Het moet rond 2014 zijn geweest dat ik een lezing bijwoonde van Anja Meulenbelt in een Utrechtse kerk. Ze was net terug van een bezoek aan Gaza met haar stichting Kifaia, die zich inzet voor ontheemde en gewonde Palestijnen. ‘Gaza gaat kapot!’, zei ze herhaaldelijk, luid en duidelijk. Iedereen was onder de indruk, al had niemand kunnen vermoeden hoe erg het nog zou worden.

Toen ze klaar was, stond als eerste oud-premier Dries van Agt op om haar een ovatie te geven. Daarna liep hij naar haar toe en ze vielen elkaar huilend in de armen. Althans, zo herinner ik me dat, misschien is het een deformatie van mijn geheugen. Even later zou Anja zeggen: ‘Wie had ooit gedacht dat ik, zoveel jaar na mijn protest bij Bloemenhove (de abortuskliniek die Van Agt in 1976 wilde sluiten, red.) met mijn bord ‘Van Agt – Gods eigen seksist’, jou nog eens zou omhelzen?’ Zoals zo vaak kreeg ze gelijk. Over het recht op abortus. En helaas ook over Gaza.

Deze anekdote illustreert in het klein waar haar omvangrijke boek Niet van gisteren over gaat: haar niet-aflatende strijd tegen uiteenlopende vormen van onrecht, met scherpte, humor en zelfspot. Maar ook haar zoektocht naar verbinding tussen de verschillende groepen die emancipatie nastreven. Daarbij stond ze vaak in de voorste linie en moest ze soms letterlijk de klappen opvangen.

‘Al het persoonlijke is politiek, dus analyseer jezelf goed’. Dat is haar les 1. Die kritische houding maakte dat ze geregeld haar standpunten bijstelde, momenten die ze zelf ‘kantelpunten’ noemt. Op haar zestiende moest ze trouwen omdat ze zwanger was geraakt, in een tijd waarin er weinig geaccepteerde alternatieven waren als je het kind wilde houden. Maar haar man bleek gewelddadig. Na een periode van toenemend geweld en isolement vertrok ze met haar zoontje. Die ervaring bracht haar ertoe steun te zoeken bij andere vrouwen. Ze werd ‘feministies’ (‘Ik heb van mijn leven geen tuinbroek aangehad, heb geen bh verbrand, deed trouwens niemand’), en begon samen met anderen praatgroepen, actiegroepen en een uitgeverij. Toch diende zich al snel een eerste kantelpunt aan: er was totaal geen aandacht voor vrouwen van kleur.

Haar steun voor migranten en mensen van kleur en verschillende culturen was geboren

Een illustratief moment: feministe van het eerste uur Joke Smit, die stervende was, faxte een groep vrouwen de vraag of zij haar kist wilden dragen, en eiste een direct antwoord. Het bleken uitsluitend witte vrouwen. Meulenbelt faxte terug dat ze het zou doen, maar realiseerde zich dat er geen vrouwen van kleur in de vrouwenbeweging zaten. Vanaf dat moment zette ze zich actief in voor een inclusieve beweging. Haar steun voor migranten en mensen van kleur en verschillende culturen was geboren. Voor hen kwam ze later ook op in de Eerste Kamer namens de SP, en daarna bij BIJ1.

‘

Ze voelde zich thuis in de vrouwenbeweging en werd lesbisch, later kwam ze uit de kast als biseksueel. Het onderstreept haar punt dat mensen meerdere identiteiten en culturen hebben, en dat Nederlandse waarden in een halve eeuw nooit statisch zijn geweest. De weg naar inclusie en pluralisme loopt volgens haar via intersectionaliteit, waarover ze in meer dan vijftig boeken schreef: hoe minderheden van kleur, geloof, cultuur, gender, sekse en klasse zich gezamenlijk kunnen verzetten tegen onrecht en kapitalisme. Als overtuigd marxist plaatst ze daarbij wel een belangrijke kanttekening: Karl Marx had geen oog voor het feit dat zorg — voor kinderen, zieken, familie — ook als werk moet worden gezien, gewaardeerd en betaald. Ze toont bovendien aan dat door de structurele onderwaardering van zorg juist vrouwen, gezinnen met weinig middelen en in het bijzonder migranten onevenredig hard worden getroffen door discriminatie, zoals schrijnend zichtbaar werd in de Toeslagenaffaire.

Brede progressieve beweging

Meulenbelt ziet toekomst in een brede progressieve beweging die iedereen omarmt en zich keert tegen racisme, fascisme, seksisme en, een term die ze graag gebruikt, klassisme. Dat is de ongelijkheid tussen mensen met een hoge opleiding, status en inkomen, en de mensen die nauwelijks rondkomen van twee inkomens en op wie wordt neergekeken. Waardevol aan het boek is dat ze deze mechanismen van uitsluiting direct verbindt met het heden: islamofobie binnen delen van de vrouwenbeweging, antisemitisme, de Zwarte Piet-discussie, en bijvoorbeeld femicide, die nu ten onrechte vaak in de schoenen van mannen van kleur wordt geschoven. Er is in een halve eeuw veel vooruitgang geboekt, maar we zijn er nog lang niet.

Het resultaat is een boek dat, zoals ze zelf in de ondertitel schrijft, veel meer is dan alleen een biografie. Aan de hand van talrijke vaak hilarische anekdotes ontvouwt zich de vaderlandse geschiedenis van meer dan een halve eeuw emancipatie van minderheden, het conservatieve verzet daartegen, en de manier waarop progressief Nederland door verbinding, gelijkheid en inclusiviteit dichterbij kan brengen.

Wat een feel good-boek in deze verschrikkelijke tijden. Beste GroenLinks-PvdA-leden, heeft iedereen Meulenbelts boek al op het nachtkastje liggen?

Anja Meulenbelt, Niet van gisteren, De Bezige Bij, 384 blz., € 24,99