Ekrem Imamoglu, Istanbuls populaire burgemeester en Erdogans rivaal, is gearresteerd voor corruptie. Duizenden mensen in Istanbul en andere steden zijn de straat opgegaan om hiertegen te protesteren. De poging om Imamoglu uit zijn ambt en de politiek te weren, luidt een cruciale fase in voor Turkije, dat al tien jaar in crisis is. Wat betekent dit voor Erdogan en de oppositie? Turkije-watcher Yavuz Baydar legt het uit in acht vragen en antwoorden.

Hoe is de zaak-Imamoglu ontstaan?

Het was al langer duidelijk dat de Turkse autoriteiten bezig waren met een onderzoek naar Imamoglu. Bronnen binnen de linkse oppositiepartij CHP vreesden dat hij een direct doelwit zou worden. Naar verluidt hadden de autoriteiten meerdere ‘klokkenluiders’ binnen de CHP verzameld, die informatie zouden hebben verstrekt over vermeende fraude binnen de gemeente Istanbul en gelieerde bedrijven.

Onlangs viel de Turkse FIOD (MASAK) kantoren van de gemeente Istanbul binnen en nam computers in beslag. De universiteit van Istanbul annuleerde bovendien Imamoglu’s diploma, vanwege vermeende fraude. Aangezien een universitair diploma een vereiste is om in Turkije als presidentskandidaat mee te doen wordt het voor Imamoglu moeilijker om zich te kandideren. Ten slotte vond op 19 maart een grote inval van de politie plaats, waarbij Imamoglu samen met meer dan honderd anderen werd gearresteerd.

Zijn de beschuldigingen tegen Imamoglu terecht?

Er zijn twee lopende zaken tegen hem. De eerste betreft een grootschalig corruptieonderzoek, waarbij de burgemeester wordt beschuldigd van het aannemen van steekpenningen en het knoeien met aanbestedingen. De aanklachten bevatten veel details, maar het is onduidelijk hoe sterk het bewijs is.

De tweede zaak is politiek beladen: de autoriteiten beschuldigen Imamoglu van banden met terroristische organisaties, zoals de KCK, een aftakking van de Koerdische PKK. Volgens justitie zou de burgemeester sympathisanten van deze groepen in dienst hebben genomen bij de gemeente. Dit soort beschuldigingen wordt in Turkije vaker gebruikt om politieke tegenstanders uit te schakelen.

Waarom ziet Erdogan Imamoglu als een bedreiging?

Erdogan streeft naar een systeem waarin hij, net als de leiders van Azerbeidzjan, Wit-Rusland en Rusland, voor altijd aan de macht kan blijven.

Het is een bekend patroon in de Turkse politiek: Erdogan heeft in het verleden populaire tegenstanders politiek uitgeschakeld door ze te laten arresteren. In 2016 gebeurde dit met Selahattin Demirtaş. De charismatische leider van de pro-Koerdische HDP zit nu al meer dan acht jaar vast.

Had Imamoglu een kans gehad om Erdogan te verslaan?

Peilingen toonden aan dat Imamoglu en de nationalistische burgemeester van Ankara, Mansur Yavaş, serieuze concurrenten zijn voor Erdogan bij de volgende verkiezingen. Maar de vraag blijft of het autocratische systeem überhaupt zal toestaan dat Erdogan verliest.

Wat kan Imamoglu nu doen?

Hij zal waarschijnlijk in beroep gaan tegen de beslissing van de universiteit waarin zijn diploma ongeldig is verklaard. Maar de aanklachten over corruptie en terrorisme kunnen zich jarenlang voortslepen. In de huidige politieke context is de kans groot dat hij in voorarrest blijft en uiteindelijk zijn passieve kiesrecht verliest. Waarschijnlijk wordt een regeringsfunctionaris, een zogenoemd curator (kayyum), als waarnemend burgemeester van Istanboel aangesteld, een tactiek die eerder is gebruikt tegen Koerdische burgemeesters.

Sommigen geloven dat deze aanval hem als politicus juist sterker maakt, anderen vrezen dat zijn carrière hiermee feitelijk is beëindigd.

Wie zou de oppositie nu kunnen leiden?

Erdogan lijkt het liefst tegen een zwakkere en voorspelbare kandidaat te willen strijden. Een mogelijke vervanger voor Imamoglu is burgemeester van Ankara, Mansur Yavaş, die ik net al noemde. Hij is een politicus met een bureaucratisch profiel en heeft een verleden bij de ultranationalistische MHP. Zijn retoriek over Imamoglu was dan ook opvallend ‘voorzichtig’ en ‘afstandelijk’ in de nasleep van diens arrestatie. Hij heeft ongetwijfeld ambities om Erdogan uit te dagen. Maar telkens wanneer de verkiezingen naderen, zal dezelfde vraag opduiken: zal Erdogan vreedzaam afstand doen van de macht, zelfs als hij de verkiezingen verliest? Autocraten klampen zich vast aan hun macht, en Erdogan is daar geen uitzondering op. Bovendien is hij een zeer bedreven speler in dit politieke schaakspel.

Hoe groot is de schade voor Erdogan?

Er is onder zijn critici veel wensdenken over het idee dat Erdogan zichzelf zou beschadigen, en er wordt gespeculeerd dat hij verlamd is door angst. Dit soort analyses kunnen echter misleidend zijn. Erdogan volgt in veel opzichten het ‘handboek van de autocraten’. Net als Maduro in Venezuela, Loekasjenko in Wit-Rusland en Poetin in Rusland, heeft hij vrijwel volledige controle over het staatsapparaat, de rechterlijke macht en de media.

Hoewel de arrestatie van Imamoglu leidde tot een daling van de Turkse lira en een verdere stijging van de inflatie lijkt de president bereid om harde maatregelen te nemen als er sociale onrust uitbreekt. Zoals het instellen van een noodtoestand. Zijn populariteit was vorig jaar gedaald, maar hij heeft dat verlies grotendeels hersteld, mede dankzij zijn militaire en diplomatieke manoeuvres rondom Syrië.

Objectief gezien heeft Erdogan zich bewezen als een meesterlijke politieke strateeg, die tijdelijke allianties met zowel vrienden als vijanden aangaat, vaak gebruikmakend van hun naïviteit of fouten. Recentelijk heeft hij met succes een wig gedreven tussen de twee belangrijkste oppositieblokken: de seculiere CHP en de pro-Koerdische DEM-partij. Hij deed dit door de laatste een ‘wortel’ voor te houden, zoals het versoepelen van de detentieomstandigheden van de gevangen PKK-leider Öcalan. Tegelijkertijd intensiveerde hij zijn strategie om de CHP te verzwakken en verdeeldheid binnen de partij te zaaien.

Koerden dromen nu van ‘vrede’, een dubbelzinnig begrip onder de huidige omstandigheden, terwijl seculiere Turken steeds meer in het defensief worden gedwongen.

Beide oppositiepartijen staan onder druk, en als Erdogan succesvol is in zijn tactiek, zou hij Turkije kunnen veranderen in een soort ‘Azerbeidzjan’, met een formeel legitieme maar in de praktijk machteloze oppositie. Zijn strategie van ‘regeren door chaos’ lijkt tot nu toe goed te werken. Turkije bevindt zich in een vreemde staat van politieke schizofrenie.

Wat betekent dit voor de EU en NAVO?

Turkije is een NAVO-bondgenoot die autocratisch wordt geregeerd. De feiten spreken een duidelijke taal: de scheiding der machten is verdwenen en de rechtsstaat is al lang ingestort in Turkije. Sinds de invoering van het presidentiële systeem in 2017 — wat in de praktijk een overgang naar een autocratisch bewind betekende — is Turkije verder dan ooit verwijderd van EU-lidmaatschap. De media zijn verwoest.

Met duizenden politieke gevangenen verschilt Turkije niet veel van Azerbeidzjan. De arrestatie van Imamoglu is een belangrijke stap richting een volledig autoritair regime.

Erdogans koers is duidelijk: alle signalen wijzen op een nauwere samenwerking met Trump, terwijl hij de EU onder druk zet om de onderhandelingen over EU-lidmaatschap voort te zetten, maar zonder zich te laten beïnvloeden door Europese bemoeienis met de Turkse binnenlandse politiek.

De EU blijft formeel onderhandelen over Turkse toetreding, maar dat proces is al jaren een farce. Jarenlang heeft de EU geprobeerd Erdogan te appeasen, maar dit beleid heeft gefaald. De enige realistische optie is om de samenwerking met Turkije puur te baseren op economische uitwisseling en zich te wapenen tegen verdere autocratische ontsporingen. De komende tijd zal uitwijzen of Europese leiders bereid zijn om de realiteit onder ogen te zien.