Veilige vluchtroutes en gelijke behandeling zijn de oplossing van het ‘vluchtelingenprobleem’, schrijft Roos Ykema.

‘Willen jullie meer of minder Marokkanen? Minder? Dat gaan we regelen!’ Negen jaar geleden reageerde Nederland geschokt op deze uitspraak. En toch is het precies hoe ons huidige asiel- en migratiebeleid werkt.

Ben je afkomstig uit het globale zuiden, arm en/of vluchteling, laagopgeleid, moslim, man en gekleurd? Dan heb je ongeveer 0 procent kans op een visum. Ben je Pools en breek je een been, waardoor je je werk niet meer kan doen? Retour afzender. Ben je afkomstig uit een land waarvan wij vinden dat het er gevaarlijk is, ben je heel jong of heel oud, vrouw of kind, ernstig ziek? Verkracht of queer misschien, en kun je daar overtuigend over vertellen? Dan vinden wij jou misschien wel zielig genoeg voor de vluchtelingenstatus. Waarvoor je trouwens alleen in aanmerking komt als je eerst de Middellandse Zee en de bloeddorstige grensbewakers hebt getrotseerd.

De meeste Nederlanders krijgen daarentegen hun nationaliteit bij de geboorte cadeau. Daar hebben we helemaal niets voor hoeven doen en toch is het onze grootste bron van privilege: er is sinds 1945 geen hongersnood of oorlog meer geweest in Nederland, er is vergeleken met de rest van de wereld goede medische zorg, goed onderwijs, veilig drinkwater, werkmogelijkheden en sociale voorzieningen.

Vergelijk dat eens met de armste en onveiligste landen ter wereld. In Nigeria is de gemiddelde levensverwachting 54 jaar. In Sierra Leone sterven 80 van de 1000 kinderen onder de vijf jaar. Dat zijn een hoop meer dode baby’s dan er in Ter Apel te betreuren waren.

Regionale verschillen in welvaart en kansen zouden nog niet zo erg zijn als mensen zouden kunnen migreren naar plekken waar meer te verdienen valt dan een hongerloon. En precies daar wringt de schoen. Hoe rijker je bent en hoe minder hard je dus migratie nodig hebt, hoe makkelijker het is om je vrij over de wereld te bewegen. Voor wie arm is, zijn grenzen gevangenismuren die tot elke prijs bewaakt moeten worden.

‘Extreme armoede kan simpelweg verdwijnen’

Hannah Arendt waarschuwde er al in 1951 voor: mensen zonder geldige verblijfsstatus hebben weinig aan mensenrechten, zij zijn vogelvrij. Aan de Europese grenzen worden mensen beroofd, geslagen en gemarteld door grensbewakers, mede gefinancierd door ons belastinggeld. Hoeveel misdaden tegen de menselijkheid ze ook begaan, de verantwoordelijke ambtenaren en politici worden nooit gearresteerd. Mensen in nood op zee laten we met duizenden per jaar verdrinken – de vissers en hulpverleners die hen te hulp schieten riskeren dan weer wel gevangenisstraf. Wat onze regering betreft gaat dat allemaal nog niet ver genoeg, getuige de gelobby om mensen, zelfs kinderen, aan de Europese grenzen in gevangenissen te plaatsen.

De discussie over meer of minder migratie veronderstelt dat ons recht op een etnisch homogene samenleving ten koste kan gaan van andermans vrijheid om te overleven, te leven en zich te ontwikkelen. In de woorden van de beroemde Afro-Amerikaanse schrijver James Baldwin: ‘We kunnen het oneens zijn en toch van elkaar houden, tenzij jouw onenigheid geworteld is in mijn onderdrukking en de ontkenning van mijn menselijkheid en bestaansrecht.’

‘Minder Marokkanen’ klinkt nog steeds extreem, maar het achterliggende gedachtegoed is de afgelopen jaren succesvol ingeburgerd. Ook linkse partijen, media en belangenorganisaties maken stelselmatig onderscheid tussen ‘echte’ vluchtelingen en migranten, waarbij de ene categorie wel wat rechten heeft en de andere helemaal niet. Zij pleiten enthousiast voor grensbewaking, detentie en deportatie, want die veiligelanders (lees: Marokkanen) willen ze hier natuurlijk niet hebben. Zelfs het Europese Hof voor de Rechten van de Mens doet eraan mee. Veiligelanders die hier toch weten te verblijven worden systematisch uitgesloten van werk, onderdak, onderwijs en zelfs medische zorg. Undocumented lives don’t matter. De vraag is niet of we meer of minder Marokkanen willen. De vraag is: wat willen migranten eigenlijk zelf? En wie denken we wel niet dat we zijn, om hen tegen te houden?

Vrijheid van bewegen is een oplossing voor bijna alles: vergrijzing en personeelstekorten, de gevolgen van klimaatverandering, wereldwijde ongelijkheid en bittere armoede. Extreme armoede kan simpelweg verdwijnen als mensen uit de armste landen ter wereld voor een Europees loon kunnen werken en geld naar huis sturen. Het is ook de enige echte oplossing voor het ‘vluchtelingenprobleem’, veroorzaakt omdat overheden, de Verenigde Naties en hulporganisaties al decennialang investeren in opsluiting in afgelegen kampen, in plaats van in veilige vluchtroutes en gelijke behandeling.

Het gaat niet alleen om een afweging van de kosten en baten. Het gaat om rechtvaardigheid. Om de erkenning dat grenzen moderne gevangenismuren zijn en discriminatie op basis van nationaliteit een vorm van onderdrukking. We zijn pas echt vrij als we allemaal vrij zijn om te migreren.

Op 18 juni, vlak voor de Wereldvluchtelingendag, vindt de MOVE demonstratie plaats, 14:00 op de Dam in Amsterdam. 90 organisaties tekenden het bijbehorende manifest, dat oproept tot vrije migratie.