Zaterdag is het Amazigh, oftewel Berbers nieuwjaar (Yennayer). Voor het eerst wordt dit officieel gevierd in Marokko. ‘Marokkaanse Nederlanders hebben recht op meer culturele representatie’, zegt Mustapha Barbouch, organisator van de Yennayer-viering in Den Haag. 

Het Amazigh-nieuwjaar wordt gevierd van Egypte tot de Canarische Eilanden door de Imazighen, ook wel de Berbers genoemd, de oorspronkelijke bewoners van Noord-Afrika. De Amazigh-jaartelling begint vanaf het jaar 943 voor Christus, het jaar dat de Amazigh-vorst Shosheng I (Shishak uit de Bijbel) de Egyptische troon besteeg.

Op 27 december 2017 erkende de toenmalige Algerijnse president Abdelaziz Bouteflika Yennayer als een officiële feestdag, die in 2018 voor het eerst werd gevierd. Koning Mohammed VI van Marokko besloot op 3 mei 2023 Yennayer als officiële feestdag uit te roepen. Zaterdag wordt het Amazigh-nieuwjaar voor het eerst groots gevierd in Marokko. ‘Grote culturele instellingen vierden Yennayar al langer, maar nu wordt het eindelijk officieel erkend’, zegt Barbouch. Hij hoopt dat andere Noord-Afrikaanse landen spoedig het Algerijnse en Marokkaanse voorbeeld volgen.  

Wie zijn de Imazighen?

De Imazighen zijn een oud volk met een geschiedenis die duizenden jaren teruggaat, vertelt Barbouch. ‘De Imazighen hadden eigen koninkrijken, een eigen taal (het Tamazight), een eigen schrift en een eigen cultuur.’ Die cultuur bestond al voor de komst van de islam in Noord-Afrika, rond het jaar 700 na Christus, vervolgt hij. ‘De Imazighen waren christelijk voordat ze zich tot de islam bekeerden, maar ze hebben hun eigen cultuur behouden, ondanks de arabisering die toen volgde. De Arabieren hebben de islam gebracht, maar de Imazighen hebben die verspreid naar Europa en de rest van Afrika. Tariq ibn Zijad, de beroemde islamitische veldheer die Spanje veroverde op de christenen en naar wie de rots Gibraltar is vernoemd, was Amazigh.’ 

De arabisering van de regio is niet gelukt

Volgens Barbouch is het een misvatting om Marokko en andere Noord-Afrikaanse landen te beschouwen als onderdeel van de Arabische wereld, want maar een klein percentage van de bevolking is etnisch Arabisch. ‘De arabisering van de regio is niet gelukt. Tegenwoordig keren nieuwe generaties terug naar hun eigen culturele Amazigh-identiteit.’

Veel Imazighen in Europa gaan nu door een identiteitscrisis, zegt Barbouch. ‘Strenge moslims accepteren veel gebruiken uit de Amazigh-cultuur niet, zoals tatoeages, maar de Maliki-stroming (een van de vier grote rechtsscholen in de islam, red.) accepteert deze traditie wel. Veel moslims in Marokko volgen de Maliki-rechtsschool. Marokko is een heel tolerant land, waar moslims, joden en christenen altijd in vrede hebben samengeleefd.’ 

Maar hoe zit het dan met de positie van de Imazighen in het huidige Marokko? Nasser Zefzafi en andere activisten, die opkomen voor de rechten van de Imazighen in de Rif, zitten immers nog steeds in de gevangenis. ‘Zefzafi en medestanders zetten zich in voor basisbehoeften, en terecht. De koning erkent dit ook, zoals blijkt uit zijn toespraken waarin hij regelmatig kritiek uit op het parlement en machthebbers in verschillende regio’s van Marokko. Gelukkig is er momenteel een opruimactie gaande. Tal van bekenden worden onderzocht vanwege corruptie en onjuiste uitvoering van projecten.’ 

Ik schat dat ze over veertig jaar weer in opstand komen

Toch zijn de Riffijnen rebelser dan andere mensen in Marokko, observeert Barbouch. ‘Onlangs bezocht ik enkele dorpen in het Atlasgebergte in het oosten van Marokko. Daar kwam ik ook veel armoede tegen, maar de mensen daar zijn minder geneigd om in opstand te komen. In de Rif daarentegen bestaat een traditie van rebellie. Er waren in 1958 en 1984 opstanden en in 2016 (de zogenoemde Hirak-beweging, red.) opnieuw. Ik schat dat ze over veertig jaar weer in opstand komen, als de regering niets doet om de situatie in het gebied te verbeteren.’  

Geen politiek maar zangeressen

Niettemin is het Amazigh-nieuwjaar apolitiek, benadrukt Barbouch. ‘Een paar jaar geleden was Yennayer een stuk politieker en hing er een sterke Hirak-sfeer in de zaal. Er waren ook Hirak-activisten uitgenodigd, de zangeres Silya Ziani en de Agraf band. Nu is de viering veel minder politiek. Het doel van onze organisatie MJG (Multicultureel Jongeren Geluid) is om de culturele identiteit van de Imazighen door te geven aan volgende generaties. De Amazigh-cultuur verdient een plek op de podia van grote steden. Dat gebeurt al in Den Haag, waar wij samenwerken met de Koninklijke Schouwburg. Er wonen nu een half miljoen Marokkanen in Nederland, de meesten zijn Imazighen. Zij hebben recht op meer culturele representatie.’  

Het feit dat er komende zaterdag drie Amazigh-zangeressen optreden, beschouwt Barbouch als een belangrijke mijlpaal, zo besluit hij. ‘Het is bekend dat de Amazigh-cultuur gedurende duizenden jaren verschillende prinsessen, vrijheidsstrijdsters, koninginnen en andere vrouwelijke historische figuren voortbracht. Zij waren van groot belang en hadden een beslissende invloed op de Amazigh-gemeenschap. Zowel in het verre verleden als in de moderne geschiedenis van Noord-Afrika werd de Amazigh-vrouw beschouwd als grootheid.’

Deze historische voorbeelden illustreren volgens Barbouch de kracht van de Amazigh-vrouw en de waarde en het respect die vrouwen eeuwenlang hebben genoten binnen de Amazigh-cultuur. ‘Daarom hebben wij drie vrouwelijke Amazigh-artiesten op het programma gezet. Met name de emancipatie van de Amazigh-vrouw staat centraal in de viering van aanstaande zaterdag. Op deze manier willen wij ons rijke culturele erfgoed ook aan anderen presenteren.’