Indiase scenarioschrijvers willen meer films die de taboes in India aan de kaak stellen. ‘Als in een hindoegezin de dochter wil trouwen met een moslim, dan is het huis te klein, dan blijft niets meer over van de broederschap.’

India is in rouw. Shree Amma Yanger Ayyapan, beter bekend als Shridevi, een icoon in Bollywood, is onlangs op vierenvijftigjarige leeftijd overleden aan een hartaanval. Bollywood is een miljardenbusiness in India en de grootste filmindustrie ter wereld. De naam Bollywood kwam op in de jaren zeventig, geïnspireerd door de toen grootste filmindustrie Hollywood. De ‘b’ staat voor de stad waar het allemaal begon: Bombay. Sindsdien is de invloed van Bollywood op de Indiase maatschappij enorm.

Onze correspondent Sara-May Leeflang is in India en sprak Indiase acteurs, scenarioschrijvers en hun publiek over de maatschappelijke invloed van Bollywood.

Sultan (31) uit Mumbai is acteur en scriptschrijver. Hij is van jongs af aan betrokken bij de Indiase filmindustrie. Zijn vader was producent en zijn zus Rehana Sultan was een bekende filmster in de jaren zeventig. Maar het was zijn zwager, regisseur Babu Ram Ishara, die hem werkelijk de kans gaf zich te ontplooien in de filmwereld. Zijn films gaan vaak over sociaal-maatschappelijke problemen. ‘Ik probeer altijd een boodschap in mijn scripts te verwerken. Vaak een boodschap die taboedoorbrekend is, bekende Indiase taboes zijn de patriarchale verhoudingen en seksualiteit. Ook vind ik het contrast tussen rijk en arm fascinerend. Ik wil niet dat mijn mening overheerst, maar een boodschap is wel belangrijk.’

Sultan werkt nu aan twee films die de ‘hypocrisie’ van de Indiase maatschappij aan de kaak stelt. Eén van die films gaat over homoseksualiteit. ‘In India pretenderen we in de steden dat we open staan voor andere perspectieven. De film laat zien wat er gebeurt als het in jouw gezin iemand homo is. Indiërs vinden alles best, totdat het gaat over hun eigen familie. Dus maken wij een film waarin de vader homoseksueel is. De vader houdt dat geheim. Als zijn zoon de geaardheid van zijn vader ontdekt, pleegt de vader zelfmoord. De vragen die overblijven zijn: waarom heb je het niet gewoon verteld?, waarom heb je voor een façade gekozen? De vader dacht dat hij zijn homoseksualiteit kon negeren. Wij laten zien dat hij dat niet kan.’ De tweede film gaat over religie en hypocrisie. ‘Indiërs doen alsof er geen religieuze problemen zijn. Iedereen noemt elkaar hier broeder en zuster, maar als in een hindoegezin de dochter wil trouwen met een moslim, dan is het huis te klein, dan blijft niets meer over van de broederschap.’

Rehana (30) maakte haar debuut met de gewaagde film Chetna. ‘De grote industrie maakt sprookjes. Als het verhaal over een prostituee gaat, dan blijkt zij eigenlijk een prinses die op jonge leeftijd ontvoerd is. De held redt haar, ze trouwen en leiden een luxe leven. Dat heeft niets met de werkelijkheid te maken. Ze durven geen films over het echte leven van een prostituee te maken.’ Rehana speelde in Chetna een prostituee. Eén van haar klanten wordt verliefd op haar en wil met haar trouwen. Zij antwoordt dat ze haar man niet anders zal behandelen dan haar klanten. ‘De meest intieme momenten zijn in de slaapkamer gefilmd, maar het is niets anders dan een dialoog, je ziet geen enkel bloot stuk huid.’ De film zorgde voor enorm veel ophef en zette de filmindustrie op zijn kop. Het werd new age genoemd. Voor het eerst werd er ook niet in een studio gefilmd, maar in een huis en bungalows.

Volgens Sultan draait de filmindustrie in India alleen maar om vermaak. ‘Of je nou mensen vermaakt door het publiek te verrassen met een goede clue, te laten schrikken met een thriller of met dans en zang, het komt uiteindelijk allemaal op hetzelfde neer. Indiërs houden van overdrijven en in Bollywood-films wordt alles enorm overdreven.’

Volgens Sultan is het een zware business. ‘Heel veel jonge mensen proberen het te maken in Bollywood, maar slechts een handjevol mensen bereikt iets. Het is heel zeldzaam dat mensen in de filmindustrie zich echt creatief kunnen ontplooien. Daarom heb ik nu gekozen voor het schrijven van scripts van onafhankelijke films. Bij dat soort films komt mijn creatieve geest ultiem tot uiting en ervaar ik niet zo veel belemmeringen. Ik geloof in het leren en afleren van kennis. Je studeert om algemene kennis op te bouwen, maar daarna leer je het door de praktijkervaring af. Dat geldt ook voor mijn werk. Er is geen juiste manier om een filmscript te schrijven.’

Volgens Sultan is de invloed van Bollywood op de Indiase maatschappij groot, maar het hangt volgens hem ook heel erg van de consument af. ‘Ik denk dat de mensen op het platteland over het algemeen gemakkelijker te beïnvloeden zijn dan de mensen in de stad. Stedelingen zijn vaak al meer gewend aan diversiteit en andere manieren van kleden en denken.’ Bollywood heeft zowel positieve als negatieve invloed volgens Sultan ‘Sommige films, zoals 3 idiots (een film waarin de beroemde taboedoorbrekende acteur en regisseur Aamir Khan het Indiase schoolsysteem bekritiseert, red.), Taare zameen par en Padman, doorbreken sociale normen en taboes. Maar de typische masala-films met goedkope komedie en patriarchale verhoudingen, hebben een negatief effect, ze houden taboes juist in stand.’

Pushpa (29) is tandarts in Mumbai. Hij is dol op Bollywood-films. ‘Oké, ze zijn niet allemaal even goed, maar wat ik zo leuk vind aan de films is dat er veel emotie wordt getoond. Vaak zijn de gevoelens heel erg herkenbaar. Er wordt om de vijftien minuten een liedje met dans opgevoerd, wat heel vermakelijk is. En de mooie kostuums met veel kleuren zijn indrukwekkend.’ Pushpa haalt ook levenslessen uit de films. ‘In 3 idiots, met Khan in de hoofdrol, leer je dat het leven niet persé via de studieboeken geleerd kan worden. In Sirf rum worden penvrienden een liefdeskoppel waarin ze helemaal voor elkaar gaan, ook al zijn ze niet fysiek bij elkaar. Ik vind dat een prachtige film, omdat ik zelf ook een lange afstandsrelatie heb, waarin vertrouwen en loyaliteit van groot belang zijn.’

‘Negentig procent van de Bollywood-films is rotzooi’, zegt Abishek (35), ingenieur uit Mumbai. ‘Maar dat is alleen omdat ik veel buitenlandse tv en films kijk, die veel beter zijn. De meeste Indiërs adoreren Bollywood vanwege de kleuren, de liedjes, de actie en de romantiek.’ Toch is ook Abishek fan van Khan. ‘Wat zo bewonderenswaardig is aan Khan is dat hij maar in één film per jaar speelt en heel kritisch is over de filmscripts. Hij is de Leonardo DiCaprio van Bollywood. Andere acteurs doen talloze films om zo veel mogelijk geld te verdienen. Khan staat er om bekend dat hij voor kwaliteit gaat en daarbij ook sociaal maatschappelijke problemen aan de kaak stelt en taboes doorbreekt.’

Ook Devbrat (26), uit Mumbai houdt van de films van Khan. ‘Ik ben van mening dat er maar twee goede films bestaan: 3 idiots en Lagaan.’ In beide speelt Khan de hoofdrol.

Sommige criticasters benadrukken dat het nationalisme in India door Bollywood wordt aangewakkerd. Namrata (35), werkzaam bij een bank, ziet dat niet als een negatief punt. ‘De Bollywood-films worden tegenwoordig naar alle delen van de wereld geëxporteerd, Indiase acteurs spelen vandaag de dag ook in Hollywood-films en ze krijgen internationale prijzen. De wereld krijgt daardoor een ander en misschien wel beter beeld van India. Er zijn veel historische films zoals Padmaavat die de geschiedenis van India vertellen.’ Daarbij breken films ook taboes. Zo ook de recent uitgebrachte Pad Man, over een sociaal activist uit Tamil Nadu die maandverband introduceert in de patriarchale dorpen. Een revolutionair proces in India. Namrata houdt van de Bollywood-films. ‘Ik ga vaak naar de film of kijk ze online. Het is erg vermakelijk na een week werken. Het is mijn manier om te ontspannen.’

Student Pradipika (26) uit Mumbai houdt van alle soorten Bollywood-films. ‘De liedjes, de kleuren, maar vooral de kostuums zijn prachtig. Vooral in de films die als thema de geschiedenis van India behandelen. Door die films kwam ik erachter dat de geschiedenis van India zo indrukwekkend en rijk is. En de kostuums in deze films slaan alles. Het is zo overdreven mooi. Ze komen in alle kleuren die er bestaan in de wereld.’