Er zijn van die momenten waarop ook bij mij de moed in de schoenen zinkt. Bestaat er dan helemaal geen fatsoen meer? Ik heb het niet over die jongeman of die jonge vrouw die in de bus niet zou opstaan voor iemand die er ouder uitziet. Nee, die dingen gebeuren gewoon nog wel. En ik heb het ook niet over kleine kinderen die niet ‘met twee woorden’ zouden spreken of nog geen ‘alsjeblieft’ of ‘dankjewel’ zeggen. De kinderen die dit wel doen bestaan gewoon en gedragen zich ook zo als het hen thuis of op school wordt aangeleerd.

Ik heb het over bepaalde volwassenen die zich zichtbaar voor de grote buitenwereld alleen maar wensen te profileren door intens onfatsoenlijk en onbehoorlijk gedrag. En daar ook nog eens van lijken te genieten.

Twintig jaar geleden ontving een van de moskeeën in Tilburg de toenmalige minister van Vreemdelingenzaken en Integratie, Rita Verdonk. Dat bezoek werd meteen groot nieuws. De bewindsvrouw, die vanwege haar portefeuille dus verstand zou moeten hebben van vreemdelingenzaken en integratie, eiste dat de imam van de moskee haar hand schudde. Op een beleefde manier probeerde de islamitische schriftgeleerde de minister uit te leggen dat hij dit op religieuze gronden echt niet kon doen en dat zijn weigering niets te maken had met gebrek aan respect voor de vrouw. Integendeel. Maar nee, dat werd niet geaccepteerd. De minister weigerde het fatsoen op te brengen om hierin mee te gaan.

In mijn ontmoetingen met leerlingen van scholen of studenten wordt zo nu en dan gefilmd of gefotografeerd. De eerste vraag die voor mij vanzelfsprekend altijd wordt gesteld is: ‘Heeft iemand bezwaar tegen om in beeld te komen?’ Dit kan soms als hinderlijk worden ervaren vanwege religieuze motieven. Of een andere keer vanwege veiligheid. Hoe dan ook, iemands bezwaar wordt altijd gehonoreerd.

Asielminister Mona Keijzer bezoekt de grootste opvanglocatie voor Rotterdamse asielzoekers. Mijn gezond verstand en ook een beetje ervaring vertellen mij dat er op dergelijke plekken bij een deel van de bewoners altijd een gevoel van onveiligheid aanwezig is. En dat is logisch. Mensen zijn weggevlucht vanwege gevaar. Voor onheil dat vanachter iedere voordeur of vanachter elke boom zomaar tevoorschijn kan komen. Of tevoorschijn is gekomen.

Natuurlijk weten wij dat vaak niet alleen de asielzoekers zelf hier in Nederland nog steeds niet altijd veilig zijn, maar ook hun achtergebleven familie in het thuisland niet. De lange arm vanuit dat moederland reikt soms heel ver. Daarom is het logisch dat gefilmd of gefotografeerd worden een van de dingen is waar men heel bang voor kan zijn.

‘Bij mijn bezoek zal er gefilmd worden’

Maar onze asielminister roept keihard: ‘Nee. Bij mijn bezoek zal er gefilmd worden. Op de sociale media zal iedereen zien hoe ik mijn werk als asielminister doe.’ Net als bij Rita Verdonk is nu bij Mona Keijzer opnieuw een rel geboren.

Waarom moet het zo zijn dat wat bij ons gewone burgers gezond verstand of burgerfatsoen heet, bij bewindslieden heel ver te zoeken is? Is dat wat er bedoeld wordt met de arrogantie van de macht? Is dit het venijn dat nodig is om het ‘strengste asielbeleid ooit’ te maken?

Rabbijnen worden geacht als onderdeel van hun ambtskleding op gezette tijden naast hun keppeltje een hoed te dragen. Bezoekt de rabbijn eens de predikant in de kerk, dan is het de gewoonste zaak van de wereld dat de hoed bij het betreden van het christelijk gebedshuis wordt afgenomen. Net zoals wanneer de niet-joodse belangstellende bij het binnengaan van de synagoge het hoofd bedekt. Of wanneer de niet-moslim bij de drempel van de moskee, precies zoals de vaste bezoekers, de schoenen uittrekt. Dus: burgerfatsoen.

Én gezond verstand én burgerfatsoen zijn basisingrediënten van onze samenleving. Arrogantie van de macht daarentegen toont de maatschappij het venijn.

Nu het van regeringswege onveilig maken van een veilige vluchtelingenhaven door het filmen van minister Keijzer, is hetzelfde als toen het van regeringswege uitdragen van abject gebrek aan respect voor geloof of iedere andere vorm van levensbeschouwing door minister Verdonk.

Misschien is een demissionair kabinet nog niet eens zo erg. Zo weten we in ieder geval dat dit soort ministerieel gedrag eindig is. Laten we maar hopen, of om in de geest van de kerk, moskee of synagoge te blijven: bidden dat dat einde spoedig in zicht is.

Een landelijke bestuursperiode eindigt op zijn best na vier jaren. Goede intermenselijke verhoudingen, empathie en respect gaan veel langer mee. Dit zijn de zaken die onze beschaving tot in lengte van dagen in stand houden. Dit is mijn boodschap voor de formatietafel in Den Haag.