Theoloog Katja Tolstaja is initiatiefnemer van ‘Thuisgevers’, een huisvestingsproject voor statushouders. Daarnaast is ze hoogleraar en Theoloog des Vaderlands. ‘Iedereen kent de beelden uit Ter Apel. Dit raakt ons allemaal. We hebben de opgave om te zien naar onze medemensen.’ 

Tolstaja werkt aan de Vrije Universiteit als hoogleraar Post-traumatische Samenlevingen. Sinds eind vorig jaar is ze bovendien Theoloog des Vaderlands, een eretitel die elk jaar een andere opvallende theoloog ten deel valt. Tolstaja kreeg de titel in een tijd waarin haar geboorteland Rusland vanwege de invasie in Oekraïne vooral negatief in het nieuws is. De jury die haar de titel Theoloog des Vaderlands toekende, prees haar onder andere voor haar inzet voor Oekraïense vluchtelingen.

Dertig jaar geleden verliet Tolstaja haar geboorteland om zich in Nederland te vestigen. Tegenwoordig runt ze onder andere het project Thuisgevers, dat statushouders – asielzoekers met een verblijfsvergunning – versneld wil huisvesten via maatschappelijke initiatieven. ‘Door de woningcrisis blijven statushouders nu vaak onnodig lang in de reguliere asielopvang, terwijl zij recht hebben op een woning’, vertelt Tolstaja. ‘Dit betekent dat zij niet kunnen starten met hun inburgering en hun leven in Nederland. Daarnaast houden statushouders plekken bezet in het azc die bedoeld zijn voor nieuw binnengekomen mensen. Hierdoor moet de overheid asielzoekers opvangen in tijdelijke crisisnoodopvanglocaties zoals sporthallen. Of erger, in de buitenlucht in Ter Apel. Wij willen die onwenselijke situatie voorkomen.’

Hoe is het project Thuisgevers ontstaan? En welke rol speelde u daarbij?

‘In de gemeente Kampen zijn vorig jaar goede ervaringen opgedaan in de samenwerking tussen kerken en de lokale overheid bij de opvang van Oekraïense vluchtelingen. Daar heb ik zelf ook aan meegewerkt en nog steeds vang ik een aantal vluchtelingen op. De ervaringen van de gemeente met de kerken was zo goed dat de Protestantse Kerk in Nederland en de gemeente Kampen deze ervaring als voorbeeld hebben gebruikt om de Thuisgevers te starten.’

Gaat het de Thuisgevers alleen om een woning, of ook om andere hulp?

‘We voorzien via maatschappelijke initiatieven in tijdelijke woonruimtes met eigen voorzieningen, zoals eigen kookgelegenheid. Bijvoorbeeld in een leegstaande pastorie, buurthuis, bedrijfskantine of schoolgebouw. Daarnaast koppelen we buddy’s aan statushouders om hen wegwijs te maken in hun nieuwe gemeente. Dit kan een vrijwilliger zijn van een kerk of van een andere organisatie. Er wordt als het ware een sociaal vangnet gecreëerd, waarop de statushouders ook terug kunnen vallen wanneer zij op een later moment doorstromen naar een reguliere woning.’

Blijft het project beperkt tot Kampen, of is het de bedoeling dat het ook in andere plaatsen wordt uitgerold?

‘De Thuisgevers is een landelijk project. Naast Kampen zijn er inmiddels initiatieven gerealiseerd in Rotterdam, Tholen, Dalfsen, Molenlanden, Oisterwijk, Dronten, Haarlemmermeer, Staphorst en Stichtse Vecht. Verder lopen er zoals gezegd nog ruim honderd verkenningen in zo’n zeventig andere gemeenten. We staan maatschappelijke initiatieven en gemeenten kosteloos bij met raad en daad. Er zijn pioniers en kwartiermakers in het land actief om initiatieven aan te jagen en te ondersteunen. We hebben voorbeeldmaterialen en stappenplannen beschikbaar.’

Hoeveel statushouders helpen jullie op dit moment? 

‘Als alle verkenningen die we op dit moment uitvoeren tot een concrete woonplek leiden, kunnen we honderden statushouders huisvesten. Op dit moment zijn er al meer dan honderd statushouders via ons initiatief gehuisvest.’

En wie worden er geholpen? Gaat het vooral om witte christelijke Oekraïners, of worden ook moslims uit bijvoorbeeld Syrië en Somalië geholpen?

‘Het gaat om statushouders, niet om Oekraïners. Statushouders zijn erkende vluchtelingen die de asielprocedure met goed gevolg hebben doorlopen. Zij mogen dus in Nederland blijven en hebben daarmee net zoveel recht op een woning – en op werk – als u en ik. Ze komen uit veel verschillende landen, zoals Syrië, Irak, Afghanistan, Eritrea en Somalië. Ze zijn door het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers al aan de betreffende gemeente gekoppeld voor een woning.’

Wat is uw persoonlijke motivatie om mee te doen aan dit project? Wat drijft u? 

‘De Thuisgevers hebben gevraagd of ik vanuit mijn positie als Theoloog des Vaderlands als ambassadeur mijn naam aan hen wil verbinden. Dit doe ik graag, omdat ik dit initiatief als oplossing zie voor de vastgelopen asielopvang. De kleinschaligheid en menselijkheid spreken mij zeer aan. Ik laat daarom geen kans onbenut om de Thuisgevers daar waar ik kan onder de aandacht te brengen.’

Het is een initiatief van de Protestantse Kerk in Nederland, maar ook de overheid springt bij, vertelde. Hoe zit dit precies?

‘Het initiatief is apolitiek en areligieus. Iedereen die tijdelijke woonruimte tot zijn beschikking heeft, kan een Thuisgeef-initiatief starten. Dit kan een kerk zijn, maar ook een bedrijf, een buurtvereniging of een school die een gebouw heeft dat onnodig leeg staat. Onderzocht wordt dan of de (woon)ruimte geschikt is – of geschikt gemaakt kan worden – voor de tijdelijke huisvesting van statushouders. Mocht dit zo zijn en de lokale overheid wil gebruik maken van dit aanbod, dan sluiten het maatschappelijk initiatief en de plaatselijke gemeente een overeenkomst. De gemeente vraagt vervolgens de financiering aan via de Hotel- en Accommodatieregeling. Dit is een bestaande rijksregeling die primair is bedoeld voor het huisvesten van statushouders in hotels en vakantieaccommodaties, maar mag onder de vlag van de Thuisgevers ook voor andere typen gebouwen worden ingezet.

De gemeente bekijkt samen met COA welke statushouders in aanmerking komen voor deze tijdelijke huisvesting. Het maatschappelijk initiatief zorgt voor de inrichting van de tijdelijke woonruimte en sociale begeleiding van de statushouders. Het ministerie van Justitie en Veiligheid heeft de gemeente Kampen een financiële bijdrage gegeven om dit project te kunnen uitvoeren.’

Zijn het nog steeds vooral protestantse kerken die dit initiatief starten? Of vindt er al een verbreding plaats?

‘Zoals ik al zei, iedereen kan een Thuisgeefinitiatief starten en dat zien we ook gebeuren. Circa 70 procent van de initiatieven komt nu nog uit kerkelijke hoek. Daarvan is ongeveer driekwart protestants, een kwart komt van andere kerken en religies. De overige 30 procent zijn initiatieven uit andere niet-religieuze hoek.’

De overheid is blij met wat de Thuisgevers doen. Maar is het huisvesten van statushouders niet vooral een overheidstaak?

‘Iedereen kent de beelden uit Ter Apel. Dit raakt ons allemaal. Zelf ben ik van mening dat wij als mens moeten omzien naar onze medemensen. Gelukkig denken veel mensen daar hetzelfde over. Ik vind het mooi om te zien dat de samenleving en de lokale overheid de handen ineenslaan.

Bovendien is het wel de gemeente die een handtekening zet onder de overeenkomst met het Thuisgeef-initiatief. Het ‘enige’ dat de Thuisgevers doen, is helpen zoeken naar leegstaande gebouwen die als tijdelijke woonruimte kunnen fungeren, zodat we de huisvesting van statushouders kunnen versnellen en zij aan hun nieuwe leven in Nederland kunnen beginnen.’