Roel van Duijn, ooit overtuigd pacifist, is nu een fervent pleitbezorger van de NAVO geworden. In zijn boek Schoonvader van Poetins geheim agent vertelt de ex-politicus over zijn mislukte huwelijk met een Russische vrouw en de nuancering van zijn oude politieke idealen.

De nu 81-jarige Van Duijn meende zo’n twintig jaar terug de liefde van zijn leven te hebben gevonden. De oud-politicus, bekend van Provo en de Kabouterbeweging, vond via de website relatieplanet.nl een charmante Russin. Maar nadat een Russische bukraket de MH17 neerschoot boven Oekraïne en de ‘groene mannetjes’ verschenen op de Krim kwam de relatie onder druk te staan. Zijn Russische bruid was niet pro-Poetin, maar haar kinderen wel. De spanningen liepen op toen haar dochter bovendien het plan opvatte te trouwen met een agent van Poetins inlichtingendienst FSB.

De Russische oorlog tegen Oekraïne, die feitelijk in 2014 begon, zette ook Van Duijns oude politieke idealen onder druk. Begin jaren zestig demonstreerde hij tegen de atoombom en de oorlog in Vietnam. Maar nu is Van Duijn voor atoombewapening omdat dit volgens hem de enige manier is om Vladimir Poetin af te schrikken. Hoe ontwikkelde hij zich van Provo tot NAVO?

Protesteren tegen de atoombom

Als tiener werd Van Duijn geïnspireerd door de stokoude Britse filosoof Bertrand Russell (1872-1970), die tegen de atoombewapening demonstreerde. ‘Ik sympathiseerde natuurlijk ook met de Algerijnse onafhankelijkheidsstrijd tegen Frankrijk, maar mijn brandpunt was de atoombom. Ik ging met vrienden op een kruispunt staan om tegen de atoombom te protesteren, dat was het begin van mijn politieke werk. De schoolleiding kon mijn actie niet zo waarderen. Vlak voor mijn eindexamen werd ik van school gestuurd.’

Van Duijn ging toen op zoek naar alternatieve politieke systemen, omdat hij zijn vertrouwen in het systeem was kwijtgeraakt. Hij kwam bij het anarchisme uit en werd redacteur bij het tijdschrift De Vrije, dat ooit door de beroemde anarchist Ferdinand Domela Nieuwenhuis (1846-1919) was opgericht. ‘Anarchisten waren goede mensen hoor, maar ze hadden veel te hoge verwachtingen van de arbeidersklasse. Maar arbeiders wilden helemaal geen revolutie maken wist ik, omdat ik een baantje had bij een fabriek aan de lopende band. Zij droomden van een Solex (een bromfiets) en een autootje. De revolutie was niet aan hen besteed. Daarom richtte ik mij op een andere klasse: het provotariaat. Dat waren kunstenaars, intellectuelen en andere creatieve alternatievelingen. Ik werd fulltime Provo en schreef als oprichter ervan ook voor het gelijknamige blad. We maakten plannen over hoe het ook anders kon, onder andere met gratis gemeentelijke fietsen: het beroemde Witte Fietsenplan. Ook heb ik, vanwege mijn activisme, meerdere malen boetes gekregen en ben ik enkele keren in de cel beland. Maar ik geloofde dat ik de goede strijd voerde.’

‘Arbeiders wilden helemaal geen revolutie maken’

Begin jaren zeventig richtte Van Duijn de Kabouterbeweging op, een vervolg op Provo. ‘De Kabouters kwamen met alternatieven. Biologische landbouw, windenergie, antiautoritair socialisme. Daar sta ik nog steeds achter. Maar mijn idealen zijn nu wel aangepast aan de nood van deze tijd. Vroeger was ik tegen de NAVO, maar nu kun je dat niet meer zijn. We moeten ons bewapenen als Europa. Want Vladimir Poetin is de grootste bedreiging voor de wereldvrede sinds Adolf Hitler.’

Van Duijn vertelt dat hij nog vaak terugdenkt aan de gesprekken die hij vroeger voerde met de bekende atheïstische en anarchistische journalist en schrijver Anton Constandse (1899-1985), die dankzij zijn ervaringen in de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) zijn pacifistische veren van zich afschudde. ‘Hij maakte een draai. Je moest vechten tegen het fascisme van Franco, Mussolini en Hitler, vond hij.’

Toch heeft Van Duijn geen spijt van zijn eigen pacifisme, vertelt hij. ‘Begin jaren zestig werd ik politiek bewust. Stalin was er toen niet meer. De Sovjet-leiders van toen waren uit op vreedzame co-existentie. De Sovjet-Unie moest een wereldrijk bij elkaar houden. Voor mijn pacifisme was er toen wel grond. Zestig jaar geleden was de wereld veel overzichtelijker. Nu is de geopolitieke situatie gans anders. We hebben niet alleen te maken met Poetin, maar ook met China, Iran en terroristische bendes zoals ISIS. De Europese democratie, zoals we die nu kennen, blijft niet overeind zonder een effectieve afschrikkingsmacht, inclusief de dreiging van de atoombom. Nu laten we ons chanteren door Poetin, die dreigt met de atoombom. Duitsland geeft Oekraïne om die reden geen langeafstandsraketten, vanwege de angst voor een Russische atoomaanval. Deze vrees is niet totaal ongegrond, maar de angst kan verdwijnen als wij Poetin een Europese atoommacht kunnen tonen. Hij moet een koekje van eigen deeg krijgen.’

‘Extreemrechts ziet democratie eigenlijk maar als ballast’

De enige manier om van Poetin af te komen is als hij de oorlog verliest. Dan brengen de Russen hem misschien ten val. Daarom moeten we volgens Van Duijn ook Oekraïne blijven bewapenen, want dat is de manier om van Poetin af te komen. Dat Thierry Baudet en Geert Wilders in mindere mate met Poetin sympathiseren komt omdat ze hem als een ideologische bondgenoot zien, legt Van Duijn uit. ‘Extreemrechts vindt dat het witte ras moet heersen, dat vluchtelingen Europa niet binnen mogen komen en dat homo’s eigenlijk maar vies zijn. Ze omarmen complottheorieën uit Rusland, onder meer dat er hier een boosaardige elite zou bestaan die witte mensen wil ‘omvolken’. Extreemrechts ziet democratie eigenlijk maar als ballast en wil een autoritair systeem. Ze zijn de nuttige idioten, de vijfde colonne van Poetin. Extreemrechts zegt: we willen geen oorlog. Maar wat ze eigenlijk zeggen is: we willen dat Poetin de oorlog wint. Ze zien Poetin als de vijand van hun vijand: de liberale democratie.’

Maar Van Duijn is ook kritisch over Noam Chomsky, Ewald Engelen, Jakob de Jonge en andere linkse pacifisten die niet zozeer pro-Poetin zijn, maar feitelijk zijn kant kiezen omdat ze in de eerste plaats anti-NAVO zijn. ‘Ze hebben het mis. In Oekraïne vindt een slag plaats voor vrijheid en democratie. Als Poetin de oorlog verliest en ten val komt dan heeft Rusland pas echt een toekomst. Hetzelfde geldt voor Belarus, waar Poetins bondgenoot Aleksandr Loekasjenko de scepter zwaait. Het is een vergissing om te denken dat Poetin zijn gang willen laten gaan ‘links’ is. Ze zullen het wel merken als Poetin wint en dan verder oprukt naar het Westen.’

 Geheim agent van Poetin

‘Mijn huwelijk liep stuk om dezelfde reden als waarom Poetin zijn oorlog kan blijven voortzetten’, vertelt Van Duijn. ‘Mijn vrouw vond het namelijk vanzelfsprekend dat haar dochter met een geheim agent van Poetin kon trouwen. Ze was niet zelf voor Poetin, maar wel passief. Ze paste zich aan de werkelijkheid van Poetin aan. Zolang hij niet verliest blijven de meeste Russen hem – passief dan wel actief – steunen.’

Van Duijn hoopt dat Oekraïne de oorlog tegen Poetin zal winnen, dat we hier in Europa onze democratie kunnen behouden en ook dat de democratie zich uitbreidt, want de democratie is de basis van de vrijheid. ‘Mijn uiteindelijke doel is de vervolmaking van de democratie en een groene ecologische politiek, mijn oude kabouterideaal. Maar op dit moment is dit helaas nog een utopie. We moeten blij zijn nu dat we in een democratisch systeem leven en we moeten dit systeem verdedigen.’

Israël en Palestina

In zijn nieuwste boek stipt Roel van Duijn de oorlog in Gaza ook kort aan. Hij is erg kritisch op Hamas, vanwege de aanval van 7 oktober. ‘Ik ben nu ook veel kritischer op Israël hoor’, nuanceert hij. ‘Benjamin Netanyahu gaat veel te ver. Met het bombarderen van Palestijnse burgers en het in puin leggen van Gaza brengt Israël zichzelf en het Westen in diskrediet. En dat komt Rusland, Poetin dus, alleen maar ten goede. Helemaal als het uitloopt op een regionale oorlog. Want dan gaan de Verenigde Staten Israël militair ondersteunen. En die hulp zal ten koste gaan van Oekraïne.’

In tegenstelling tot veel linkse activisten van nu ziet Van Duijn Israël niet als een westers, racistisch koloniaal project, zegt hij. ‘In de Tweede Wereldoorlog werden zes miljoen uitgeroeid, onder andere in de gaskamers. En ook daarna werden ze nog steeds vervolgd. Ik begrijp heel goed waarom veel Joden voor het zionisme hebben gekozen. De staat Israël was niet bedoeld als koloniaal uitbuitingssysteem, maar als vluchtheuvel voor de overlevenden van de Holocaust. Maar helaas is Israël nu wel een koloniaal uitbuitingssysteem geworden. En het wordt ook steeds meer een aanvalsheuvel, om anderen te bestrijden. Tegelijkertijd moeten we niet onderschatten – en veel mensen doen dat tegenwoordig wel – dat er krachten in het Midden-Oosten zijn die Israël volledig willen wegvagen. Iran, Hezbollah en Hamas natuurlijk. Zij werken dag en nacht aan de vernietiging van Israël. Uiteindelijk moet er vrede komen. Een tweestatenoplossing. Ik denk dat een eenstaatoplossing niet werkt. Israël gebruikt dit als voorwendsel om een monoculturele staat te hebben voor alleen de Joden, Hamas wil een islamitische staat. Een eenstaatoplossing betekent met andere woorden een voortzetting van de oorlog.’