheden in Griekse vluchtelingenkampen. Het meest pijnlijke vind ik de volstrekte straffeloosheid van de Griekse premier en zijn regering, de Griekse overheidsinstituties en de autoriteiten. Onafhankelijk onderzoek naar hun daden blijft uit. Brussel zwijgt.

‘Ik weet zeker dat volgend jaar nóg erger wordt.’

Yesim Candan, columnist

‘Terugblik, de ramp. 2023 is het jaar dat ik met Olcay en Dolshe Gulsen, Ruud de Wild, artsen en verpleegsters het rampgebied in Turkije bezocht. Een aardbeving vaagde een deel van Turkije weg als een scène uit de film Independence Day. Steden lagen compleet plat door deze enorme aardbeving. De ramp voltrok zich toen iedereen lag te slapen, zich veilig wanend in zijn eigen bed, om 04.19 uur in de nacht. Hoe vreselijk ook voor buurland Syrië, dat deze ramp er nog eens bijkrijgt. Wij hebben geld opgehaald om containerwoningen te regelen in Elbistan, waar de ouders van Dolshe en Olcay vandaan komen. Het idee is om volgend jaar terug te gaan om te kijken hoe het met de mensen daar gaat.

‘Vooruitblik, de beproeving. De verkiezingen zijn net geweest, en de winnaar is overduidelijk extreemrechts. Een paar jaar geleden heb ik dit al voorspeld. Je hoeft maar te kijken naar de trend in Europa en naar het ongenoegen van de Nederlander. Des te belangrijker het is om nu nog meer de handen ineen te slaan om de kracht van diversiteit te laten zien in Nederland. De kracht van het verschil waar iedereen mag zijn wie hij/zij wil zijn. Ongeacht religie, cultuur en sekse.

‘Ik blijf me inzetten voor diversiteit en inclusie, voor vrouwen-en homorechten, en tegen racisme en discriminatie.’

Kivilcim Pinar, politicus voor Partij voor de Dieren

‘2023 noem ik ‘het jaar van de grote ontmaskering’. Mark Rutte, die allang over datum was, besefte dat de coalitie laten vallen over de ruggen van vluchtelingen de enige manier was om de toekomst van zijn partij veilig te stellen. Echter, na een ‘harakiri campagne’ van mevrouw Yesilgöz heeft de kiezer de VVD ontmaskert en koos hij voor het origineel. Of, na 13 jaar afbraakbeleid gaf Rutte zijn laatste cadeau aan Nederland: Geert Wilders.

‘Internationaal werden de westerse landen, op een paar uitzonderingen na, voor de zoveelste keer ontmaskerd met hun reactie op de genocide van Israël op de Palestijnen in Gaza. De Verenigde Staten en de Europese Unie, die voor Oekraïne met gemak ongeveer 100 miljard dollar verzamelden, keken de andere kant op toen Israël Palestijnse kinderen met bommen vermoordde onder het mom van ‘zelfverdediging’. Hiermee zagen we ook dat de ‘westerse beschaving’ een façade is. In werkelijkheid gaat het hier om een neokoloniaal en racistisch wereldbeeld, gebaseerd op een superioriteitsgevoel over en een ordinaire uitbuiting van het mondiale zuiden.

‘Voor ons, de bi-culturele Nederlanders, blijft er slechts één taak: verenigen en doorstrijden voor een land vol met compassie en rechtvaardigheid. Voor iedereen.’

Lara Nuberg, publicist

‘2023. Een jaar dat makkelijk verleidt tot cynisme, pessimisme en de hoop dat klimaatsverandering nog een tikkeltje sneller doorzet. Weg met de mensheid, weg met onze systemen van destructie, weg met onrecht. Klinkt het niet fantastisch, om deze planeet weer over te laten aan de bloemetjes en de bijtjes? Om de balans op aarde te herstellen zonder die twee-potige wezens, gedreven door macht en hebzucht?

‘Ik heb dit jaar vaak zo gedacht. Iedere keer als ik een krant las, iedere keer als ik Instagram opende, iedere keer als ik via het schermpje van mijn telefoon in de ogen keek van kinderen in Gaza, van de mensen in Ter Apel, als ik las over de angst om met een keppeltje over straat te lopen, gezonken boten aan de grenzen van Europa, over Congo, Sudan, West-Papua, Mark Rutte die toch vond dat hij te lang was blijven zitten.

‘En toch, we moeten hoopvol blijven. Want cynisme leidt tot wegkijken, tot schouders ophalen. Uit cynisme bloeit niets. Cynisme is onvruchtbaar. In deze donkere decemberdagen blijf ik daarom zoeken naar het licht. In familie, in vrienden, in geliefden, in een onbekende die naar me knikt op straat, in de kale takken van de bomen, in de gedachten aan opgerolde egeltjes in een winterslaap. Omdat ik weet dat uit liefde, compassie en verwondering de hoop zal volgen die ik nodig heb. Hoop om te kunnen zeggen: Volgend jaar weer een kans.’

Ewout van den Berg, Hoofdredacteur de Socialist en socialisme.nu, lid Platform Stop Racisme

‘De verkiezingsoverwinning van Wilders komt niet uit de lucht vallen. Sinds het begin van de jaren nul wist extreemrechts zich opnieuw op te bouwen op basis van moslimhaat. Ook grote delen van links gingen mee met het idee dat dit een vorm van ‘religiekritiek’ zou zijn. Toenmalig GroenLinks-lijsttrekker Femke Halsema had het niet zo op ‘hoofddoekjes’ en PvdA-politicus Rob Oudkerk zelfs over ‘kut-Marokkanen’. Islamofobie werd mainstream.

‘In de slipstream van de moslimhaat zijn nu ook andere vormen van racisme weer terug van nooit weggeweest. Kamervoorzitter Martin Bosma is een consequente aanhanger van Apartheid en een antisemiet. Voor organisaties die zeggen tegen Jodenhaat te zijn is dit ondergeschikt aan steun voor terreurstaat Israël.

‘Voor rechtse partijen zoals de VVD is racisme functioneel. Moslims en vluchtelingen worden gebruikt als zondebok om de aandacht af te leiden van het eigen afbraakbeleid. Zo speelde VVD’er Stef Blok een centrale rol in het verpatsen van betaalbare huurwoningen en bezuinigde Rutte III opvanglocaties door het land weg. Nu wordt de mensonterende situatie in Ter Apel aangegrepen voor nieuwe aanvallen op de positie van migranten. 

‘Met een naderend Wilders I is het makkelijk om somber te zijn over het vooruitzicht voor links. Maar we kunnen ook terugkijken op successen: van de indrukwekkende wekenlange blokkade van de A12 tot de grootste klimaatdemonstratie ooit en de massale demonstraties en sit-ins in solidariteit met de Palestijnen. Links zou zich opnieuw kunnen opbouwen door deze bewegingen uit te bouwen, in actie te komen tegen elke vorm van racisme en mensen te verenigen op basis van hun gedeelde economische belang.’

Abdelkader Benali, schrijver

Dit was het zwartste jaar in decennia. Nederland voegt zich met zijn ruk naar nationalistisch-rechts bij de groeiende groep van antidemocratische bewegingen in Europa. Beïnvloeding van de verkiezingen door buitenlandse partijen wordt steeds meer punt van aandacht. De migratiecrisis, die een humane oplossing vereist, werd ingezet als hamer om de mensen mee op de hoofden te slaan. De oorlog in Oekraïne en de daaropvolgende oorlog in Gaza laat de alsmaar groeiende kloof zien tussen het Westen, of wat daar van over is, en het globale Zuiden, dat hoewel verdeeld en politiek versnipperd, in het geval van Gaza een humanistischere opstelling liet zien dan het Westen.

De afkeuring van de oproep tot het staakt het vuren in de VN zal niet vergeten worden. Ik voorzie een kort, intens en weinig opbeurend 2024 – de Russen zien kansen om op te rukken dieper Europa in, en rechtse regeringen zullen zich welwillend opstellen jegens Poetin. De bevolking mort door de alsmaar groeiende druk op bestaanszekerheid, apathie ligt op de loer. Een positief vooruitzicht is dat over een paar weken de Africa Cup begint, een spannend toernooi waar Marokko aantreedt met een sterrenteam. Dat belooft wat.