Turkije heeft met ruim 23.000 aanklachten het hoogste aantal mensenrechtenzaken aan zijn broek hangen bij het Europese Hof voor de Mensenrechten. Met een totaal van 68.000 aanklachten uit Europa in 2023 steekt Turkije met kop en schouders boven de andere landen uit. Zo meldt de Turkse nieuwssite Duvar.
Turkije wordt gevolgd door Rusland met 12.453 aanklachten. Op nummer drie staat Oekraïne met 8.737 zaken waar Europese rechters een oordeel over moeten vellen.
Het Hof heeft tot nu toe over 78 zaken een oordeel geveld met betrekking tot Turkije. In 72 zaken werd een schending van mensenrechten geconstateerd. Een meerderheid van die schendingen betrof het ontbreken van een eerlijk proces. Daarop volgden zaken over het recht op vrijheid en veiligheid, schendingen van privacy en familieleven en de vrijheid van vereniging.
Ook schendingen met betrekking tot de vrijheid van meningsuiting in Turkije is een veelvoorkomende reden voor de gang naar de internationale rechter.
‘De NOS kreeg in een maand tijd meer dan zevenduizend klachten binnen over de berichtgeving rondom het Israëlisch-Palestijns conflict.’ Dat zegt NPO-Ombudsman Margo Smit tegen het journalistieke platform Villamedia.
Een van de grootste aannames, vermoedelijk uit pro-Israëlische hoek, is dat de NOS Hamas geen ‘terreurbeweging’ noemt, meldt Villamedia. Dat klopt niet. In één dag (op 7 oktober 2023) sprak de NOS op haar website van 156 keer van ‘terreur’, 95 keer van ‘terrorisme’, 150 keer van ‘terroristen’, 57 keer van ‘terroristische organisatie’, 47 keer van ‘terreuraanslag’, 43 keer van ‘militanten’ en 67 keer van ‘militante beweging’, aldus Villamedia.
‘Een redactie hoeft niet te streven om qua hoeveelheid aandacht alles in balans te hebben. Een redactie moet streven naar een waarheidsgetrouwe weergave van wat er gebeurt op basis van journalistiek keuzes die op nieuwswaarde worden gemaakt’, zegt de Ombudsman.
In totaal wordt Hamas 655 keer gekoppeld aan bovenstaande termen, meldt het platform, al is die aanduiding niet overal even consequent. NOS Stories licht dat als volgt toe: ‘We noemen Hamas een terreurorganisatie wanneer het gaat om dit soort terroristische acties. Dan zeggen we vaak ook dat Hamas als terreurorganisatie wordt beschouwd door de EU, de VS, de VN, Japan en Nederland.
‘Maar als we het hebben over Hamas in het algemeen, noemen we ze niet vanzelfsprekend zo. Want dan praten we bijvoorbeeld ook over hun politieke tak die zich bezighoudt met het bestuur in Gaza en het regelen van bijvoorbeeld water en elektriciteit in Gaza, en dus niet alleen over terreur’.
De vraag of Israël ‘terreuraanslagen’ pleegt of ‘staatsterreur’ komt niet ter sprake in het artikel.
Op 17 januari 1961 werd de Congolese ex-premier Patrice Lumumba geëxecuteerd door rebellen uit het betwiste gebied Katanga. Niet alleen de Belgen, maar ook de CIA zijn bij de moord betrokken. Dat schrijft de Amerikaanse journalist Stuart A. Reid in het onlangs vertaalde boek Het Congo complot.
De Foreign Affairs-journalist laat overtuigend zien hoe het net onafhankelijke Congo, mede door inmenging van de Amerikaanse CIA, van een linkse democratie veranderde in een pro-westerse dictatuur.
‘Het idee om dit boek te schrijven ontstond tien jaar geleden’, vertelt Reid. ‘Ik maakte in 2014 een reis door Congo om te schrijven over de conflicten waarmee het land kampte. Ik las veel over de geschiedenis van het land. Ook over de Congocrisis van 1960-1961, vlak nadat Congo onafhankelijk werd van België, en over de moord op premier Patrice Lumumba (1925-1961).
‘Wij in de Verenigde Staten zijn deze geschiedenis helemaal vergeten, terwijl deze gebeurtenissen toen bijna elke dag de voorpagina van de New York Times haalden. Ik besefte dat hier een groot verhaal lag. Helemaal omdat de Verenigde Staten nauw bij deze gebeurtenissen betrokken waren. Bovendien waren de hoofdpersonen fascinerend. VN-baas Dag Hammarskjöld, legerleider Joseph Mobutu en last but not least Patrice Lumumba.’
Op 30 juni 1960 werd Congo onafhankelijk. Al snel breekt er een crisis uit. Hoe kwam dat?
‘De directe aanleiding van de Congocrisis was een muiterij in het Congolese leger, op 5 juli. De soldaten kregen te weinig salaris en hadden nog steeds Belgische officieren. Congo was officieel onafhankelijk, maar dat voelde niet zo als je in het leger zat. Je kreeg nog steeds je orders van witte meesters.
‘De muiterij in het leger en enkele geweldsincidenten tegen Belgen zorgden voor een massale witte exodus. Daarna waren er te weinig mensen om het land te runnen, want de Belgen hadden nauwelijks geïnvesteerd in onderwijs voor de zwarte bevolking. En toen besloot tot overmaat van ramp op 11 juli de regio Katanga zich af te scheiden van de rest van Congo.’
Wie waren er verantwoordelijk voor deze chaos?
‘De Belgen dus. Ze waren heel paternalistisch met Congo omgegaan. In 1955 schreef een Belgische professor een plan voor de toekomst van Congo. De kolonie kon over dertig jaar onafhankelijk worden, schreef hij. De professor werd bijna ontslagen, want de Belgen vonden dit idee veel te progressief.’
Hij was een populair en charismatisch politicus
Wat voor iemand was Patrice Lumumba, de eerste premier van het land?
‘Een fascinerende en complexe figuur. Een Afrikaanse nationalist. Hij wilde vrijheid. Hij was tegen buitenlandse inmenging. En hij was voor een sterk en verenigd Congo. Na de onafhankelijkheid discussieerden Congolezen over de vraag hoe hun land georganiseerd moest worden. Moest Congo een centraal geleide eenheidsstaat zijn, of een federatie? Lumumba vond het eerste.
‘Hij was een kundige organisator, een populair en charismatisch politicus. Ook zijn vijanden erkenden dit. Hij beschikte over een fluwelen tong, zeiden ze. Toch maakte de eerste premier van Congo ook fouten. Hij was onhandig met westerse diplomaten. Ik wilde in mijn boek Lumumba menselijk maken. Hij kwam extreem wreed aan zijn einde. Dat was een tragedie voor hemzelf, zijn familie maar ook voor zijn land.’
Lumumba nodigde de Verenigde Naties (VN) uit om met een vredesmissie de Congocrisis te bezweren. Maar toen wilde hij opeens alle vredestroepen het land uit sturen. Waarom die omslag?
‘Lumumba wilde de VN-troepen inzetten tegen rebellen van de separatistische provincie Katanga. Hij vond dat hij, als premier van Congo, daarover mocht beslissen. VN-chef Dag Hammarskjöld was het daar niet mee eens. De VN-soldaten waren verantwoording schuldig aan de VN, niet aan Congo. Ook wilde hij eerst kijken naar een diplomatieke oplossing, voordat er militair ingegrepen zou worden. Er speelde ook een ander conflict tussen de twee mannen. Lumumba kwam ongeduldig, brutaal en ondiplomatiek over op Hammarskjöld. Hij trok Lumumba slecht.’
Zijn vijanden in Katanga executeerden Lumumba
Waarom werd Lumumba vermoord?
‘Deze moord stond niet op zichzelf. Er ging een keten van gebeurtenissen aan vooraf. Op 14 september 1960 pleegde Mobutu een staatsgreep. Lumumba werd afgezet als premier en onder huisarrest geplaatst. Hij ontsnapte in november en vluchtte naar Stanleystad. Onderweg werd hij gearresteerd door de troepen van Mobutu. Omdat hij vreesde dat Lumumba weer aan de macht zou komen besloot Mobutu de ex-premier uit te leveren aan zijn vijanden in Katanga. Zij executeerden Lumumba in januari.’
In uw boek schrijft u dat CIA-agent Larry Devlin Mobutu groen licht gaf om Lumumba te vermoorden. Hoe zit dat precies?
‘Het belang van Devlin kan niet worden onderschat. Hij financierde Mobutu en zag hem als de sterke man, de steunpilaar voor Washington. Devlin werd altijd geraadpleegd door Mobutu en zijn kliek.
‘In januari 1961 hoorde Devlin dat Mobutu van plan was om Lumumba uit te leveren aan de separatisten in Katanga, wat een zekere dood betekende. De CIA-agent deed toen twee dingen. Ten eerste praatte hij niet op Mobutu in, opdat de legerleider van zijn voornemen af zou zien. Ten tweede stelde Devlin doelbewust het CIA-hoofdkwartier in Langley niet op de hoogte, omdat hij wist dat de CIA het uitleveren van Lumumba dan zou proberen te voorkomen.’
Stuart A. Reid (links) geïnterviewd over zijn boek, Youtube
Waarom?
Begin januari 1961 was Dwight D. Eisenhower nog president, maar John F. Kennedy zou op 20 januari aantreden als de nieuwe president. De CIA wilde geen grote, verregaande beslissingen maken in de periode vlak voor de inauguratie. Dat was de verantwoordelijkheid voor de nieuwe president en zijn regering.
‘Devlin voorkwam dat Washington intervenieerde. Dus, voor de gebeurtenissen van 17 januari is Devlin verantwoordelijk. Maar er zullen vast wel mensen blij geweest zijn met de moord op Lumumba, schat ik zo in.’
Toch was de CIA wel indirect betrokken bij de moord. Om dit te begrijpen moeten we een stukje terug. Welke rol speelde de CIA tijdens de Congocrisis?
‘De CIA verwachtte niets spannends in Congo, toen het land op 30 juni 1960 onafhankelijk werd. Daarom stuurden ze Devlin erheen, hij was niet zo belangrijk. Devlin kwam bovendien te laat aan in Congo, tien dagen na de onafhankelijkheid. De Congocrisis verraste iedereen, ook de CIA.
Eisenhower zei dat er met Lumumba moest worden afgerekend
‘Washington wilde eerst kijken wat Lumumba zou doen. Maar in augustus veranderde deze opstelling, toen Lumumba dreigde de VN het land uit te zetten en bij de Sovjet-Unie aan te kloppen om de afvallige provincie Katanga te heroveren. Op 18 augustus zei president Eisenhower dat er met Lumumba moest worden afgerekend. Zijn woorden werden door de aanwezigen in de zaal geïnterpreteerd als een opdracht tot moord.
‘Kijk, de Amerikaanse buitenlandse politiek tijdens de Koude Oorlog werd beheerst door paranoia. De vijand, de Sovjet-Unie, was overal aanwezig. Daarom maakte Washington grove fouten. Ze beseften onvoldoende dat niet iedereen geïnteresseerd was in de Koude Oorlog. Lumumba wilde dat Congo een onafhankelijk land werd. De Belgen waren net weg. Lumumba wilde niet dat zijn land overheerst zou worden door de Sovjet-Unie.’
In uw boek staat dat de CIA toen het plan had om Lumumba te vergiftigen. Maar dit plan is nooit uitgevoerd. Waarom niet?
‘Toen het gif waarmee hij vermoord moest worden eindelijk in Congo was, had Lumumba geen macht meer. Hij had huisarrest. Hij kon niet vergiftigd worden, omdat zijn woning werd bewaakt door VN-troepen. Wel werkte de CIA op andere manieren aan de ondermijning van Lumumba. De inlichtingendienst financierde demonstraties tegen de ex-premier en steunde legerleider Mobutu met geld. Toen Lumumba in november ontsnapte, hielp de CIA Mobutu met zijn zoektocht om hem in de kraag te vatten.’
Uw noemde Mobutu en Devlin al, maar wie waren er nog meer verantwoordelijk voor de moord op Lumumba?
‘De Belgen en Katanga. Toen Congo nog een kolonie was, waren de Belgen tegen het onafhankelijkheidsstreven van Katanga, maar na de onafhankelijkheid werd Katanga Plan B. Toen Katanga zich onafhankelijk verklaarde, besloten de Belgen met rebellenleider Moïse Tshombe samen te werken.
‘Tshombe had zijn eigen redenen voor onafhankelijkheid. Katanga was rijk aan grondstoffen. Hij wilde de inkomsten hieruit niet overdragen aan de centrale regering in Leopoldsville (de huidige Congolese hoofdstad Kinshasa, red.). De Belgen werkten met Katanga samen, omdat ze op deze manier nog politieke en economische invloed hadden in Afrika.
‘Het Katangese leger was in tegenstelling tot het Congolese niet geafrikaniseerd. Belgische officieren waren betrokken bij de executie van Lumumba, hoewel het vuur van de lokale soldaten kwam. Tshombe en zijn kabinet hadden tijdens een drinkgelag tot de executie van Lumumba en twee van zijn ministers besloten. Toch wist iedereen dat dit zou gebeuren. Daarom had Mobutu, die Lumumba zelf niet uit de weg durfde te ruimen, hem aan Katanga overgeleverd.’
De moord op Lumumba maakte de weg vrij voor Mobutu
Wat waren de gevolgen van Lumumba’s dood?
‘De moord op Lumumba maakte de weg vrij voor Mobutu. Feitelijk was Mobutu in september 1960 al aan de macht in Congo, maar officieel werd het land geleid door president Joseph Kasavubu. Het wegsturen van president Kasavubu in 1965 was slechts een formaliteit. Mobutu was al die tijd de macht achter de troon.’
Waarom steunden de Amerikanen, in het bijzonder Devlin, Mobutu? Hij was door en door corrupt en nam het met de mensenrechten niet zo nauw.
‘Mobutu was pro-Amerikaans. Zijn misdragingen werden daarom getolereerd. Devlin beschouwde hem als de sterke man die Congo zou behoeden voor het communisme en steunde hem vanaf begin.
‘Nadat Mobutu in 1965 officieel alle macht naar zich toe had getrokken en een dictator bleek, gedroeg hij zich helemaal niet zo pro-Westers meer. Hij stuurde twee Amerikaanse ambassadeurs weg, omdat ze hem onvoldoende respect hadden betoond. Ook nam hij militaire adviseurs uit Noord-Korea in dienst.
‘Mobutu was financieel afhankelijk van de VS. Toen de financiële steun na de Koude Oorlog was opgedroogd stortte zijn regime in. Dit was in 1997. Het land kampte met enorme economische problemen, Mobutu was oud geworden en zijn tegenstanders hadden aan kracht gewonnen.’
Wat zijn, volgens u, de belangrijkste lessen uit deze geschiedenis?
‘Voor mij is dat de les dat je niet moet denken dat je vijand oppermachtig is. De Verenigde Staten zagen tijdens de Koude Oorlog overal het communistische spook rondwaren. Maar de Sovjet-Unie vond Congo helemaal niet zo belangrijk, zo bleek later.
Azerbeidzjan staakt de samenwerking met het Parlement van de EU Council (PACE) vanwege verslechterde verhoudingen met Brussel. Zo meldt de nieuwssite RFE.
De Azerbeidzjaanse delegatie verklaart dat het parlement in Strasbourg wordt gebruikt als ‘platform om andere lidstaten op de korrel te nemen’.
De terugtrekking volgt twee dagen na een kritische toespraak van de Duitse delegatie, waarin de geloofwaardigheid van Azerbeidzjan in twijfel werd getrokken. Zo noemde de Duitse voorzitter de status van politieke gevangenen in Azerbeidzjan, de gewelddadige verjaging van mensen uit Nagorno-Karabakh en dat rapporteurs van PACE het gebied niet konden bezoeken in tenminste drie gevallen.
Meer dan 100.000 etnische Armeniërs vluchtten vorig jaar uit de enclave, nadat Azerbeidzjan het hele gebied in september veroverde.
Azerbeidzjan ging niet in op de beschuldigingen van Duitsland en verklaarde dat ‘Azerbeidjanfobie en islamofobie’ zich meester hebben gemaakt van de PACE. Het zou een ‘politiek corrupt, discriminatoir en arrogant zooitje ongeregeld’ zijn in Strasbourg.
Het Berlijnse stadsbestuur heeft een omstreden anti-discriminatieclausule voor kunstfondsen geschrapt. In deze clausule werd kritiek op de staat Israël vereenzelvigd met antisemitisme. De maatregel werd aangenomen na het uitbreken van de Gaza-oorlog, maar na een dreigend boycot van kunstenaars neemt Berlijn een stap terug. Zo meldt de nieuwssite NME.
De clausule was gebaseerd op de IHRA-definitie, een definitie van antisemitisme die in 2016 is aangenomen door de International Holocaust Remembrance Alliance (IHRA).
‘We zijn blij dat Berlijn is teruggekomen van deze beslissing. De clausule vertegenwoordigde alles waar wij tegen waren’, meldt het kunstenaarscollectief Strike Germany. ‘Door de IHRA-definitie van antisemitisme over te nemen, zou het nieuwe anti-discriminatiebeleid mensen straffen die de staat Israël bekritiseren, op het moment dat Israël een genocide pleegt op Palestijnen in Gaza’, staat in de verklaring van het collectief.
Meer dan 1500 kunstenaars ondertekenden een petitie en dreigden met een boycot als Berlijn de clause niet zou schrappen.
Volgens Strike Germany is de strijd nog lang niet gestreden. ‘Dit gaat alleen om een kleine overwinning in Berlijn, in de rest van Duitsland stikt het van de initiatieven om subsidievoorwaarden aan te scherpen. De IHRA-definitie is nog steeds een federale richtlijn en beperkt nog steeds de toegang en het recht tot cultureel werk.’
Vorig jaar schreef ik op deze plek ten aanzien van de Palestijns-Israëlische kwestie dat het een vraagstuk is dat toen – vóór 7 oktober – al zo precair was, dat erover berichten evenwichtskunst vergde. Bij dit onderwerp luistert elk woord nauw. We willen er onpartijdig over schrijven, schreef ik toen.
Na 7 oktober is dat nog moeilijker geworden met de toegenomen polarisatie. We konden destijds niet vermoeden dat het Palestijns-Israëlische conflict een jaar later het nieuws gruwelijk zou domineren. Ging het toen over het provocerende bezoek van een Israëlische minister aan de Tempelberg, nu gaat het over de aanslag van Hamas en het daaropvolgende ongekende Israëlische wraakgeweld en tienduizenden burgerslachtoffers.
In mijn omgeving hoor en zie ik dat de polarisatie in onze samenleving zulke vormen heeft aangenomen dat men het onderwerp in het openbaar beter vermijdt. Onze demissionaire regering vaart een pro-Israëlische koers. Op sociale media vliegen de verwijten heen en weer. De afkeuring van het geweld tegen de Palestijnse burgers kan zomaar als toejuichen van geweld tegen Israëliërs worden opgevat – en vice versa.
Het grote stille midden van Nederland houdt de mond. Zij staan versteld, betreuren de doden aan beide kanten of willen simpelweg niet meedoen aan een oneindige zinloze discussie over de kleur van het leed. Een demonstratie tegen de oorlog in Gaza slaan ze over. Niet omdat zij niet meeleven met de Gazanen, maar uit angst dat de sfeer omslaat in een antisemitische manifestatie. Ze willen hun joodse en Israël-gezinde kennissen niet kwijtraken. Ze willen hen in de ogen kunnen kijken. Ik denk dat dit een moreel dilemma is voor velen onder ons.
Het grote stille midden van Nederland houdt de mond
Tegelijkertijd moet je zelfs over deze kwestie, hoe moeilijk het ook is, op een respectvolle manier van mening kunnen verschillen. Wanneer het grote midden echter stil is, wordt het podium gedomineerd door de flanken die de polarisatie en haat verder opvoeren.
Het grote midden bestaat uit mensen met allerlei achtergronden en juist meer genuanceerde geluiden klinken te weinig tijdens het oorlogsgekletter. In mijn omgeving veroordelen bijna alle moslims de aanslag van Hamas op Israëlische burgers, maar ze willen ook over de duizenden omgekomen onschuldige Palestijnse kinderen, vrouwen en burgers spreken. Ze houden echter hun mond, omdat ze bang zijn dat ze dan gezien worden als pro-Hamas en antisemiet.
Ooit was het begrip ‘emotionele intelligentie’ populair: emotioneel worden op het juiste moment, in de juiste mate, op de juiste wijze. Vooral dat ‘op de juiste wijze’ is essentieel.
Ook voor de Kanttekening is het belangrijk om kalm te blijven. De emotie wel voelen en benoemen, maar niet de emotie worden. Hoe moeilijk dat soms ook is. De gebeurtenissen in de wereld emotioneren ons. Wij zijn ook mensen en in sommige gevallen hebben we een emotionele band met de slachtoffers. Wij zien de video´s die worden gedeeld en volgen de berichtgeving.
Daarom is het verstandig om je eigen kompas te volgen. Liefst een moreel kompas waarin medemenselijkheid het zwaarste weegt.
Laten we ons inspireren door de vermoorde journalist en vredesactivist Hrant Dink, waarover Tayfun Balcik schreef. Dink zette zich in voor de Turks-Armeense verzoening en vond dat die twee naties met elkaar moesten praten ondanks een genocide en vijandigheid in het verleden.
Hoe moeilijk het ook is, vergevingsgezindheid en verzoening zijn de enige oplossingen om conflicten en oorlogen te stoppen. Sinds de couppoging in Turkije in 2016 ben ik honderden keren door een aantal vrienden, kennissen en zelfs sommige familieleden beschuldigd van landverraad, terrorisme, betrokkenheid bij de coup, zionisme, lidmaatschap van de Mossad, spionage voor Amerika en Israël, afvalligheid, enzovoort. Tot nu toe heb ik nooit gereageerd en ben ik geen enkele discussie aangegaan. Ik heb altijd geloofd dat de tijd de beste genezer is en dat uiteindelijk duidelijk zal worden wie gelijk heeft. Niet iedereen, maar sommigen hebben mij inmiddels gebeld om zich te verontschuldigen voor hun eerdere uitspraken. Kortom, verbreek het contact niet en blijf in gesprek.
Het is essentieel dat Palestijnen en Israëliërs zo snel mogelijk met elkaar in gesprek gaan en proberen de oorlog te beëindigen. Anders vrees ik dat het conflict niet alleen daar, maar ook hier de diepe kloof zal verbreden en de polarisatie zal vergroten.
Dialoog is uiteindelijk de enige weg die we ook in Nederland moeten afleggen.
We moeten over onze schaduw heenstappen en in gesprek raken. Dat is iets anders dan zwijgen omdat het onderwerp te gevaarlijk is.
De regionale grootmachten Turkije en Iran willen samenwerken om verdere escalatie in het Midden-Oosten te voorkomen. De Turkse president Recep Tayyip Erdogan ontving in Ankara zijn Iraanse collega Ebrahim Raisi. Zo meldt de Arabische nieuwszender Al Jazeera.
De oorlog in Gaza staat hoog op de agenda tijdens het bezoek van de Iraanse president. ‘De inhumane Israëlische aanvallen moeten per direct stoppen’, zei Erdogan, die dat als een eerste noodzakelijke vereiste ziet voor vrede.
Wat betreft de rol van Iran in de regio was de Turkse president voorzichtiger. ‘Het is van belang om terughoudend te zijn en geen stappen te nemen die de veiligheid en stabiliteit nog meer bedreigen’, zei hij tegen het Iraanse staatshoofd.
Daarmee verwijst de Turkse president vermoedelijk naar de aanvallen die Iran heeft uitgevoerd op Israëlische en westerse bondgenoten in Irak en Syrië. Turkije maakt zich ook zorgen over aanvallen op schepen in de Rode Zee door de Houthi’s, met steun van Iran. Dit omdat Turkije handel drijft met Israël en het Westen.
Turkije ontkent dat naar Israël geëxporteerde wapenonderdelen in de Gaza-oorlog worden gebruikt. Ze zijn bedoeld voor ‘jachtsport’, aldus het Turkse Instituut voor de Statistiek (TÜIK). Zo meldt de Turkse nieuwssite Duvar.
Turkije wordt al langer bekritiseerd vanwege de export naar Israël, die toeneemt ondanks de anti-Israëlretoriek van de regering. Naar verluidt zou er in november voor 80.000 dollar aan wapenonderdelen zijn verkocht aan Israël, van munitie tot andere militaire accessoires.
Volgens het TUIK zijn deze onderdelen niet bedoeld voor de oorlog in Gaza. Het gaat om export in de categorie 93, aldus de autoriteit. Deze categorie bevat niet-gevechtsvuurwapens, revolvers en onderdelen, delen van pistolen, zwaarden, machetes en bayanotetten’, meldt Duvar.
Theatermaker Ferhat Kaplan (31) vertelt in de voorstelling Kind van het licht over zijn Turks-alevitische achtergrond en opgroeien in Nederland. ‘Het is stiekem ook wel leuk dat je anders bent.’
Hoe voelt het om aleviet te zijn?
‘Toen ik jonger was voelde het als iets heel bijzonders. Mijn ouders vertelden mij altijd dat ik anders was. Ik merkte het ook in de opvoeding. Ik werd opgevoed met muziek, verhalen en gedichten, terwijl anderen niet zo werden grootgebracht.
‘Dat was mooi om mee te krijgen, maar aleviet zijn heeft ook een keerzijde. Tijdens een vakantie in Turkije zaten mijn zusje en ik in een opblaasboot die richting de rotsen dreef. Toen we om hulp schreeuwden, kwamen twee jongens, rond de zestien jaar, ons helpen. Toen ons geloof ter sprake kwam, stopten ze gelijk met helpen en duwden ze ons weer richting de rotsen. Dat was de eerste keer dat ik de haat jegens mijn religie opmerkte.
‘Bij veel alevieten is er ook een enorm gevoel van trots. Trots op de religie en de geloofsgenoten. Als een bekende zanger of acteur aleviet is, dan zeggen andere alevieten vaak: ‘o bizden biri’. Dat betekent hij is een van ons.
‘Het alevitisme zorgt bij mij voor een gevoel van broederschap met andere alevieten en voornamelijk positieve gevoelens. Het is stiekem ook wel leuk dat je anders bent.’
In welk opzicht worden alevieten anders behandeld?
‘Voor mijn voorstelling heb ik in Turkije onderzoek gedaan naar mijn religie. Ik werd daar door een gids begeleid en sprak veel mensen. De mensen die wij tegenkwamen zeiden allemaal hetzelfde: ‘Ik heb nooit iets slechts van een aleviet gezien.’
‘Sommige Turkse mensen worden opgevoed met angst en haat. Dat gebeurt ook in Nederland. De huidige politiek van Turkije heeft daar ook invloed op. Je moet nu een stuk beter opletten tegen wie je zegt dat je aleviet bent.
‘Zelf heb ik daar maling aan. Ik zeg gewoon wie ik ben en als iemand daar raar op reageert ga ik het gesprek aan. Ik ben benieuwd waar die haatgevoelens vandaan komen en waarom iemand zo denkt.’
Wat zeggen ze dan?
‘Het is een beetje gelijk aan racisme of homofobie in Nederland. Vaak kennen ze gewoon niemand van die groep of hebben ze in ieder geval geen relatie met ze. Dat geldt ook voor alevieten. Zo van: ik zie ze wel, maar ik ben niet bevriend met ze dus dan ben ik maar boos op ze.’
‘Ik probeer te zeggen dat bevestiging van buitenaf geen voldoening geeft’
In je voorstelling laat je ook zien hoe het is om in Nederland aleviet te zijn.
‘Toen ik opgroeide kwamen mensen regelmatig naar mij toe met verhalen die ze hadden gehoord over levieten. Ik hoorde vaak dat ik geen moslim was en een zondaar. Als je dit hoort heb je volgens mij twee opties: of meegaan met deze onzin of laten zien wat de waarheid is.’
Waarom vind je het belangrijk om met deze voorstelling jouw verhaal te laten zien?
‘Het is onderdeel van mij en mijn identiteit. Ik ben opgegroeid in een periode waarin alevieten heel stil waren over hun afkomst en ik wil juist mijn stem laten horen. Wij zijn een nieuwe generatie met onze eigen vragen.
‘Wat ik belangrijk vind is om de verhalen niet verloren te laten gaan. Het alevitisme bevat geen boeken of geschriften, de verhalen rond onze religie worden doorgegeven binnen onze gemeenschap.
‘Onze generatie gaat steeds minder naar een cemevi (gebedshuis), waardoor de verhalen verdwijnen. Ik vind het belangrijk om ze te archiveren. Je kunt een mening hebben over het geloof zelf, maar het belang om kennis van de religie te behouden blijft.’
Foto: Bas de Brouwer
Voel jij je ergens wel thuis aangezien je in Turkije en Nederland wordt gediscrimineerd?
‘Het is misschien een gekke gedachte, maar als je geen thuis hebt voel je je eigenlijk overal thuis. Ik word in Nederland gediscrimineerd vanwege mijn uiterlijk en in Turkije door de tak van de islam waar ik in geloof. Ik zeg daarom in mijn voorstelling dat ik mij niet Nederlands of Turks voel, maar een minderheid.’
Waarom maakte je eigenlijk een reis door Turkije voor je voorstelling?
‘Acteur Sadettin Kırmızıyüz is mijn mentor en onder de vleugels van de stichting Sadettin K maak ik de voorstelling. Toen ik zei dat ik er niet uitkwam, stelde hij voor om op reis te gaan naar Turkije. Daar maakte ik een spirituele reis naar mijn religie.
‘Ik kwam op verschillende plekken waaronder de wijk Gazi in Istanbul. Gazi is eigenlijk een ghetto waar de alevitische bevolking is gehuisvest. Ik kom zelf ook uit een achterstandswijk in Bergen op Zoom dus ik voelde me er wel iets meer op mijn gemak dan de meeste bezoekers daar.
‘Wat mij verbaasde was het grote verschil met de rest van Turkije. Je zag overal posters van de alevitische profeet Ali, alevitische artiesten, dichters et cetera. Dat is een groot contrast met de rest van Turkije waar alevieten zich verbergen. Het leek op een apart land van alevieten in Turkije.’
In je voorstelling geef je aan dat je geen activist wil zijn. Waarom niet?
‘Vroeger stond ik op elk protest, deelde ik alle berichten en was ik constant bezig met thema’s rondom activisme, racisme, discriminatie en uitsluiting. Ik merkte op een gegeven moment dat ik er erg depressief van werd. Ik was tegen iets aan het vechten waar geen vooruitgang in zat.
‘In vergelijking met andere landen waar ik ben geweest stelt Nederland mij vaak teleur op gebied van emancipatie. Integratie komt vanuit twee kanten. De mensen die hier komen passen zich aan, maar mensen passen zich niet aan ons aan.’
‘Ik werd er helemaal ongelukkig van. Toen besloot ik op een dag weg te lopen van dit activisme. Ik merkte gelijk dat ik een stuk gelukkiger werd. Ik heb geleerd om balans te creëren voor mezelf. Ik ben nu activistisch in mijn werk. Ik zeg dingen die nooit zijn gezegd op een podium en ik probeer de mensen die komen wat bij te brengen.’
In je voorstelling beschrijf je jezelf als een kind van het licht dat is afgewezen. Wat bedoel je daarmee?
‘Ik wil niet dat zeggen dat ik afgewezen ben door mijn religie, want iedereen uit mijn religie is supertrots op mij en wat ik doe. Ik probeer te zeggen dat bevestiging van buitenaf geen voldoening geeft. Je moet jezelf kunnen waarderen. Je moet niet afhankelijk zijn van wat anderen denken, maar de kracht vanuit jezelf vinden.
Je bent ook acteur en je vertelde dat je vaak wordt getypecast. Hoe zit dat eigenlijk?
‘Ja, de meeste audities die ik aangeboden krijg, zijn voor een rol als crimineel of terrorist. Nederland loopt daarin best achter als je kijkt naar andere landen. In Amerika en de UK is het normaler dat karakters van kleur zijn.
‘Ik vind het zelf niet altijd vervelend om getypecast te worden. Ik vind het prima om een crimineel te spelen, want aan de ene kant vind ik ze wel inspirerend. Ze doen hun best om te roeien met de riemen die ze hebben. Ik vind het belangrijk als acteur de ontwikkeling van een karakter te laten zien. Als dat een crimineel is, so be it.’
De theatervoorstelling Kind van het licht is tot 22 februari te zien.
Op sociale media is ophef ontstaan over een filmpje in een distributiecentrum van Albert Heijn, waarin Poolse arbeiders worden uitgebuit. Er zouden namen worden omgeroepen van Poolse uitzendkrachten die ‘te langzaam’ werken. Vakbondmedewerkers luiden de noodklok en verwijzen naar een filmpje op YouTube.
‘Hier hebben we een voorbeeld waarin Poolse coördinatoren via luidsprekers, in het Pools, een lijst voorlezen van mensen die te ‘langzaam’ hebben gewerkt, dus niet samen met de rest van de vaste AH-medewerkers en anderen op pauze kunnen gaan of het werk kunnen verlaten’, schrijft Imke Gardingen die bij de vakbond FNV werkt. ‘Vernederd’, voegt ze daar nog aan toe.
In december vorig jaar berichtte het tv-programma Kassa dat Poolse migranten gebukt gingen onder ‘ziekmakende werkomstandigheden’.
‘Uit een enquête van de vakbonden bleek al dat onder 666 vaste krachten en uitzendkrachten van de distributiecentra – waarvan het overgrote merendeel Pools – dat maar liefst 90 procent negatieve gevolgen ervaart door werkdruk. Dat gaat onder meer om klachten zoals stress, lichamelijke klachten en minder goed functioneren’, schreef opiniesite Jooptoen.
Marjon de Koning, hoofd logistiek Albert Heijn, zei vorig jaar bij Kassa dat ze het ‘heel erg’ vond dat medewerkers dit ‘zo ervaren’ en dat er al ‘gesprekken’ gaande waren. Op de nieuwe beelden van het Zaanse distributiecentrum is er nog reactie bekend van haar.
Onze site gebruikt cookies en vergelijkbare technologieën onder andere om u een optimale gebruikerservaring te bieden. Ook kunnen we hierdoor het gedrag van bezoekers vastleggen en analyseren en daardoor onze website verbeteren.
Deze website gebruikt cookies om uw gebruikservaring op deze website te verbeteren. Van deze cookies worden cookies aangemerkt als "Noodzakelijk" in uw browser bewaard, deze cookies zijn essentieel voor het functioneren van de website. Bijvoorbeeld het opslaan van uw keuze of u wel of geen cookies wilt hebben. Wij maken ook gebruik van cookies van derde partijen die ons helpen met het analyseren en begrijpen van de gebruik van deze website door u. Deze cookies worden alleen gebruikt als u daar toestemming toe geeft. U heeft ook de mogelijkheid om uzelf uit te sluiten voor deze cookies. Dit zal echter effect hebben op uw gebruikerservaring.
Noodzakelijke cookies zijn absoluut nodig voor het functioneren van de website. De cookies in deze categorie zorgen alleen voor de veiligheid en het functioneren van deze website . Deze cookies bewaren geen persoonlijke gegevens
Deze cookies zijn niet strict noodzakelijk, maar ze helpen de Kanttekening een beter beeld te krijgen van de gebruikers die langskomen en ons aan te passen aan de behoeftes van onze lezers. Hiervoor gebruiken wij tracking cookies. Bij het embedden van elementen vanuit andere websites zullen er door deze sites ook cookies worden gebruikt.
