Bij ongedocumenteerde migranten is de verblijfsvergunning verlopen, is er geen paspoort of is de asielaanvraag geweigerd. Ze kunnen om verschillende redenen niet terug naar hun land van herkomst en blijven hier plakken, maar maken geen aanspraak op sociale voorzieningen. Organisaties als stichting Between Borders Amsterdam proberen om toch wat voor deze groep te betekenen. 

Maria del Mar de Vries (foto), bestuurslid bij Between Borders Amsterdam, trekt zich het lot van ongedocumenteerde migranten zeer aan. ‘Onze activiteiten vormen geen totaaloplossing, maar wel een bijdrage. We vertellen op allerlei manieren hun verhaal of laten ongedocumenteerde migranten zelf hun verhaal doen, voor zover ze dat zelf willen’, zegt zij.

Ongedocumenteerden leiden een onzeker bestaan. Ze zijn dakloos of hebben geen vaste woon- of verblijfplaats. Een plek in een kraakpand betekent dat het onderkomen elk moment ontruimd kan worden.

‘Ik ken mensen die al twintig jaar in Nederland wonen en afkomstig zijn uit oorlogsgebieden. Soms is hun asielverzoek meerdere malen afgewezen. Ze spreken perfect Nederlands en zijn goed ingeburgerd, maar wonen in een kraakpand.’

Voor deze ongedocumenteerde migranten organiseert Between Borders Amsterdam evenementen waar kunst, muziek en koken centraal staan.  ‘Ik weet niet of we het verschil maken, maar we proberen het onze doelgroep iets minder moeilijk te maken’, aldus De Vries.

‘Ze spreken perfect Nederlands en zijn goed ingeburgerd, maar wonen in een kraakpand’

Op de website van Between Borders staan foto’s die door migranten zijn gemaakt en worden verkocht. De opbrengst is voor de volle 100 procent voor de gelegenheidsfotografen. Het zijn niet altijd beelden waar je vrolijk van wordt, maar het zijn foto’s die hun belevingswereld weergeven. Voor de één betekent dit een foto onderweg naar de opvang, voor een ander het verblijf in een kraakpand.

Daarnaast organiseert Between Borders Amsterdam kookbijeenkomsten. Hiervoor koken ongedocumenteerde migranten eten voor gasten die een lekkere maaltijd komen nuttigen. Het bedrag dat daarvoor wordt opgehaald is voor de migranten.

Als gevolg van de coronapandemie werd het helaas onmogelijk om met deze bijeenkomsten door te gaan. Gelukkig is er een creatieve oplossing voor gevonden en bezorgt de stichting nu ook lekkernijen op bestelling, zoals Soedanese truffels gemaakt door ongedocumenteerden.

‘Onze achterban bestaat grotendeels uit moslims’, vertelt De Vries. Voor hen had zij tijdens de ramadan, die dit jaar in april zal plaatsvinden, graag een een iftar willen organiseren, die in het Nelson Mandelapark in de Bijlmer zou moeten plaatsvinden. Maar corona gooide roet in het eten. Daarom heeft de stichting plannen om tijdens de ramadan ook maaltijden aan vluchtelingen en andere kwetsbare groepen te bezorgen. ‘Uiteindelijk is de ramadan een tijd van verbroedering’, zegt De Vries.

Strenge IND                     

Er zijn mensen die vinden dat het onzin is om activiteiten voor deze doelgroep te organiseren, aldus De Vries. ‘Ze’ moeten ‘gewoon’ uitgezet worden, hoort zij hen dan zeggen. De Vries kent deze discussies maar al te goed en heeft haar weerwoord klaar.

‘Er zijn heel veel plekken op de wereld die gevaarlijk zijn en waar het onveilig is voor veel mensen. Helaas neemt de IND niet alle problemen serieus. Neem Soedan. Iemand die daar naartoe terug wordt gestuurd, kan verminkt, gemarteld en vermoord worden. Ik ken een man uit Soedan wiens neef naar dit land terug moest. Hij is gemarteld en zijn vader is vermoord door gewapende militanten.’

Volgens De Vries is de procedure voor vluchtelingen om in Nederland asiel aan te vragen, ontworpen om mensen af te stoten. ‘De IND is heel erg streng. Twee collega’s bij Between Borders hebben het hele proces verschillende keren doorlopen. In hun cultuur is het netjes om iemand niet in de ogen aan te kijken, terwijl dit in onze cultuur overkomt als ‘niet deugen’. Kleine dingen zoals oogcontact kunnen je lot bepalen.’

Veel buitenstaanders denken dat vluchtelingen via vliegvelden ons land bereiken, gaat De Vries verder. In de meeste gevallen bereiken ze Nederland juist per schip. De reis is vaak heel gevaarlijk, vooral voor alleenreizende vrouwen.

‘Na aankomst worden de vluchtelingen gearresteerd. Vervolgens worden de ongedocumenteerde mensen bij de Vreemdelingenpolitie in de cel gezet en onder druk gezet om terug te gaan. Overigens mag dit niet als een vluchteling in levensgevaar is. De angst om te worden uitgezet gaat nooit weg.’

‘Niemand in de politiek lijkt zich om deze groep te bekommeren, zeker niet in Europees verband’

Dat blijkt uit de ervaringen van een van de bestuursleden van Between Borders Amsterdam. Adam doet zijn verhaal vaak tijdens de bijeenkomsten die de stichting organiseert. Zelf heeft hij, na heel lang proberen, een verblijfsvergunning gekregen. Maar hij kent het leven op straat dat veel ongedocumenteerde migranten leiden. Er zijn ook vluchtelingen die zichzelf uit pure wanhoop van het leven hebben beroofd.

De Vries: ‘Gelukkig is er wel een verbond dat We Are Here heet. Ongedocumenteerde migranten hebben zich verenigd om op te komen voor het recht op een dak boven hun hoofd.’

Verder bestaat de doelgroep van Between Borders Amsterdam uit economische migranten. Zij willen niet zozeer weg uit hun land, maar ze voelen zich ertoe gedwongen omdat ze daar niet of nauwelijks rondkomen, vertelt De Vries. Mensen die uit onder meer Brazilië zijn gevlucht leven in Amsterdam op straat.

‘Senegal is een ander voorbeeld. Daar wonen vooral vissers die amper meer kunnen werken, omdat op grond van internationale afspraken Europese bedrijven de zee leeg mogen vissen. Toch luidt de logica van de IND dat ze dan ‘niet hier naartoe moeten komen’. De realiteit is dat groepen Afrikaanse ongedocumenteerde vluchtelingen in Amsterdam op straat leven. Gelukkig steunen ze elkaar waar mogelijk.’

Om ongedocumenteerden te helpen is Between Borders een jaar geleden opgericht, maar het werk wordt al veel langer gedaan. ‘Door toeval ben ik hierbij betrokken geraakt’, zegt De Vries. ‘Ik had misschien ook de politiek in kunnen gaan, maar ik heb voor deze weg gekozen. Niemand in de politiek lijkt zich om deze groep te bekommeren, zeker niet in Europees verband. Dat is een slechte zaak. Er komen wel eens politici kijken, die beloven iets te doen. Maar na de verkiezingen zijn ze hun beloftes ‘opeens’ weer vergeten. Ik geloof meer in de kracht die uitgaat van vrijwilligers. Die is veel sterker.’