Westerlingen gaan naar Nepal voor meditatie en mindfullness. Wat maken zij zoal mee? Onze verslaggever Sara-May Leeflang doet verslag vanuit Nepal. ‘Ik hoorde van veel reizigers en vrienden dat vipassana een heel bijzondere ervaring is, daarom wilde ik het proberen.’

De geboorteplaats van Siddhartha Gautama Boeddha is Lumbini, een dorp in Nepal vlakbij de Indiase grens. Voor degenen die dat nog niet weten, is er een t-shirt met de tekst ‘Boeddha is geboren in Nepal’, die ook op muren in Lumbini staat. De meerderheid van de Nepalese bevolking is hindoeïstisch, circa tien procent is boeddhistisch. De twee stromingen delen veel met elkaar, soms zelfs tempels, zoals de belangrijke tempel in Muktinath, een pelgrimsplaats voor zowel hindoes als boeddhisten.

De boeddhistische traditie is groot in Nepal. Het land ligt tussen Tibet en India en was door de eeuwen heen een belangrijke ontmoetingsplaats voor boeddhistische leraren. Nepal is onder meer daarom een geliefde bestemming voor westerlingen die zich aangetrokken voelen tot het boeddhisme. Er is veel historische boeddhistische nalatenschap te vinden, zoals tempels en inscripties. Deze nalatenschap leeft ook voort in het onderricht aan onder meer westerlingen door monniken. Mensen kunnen zich verdiepen in het boeddhisme door middel van een retraite- of meditatiecursus.

Retraite is afzondering voor spiritueel zelfonderzoek en geestelijke oefening. Een geschikte omgeving voor retraite kan bijvoorbeeld een klooster zijn of een speciaal daarvoor opgericht retraitecentrum. Retraitecentra bieden vaak de gelegenheid om intensief te mediteren in een groep.

In het Kopan-klooster nabij de hoofdstad Katmandoe komen mensen vanuit heel de wereld om een paar dagen samen te leven en les te krijgen van de boeddhistische monniken. De Duitse reiziger Eline (32) is er een paar dagen gebleven. ‘Je kan er overnachten als er geen vipassanameditatiecursussen worden gedaan. Ik vond het een heerlijke plaats voor contemplatie. De monniken voeren hun rituelen uit, ze geven de jonge monniken les en discussiëren met elkaar. Het is bijzonder om bij hun dagelijks leven aanwezig zijn. Je kan bijvoorbeeld meezingen met de mantra’s.’ Vipassana is één van de twee meditatietechnieken die Boeddha onderwees. Eline beschouwt zichzelf niet als boeddhist maar als ‘boeddhistisch geïnteresseerde’. ‘Het boeddhisme is een mooie filosofie. Het zegt eigenlijk in een notendop ‘een betere wereld begint bij jezelf’. Het stelt zelfontwikkeling centraal. Het laat zien waar het menselijk ego tot in staat is. Reactiviteit wordt omgezet in observatie. Alle gevoelens mogen er zijn, maar bewust zijn van deze gevoelens is een must.’

De Franse Camille (30) noemt zichzelf wel boeddhist. ‘Ik heb de boeddhistische eed afgelegd. Het menselijk leven is lijden en het boeddhisme geeft je de manieren om jezelf van dat lijden te verlossen. Iedereen doet het op zijn of haar eigen manier. Iedereen heeft een innerlijk kompas waar hij of zij naar moet luisteren. Als ik me niet goed voel weet ik dat ik terug moet naar mijn kern door middel van meditatie of het lezen van een boek over dharma.’ Dharma zijn de normen en regels van het persoonlijke en sociale gedrag volgens het hindoeïsme, boeddhisme jaïnisme en sikhisme.

Boeddhisme herbergt een veelvoud aan verschillende stromingen. De dominante stromingen in Nepal zijn Theravada, Mahayana en Vajrayana. Nepal kan worden verdeeld in drie gebieden. Het besneeuwde Himalaya-gebergte, het heuvelachtige middengebied en de vlakke vruchtbare grond dichtbij de grens van India. De boeddhistische traditie leeft voornamelijk nog in dorpen bij de stammen Sherpas, Magars, Thakalis, Lhomi, Dolpa en Nyimba, in de bergen, dichtbij de Tibetaanse grens. Deze traditie heeft veel overeenkomsten met het Tibetaans boeddhisme. Maar ook stammen zoals de Gurungs, Tamangs, Newars, Thami, Chepang in de centrale heuvelgebieden zijn boeddhistisch. Het boeddhisme van deze stammen kent echter een sterke hindoeïstische invloed.

Kagbeni ligt vlakbij de afgelegen regio Upper Mustang, ten noorden van de Himalaya, waar veel Tibetanen heen zijn gevlucht na de Chinese invasie in 1959. Volgens Tenzin (44), eigenaar van een hostel in het gebied, is de meerderheid van het stadje boeddhistisch. Zijn moeder gaat elke ochtend naar de tempel. ‘Zij gaat om te bidden en ze voert rituelen uit, maar mediteren doet ze niet. Ik mediteer ook niet en ken niet veel mensen in mijn dorp, behalve de monniken, die het wel doen.’ Volgens Tenzin is meditatie maar een klein onderdeel van de stroming. ‘Ik ben geboren als boeddhist en ik zal sterven als boeddhist.’

‘Zo denken veel boeddhisten’, zegt Camille. ‘Veel mensen zijn boeddhist door de overtuiging van hun familie, ze kiezen er niet bewust voor. Ik kan me dan ook moeilijk voorstellen dat de mensen die er niet bewust voor kiezen écht boeddhist zijn. Ikzelf heb bewust voor het boeddhisme gekozen, ik ga er helemaal voor.

Meditatie is onderdeel van het boeddhisme dat veel westerlingen aantrekt. Duizenden toeristen reizen per jaar af naar Nepal om zich terug te trekken in één van de vele meditatie- en yogaretraites. Sarah (28) uit Israël is zo’n toerist. Vooral vipassana heeft de afgelopen jaren enorm aan populariteit gewonnen. Sarah heeft tien dagen deze meditatietechniek uitgevoerd in het meditatiecentrum Panditarama in Lumbini. ‘Ik hoorde van veel reizigers en vrienden dat vipassana een heel bijzondere ervaring is, daarom wilde ik het proberen. Tien dagen lang deed ik niets anders dan mediteren. Ik volgde een vrijere vorm van vipassana, waarin je veel alleen op je kamer mediteert. Loop- en ligmeditatie worden afgewisseld. Elke avond had ik een individuele evaluatie met de Duitse monnik die de leiding had. Dat was heel fijn. Ik kon allerlei vragen stellen en mijn vragen aan hem voorleggen.’

In het meditatiecentrum in Lumbini is het in de wintermaanden druk. De Duitse monnik en leraar Ven Vivekananda (57), die het centrum al sinds 1998 runt, legt uit: ‘We zijn van oktober tot en met maart helemaal volgeboekt. Er is een wachtlijst, we accepteren geen nieuwe aanmeldingen. Elke dag spreek ik deelnemers. Het werk is veeleisend.’ De meeste mensen komen uit Europa, Australië en de Verenigde Staten. Er zijn veel senioren, maar de laatste jaren is het aantal aanmeldingen van jonge mensen gestegen. Ook Claudia (29) uit Canada en haar vriend Julio (30) uit Spanje hebben hun eerste vipassana gedaan in de stad Pokhara. ‘Het was voor ons beiden een heel bijzondere ervaring’, aldus Claudia.

Voor veel westerlingen in Nepal is het niet zozeer het boeddhisme dat hun aantrekt, maar de meditatie en mindfulness. Mindfulness is een meditatietechniek om in het hier en nu te leven. In veel westerse landen heeft het aantal burn-outs een record bereikt. Om te ontsnappen aan het snelle leven, verdiepen steeds meer westerlingen zich in mindfulness. Het boeddhisme geeft mogelijkheden om op de rem te trappen en jezelf onder een vergrootglas te leggen.

Fausto (29) uit Italië omschrijft zichzelf als anarchist, maar benadrukt dat hij zich ook erg aangetrokken voelt tot het boeddhisme. ‘Het anarchisme en het boeddhisme hebben veel dingen gemeen, het belang van gelijkheid bijvoorbeeld. In beide stromingen is er geen hiërarchie. Anarchisme strijdt tegen ongelijkheid en het boeddhisme tegen het klassensysteem. Een belangrijk verschil is natuurlijk dat het anarchisme een politieke stroming is en het boeddhisme een spirituele.’ Lumbini klaagt dat hij geen echte spirituele beleving heeft gehad in Lumbini. ‘Oké, het is de geboorteplaats van Boeddha, maar alle tempels zijn toeristische attracties geworden. Ik sprak een winkeleigenaar hier in de buurt, hij vertelde dat er in het reglement van Lumbini staat dat er minstens altijd minimaal vijf monniken in de tempels aanwezig moeten zijn, maar er zijn er hoogstens maar één of twee. Toch blijven ze nieuwe tempels bouwen.’

Elk land met een boeddhistische identiteit wil vertegenwoordigd zijn op Boeddha’s geboorteplek. Behalve in Lumbini is de toeristenindustrie groot in andere plaatsen die een belangrijke rol speelden in het leven van Boeddha, te weten Sarnath (India) waar hij zijn eerste preek hield, Bodhgaya (India) waar hij ‘de Nirvana bereikte’ (het uitdoven van de verlangens waardoor het lijden wordt opgeheven en er geen wedergeboorte meer plaatsvindt.), en Kushinagara (India) waar hij stierf. Elk jaar reizen honderdduizenden pelgrims en toeristen af naar deze beroemde plekken. Het aantal tempels dat in deze en andere gebieden wordt bijgebouwd voor Boeddha is nauwelijks bij te houden en hetzelfde geldt ook voor het aantal boeddhisten verspreid over heel de wereld. Boeddha wordt nog altijd op handen gedragen.