In Nieuwspoort spraken politici gisteravond eindelijk niet over, maar met moslims. ‘Het is gewoon geworden om tegen moslims te zijn.’

In het heetst van de verkiezingsstrijd werd in Nieuwspoort het verkiezingsdebat ‘De stem van de moslims’ georganiseerd door samenwerkende islamitische organisaties, verenigd onder de naam K9. Aangezien de aanwezige linkse partijen het vooral met elkaar eens waren, kwam het debat niet echt op gang.

Alle partijen waren uitgenodigd, maar niet alleen de PVV, JA21, BBB en SGP, die zich fel keren tegen de islam, lieten het debat over ‘de moslimstem’ letterlijk links liggen, ook de VVD en het CDA lieten het afweten.

Bij een rondgang onder de bezoekers, met overwegend jonge Nederlandse moslims in de zaal, is dat geen issue. Zo ook voor de twintigers Arman en Nadim, die samen uit Almere zijn gekomen. Het is voor beiden überhaupt de eerste keer dat ze een verkiezingsdebat meedoen. Ze zijn op uitnodiging gekomen van het Collectief Jonge Moslims. ‘Ik ben zelf islamitisch en er zijn verkiezingen, dus die punten komen nu samen’, zegt Arman over zijn motivatie om vanavond hier te zijn.

Weinig witte bezoekers

Hier is Nieuwspoort, het hol van de leeuw — dat normaliter wordt bevolkt door witte politici en journalisten, en waar in het huidige klimaat anti-islamitische politiek wordt bedreven — zoals later op de avond door moderator Alia Azzouzi zal worden beklemtoond. Nadim, die nog even geniet van de vele (gratis) lekkernijen, heeft geen boodschap aan het feit dat de PVV bij de meeste verkiezingen in Almere als eerste partij uit de bus komt. ‘Ik persoonlijk voel niet per se veel van dat de PVV de grootste is in Almere. Ik hoop dat dit jaar wel verandert, maar dat is wishful thinking helaas’, zegt hij.

Petra en Josefien, moeder en dochter, zijn twee van de weinige witte bezoekers van de moslimavond. ‘Ik ben al heel lang betrokken bij het thema discriminatie, racisme en vrouwengezondheid,’ verklaart Petra haar aanwezigheid. ‘Bovendien zit de vriend van mijn dochter in het panel,’ vertelt ze erbij.

‘Moslimdiscriminatie is de olifant in de kamer’

Ze weet vrijwel zeker op welke partij ze gaat stemmen, maar vraagt zich nog af of er enige variatie zit tussen de linkse partijen. ‘Ik vind het overigens bijzonder dat niet alleen de antidemocratische partijen er niet zijn (ze noemt PVV, JA21 en BBB), maar ook andere rechtse partijen (CDA, VVD). Kennelijk hebben zij niet voldoende interesse in het thema racisme en discriminatie, in het geval van moslims.’

Josefiens commentaar valt niet ver van de boom. ‘Moslimdiscriminatie is de olifant in de kamer bij alle verkiezingsdebatten. Daar moet echt veel meer aandacht voor komen.’

Suheil is met zijn kinderen gekomen. Hij kan niet de hele avond blijven, maar is vooral geïnteresseerd in wat de aanwezige partijen kunnen betekenen voor Nederlandse moslims.
‘Kijk, als mede-Nederlanders hebben we natuurlijk dezelfde zorgen en behoeften, maar als het heel specifiek over moslims gaat — zeker in het islamofobe klimaat waarin we leven — ben ik wel benieuwd wat zij voor ons in petto hebben.’

Hij vindt het ook goed voor zijn kinderen dat zij zien hoe divers de moslimgemeenschap is, en dat niet iedereen op dezelfde partijen stemt. ‘Voor jonge kinderen is het belangrijk om rolmodellen in actie te zien, en om te ervaren hoe echte samenwerking onder moslims eruitziet’, aldus Suheil.

Verademing

Vanavond is ook spoken-word-artiest Derek Otte te gast. Hij zal de avond afsluiten met een ter plekke bedachte tekst, ‘hopelijk op rijm’, zegt hij licht bescheiden.

Voordat het debat begint, wil hij nog even met de Kanttekening praten. ‘In de media gaat het heel vaak over moslims, over de islam, over migratie, noem het allemaal maar op’, zegt hij. ‘Vanavond komen de moslims zelf aan het woord. En daar ben ik gewoon heel benieuwd naar. Ik hoop dat het een verademing wordt vergeleken met wat we meekrijgen op televisie. Het is wel jammer dat partijen die de mond vol hebben over moslims er nu niet bij zijn. Ze pretenderen liberaal te zijn, maar dan moet je een kans als vandaag niet laten liggen om geloofwaardig te zijn’, aldus Otte.

‘Ik ervaar Rotterdam als een hele lieve stad’

Als Rotterdammer vindt hij het moeilijk om het anti-gevoel tegen moslims in zijn stad te verkroppen. ‘Ik ervaar Rotterdam als een hele lieve stad, vol vrijwilligers, vol mensen die iets voor een ander willen betekenen, ongeacht religie, afkomst of wat ons ook maar zou moeten scheiden. Dus mijn realiteit in Rotterdam is heel anders. Daarom voelt de  verkiezingsuitslag ook altijd weer als een klap in het gezicht.’

De religieuze vrijheid om gewoon conservatief te zijn

Ahmed en Mehmet (niet hun echte namen) zijn allebei Denk-stemmers. Ahmed motiveert zijn keuze vanwege Palestina, ritueel slachten en de vrijheid van onderwijs. ‘Denk is de enige partij die die drie punten in het partijprogramma heeft staan en dat ook actief uitdraagt in de Kamer.’

Op de vraag of een partij als Bij1 juist om die redenen geen optie is, is Ahmed duidelijk: ‘Voor mij is de religieuze vrijheid om gewoon conservatief te zijn in je persoonlijke leven en opvattingen belangrijk. En dat komt niet echt naar voren bij Bij1.’

‘Hoe vaak komt het voor dat moslims zelf de discussie mogen bepalen?’

Zijn maatje Mehmet noemt moslimrepresentatie de belangrijkste reden voor zijn aanwezigheid. ‘We zijn als moslims heel lang onderwerp van gesprek geweest in de politieke discussie. Maar hoe vaak komt het nou voor dat moslims zelf ook de discussie mogen bepalen?’ vraagt hij retorisch. Hij vindt het prima dat er slechts een selecte aantal partijen aanwezig is. ‘Voor de moslim moet het ook een hint zijn. Zij zetten zich buitenspel en willen helemaal niet jouw stem vertegenwoordigen.’

Onwrikbaar achter de moslimgemeenschap

Ahmed zweeft tussen niet-stemmen en op Denk stemmen. Mehmet weet het al honderd procent zeker: het wordt Denk, de enige partij die volgens hem onwrikbaar achter de moslimgemeenschap blijft staan. Critici menen echter dat Denk hypocriet is, wel heel kritisch op Nederland, maar niet op bijvoorbeeld Turkije; wel erkenning van de genocide in Gaza, maar niet van de Armeense genocide.

‘Ik leef in het hier en nu’, reageert Mehmet daarop. ‘Ik vind het belangrijk om te kijken wat er hier gebeurt. Het gaat nu om volksvertegenwoordigers uit Nederland. Dus ik beoordeel de Nederlandse context. In de buitenlandse politiek vind ik het belangrijk wat de Nederlandse houding is, bijvoorbeeld over Israël. Een veroordeling over iets wat in de geschiedenis heeft plaatsgevonden. Dat doet mij op dit moment niet zo heel veel.’

‘Zo kunnen we het gezellig houden en de diepte ingaan’

Iets over achten, met een bijna geheel volle zaal, begint de avond dan echt. Moderator Alia Azzouzi vertelt dat ze alle partijen heeft uitgenodigd, maar vindt het geen ramp dat de rechtse partijen niet zijn gekomen. ‘Zo kunnen we het gezellig houden en de diepte ingaan,’ aldus Azzouzi.

Maar eerst nog even het woord aan de organisatoren van vanavond: Esma Kendir, voorzitter van het Collectief Jonge Moslims, en Melek Erdogan, voorzitter van de moskeekoepelorganisatie SPIOR.

Vijf voor twaalf

Kendir heet iedereen welkom en grijpt het moment aan om de stem van jonge moslims te vertegenwoordigen ‘die al meer dan twintig jaar opgroeien in een land met toenemende moslimhaat’. Het is vijf voor twaalf, zegt ze, voor ware gelijkwaardigheid, en de moslimstem kan daarbij absoluut niet ontbreken. Melek Erdogan vult aan dat uit een eerder onderzoek van de Monitor Politieke Ontwikkeling blijkt dat het vertrouwen in de rijksoverheid onder moslims is gezakt naar één procent. Om dat enigszins omhoog te krikken, heeft SPIOR onder andere de Moslimstemhulp in het leven geroepen: een kieswijzer vanuit een islamitisch perspectief.

Voordat de politici in debat gaan, krijgt ex-PVV’er en inmiddels moslim Joram van Klaveren nog het woord om de strategie van de PVV te duiden. In zijn toespraak legt hij uit dat de vernietiging van de islam de bestaansreden is van de PVV. ‘Dat is de enige doelstelling. En dat doen ze via een tactiek van verschuiving van het politieke discours, ook wel het uitzetten van ‘piketpaaltjespolitiek’ genoemd.’

Hij legt uit: het doen van extreme, onhaalbare voorstellen, om uiteindelijk een zachtere  maar nog steeds islamofobe beleidswijziging te realiseren, die ook door middenpartijen wordt geaccepteerd. ‘In 2009 werd bijvoorbeeld de kopvoddentaks geïntroduceerd, dat moslima’s een hoofddoekjesbelasting zouden moeten betalen. Dat leidde tot veel reuring in de media, maar wat gebeurde er daarna? Toen kwamen ze met een voorstel voor een verbod op gezichtsbedekking in het ov, waarvan iedereen dacht: dat kan wel. Zo wordt islamhaat genormaliseerd’, aldus Van Klaveren.

‘Vanuit rechts hoor je de meeste anti-islamitische geluiden, maar links voert het uit’

‘Het is doelbewust beleid van partij-ideoloog Martin Bosma. Als mensen verzadigd raken van moslimhaat, gaan andere partijen overstag met minder harde wetsvoorstellen, die nog steeds tegen de islam gericht zijn. En daar is de PVV vrij succesvol in, want anti-islam is nu niet alleen het stokpaardje van de PVV, maar ook van JA21 en BBB. Het is gewoon geworden om tegen moslims te zijn.’

De eerste stelling voor de politici is meteen pittig: ‘Ook linkse en progressieve partijen maken zich schuldig aan islamofobie.’

Voor de discussie is het niet ideaal dat alle aanwezige partijen het daarmee eens zijn. Dogukan Ergin van Denk (nummer twee op de lijst), die zich de hele avond opstelt alsof hij een thuiswedstrijd speelt onder de moslims, pakt flink uit tegen linkse partijen. ‘Vanuit rechts hoor je de meeste anti-islamitische geluiden, maar links voert het uit.’

Tofik Dibi, de enige lijsttrekker in de zaal (van een partij die niet in de Kamer zit), nuanceert Ergins woorden. ‘Voor veel politici zijn moslims geen vijanden, maar vriend zijn van moslims is nog wel een dingetje.’ Hij deelt nog een sneer uit aan GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans, die na de Hamas-aanslagen sprak van ‘een cultuur van de dood’ bij de ander, tegenover ‘een cultuur van het leven’ bij ons. ‘Met hem heb ik nog wel een appeltje te schillen,’ aldus Dibi.

‘Raddraaiers op fatbikes’

Iedereen is het erover eens dat islamofobie institutioneel is in Nederland, behalve NSC, vertegenwoordigd door Kamerlid Willem Koops. Hij vindt dat het debat over islamofobie te veel een laadpunt is geworden van allerlei soorten problematiek, waaronder ‘raddraaiers op fatbikes’. Toen hij nog over ‘reële problemen’ wilde beginnen, werd hij afgekapt door Dibi, die hem de samenwerking met de PVV inwreef.

‘Hoe reflecteer je nou op die periode, terwijl Omtzigt met de toeslagenaffaire toch heeft kunnen zien hoe islamofoob dat ook was?’ Koops vindt dat NSC nu onevenredig zwaar wordt afgestraft, ‘alleen maar omdat we vonden dat we 2,5 miljoen kiezers niet konden negeren.’

Mpanzu Bamenga van D66 erkent dat islamofobie overal in Nederlandse instituten zit en geeft het voorbeeld van hoe een nationaal onderzoek naar moslimdiscriminatie bagatelliserend werd ontvangen in de Kamer. ‘Een onderzoek van het ministerie van Sociale Zaken werd gewoon weggewuifd als een mening.’ Hij pleit ervoor dat elke wet om de zoveel tijd een soort apk-keuring krijgt, waarin de rechtsstatelijkheid wordt getoetst.

Alle aanwezige partijen zijn het eens over de publieksvraag voor een nationaal coördinator tegen moslimhaat, zoals die ook bestaat voor de bestrijding van antisemitisme. Voor Denk-Kamerlid Ergin leidt dat tot wrevel: hij verwijst naar de volgens hem discriminerende maatregelen tegen islamitisch onderwijs. Dat onderwerp komt later nog, dus hij moet even wachten van de moderator, die hem afkapt met: ‘Ik ben de baas.’

Azzouzi wil, nu iedere partij heeft aangegeven tegen institutionele islamofobie te zijn, sommige partijen specifieke punten voorleggen. Bijvoorbeeld de hoofddoek bij de politie, aan SP’er Emin Basoglu. ‘Ons standpunt is dat de politie neutraal moet zijn.’

Ook hier grijpt Dibi in: ‘En jij vindt dat een kale witte man wél neutraal is bij de politie?’ en hij krijgt de lachers op zijn hand. Bamenga van D66 reageert: ‘Iedereen moet zichzelf kunnen zijn. Wij zien daarom geen probleem in hoofddoeken bij de politie. Integendeel, het is juist goed dat je je identiteit meeneemt naar het politiekorps. Dat maakt het alleen maar sterker.’

‘Jij vindt dat een kale witte man wél neutraal is bij de politie?’

De tweede stelling gaat over het behoud van onderwijsvrijheid, waar met name botsende grondrechten, zoals artikel 1 van de Grondwet, tot discussie leiden. Alle partijen zijn voor vrijheid van godsdienst en onderwijs. Denk neemt hierbij opnieuw het voortouw en vindt dat het klaar is met de ‘verdachtmakingen’. Alle beschuldigingen van homodiscriminatie zijn volgens hen gebaseerd op indianenverhalen, zonder cijfers of echt onderzoek.

Ergin vindt linkse partijen hierin hypocriet: zij praten over de ‘modernisering’ (in plaats van afschaffing, zoals sommige rechtse partijen bepleiten) van artikel 23. Volgens hem is dat totaal niet nodig.

Weinig tijd in de media

Dibi vindt de discussie over discriminatie in het onderwijs te selectief en merkt op dat zelfs op openbare basisscholen klachten binnenkomen van kinderen die met Palestijnse vlaggen onder druk worden gezet. ‘Dat haalt dan weer niet de krantenkoppen’, klaagt hij. Het is een van zijn laatste opmerkingen, want hij moet naar een FunX-debat in Rotterdam. ‘We krijgen al zo weinig tijd in de media, dus ik moet hier wel op ingaan’, verontschuldigt hij zich.

Het debat wordt opnieuw spannend wanneer Palestina, een van de belangrijkste onderwerpen onder moslims, ter sprake komt. Op dit punt pakt Denk het podium. Voor hen is een boycot en verbreking van alle banden met Israël niet genoeg: ze zijn ook tegen de tweestatenoplossing. ‘Dat zogenaamd realistische idee is voor Israël zuurstof om hun zionistische apartheidsstaat uit te breiden. Daarom stellen wij dat er maar één staat moet komen. En de naam van die staat is Palestina.’

Emre Güngör van Volt gaat daartegenin. ‘Deze vorm van populisme is juist problematisch en brengt Europese moslims in de problemen.’

Maar Ergin wil daar niets van weten. ‘We moeten juist wel zo’n onverzoenlijk standpunt innemen, want alleen op die manier wordt Palestina ooit weer helemaal vrij.’ In die zin lijkt Denk een discourswijziging te willen forceren, zoals de PVV dat eerder deed in het islamdebat. In een zaal vol moslims krijgt Ergin daar luid applaus voor. De vraag is hoeveel zetels dat zal opleveren op 29 oktober.