In de gemeente Best zijn vooral de felste tegenstanders van een asielzoekerscentrum hoorbaar, tot ongenoegen van diaken Wilfred van Nunen en raadslid Steven van der Heijden. ‘Het gaat om mensen die opvang nodig hebben.’

Grote azc-nee-borden in weilanden, met vuurwerk belaagde gemeentehuizen en massaal gevolgde azc-nee-Facebookgroepen. Het debat over de komst van een azc houdt veel plattelandsgemeenten bezig. De luidruchtige nee-stem heeft de overhand. Hoe houd je in een lokale gemeenschap in zo’n heftig debat vast aan je morele kompas in een populistische storm? Gewoon omdat je op basis van je levensovertuiging vindt dat mensen fatsoenlijk moeten worden opgevangen. ‘De manier waarop de PVV politiek bedrijft, valt niet te verenigen met ons geloof’, aldus Wilfred van Nunen, diaken voor Best.

Voor dit verhaal zoomen we in op de Noord-Brabantse gemeente Best. Het had net zo goed Helmond, Culemborg of een van de vele andere plattelandsgemeenten kunnen zijn waar de komst van een azc tot verhitte taferelen leidt. In Best spreken we met Steven van der Heijden, raadslid namens GroenLinks-PvdA, en diaken Wilfred van Nunen van de rooms-katholieke parochie Sint-Odulphus in Oirschot, waar Best onder valt. Beiden staan principieel in het azc-debat. ‘Het gaat om mensen die moeten worden opgevangen’, stelt Van der Heijden.

Fietsen uw kinderen hier straks langs een azc? Zeg ook nee!

Aan de rand van Best, in de omgeving van de Hooiweg, staan in de weilanden al wekenlang metershoge, op trotters geplaatste azc-nee-protestborden. De actievoerders hekelen het gebrek aan open communicatie van de gemeente over de komst van een azc. Naast boosheid over het gebrek aan transparantie spelen de borden in op vooroordelen over asielzoekers en op angstgevoelens: ‘Fietsen uw kinderen hier straks langs een azc? Zeg ook nee!’

Diaken Wilfred van Nunen (58) ervaart dat het azc-debat leeft onder de leden van zijn parochie. ‘Gemengde geluiden’, hoort hij. ‘Er zijn gelukkig veel milde geluiden, in de zin dat parochianen de komst van een azc niet toejuichen, maar wel vinden dat mensen hulp verdienen.’ Van Nunen constateert ook onderbuikgeluiden: ‘Dan hoor je: ik durf straks mijn dochter niet meer ’s avonds alleen de straat op te laten. Met andere woorden: de azc’ers zijn potentiële verkrachters.’

Evangelie van de verloren zoon

Van Nunen ziet de noodzaak om daarover in gesprek te gaan. ‘Laat je de onderbuik spreken, dan verval je al gauw in vooroordelen.’ In de aanloop naar Pasen, toen de gemeente net het plan voor het azc op locatie De Vleut had gelanceerd en het protest in hevigheid toenam, wijdde Van Nunen er een preek aan. Hij trok een parallel tussen het evangelieverhaal van de verloren zoon, het lot van de vluchtelingen en de welvaart in Best. ‘Er zijn landen waar het economisch niet goed gaat, waar oorlog is; ja, vluchtelingen zijn gelukszoekers, dat zijn wij ook! Iedereen zoekt geluk in het leven.’ Van Nunen wees erop dat de asielzoeker, net als de verloren zoon, op zoek is naar ‘een stukje gerechtigheid’.

‘We zagen nooit zoveel ontevredenheid als in deze tijd’

Gestimuleerd door een paar positieve reacties in zijn parochie besprak Van Nunen de preek binnen de lokale Raad van Kerken, waarin ook voorgangers van de Protestantse Kerk zitten. ‘Die vonden het een goed geluid en we besloten gezamenlijk een ingezonden brief in lokale bladen zoals Groeiend Best te plaatsen.’ De bevolking werd gewezen op de noodzaak van meer barmhartigheid. Van Nunen herschreef de preek, wees op de weelde van Best, waar ‘kinderen op fatbikes rijden’ en je ‘op terrasjes geniet van witte wijn.’

Bitterheid

‘En toch zagen we tegelijkertijd nooit zoveel ontevredenheid als in de afgelopen tijd. Een ontevredenheid die zich onder andere uit in het stemmen op partijen die die ontevredenheid, protesten en onbuigzaamheid aanwakkeren. Een bitterheid die zich uit in harde taal richting vluchtelingen en asielzoekers.’

Van Nunen is wat teleurgesteld over de reacties. ‘Ook vanuit de eigen geloofsgemeenschap eigenlijk weinig respons gehad. Alleen positieve reacties van collega’s en een paar mensen uit werkgroepen.’

Utrechtse tafrelen

Voor het gemeentehuis heeft op een dinsdagavond in juni een klein tiental 50-plussers zich verzameld. Ze komen voor het raadsdebat dat vooral gaat over de kadernota nieuwkomers. Ze zijn fervent tegenstander van het azc. Er valt prima een gesprek met ze aan te knopen. Ze vinden dat het azc hen wordt opgedrongen. Ze hekelen de ‘waardeloze communicatie’ van de gemeente. Sommigen geven blijk van vooroordelen. Een man beweert stellig dat zijn vrouw straks niet meer met de hond naar buiten kan. Een vrouw stelt dat rondhangende asielzoekers voor ‘Utrechtse taferelen’ in Best gaan zorgen. Het geweld bij een azc-informatiebijeenkomst in april bagatelliseren ze allemaal en schrijven ze toe aan reljeugd van buiten Best. Het artikel van de Raad van Kerken in Groeiend Best zegt hen niets.

Als een vrouw Steven van der Heijden, raadslid namens GroenLinks-PvdA, aan de andere kant van het plein spot, zegt ze: ‘Hij is echt een enge jongen. Die luistert totaal niet naar de mensen.’ Op de publieke tribune mompelen ze afkeurend wanneer deze jonge politicus het woord heeft.

‘Actievoerders stonden buiten op de deur te bonken’

De 29-jarige Van der Heijden zit nu drie jaar in de raad en hoopt ooit wethouder te worden. Een half jaar geleden zei hij nog dat er veel draagvlak voor het azc was in de Bestse politiek. Vorig jaar besloot de raad om een kleine tweehonderd asielzoekers op te vangen. Daar was, legt het raadslid uit, brede consensus voor. Toen de media er begin dit jaar over berichtten, nam het protest in de samenleving toe – helemaal toen er eind maart specifiek over één locatie werd gesproken. Van der Heijden was niet bij de veelbesproken informatiebijeenkomst. ‘Ik was op vakantie, maar mijn beeld van Best als rustig dorp is veranderd. Mijn collega-raadsleden ervaarden het als bedreigend. Actievoerders stonden buiten op de deur te bonken, de raadsleden moesten gehaast weg. De burgemeester heeft nog aangifte gedaan vanwege verbale en fysieke bedreiging.’

Het PvdA-GroenLinks-raadslid wil de azc-discussie naar moraliteit ombuigen. ‘Niet de wettelijke plicht enkel als een moetje zien. We hebben het hier over mensen van vlees en bloed.’ Hij sprak laatst een hockeyteamgenoot die vreesde voor meer winkeldiefstal als er een azc zou komen. ‘Ik reageer pas als er problemen zijn en ga er niet op voorhand op basis van onderbuikgevoelens mee aan de slag.’

Van der Heijden constateert dat de antistem aan draagvlak wint. ‘De hardste schreeuwers’ hebben volgens hem de overhand. Hij en zijn partij zijn niet persoonlijk bedreigd. ‘Maar met mensen die onredelijk zijn, hoef ik niet in gesprek.’ Aan bedreigingen zal hij niet toegeven. ‘We hebben een geschikte locatie gevonden die voldoet aan onze uitgangspunten. Wij houden onze rug recht.’

Inwoners bewust niet betrokken bij locatiekeuze

Hij probeert de discussie te baseren op wetenschappelijke onderzoeken. ‘Dan blijkt dat een asielzoeker niet crimineler is dan een reguliere inwoner. Maar als je elke dag op Facebook zit en je volgt groepen als Overlast Ter Apel, dan krijg je een beeld dat niet past bij de werkelijkheid in Best.’ Op sociale media ging hij eerder de discussie aan met fervente azc-tegenstanders. ‘Ging het over criminaliteitscijfers, dan verwees ik naar een rapport van het WODC.’ Hij werd uitgemaakt voor leugenaar en staakte de online discussies met het plaatselijke azc-nee-kamp. ‘Als je met me in gesprek wil, kom ik langs.’

‘Men had van deur tot deur langs moeten gaan bij de omwonenden’

Het was destijds een bewuste keuze van de gemeente om de inwoners niet te betrekken bij de locatiekeuze. Het raadslid staat daar nog steeds volledig achter. De Bestenaren al in een vroeg stadium ‘meenemen’, had volgens Van der Heijden geleid tot ‘een Poolse landdag’, tot eindeloos soebatten over in welke wijk het azc zou komen. Toen de keuze eenmaal was gemaakt, heeft de gemeente volgens hem wel steken laten vallen. ‘Men had van deur tot deur langs moeten gaan bij de omwonenden.’ In klein comité in gesprek gaan werkt volgens Van der Heijden beter dan een informatiebijeenkomst voor heel Best. ‘Dan komen er mensen die drie kilometer verderop wonen uit protest.’

Van der Heijden ziet dat in de raad partijen beginnen te draaien in het azc-debat en nu opteren voor kleinschaliger opvang. ‘Ik had van andere partijen een socialer geluid verwacht. We zijn een dorp van 31.000 inwoners; we vangen nu geen asielzoekers op.’ Eén raadslid is pas vanwege het azc-debat van een andere partij afgesplitst. ‘Die gaat verder als Best Anders, het azc-protest is zijn speerpunt geworden. Daarin zie je een verschuiving in de politiek, al is het maar één zetel.’

‘We zijn een dorp van 31.000 inwoners; we vangen nu geen asielzoekers op’

Ook de diaken verwacht dat het azc-dossier de stemkeuze van veel Bestenaren bij de landelijke en vervolgens de gemeenteraadsverkiezingen zal beïnvloeden. Hij ziet een rol voor de kerk in kleine gemeenschappen zoals Best: namelijk vanuit christelijke waarden opkomen voor de kwetsbaren in de maatschappij. ‘Dat betekent oog hebben voor de vluchteling, de migrant. Dat moet meespelen in onze keuze als we straks in het stemhokje staan.’ Parochianen vragen Van Nunen niet om stemadvies, maar hij is duidelijk over de anti-migratiepartij PVV, die bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen in Best de grootste werd. ‘Ook al zeggen mensen binnen de PVV dat ze de christelijke cultuur willen behouden, de manier waarop de PVV politiek bedrijft is niet te verenigen met de evangelische boodschap. Dat staat lijnrecht tegenover elkaar.’

Geen blad voor de mond

Van Nunen weet dat hij een vergrijsde, soms wat conservatieve groep gelovigen vertegenwoordigt. Toch neemt de diaken geen blad voor de mond als het gaat om zijn antipathie tegen de anti-migratiestem. Hij voelt zich daarin gesteund. ‘Ook voor het bisdom is de PVV een no-go, net als stemmen op FvD.’

Politiek en kerk kun je volgens Van Nunen niet als twee gescheiden werelden zien. ‘Het gaat om dezelfde mensen, het gaat om dezelfde waarden. Religie, kerk en politiek hebben wel degelijk met elkaar te maken.’ Hij roemt de profetische rol van de kerk. ‘We hebben een prachtige boodschap in handen. Die gaat over het opkomen voor zwakken. Het opkomen voor het leven. Het opkomen voor elkaar. Eenheid, verbinding. Dat geluid moet klinken. Niet het geluid van de verdeeldheid en ons recht: wij wonen hier! Het is ons land, ons gebied. Dat geluid vooral niet.’

Van Nunen is zich bewust van hoe gepolariseerd het azc-debat is. ‘Dat vind ik lastig: hoe ergens voor opkomen zonder verdeeldheid te zaaien? En zonder die verdeeldheid te voeden?’ Toch vindt hij dat hij stelling moet nemen. ‘De angst om de vertrouwde groep te verliezen mag niet overheersen boven het recht van de zwaksten.’

‘De kerk, dat moeten we ook onderkennen, is een randverschijnsel geworden’

De gemeente heeft de diaken niet gevraagd te bemiddelen in het azc-debat. ‘Door overheden zoals gemeenten en door veel burgers worden we niet meer gezien als een partij van betekenis. De kerk, dat moeten we ook onderkennen, is een randverschijnsel geworden.’ Van Nunen roemt paus Franciscus, ‘een man die aantoonde dat de boodschap van de kerk hartstikke actueel is. Maar zo worden we niet gezien door de goegemeente in Best.’

Verdriet bij asielzoekers

De diaken spreekt asielzoekers uit onder meer Syrië en Eritrea die naar de kerk komen. Ze praten niet graag over het azc-protest, maar koud laat het ze zeker niet. ‘Het voelt als afgewezen worden. Het doet ze verdriet.’ Angst voor het vreemde, het onbekende, de huiver daarvoor, zijn volgens Van Nunen alleen te overwinnen door elkaar te ontmoeten.

‘We zijn in zekere zin een roepende in de woestijn. Maar we moeten blijven roepen.’ De diaken vindt dat de kerk in de kern een mooie boodschap heeft. ‘Zie de ander in de ogen en herken daarin je eigen gevoelens en angsten, maar ook je eigen vreugdes en behoeftes om van het leven te genieten en om gelukkig te mogen zijn.’ Hij noemt het Brabantse Krèk eender. ‘We zijn elkaars gelijken, allemaal kinderen van dezelfde schepper. Dat snappen mensen hier: Krèk eender.’