Volgens Gloria Wekker mocht Sylvana Simons op televisie wel mooi zijn, maar ging het mis toen ze zich begon uit te spreken. Daar is moed voor nodig, want het levert flinke tegenstand op. Die tegenstand is de rode draad door de korte geschiedenis van BIJ1, een linkse partij die compromisloos wil zeggen waar het op staat. Verslaggever Chris Aalberts was bij de verkiezingsaftrap van Simons’ partij BIJ1 en sprak met experts over haar kansen. Lukt het BIJ1 deze keer wél om een Kamerzetel te bemachtigen?

Hoogleraar Gloria Wekker staat op het podium om de BIJ1-aanhang toe te spreken. Het is een regenachtige middag begin februari. Er zijn zo’n driehonderd mensen naar een hal in Amsterdam-Zuid gekomen voor de aftrap van de landelijke verkiezingscampagne van BIJ1. Wekker, bekend van haar boek Witte Onschuld, prijst de moed van partijleider Sylvana Simons. Ze heeft de moed om zich uit te spreken en dat is verre van vanzelfsprekend. Meer mensen zouden, net als Simons, op kleine schaal hun mond moeten opendoen, zo houdt Wekker haar publiek voor.

‘We will not shut up’

BIJ1 wil meedoen aan de Tweede Kamerverkiezingen van maart 2021 en verwacht behoorlijke tegenstand. De partij heeft daar na twee eerdere campagnes inmiddels ervaring mee. Simons meldt dat de toon van BIJ1 is dat racisten racisten zijn, fascisten fascisten en seksisten seksisten: ‘We will not shut up.’ Volgens Simons is haar partij direct en duidelijk, maar heeft BIJ1 tevens een hart vol compassie en mededogen: ‘Onze toon zal niet voor iedereen prettig zijn, maar jammer dan.’

BIJ1 lijkt een tegenreactie op partijen als Forum voor Democratie. Simons accepteert niet dat de norm rechts of zelfs extreemrechts is: ‘Als dat de norm is, zijn wij het tegengeluid’, meldt ze. De Rotterdamse socioloog Willem Schinkel valt haar bij: het is volgens hem een goed teken dat BIJ1 irritant wordt gevonden. BIJ1 moet niet willen regeren, maar moet naar Den Haag ‘om te irriteren’. Deze woorden illustreren de ambitie om te agenderen en het debat te veranderen. Simons hoopt op zoveel mogelijk zetels, maar legt zich niet vast op een getal. Twee tot vijf zetels vindt ze een mooi resultaat.

Een vroege kick-off

Na haar politieke avontuur bij Denk in 2016, waar ze ruim een half jaar actief was, richtte Simons eind dat jaar haar eigen partij op, toen nog onder de naam Artikel 1. Het was destijds slechts tweeënhalve maand voor de verkiezingen. Simons is opmerkelijk eerlijk: de partij stelde tijdens die eerste campagne niet zoveel voor. Deze was niet veel meer dan een rekeningnummer en een kandidatenlijst.

BIJ1 haalde destijds 28.700 stemmen, minder dan de helft van de kiesdeler. Andere partijen die de Tweede Kamer niet haalden, zoals Voor Nederland (VNL) van Jan Roos en de Piratenpartij, waren succesvoller. Toch is er een groot verschil: VNL werd alweer snel opgeheven en de Piratenpartij leidt sindsdien een kwijnend bestaan. Dit is het voorland van nieuwe partijen die niet verkozen worden, maar niet van BIJ1: Simons kwam een jaar later terug en werd met ruim 6.500 stemmen in de Amsterdamse gemeenteraad gekozen. Nu probeert ze het landelijk opnieuw.

Een serieuze partij?

Aanvankelijk leek BIJ1 vooral een vehikel voor Simons om de politiek in te kunnen gaan. Ze is beeldbepalend en kreeg bij zowel de landelijke als de Amsterdamse campagne veruit de meeste BIJ1-stemmen. Toch relativeert ze haar rol: ‘Dit is niet de partij van Sylvana’, zegt ze, ‘BIJ1 is de partij van ons allemaal’. Ze vergelijkt BIJ1 met het maken van televisie: je kunt het niet in je eentje. BIJ1 is van de leden, aldus Simons, die zichzelf ‘vooralsnog de partijleider’ noemt en zich ‘formeel kandideert als lijsttrekker’. Niemand twijfelt eraan dat ze dat al is.

BIJ1 kreeg bij eerdere verkiezingen steun van bekende sympathisanten als Anja Meulenbelt, Simone van Saarloos, Anusha Nzume en Sunny Bergman. Inmiddels presenteert de partij zich echter als grassroots-organisatie. BIJ1 heeft naar eigen zeggen tweeduizend leden en is afdelingen aan het opzetten. In Amsterdam, Rotterdam en Utrecht zijn die er al. Er komen er steeds meer bij, vertelt bestuurslid Rebekka Timmer: zo begint men binnenkort ook in Almere, Eindhoven en Leeuwarden.

‘BIJ1 is de partij van ons allemaal’

Volgens Simons is BIJ1 geen partij die naar een stad gaat om te zeggen ‘Hier zijn we’. De partij komt ‘als we gevraagd worden’ en er mensen zijn die zelf een afdeling willen beginnen. Zo wil BIJ1 organisch groeien. Het doel van BIJ1 is niet om racisten en fascisten te overtuigen, zegt Simons ferm, maar om een plek te bieden voor mensen die beter weten. BIJ1 wil hen verenigen en de mogelijkheid bieden om samen te komen.

Een intersectionele visie

BIJ1 heeft opvallend veel oog voor de academische onderbouwing van haar ideeën. Gloria Wekker fungeert als belangrijke inspiratiebron, stond twee keer op de kandidatenlijst en staat ook deze kick-off weer op het podium. Ze vertelt dat ze bij de start van de partij werd gevraagd Simons bij te spijkeren in intersectioneel denken. Wekker wilde dat graag doen want ze was blij dat Simons weg was bij Denk, vertelt ze. Er viel echter weinig bij te spijkeren want Simons begrijpt zelf prima wat intersectionaliteit is, aldus Wekker. De term vat de ideologische basis van BIJ1 samen.

In Simons’ visie was er nog geen partij met een intersectionele visie en dus moest BIJ1 wel opgericht worden. Het denken over intersectionaliteit ontstond in de jaren tachtig in Amerika. In Nederland werd het ook wel bekend als ‘kruispuntdenken’. Het onderliggende idee is dat meerdere factoren tegelijk een rol spelen bij discriminatie en onderdrukking. Racisme, seksisme en homofobie worden in hun onderlinge verband bekeken en dus niet afzonderlijk van elkaar. Een zwarte vrouw kan discriminatie ervaren door een unieke combinatie van het feit dat zij zwart én vrouw is. Dit idee staat tegenover feministische stromingen die alleen kijken naar discriminatie op basis van geslacht.

Dit kruispuntdenken is een holistische benadering waarin problemen vanuit verschillende perspectieven worden geanalyseerd. We horen dit goed terug bij Simons. Volgens haar hebben problemen die normaliter los van elkaar worden gepresenteerd veel met elkaar te maken. BIJ1 begrijpt bijvoorbeeld dat feminisme te maken heeft met de economie, de afbraak van de zorg met de belastingen en het klimaat met antiracisme, aangezien niet-witte gemeenschappen het zwaarst door klimaatverandering worden geraakt. BIJ1 is er voor mensen die dit soort verbanden doorleven.

Wat wil BIJ1?

BIJ1 wil solidair zijn over de verschillen tussen mensen heen, zoals sociaaleconomische status, geslacht en seksuele voorkeur. Dat doet BIJ1 door niet over maar mét mensen te praten, stelt Simons. Ze wil dat Nederland een land is waar ruimte is voor iedereen en dus het idee uitbannen dat de één meer waard is dan de ander. We zijn in Nederland destructieve politiek gewoon gaan vinden, denkt ze: als ergens twintig koekjes liggen zijn er negentien voor bankiers, waarna die tegen arbeiders zeggen dat ze op moeten passen dat het laatste koekje niet door immigranten wordt ingepikt.

Willem Schinkel bekritiseert bestaande linkse ideeën over emancipatie waarin helemaal geen sprake is van gelijkwaardigheid: ‘Emancipatie in Nederland is een zelfgenoegzame zelffelicitatie van een door witheid en bezit bezeten burgerij. Nederlanders, is het idee, zijn al bevrijd, en ze zijn nu zo grootmoedig ook anderen te helpen bevrijden. Voor deze Nederlanders is er geen bevrijding meer mogelijk, die was er al, dus een politiek van emancipatie, dat kan alleen een politiek voor anderen zijn, voor marginalen, voor nog-niet-bevrijden, niet-geïntegreerden, migranten…’ Volgens Schinkel prikt de intersectionele benadering hier dwars doorheen.

‘Emancipatie in Nederland is een zelfgenoegzame zelffelicitatie van een door witheid en bezit bezeten burgerij’

De koers van Simons wordt hier gepresenteerd als ‘links-van-links’: BIJ1 is niet vies van het geven van systeemkritiek. Aanwezigen wijzen de suggestie van de hand dat GroenLinks en de SP alternatieven kunnen zijn. GroenLinks wordt door meerdere sympathisanten gezien als een marketing-partij rond Jesse Klaver, die weliswaar goede standpunten heeft maar niet echt tegen de publieke opinie in durft te gaan. Voor de SP geldt dit eveneens. Meerdere sympathisanten, zoals Rebekka Timmer en Anja Meulenbelt, komen van de SP, maar die partij zegt niets over racisme en mist een intersectionele visie. Daarmee is de SP even irrelevant als de rest.

Amsterdamse koers

De zaal klapt enthousiast dat het is gelukt om in Amsterdam een zetel binnen te halen. Daar gebeuren de dingen die straks een landelijk podium moeten krijgen. Duo-raadslid So Roustayar vertelt dat er informatiebordjes komen bij straatnamen van schurken zodat mensen begrijpen wat de achtergrond van deze personen is. Door BIJ1 worden daklozen niet meer beboet als ze buiten slapen. Ook worden ze begeleid richting zorg. Er wordt werk gemaakt om alleenstaande moeders uit de armoede te krijgen. Door BIJ1 staat bij alle beleidsstukken voortaan wat de invloed is op het klimaat. Ook vraagt BIJ1 aandacht voor een monument voor Kerwin Duinmeijer, op de plek waar hij in 1983 om racistische redenen werd vermoord.

We zien allerlei typisch linkse thema’s terug in de moties die BIJ1 van november 2019 tot en met januari 2020 alleen of samen met andere partijen indiende. BIJ1 tekent moties die vergroening tot doel hebben, zoals het vrijmaken van de haven van fossiele brandstoffen. BIJ1 wil een minimumloon van veertien euro, de voedselbank actiever ondersteunen, geen verkoop van sociale huurwoningen, een realistischer drugsbeleid en geen kraakpanden ontruimen voor leegstand.

Een behoorlijk aantal moties gaat over specifieke doelgroepen. Zo wil BIJ1 dat organisaties die zich inzetten voor vrouwen en meisjes er beter op worden gewezen dat ze subsidie kunnen krijgen. Ook wil BIJ1 dat deze organisaties gebruik kunnen maken van leegstaand vastgoed. BIJ1 wil meer aandacht voor alleenstaand moederschap en wil onderzoek of armoedevoorzieningen gehandicapten en chronisch zieken wel voldoende bereiken. BIJ1 wil de capaciteit van de daklozenopvang vergroten en een uitbreiding van de opvang voor ongedocumenteerden. Ook steunt BIJ1 het idee dat sekswerk als normaal werk moet worden gezien.

Een van de meest concrete gevolgen van de komst van BIJ1 is een Amsterdams onderzoek naar de rol van de hoofdstad in de slavernij. Critici stellen dat dit onderzoek meer het gevolg is van de inspanningen van Denk, maar BIJ1 heeft het wel van harte gesteund. Het onderzoek moet laten zien welke rol Amsterdam heeft gespeeld, zodat het duidelijk is waar Amsterdam excuses voor kan aanbieden. Gloria Wekker zegt dat Amsterdam dat allang kan weten, maar toch is het onderzoek nuttig want het kan een opmaat naar echte excuses zijn.

Electorale kansen

Of BIJ1 electoraal kansrijk is blijft afwachten, maar onderzoekers zijn sceptisch. Floris Vermeulen van de Universiteit van Amsterdam onderzocht het stemgedrag van kiezers met een migratieachtergrond bij de Amsterdamse lokale verkiezingen van 2018. Alleen de Surinaamse gemeenschap liep warm voor BIJ1: Simons kreeg 19 procent van deze stemmen. Nederlanders zonder migratie-achtergrond stemden nauwelijks BIJ1, net als de Turkse en Marokkaanse gemeenschap.

BIJ1 focust zich niet op een specifieke gemeenschap en heeft daarom moeite om goed campagne te voeren, denkt Vermeulen. Bij de Surinaamse gemeenschap is BIJ1 weliswaar populair, maar de opkomst onder deze kiezers is laag en ze zijn via bestaande netwerken relatief moeilijk te bereiken zoals dat bij de Turkse gemeenschap juist wel kan. Voor de landelijke verkiezingen is het relevant dat de Surinaamse gemeenschap buiten Amsterdam veel kleiner is dan in de hoofdstad: daar zijn dus relatief minder stemmen te halen.

Aziz el Kaddouri, opiniepeiler bij de EtnoBarometer, denkt dan ook dat het potentieel voor BIJ1 beperkt is tot hooguit één zetel. Bij een brede doelgroep roept Simons simpelweg te veel weerstand op. Een peiling in 2017 liet al zien dat ook onder biculturele Nederlanders de steun beperkt is. Simons moet het vooral hebben van de Surinaams-Antilliaanse doelgroep en het feit dat het racisme-thema de afgelopen jaren meer aandacht heeft gekregen, door bijvoorbeeld racistische spreekkoren bij voetbal en Zwarte Piet. De actualiteit vlak voor de verkiezingen zou Simons ook meer wind in de zeilen kunnen geven.

Intersectionaliteit in de praktijk

Al met al profileert BIJ1 zich als een linkse partij ‘links van de concurrentie’, die compromisloos voor alle minderheden opkomt. Alle minderheden samen vormen de meerderheid, houdt Simons haar publiek voor. Grote groepen in de samenleving hebben volgens haar baat bij de ideeën van BIJ1. De inhoudelijke lijn in Amsterdam correspondeert met die visie. Voor de aanhang is het onderscheid met GroenLinks en de SP duidelijk, aangezien die partijen minder compromisloos zijn en racisme niet of te weinig benoemen. Toch zal het lastig zijn deze kiezers naar BIJ1 te trekken.

De inhoudelijke vraag blijft wat deze aandacht voor minderheden ‘intersectioneel’ maakt. Simons noemt deze middag onderadvisering van allochtone kinderen in het onderwijs en racisme op school en op de arbeidsmarkt. Al deze thema’s doen pijn maar moeten toch geadresseerd worden, zegt ze. Dit zijn zeker thema’s die bij GroenLinks en SP weinig aandacht krijgen, maar de vraag blijft wat er precies ‘intersectioneel’ aan is.

BIJ1 doet zowel bij de kick-off als in Amsterdam voorstellen die de achterstelling van specifieke groepen betreffen en daarmee onderscheidt de partij zich van de concurrentie, maar per voorstel gaat het steeds om één specifieke minderheid en niet om een kruispunt. De analyse van problemen is intersectioneel, maar de praktische meerwaarde van dat kruispuntdenken moet zich nog bewijzen.