In debatcentrum Arminius in Rotterdam gaan bezoekers in gesprek over de verkiezingsuitslag. Waarom stemden zoveel kiezers op de PVV?

Cultureel centrum Arminius in Rotterdam heeft een week na de verkiezingen het debat In gesprek met PVV-kiezers georganiseerd. De gratis kaarten konden worden gereserveerd door PVV-stemmers en niet-PVV-stemmers. Voor de pers waren er neutrale kaarten verkrijgbaar. Opvallend was dat de kaarten voor de mensen die geen PVV hebben gestemd sneller waren uitverkocht dan voor de PVV-stemmers. Moderator Sanne Poot verklaarde dit met de opmerking dat de achterban van Arminius mogelijk meer uit niet PVV-stemmers bestaat.

In Rotterdam stemden 63.126 kiezers op de PVV, wat neerkomt op 21 procent. Sommige van die kiezers zijn aanwezig. Ze durven gelukkig ook hun mond open te doen. Bovendien vertellen de mensen die geen PVV stemden over mensen uit hun omgeving die dat wel deden. Wie denkt dat al die PVV-stemmers voor Wilders hebben gekozen omdat ze de buitenlanders het land uit willen hebben, die vergist zich. Een greep uit de collectie van redenen om PVV te stemmen zijn een proteststem tegen het tijdperk Rutte, het snakken naar oplossingen voor belangrijke thema’s als de wooncrisis, de energiecrisis, toenemende armoede, enzovoort. Allemaal problemen die de pan uit rijzen zonder dat het kabinet maatregelen nam. Daar spelen migratie en de toestroom van asielzoekers een rol bij, maar ze vormen lang niet altijd de enige reden om verkiezingsoverwinning van Geert Wilders.

Pauperlandje
Een jonge vrouw van Marokkaanse afkomst heeft als kind de opkomst van Pim Fortuyn meegemaakt. ‘Ik heb gehuild toen ik hem op het nieuws had gezien. Ik dacht dat ik terug moest naar Marokko. Hoe zou dat gaan als ik daar naar school moest? Het gevoel dat je, ondanks dat je hier geboren bent, niet zo goed bent als een Nederlandse klasgenoot.’ Op een bepaalde manier heeft ze dit gevoel duidelijk opnieuw.

Een andere dame merkt op dat Geert Wilders zijn eigen buitenlandse afkomst ontkent. ‘Hij heeft immers Indisch bloed en zijn vrouw komt uit het buitenland. Hoe gaat hij zijn rol op zich nemen?’

Wilders trok mensen naar de stembus die niet meer stemden

De wens van Wilders om uit de Europese Unie te stappen jaagt sommige aanwezigen angst aan, omdat ze bang zijn dat we dan een pauperlandje worden. Nederland is te klein voor zo’n beslissing. Mensen die niet PVV hebben gestemd zijn in twee groepen te verdelen: zij die zich ernstige zorgen maken en zij die denken ‘laat maar komen die orkaan’. Een aanwezige die op de SP heeft gestemd is toch blij met deze uitslag. ‘Ineens is de landelijke politiek een stuk interessanter. De ‘het-zal-wel-houding’ is weg. Bovendien trok Wilders mensen naar de stembus die niet meer stemden.’

Een vrouw in de zaal, die geen PVV stemde, wil graag iemand in het torentje die verbindt. Die rol vertrouwt ze Wilders niet toe. Later op de avond krijgt ze af en toe wat bijval. Bovendien zijn er meerdere mensen in de zaal die de mildere toon van Wilders niet vertrouwen. Opvallend is dat de fanclub van Frans Timmermans, (lijsttrekker GroenLinks-PvdA, red.) ook niet echt vertegenwoordigd is. Het vertrouwen in vooral de PvdA is behoorlijk afgenomen. Voor zover de mensen die het woord willen partijen noemen waarop ze hebben gestemd, komen Nieuw Sociaal Contract, de Partij voor de Dieren en de SP aan bod. Er is wel iemand in de zaal die GroenLinks-PvdA stemde, alleen merkt die persoon op dat dit met enige tegenzin was. Timmermans is niet populair bij linksgezinde aanwezigen. Niet alleen PVV-stemmers hebben strategisch gestemd.

Bang voor Fortuyn
Wat ook duidelijk wordt is PVV-stemmers beslist niet alleen boze blanke mannen zijn. Biculturele Nederlanders maken tegenwoordig net zo goed het vakje rood bij de PVV. Een man van Colombiaanse afkomst vertelt dat hij op Wilders heeft gestemd. ‘Ik had het gevoel dat Wilders mij vertegenwoordigt. De meeste politici zijn niet echt. Wilders wel.’

Columniste Ebru Umar, die ook op het Arminiusdebat aanwezig is, heeft vaker op Wilders gestemd, vertelt ze. Deze verkiezingen weer. Umar reageert meteen op de Marokkaanse vrouw, die vertelde bang te zijn voor Wilders zoals ze als kind bang was voor Fortuyn. ‘Ik vind het erg dat die dame als kind zo bang was. Deze verkiezingen hebben alles veranderd. Wilders werd pas milder ná de verkiezingen. Ook heeft hij al toegegeven dat een en ander niet uitvoerbaar is. Van huis uit stem ik VVD. Maar wat heeft twaalf jaar Rutte ons gebracht? Stikstofproblemen, een wooncrisis, een asielcrisis, de toeslagenaffaire en de problemen in Groningen. Ze weten niet echt te overtuigen dat ze iets voor elkaar hebben gekregen. En nu hebben we door het functioneren van de VVD een formatiecrisis.’

Daarnaast wil Umar benadrukken hoe onmenselijk Geert Wilders al jaren leeft. ‘Hij kan niet vrij over straat. Waarom is er zo weinig vertrouwen in de democratie?’ Later voegt ze er aan toe dat het tijd is voor nieuwe mensen, nieuwe gezichten. ‘Wilders is het langst zittende Tweede Kamerlid, maar hij is nog nooit bestuurder geweest. Waarom zoveel paniek over deze man?’

Nadat Ebru Umar aan het woord is geweest durven andere PVV-stemmers ook iets zeggen.

‘Waarom is er zo weinig vertrouwen in de democratie?’

Na afloop van het zeer beschaafd verlopen debat vertelt Umar dat ze moslims heeft gesproken die ook op de PVV hebben gestemd. ‘We doen alsof migranten imbecielen zijn die geholpen moeten worden. Dat is niet zo. Zo willen we niet behandeld worden. Onder twaalf jaar Rutte is het er niet beter op geworden. Er is veel kritiek op de kandidatenlijst van de PVV, maar laten we eerlijk zijn: Hugo de Jonge is minister, maar hij was een docent op een basisschool. De eigenaar van een poffertjeskraam op de PVV-lijst is een ondernemer.’

Volgens Umar bevat ieder coalitieakkoord wel iets waar ze het niet mee eens is. ‘Je krijgt nooit helemaal je zin.’

Underdog
Taal is een onderwerp dat meerdere keren aan bod komt. Verschillende aanwezigen stellen, onafhankelijk van elkaar, vast dat één van de oorzaken van het succes van Wilders zijn duidelijke taal is. Onder andere D66-leider Rob Jetten moet het ontgelden, vanwege ‘lastig taalgebruik’. Door hun soms ingewikkelde manier van spreken vergroten sommige politici de kloof tussen burger en politiek. ‘Jongeren zitten de hele dag op hun telefoon en krijgen veel met slogans te maken. Wilders past in dat plaatje.’

De PVV speelt de rol van de underdog. Het meeste recente voorbeeld is de opmerking van Frans Timmermans dat hij niet met de PVV wil regeren. ‘Frustrerend om te zien dat politici op deze manier worden weggezet’, vindt iemand uit de zaal. ‘Dan moedig je juist mensen aan om op de PVV te stemmen,’ Deze persoon staat niet alleen. Een andere aspect van de populariteit van Wilders is dat ‘links’ religieuze excessen niet zou willen benoemen. Maar niet iedereen in de zaal is het met deze stelling is.

Linkse issues
Onafhankelijk van elkaar vragen diverse mensen zich af hoe het zit met de politieke begrippen links en rechts. Bestaan die eigenlijk nog wel? De tendens in de zaal is dat ze aan het vervagen zijn, of al zijn vervaagd. De PVV is immers zowel links als rechts. Toch zijn er aanwezigen die niet begrijpen dat mensen rechts stemmen op het moment dat de armoede toeneemt en we kampen met een zorgcrisis, een wooncrisis, een stikstofcrisis, noem maar op. Dit zijn linkse issues .‘Ik maak me zorgen over dezelfde dingen als verschillende PVV-stemmers hebben aangegeven. Maar waarom grijpen zij naar rechts in de hoop om dergelijke zaken op te lossen?’, vraagt iemand uit de zaal zich af.

Voor veel kiezers was de keuze voor Wilders een proteststem. Er moet heel veel gebeuren, vinden ze. Ze willen weten of hij het wél kan oplossen. Overigens hebben relatief weinig mensen het verkiezingsprogramma van de PVV gelezen, of van welke partij dan ook. Verschillende zaalgasten die het programma van Wilders wél hebben gelezen herinneren iedereen er aan dat dit programma nog steeds oproept tot het sluiten van moskeeën en andere zaken die in strijd zijn met de rechtsstaat. Maar de achterban van Wilders wijst er juist op dat hij hier afstand van heeft gedaan en daarmee de andere politieke partijen carte blanche heeft gegeven.

Voor veel kiezers was de keuze voor Wilders een proteststem

Het is overduidelijk dat veel mensen hopen dat Wilders iets aan de woningcrisis doet. ‘De woningbouwverenigingen die goedkope woningen lieten bouwen zijn aan banden gelegd. In plaats van 100.000 betaalbare woningen zijn er 20.000 gebouwd. Ze krijgen de kans niet. Vrijwel alles wat er gebouwd wordt moet duur en luxueus zijn, want 2.500 euro huur per maand is geen uitzondering meer. De bouw van ontelbare woningen wordt uitgesteld vanwege het stikstofbeleid. Dat wordt geregeld in de EU, waar Wilders uit wil stappen.’

Opvallend is dat er tijdens het Arminiusdebat niet één discriminatoire opmerking gemaakt wordt. ‘Door dit debat ben ik PVV-stemmers iets beter gaan begrijpen,’ zegt een zaalgast oprecht. Hij blijkt niet de enige te zijn.

Een uitspraak van Brahim Bourzik, journalist en hoofdredacteur van de Moslimkrant, vormt een prachtige afsluiter. ‘Het leven brengt zichzelf altijd in evenwicht. Met of zonder Wilders.