Op HPV Awareness Day, zaterdag 4 maart, kunnen jongeren van 18 tot 27 jaar zich gratis laten vaccineren tegen het hpv-virus. Onder andere bij moslims blijft de vaccinatiegraad tegen dit virus achter, meldt het RIVM. Hoe zit dat? Charifa Zemouri, deskundige op het gebied van infectieziekten, is bij de campagne betrokken.

De Kanttekening legt Zemouri enkele vragen voor over de bereidheid bij niet alleen moslims, maar ook Nederlanders met een Marokkaanse of Turkse achtergrond, om zich tegen hpv te laten vaccineren. Vooral voor vrouwen is dit virus gevaarlijk. Met een vaccinatie zijn ze beschermd tegen zes soorten kanker.

Wat weet het RIVM, dat een rijksvaccinatieprogramma heeft ter bestrijding van hpv, over de vaccinatiebereidheid bij diverse groepen? ‘We weten uit de afgelopen jaren dat meisjes met een islamitische of met een streng-christelijke achtergrond terughoudender zijn om zich tegen HPV te laten vaccineren’, laat een woordvoerder van het gezondheidsinstituut weten. ‘Dat zien we ook terug in de vaccinatiegraad.’

Daarom zijn deskundigen als Zemouri bij de campagne betrokken. ‘We willen dat ouders, jongeren en jongvolwassenen die nu voor de keuze staan voor een hpv-vaccinatie een afgewogen keuze maken op basis van goede informatie’, laat het RIVM weten. ‘Dat doen we door informatie op maat te ontwikkelen. Zo besteden we binnen ons onderwijsmateriaal specifiek aan dacht aan de hpv-vaccinatie in de context van de islam. Ook ontwikkelen we samen met de stichting Ocan voorlichtingsmateriaal voor jongvolwassenen en ouders met een Caribische, Zuid-Amerikaanse of Afrikaanse achtergrond. Ook van deze groepen weten we dat er weinig kennis is van hpv. We willen de informatie verbinden aan hun culturele waarden en normen. We hebben de flyer en uitnodigingsbrief ook in zes talen beschikbaar om de toegankelijkheid van de informatie te vergroten.’

Het RIVM zegt te hopen samenwerkingen zoals die met stichting Ocan, in de toekomst verder te kunnen uitbreiden. ‘Zodat we zo specifiek mogelijk kunnen aansluiten bij vragen of twijfels uit verschillende groepen in de samenleving.’

Charifa Zemouri werkt als onderzoeker en adviseur op het gebied van infectieziekten en volksgezondheid. Vorig jaar interviewde de Kanttekening haar over de bereidheid onder moslims en biculturele Nederlanders om zich tegen corona te laten vaccineren.

Waarom is hpv-vaccinatie belangrijk volgens u?

‘Het is bewezen dat dit vaccin besmetting met het humaan papillomavirus – hpv – en aanhoudende infectie voorkomt en daarmee dus ook risico op zes verschillende soorten kanker aan de geslachtsdelen – de baarmoederhals, vulva, anus en penis – en de mond en keel.

Hpv is een zeer veel voorkomende infectie en zeer besmettelijk. Ongeveer 80 procent van de mensen die ooit seksueel actief zijn loopt het virus op. De kans op besmetting is na één keer seksueel contact met iemand die positief is voor hpv al 60 procent. De gevaarlijke types hpv, types 16 en 18 waartegen nu wordt gevaccineerd, geven geen klachten of symptomen. Alleen vrouwen kunnen zich hierop laten testen middels een uitstrijkje. Je kan ook meerdere malen in je leven hpv oplopen en veilige seks alleen geeft niet genoeg bescherming tegen dit virus.

Hpv kan ook kanker veroorzaken, als het immuunsysteem het virus niet opruimt. Dit duurt ongeveer tien tot vijfentwintig jaar. Het meest voorkomende type kanker is dan bij vrouwen baarmoederhalskanker. Mannen kunnen van het virus kanker krijgen in de anus, mond of penis. Het vaccin voorkomt besmetting en de ontwikkeling van kanker, daarom is het belangrijk om het vaccin te nemen.’

U werkte mee aan de RIVM-campagne, met focus op de islamitische bevolkingsgroep. Waarom die focus?

‘In Nederland, maar ook in Engeland en Denemarken bijvoorbeeld, is de vaccinatiebereidheid en de hpv-vaccinatiegraad onder jongeren met een islamitische achtergrond het laagst. Als deze groep jongeren zich niet beschermt tegen hpv, dan is de kans op het ontwikkelen van kanker op latere leeftijd groter dan de autochtone Nederlandse populatie. We zien nu ook al dat bij landelijke screeningsprogramma tegen baarmoederhalskanker, dat dezelfde groep minder vaak meedoet waardoor kans op missen van een beginnende kanker vergroot. Zo krijg je gezondheidsverschillen in Nederland en dat wil je niet.

‘In orthodoxe christelijke en islamitische gemeenschappen heerst het beeld van ‘als ik ziek word is het de wil van God’’

Het is belangrijk om de beleefwereld en de factoren die vaccinatiebereidheid drijven goed te begrijpen voor succesvolle kennisoverdracht en dat personen goed geïnformeerde keuzes maken. Vaccinaties zijn niet haram, ook niet tegen een seksueel overdraagbaar virus als het vaccin je beschermt tegen ernstige ziekte. Dus religieus gezien houdt niemand vaccinaties tegen. De islam doceert over verschillende kuisheidsregels, maar we weten dat niet iedere moslim zich hieraan houdt. Daarom is het belangrijk om cultuursensitief over hpv-vaccinatie te informeren. Beleefwereld, referentiekaders, cultuur, geloof, sociale normen zijn allemaal factoren die vaccinatiebereidheid drijven en daarom in kaart moeten worden gebracht voor maatwerk campagnes.

Onder sommige islamitische jongeren bestaan misverstanden over hpv en spreken over seks is in veel islamitische gezinnen taboe. Hierdoor blijven misconcepties bestaan en is er een onterechte vorm van zelfgenoegzaamheid. Mensen denken: ik blijf maagd, ik heb maar seks met één persoon en kan daarom niet besmet raken. Zo legde ik tijdens een van mijn onderwijspilots aan het ROC in Amsterdam uit dat je het virus ook kunt oplopen als je als meisje maagd blijft tot je huwelijk, via je echtgenoot als die besmet is. De reactie was een kort moment van stilte.’

Vorig jaar was u over corona-vaccinaties stellig: ‘Marokkaans is geen factor qua vaccinatiebereidheid’. Geldt dat ook voor de hpv-vaccinatie?

‘Correct. Tijdens de pandemie werd gesteld dat Marokkanen zich niet vaccineren vanwege hun afkomst en cultuur. Dat is onterecht. Het hpv-vaccin is voor iedereen met een orthodoxe of conservatieve houding jegens seks een factor voor vaccinatiebereidheid. Er bestaan veel misconcepties over het vaccin zoals dat het seks promoot, dat jongeren zichzelf onterecht veilig wanen en dat moslims geen soa’s kunnen oplopen. Dit belemmert de vaccinatiebereidheid, ook bij niet-moslims.

Net zoals bij coronavaccinatie geldt voor hpv-vaccinatie het volgende: vertrouwen in overheid, in effectiviteit van het vaccin en voldoende kennis zijn belangrijke factoren. Persoonlijk ken ik veel Marokkaanse jongeren en gezinnen die zich wel hebben laten vaccineren tegen hpv, omdat zij voldoende kennis hebben over het vaccin en dit vonden passen als preventiemaatregel met respect voor hun geloof of culturele achtergrond.

En wist je dat het hpv-vaccin sinds de herfst van 2022 is opgenomen in Marokkaanse rijksvaccinatieprogramma? In Marokko en de Verenigde Arabische Emiraten, twee moslimlanden, worden jongeren nu ook al gevaccineerd tegen hpv.’

Heb je andere argumenten nodig dan voor de algemene Nederlandse bevolking om Marokkaanse of Turkse Nederlanders te overtuigen voor een hpv-vaccinatie?

‘Deels. Als het gaat om feiten over het virus en het vaccin is het voor iedereen hetzelfde. Aangezien hpv seksueel overdraagbaar is, krijg je een andere houding vanuit jongeren voor wie seks buiten het huwelijk taboe is of niet toegestaan. Ik merk bij onze gemeenschap dat er nog te weinig wordt gesproken over seksuele gezondheid en hoe je jezelf kan beschermen. Het hpv-vaccin is daar één van. De rol van de ouders is ook zeer belangrijk. Ouders moeten weten dat het vaccin er niet is om je kind ‘losbandig’ te maken. Denken dat je kind voor altijd kuis blijft is wensdenken en ook geen reden om je kind te onthouden van bescherming. In onze gemeenschap heerst ook de dubbele seksuele moraal, waarbij jongens weinig tot geen consequenties ervaren als zij seks hebben. Daardoor stijgt de kans op hpv-besmetting.

In de orthodoxe christelijke en islamitische gemeenschappen heerst bij velen het beeld van ‘als ik ziek word is het de wil van God’. Maar je bindt toch eerst je kameel vast en vertrouwt dan op Allah, zoals het islamitische gezegde luidt? Of op seculiere manier gezegd: je zet toch ook je fiets op slot om diefstal te voorkomen? Of zeg je hier ook als het de wil is van God wordt mijn fiets gestolen?’

Dus hier speelt ook een probleem dat verbonden is aan orthodoxe religie, christelijk en islamitisch?

‘Ja, verbonden aan de interpretatie en beleving van religie volgens mensen. De religie zelf, zoals ik eerder stelde, verbiedt vaccinaties niet. Vandaar dat ik in de nieuwe soa-richtlijn moslims en orthodoxe christenen en andere conservatieve groepen samen heb genomen als één groep omdat ze veel raakvlakken hebben als het gaat om seksueel overdraagbare aandoeningen en seksuele relaties. Net zoals orthodoxe christenen, zullen moslims op een dag seksueel actief worden omdat trouwen en kinderen krijgen in beide gemeenschappen wordt aangemoedigd. Je kan dan niet met 100 procent zekerheid vaststellen dat jij of je toekomstige partner nooit eerder seks hebben gehad en dus besmet zijn. En met seks bedoel ik dus niet alleen penetratie, want je kan hpv ook overdragen via tongzoenen en door elkaar aan te raken op intieme delen. Daarom is het belangrijk voor iedereen om zich te vaccineren tegen hpv voor het voorkomen van kanker.’