Het valt niet te ontkennen dat de parade van 3 september op het Tiananmenplein, waarmee China het 80-jarig jubileum van de overwinning op Japan en het einde van de Tweede Wereldoorlog vierde, buitengewoon indrukwekkend was. Er waren meer dan 10.000 militairen die in strakke pas en volkomen synchroon marcheerden, meer dan 100 gevechtsvliegtuigen raasden over dit Plein van de Hemelse Vrede. Daarnaast werd de natie en de wereld een heel scala aan nieuwe bewapening getoond. Het geheel duurde meer dan een uur en was adembenemend.
Tien jaar geleden, toen wij net in Hongkong woonden, volgde ik deze parade ook met open mond. Nu besef ik hoeveel er in tien jaar veranderd is. In 2015 was de boodschap van China: wij staan voor vrede, en als bewijs daarvan werd aangekondigd dat het leger met 300.000 manschappen zou inkrimpen. De boodschap die China nu uitzendt, is een geheel andere: China is militair onafhankelijk en bepaalt zelf zijn rol op het geopolitieke toneel. Dit is een glashelder signaal aan Taiwan en de liberale democratieën.
China bepaalt zelf zijn rol op het geopolitieke toneel
Want ook het bordes zond op 3 september een niet mis te verstane boodschap uit. Naast Xi Jinping zaten Vladimir Poetin van Rusland en de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-un. Kort daarvoor hadden deze drie ook nog de hand geschud van de Indiase leider Narendra Modi. Die was wel aanwezig bij de bijeenkomst van de Shanghai Cooperation Organization die op 1 september plaatsvond. En ook al was hij niet bij de parade, ook dat signaal was duidelijk. Nu de Verenigde Staten India tarieven opleggen van 50 procent, haalt India de banden met China openlijk aan. En zo kwamen daar in China ‘de draak, de olifant en de beer’ bij elkaar. Deze kleine dierentuin (China, India en Rusland) is samen goed voor 40 procent van de wereldbevolking en 25 procent van de wereldeconomie. Minzaam glimlachten de heren en ze maakten duidelijk: dit is de nieuwe wereldorde, wij pakken onze ruimte. Wen er maar aan.
VS ziet weinig in zachte krachten
Ook bij UNESCO, de VN-organisatie voor wetenschap, onderwijs, communicatie, kunst en cultuur, is het duidelijk dat er sprake is van veranderende verhoudingen. Op 22 juli jl. kondigden de Verenigde Staten aan zich, voor de derde keer, terug te trekken uit UNESCO. De reden die de regering-Trump hiervoor geeft, is dat de organisatie ‘woke’ is. Sowieso ziet de VS heel weinig in de zachte krachten waar UNESCO voor staat, zoals culturele diplomatie en het bevorderen van alles wat mensen verbindt vanwege het pure feit dat ze mens zijn.
Dit terugtrekken van de VS heeft natuurlijk financiële consequenties, maar misschien nog veel belangrijker is dat er een vacuüm ontstaat waar China graag instapt. Allang heeft China door wat veel andere landen nog niet doorhebben: dat de zachte krachten en culturele diplomatie juist nu, in een wereld van conflict, van groot belang zijn. Dat je, door je daarvoor in te spannen, als land internationaal een positief imago opbouwt en aanzien verwerft.
China zal nu zijn budget verhogen en, omdat wie betaalt bepaalt, zal China meer topfuncties opeisen. En daarmee diplomatieke en dus ook politieke invloed. Het past allemaal bij wat we op 3 september zagen: de wereldorde is veranderd.
Voor een deel is het ook terecht dat landen als China en India een dikkere vinger in de internationale pap krijgen. Neem UNESCO. In 2022 was China goed voor 15 procent van het budget en bekleedde 1.600 staffuncties. De VS was goed voor 22 procent van het budget en kreeg ruimte voor 15.000 stafleden.
Ook wij in Europa zullen moeten erkennen dat het tijd is voor eerlijker verhoudingen
Ook bij andere internationale instellingen is deze scheve verhouding merkbaar. En dat past niet, als we het aandeel in wereldbevolking en -economie serieus zouden nemen. Nog afgezien van Rusland, India en China: de BRICS+-landen samen zijn volgens de laatste cijfers van het IMF en de samenvatting van de laatste BRICS-top (juli 2025) goed voor 54,6 procent van de wereldbevolking en 44 procent van het wereld-BBP (Gross Domestic Product).
Ook wij in Europa zullen moeten erkennen dat het tijd is voor eerlijker verhoudingen. En een show zoals die van 3 september op het Plein van de Hemelse Vrede, van militair machtsvertoon en politieke samenwerking, moet ons de ogen openen. De wereldorde is veranderd, autoritaire regimes zenden niet meer een boodschap van vrede uit, maar testen de liberale democratieën. Nu gebeurt dat nog op tribunes en in parades, maar het signaal is duidelijk.
Als het ons, als liberale democratieën, serieus is met mensenrechten en de waarden van de democratische rechtsstaat, zullen wij bereid moeten zijn die te verdedigen. Dat betekent samenwerken, krachten bundelen en, nu vroegere bondgenoten wegvallen, nieuwe allianties aangaan met landen in het Mondiale Zuiden die ook voor deze waarden staan.
Ik hoop van harte dat visies op de geopolitieke uitdagingen deel uit zullen maken van de komende verkiezingsdebatten. Omdat onze keuze op 29 oktober ook door deze visies bepaald moet zijn.
Illegaal verblijf in Nederland wordt wel strafbaar, maar hulp aan mensen zonder verblijfsvergunning niet. Dit staat in het aangepaste wetsvoorstel, dat gisteren gepubliceerd werd.
Minister David van Weel (Asiel en Migratie) deed de aanpassingen naar aanleiding van het advies van de Raad van State vorige week. Hierin stond dat wanneer illegaliteit strafbaar wordt, dan ook hulpverlening aan mensen zonder verblijfsvergunning strafbaar zal zijn volgens het strafrecht. Dit was niet wat met de nieuwe maatregel beoogd was.
Voor het zomerreces stemde de Tweede Kamer in met het wetsvoorstel, dat verblijf in Nederland zonder verblijfsvergunning strafbaar moet stellen. Er ontstond toen ophef over de mogelijke impact op hulpverleners van ongedocumenteerden. Vooral christelijke partijen sprongen in de bres voor deze hulpverleners, die vaak vanuit de kerk zorgen voor menselijke opvang.
Er was echter ook veel kritiek op het wetsvoorstel in zijn geheel. Afgelopen zondag gingen mensen in Den Haag de straat op om aandacht te vragen voor de impact op mensen die zonder verblijfsvergunning in Nederland wonen of werken. Geen enkel mens is illegaal, is een veel gehoord argument.
Als deze uitbreiding ongeclausuleerd wordt doorgevoerd, zou Nederland in één klap tot de strengste EU-landen behoren op dit vlak, schrijft het Clingendael Instituut in een reactie. ‘De maatregel belooft migratie te ontmoedigen, maar internationale ervaringen en literatuur vertellen een ander verhaal. De maatregel blijkt geen afschrikkend effect te hebben in België, Duitsland, Zweden en Italië en levert vooral negatieve maatschappelijke bijeffecten, hoge kosten en uitvoeringsproblemen op.’
De minister wil echter van geen wijken weten. De novelle richt zich enkel op hulpverlening. Wel wordt elke vorm van hulpverlening ontzien, om te vermijden dat er een discussie ontstaan over de medemenselijkheid van de hulp, zo bericht de Volkskrant. Er zouden al andere wetten zijn waarin bepaalde vormen van ‘hulp’ aan mensen zonder verblijfsvergunning strafbaar zijn gesteld, zoals mensensmokkel.
De aanpassingen zijn gepubliceerd in de vorm van een internetconsultatie. Hierna zal de Raad van State zich erover buigen, daarna gaat het voorstel opnieuw naar de Tweede Kamer.
De Turkse oproerpolitie is het kantoor van de grootste oppositiepartij CHP binnengevallen. Voormalig CHP-voorzitter Gürsel Tekin is teruggezet in zijn functie. Hij zou een vertrouweling van president Recep Tayyip Erdogan zijn.
Met de inval lijkt een nieuwe fase van de ontmanteling van de Turkse oppositie te zijn begonnen, zo meldt de Turkse nieuwssite Bianet.
Op beelden is te zien dat de politie met veel geweld het kantoor van de CHP binnendringt. Volgens de overgebleven Turkse oppositiekranten zouden er 5000 agenten zijn ingezet. Er wordt gesproken van een ‘kayyum’ – een door de staat aangestelde ‘curator’ die de macht overneemt. Veel Koerdische burgemeesters in het oosten van het land zijn in het verleden op vergelijkbare wijze uit hun ambt gezet en vervangen door ‘mannetjes’ van Erdogan.
Sinds de arrestatie van de populaire burgemeester Ekrem Imamoglu, in maart van dit jaar, ligt de seculiere oppositiepartij CHP zwaar onder vuur in Turkije. Honderden bestuurders en medewerkers zijn door de autoriteiten opgepakt. De Turkse president Erdogan maakt daarbij ook gebruik van verdeeldheid binnen de CHP, om deze partij volledig te neutraliseren voor de komende presidentsverkiezingen in 2028.
Aanleiding voor de machtsovername op het CHP-kantoor in Istanbul is de nietigverklaring van het partijcongres van 2023. Tijdens dat congres verloor Kemal Kilicdaroglu het leiderschap aan de huidige voorzitter Özgür Özel. Volgens de Turkse rechter waren er ‘onregelmatigheden bij de verkiezing van afgevaardigden’. Daarom werd het bestuur van de CHP-afdeling in Istanbul afgezet en benoemde de rechter oud-vicevoorzitter Gürsel Tekin tot interimvoorzitter.
De CHP erkent het gerechtelijke besluit niet en wijzigde op het laatste moment het adres van het partijkantoor. Of dat de ondergang van de seculiere partij kan voorkomen, is onzeker. In maart waren er nog massale protesten tegen de gevangenneming van Ekrem Imamoglu, maar die zijn inmiddels vrijwel geheel verstomd.
Wilders wint niet door migratie maar door emotie. Ex-D66-spindoctor Roy Kramer ontleedt in zijn boek hoe verhalen, herkenning en gevoel belangrijker zijn dan verkiezingsprogramma’s of rationele argumenten.
Roy Kramer was jarenlang actief voor D66, onder andere als spindoctor, en kent de Haagse politiek van binnenuit. In zijn nieuwe boek Waarom Wilders wél wint analyseert hij waarom populisten als Geert Wilders en Donald Trump successen boeken. Kramer stelt dat de gangbare verklaring hiervoor – het komt door migratie – te kort door de bocht is. Volgens hem draait het niet om beleidsinhoud, maar om herkenning, narratief en emotie.
De titel van uw boek is Waarom Wilders wél wint. Bedoelt u dat hij de verkiezingen van 29 oktober gaat winnen? Of bedoelt u ‘winnen’ in een bredere zin?
‘De titel is bewust dubbelzinnig. Na de verkiezingen van 22 november 2023 kopten de media massaal dat Wilders had gewonnen omdat Nederlanders tegen migratie zijn. Ze legden een inhoudelijke link. Tachtig procent van de Nederlanders wil minder migratie, dus stemmen veel kiezers op Wilders. Maar zo simpel is het niet. Mensen stemmen niet omdat ze een beleidskeuze rationeel hebben afgewogen, maar omdat ze zich in een lijsttrekker herkennen.
‘Wilders raakt met zijn optreden een gevoelige snaar bij veel mensen’
‘Wilders wint omdat hij het spannendste verhaal heeft en de sterkste emotionele snaar raakt. Het gaat er niet om wat er in een verkiezingsprogramma staat, want dat leest bijna niemand. Het gaat er juist om of een politicus gevoelens kan oproepen, of hij een herkenbaar gezicht biedt. En dát doet Wilders beter dan zijn collega’s.’
Maar veel kiezers en commentatoren zullen zeggen: migratie was toch hét thema van 2023?
‘Dat klopt op het eerste gezicht. Migratie stond in de campagne centraal, zeker in de framing. Maar dat verklaart niet waarom zoveel mensen op Wilders stemmen. Neem de opkomst van Pim Fortuyn in 2002. Ook toen werd gezegd dat migratie de sleutel was. Maar er speelde natuurlijk veel meer. Fortuyn bood immers een verhaal dat nieuw en spannend was. Wilders doet nu hetzelfde. Hij creëert een narratief waarin hij én de held is die het volk verdedigt, én de underdog die wordt tegengewerkt door de elite. Die dubbele rol maakt hem zo sterk als politicus.’
Dus kiezers kiezen niet primair voor standpunten, maar voor herkenning en gevoel?
‘Precies dat. Kiezers zijn best bereid hun standpunten aan te passen, als ze zich maar thuis voelen bij een politicus. Wilders raakt met zijn optreden een gevoelige snaar bij veel mensen. Zij nemen zijn standpunten over bijvoorbeeld de islam en de Europese Unie over.’
U zegt dat Wilders en Trump sociale media veel slimmer inzetten dan anderen. Hoe werkt dat?
‘Kijk, vroeger begon politiek met een congres, een beleidsnota, een interview in de krant. Maar Nederlanders lezen gemiddeld een half uur per week een krant. Daar bereik je de massa niet mee. Tegelijk zitten mensen uren per dag op sociale media. Wilders en Trump begrijpen dat perfect. Ze posten eerst een standpunt op X of Facebook, scheppen daarmee ophef, en pas daarna wordt het vertaald naar beleid of Kamerwerk.
‘Dat klinkt misschien een beetje banaal, maar dit is cruciaal. Stel je twee politici voor, A en B. A spreekt duizend mensen toe, B spreekt tienduizend mensen toe. Wie wint er dan? B natuurlijk. Wilders en Trump hebben geleerd dat bereik alles is. Middenpartijen denken nog te vaak in de logica van de verzuiling, dat je je vaste achterban bedient en die blijft de partij wel trouw. Maar zo werkt het allang niet meer.’
U schrijft dat u zich zorgen maakt over de staat van de democratie. Wat gaat er volgens u mis?
‘Het probleem is dat populisten wereldwijd al twintig jaar aan een opmars bezig zijn. Fortuyn was een pionier, daarna kwamen Wilders, Trump en al die anderen. Wilders viel ooit uit een kabinet, maar komt nu sterker terug. Trump verloor in 2020, maar staat weer klaar. Populistische bewegingen verdwijnen dus niet vanzelf.
‘De klassieke strategie dat je populisten negeert, werkt nu niet meer. Eveneens is het overnemen van de standpunten van de populisten een doodlopende weg. Je kunt als middenpartijen wel strenger worden op migratie, maar de PVV blijft groot omdat Wilders een gevoel aanspreekt dat veel dieper zit. We hebben daarom een nieuwe strategie nodig. Je moet nieuwe politici rekruteren buiten de Randstad, lageropgeleiden aanspreken en verhalen vertellen die de emotie raken.’
Populistische partijen beroepen zich graag op de volksstem. Voor progressieve partijen lijkt ‘volk’ bijna een vies woord te zijn geworden.
‘Dat is een recente ontwikkeling. Middenpartijen hebben ooit óók namens het volk gesproken. Denk aan D66-leider Hans van Mierlo, die appelleerde aan het volk, of aan PvdA-premier Willem Drees. Tegenwoordig lijkt alleen het populisme namens het volk te spreken, terwijl democratische partijen dat net zo goed zouden kunnen doen.’
U gaat nog verder in uw boek. U stelt dat alle ideologieën – liberalisme, socialisme, christendemocratie, populisme – gebouwd zijn op irrationele overtuigingen. Soms zelfs op iets wat op een complottheorie lijkt. Hoe bedoelt u dat?
‘Het woord ‘complottheorie’ klinkt meteen heel negatief, zeker na corona. In die tijd doken er allemaal bizarre ideeën op. Vaccins zouden je autistisch maken, dat soort nonsens. Maar ik bedoel iets anders. Iedereen heeft een basisnarratief, een emotionele grondhouding. Neem de liberalen. Zij voelen een sterk wantrouwen jegens de overheid. Soms is die achterdocht terecht, maar niet altijd. Stel dat je ouders je mishandelen en de overheid zorgt dat je langer naar school kunt, dan is het juist positief dat de overheid ingrijpt in het persoonlijk leven van mensen. Maar toch blijven liberalen vasthouden aan dat gevoel.
Roy Kramer. Beeld: Milou van der Will
‘De socialisten hebben een sterk wantrouwen jegens het bedrijfsleven. Soms is dat gevoel terecht, maar lang niet altijd natuurlijk. Immers, bedrijven kunnen mensen geweldige kansen bieden, mensen opleiden, wat voor de samenleving doen. Maar dat zie je niet als je bedrijven per definitie met achterdocht bejegent. Mijn punt is dus dat we moeten erkennen dat iedereen irrationele ideeën koestert, niet alleen populisten.’
Als we kijken naar de verkiezingscampagne van 2023, welke fouten maakten Dilan Yeşilgöz, Pieter Omtzigt en Frans Timmermans waardoor Wilders kon winnen?
‘Je moet een onderscheid maken tussen fouten van de korte termijn en die van de lange termijn. Voor de korte termijn waren de debatten heel belangrijk, waarin Wilders excelleerde. Neem het roemruchte SBS-debat. Wilders pakte Timmermans hard aan en de PvdA-voorman had daar geen goed weerwoord op. Dat had ook te maken met debatervaring. Wilders was voor de zesde keer lijsttrekker, Timmermans heeft een lange staat van dienst maar trok voor het eerst de lijst. Hij was nog niet door de wol geverfd.
‘In 2002 weigerde de toenmalige VVD-leider Hans Dijkstal in Jip-en-Janneke-taal te praten’
‘Als je kijkt naar de langere termijn, dan zie je dat middenpartijen structureel dezelfde fout maken. Ze richten zich namelijk te veel op hogeropgeleiden, mensen die NRC of de Volkskrant lezen. Maar dat is een minderheid van het electoraat. Er is een enorme groep Nederlanders die helemaal geen kranten leest, laat staan deze kranten, en die vindt bij populisten wél een stem.’
Wilders scoort met oneliners en simplificatie. Is dat slim van hem, of dom van de kiezers?
‘Het woord ‘versimpeling’ heeft een negatieve klank. Toegankelijkheid klinkt al een stuk positiever. Toch zijn veel politici er huiverig voor om de politiek toegankelijker te maken, omdat ze bang zijn dat ze hiermee de complexe werkelijkheid geweld aandoen. Terwijl dit helemaal niet per se zo hoeft te zijn.
‘In 2002 weigerde de toenmalige VVD-leider Hans Dijkstal in Jip-en-Janneke-taal te praten. De VVD verloor mede hierdoor de verkiezingen. Kiezers willen dat politici klare taal spreken. Dat geeft hen een gevoel van herkenning, dat ze serieus worden genomen. Neem Donald Trump. Hij praat op zo’n manier dat ook gewone mensen hem kunnen begrijpen. Met een technisch betoog bereik je de mensen niet. Politiek moet een duidelijk verhaal vertellen. Als je de complexe werkelijkheid vertaalt naar gewone taal, vergroot je juist de democratische betrokkenheid.’
Dus middenpartijen zouden ook eenvoudiger moeten communiceren?
‘Ja, absoluut. Laten we bijvoorbeeld eens kijken naar de Troonrede. Een onderzoek van de Universiteit Utrecht liet zien dat dertig procent van de Nederlanders de tekst hiervan niet begrijpt. Dat is een enorm probleem. Hoe kun je burgers meekrijgen als je boodschap letterlijk onbegrijpelijk is voor drie op de tien Nederlanders?’
In de Nederlandse samenleving zijn verschillende kloven: die tussen rijk en arm, links en rechts, stad en provincie, hoog- en laagopgeleid. Welke scheidslijn is volgens u het belangrijkst?
‘Voor mij is de kloof tussen hoog- en laagopgeleid het meest bepalend. Vroeger was de belangrijkste scheidslijn iemands levensbeschouwing. Je was katholiek, protestant, liberaal of socialist. De verzuiling gaf mensen houvast. Nu zie je dat de samenleving is verdeeld in groepen van dezelfde maatschappelijke laag. Hoogopgeleiden gaan vooral met hoogopgeleiden om, laagopgeleiden met laagopgeleiden. Mensen zonder universitaire opleiding horen andere geluiden dan wat er in NRC of de Volkskrant staat.
‘Natuurlijk zijn andere maatschappelijke kloven ook relevant. De tegenstelling tussen stad en platteland, rijk versus arm, enzovoort. Ik ben vrijzinnig genoeg om dat te zien. Alleen bepaalt de opleidingskloof wel heel veel, mede omdat de journalistiek bijna volledig in Amsterdam zit. NRC verhuisde niet voor niets naar Amsterdam. Dat maakt de afstand tot grote groepen Nederlanders alleen maar groter.’
Maar moeten die kloven wel overbrugd worden? Of mag je accepteren dat sommige partijen en media zich richten op hoogopgeleiden?
‘Het is niet erg als één of twee partijen zich richten op hoogopgeleiden. Maar als álle middenpartijen dat doen, dan laat je een groot deel van de samenleving over aan de populisten. Dan organiseer je je eigen verlies. Daarom pleit ik ervoor dat middenpartijen zich breder oriënteren. Want dat vergroot herkenning en dus ook de steun voor de democratie.’
Aan het begin van uw boek zegt u eerlijk dat u D66-lid bent. Bent u niet bang dat lezers u daardoor partijdig vinden?
‘Dat risico is er. De Volkskrant interviewde mij ook over mijn boek, en zette ‘ex-D66-spindoctor’ in de kop. Dat schrikt sommige mensen natuurlijk af. Maar ik kies voor transparantie. Iedereen organiseert zich uiteindelijk in groepen. Je hoeft je daar niet voor te schamen.
‘Het gaat er mij om dat je je openstelt voor anderen. Ik probeer in mijn boek juist eerlijk en evenwichtig te zijn richting andere groepen mensen. Ik wil laten zien dat je ook van populisten kunt leren, zonder dat je hun agenda hoeft over te nemen.’
Maar wat onderscheidt u dan van de ‘onderbuikfluisteraars’?
‘Het verschil is dat ik me zorgen maak over de democratie zelf. Over de rechtsstaat, de rechten van minderheden, en uiteindelijk ook over onze welvaart. Mijn boek is gericht op het brede midden. Niet alleen D66, maar VVD, GroenLinks-PvdA en het CDA. Die partijen verschillen minder van elkaar dan vaak wordt gedacht en hechten allemaal aan onze democratische verworvenheden.
‘Je moet mensen in het hart raken, niet alleen in het hoofd’
‘Ik wil laten zien dat deze verworvenheden meer steun moeten krijgen bij bredere lagen van de bevolking. Dat je mensen moet raken in het hart, niet alleen in het hoofd. Politiek moet een wenkend perspectief zijn, geen handleiding voor een Ikea-kast.’
Dat pleidooi doet denken aan het initiatief Voor Ons Nederland van voormalig VVD-kroonprins Klaas Dijkhoff. Hij kreeg veel kritiek, ook vanuit progressieve hoek.
‘Het is een goed initiatief. In progressieve media werd hier inderdaad nogal cynisch op gereageerd, alsof het een pr-stunt van de VVD was om ook stemmen uit het politieke midden te winnen. Maar ik vind die kritiek niet helemaal fair. Voor Ons Nederland zet zich in voor een weerbare democratie, het bestrijden van populisme en het tegengaan van polarisatie. Dat zijn doelen waar ik volledig achter sta. Juist nu zijn zulke initiatieven broodnodig.’
Een van de hulpschepen van de Global Sumud Flotilla naar Gaza is gisteren aangevallen in de haven van Sidi Bous Saïd in Tunesië door een drone. Dit melden de organisatoren van de internationale vloot.
De drone zou aan boord een brand hebben veroorzaakt, die daarna snel weer geblust werd. De Tunesische autoriteiten melden dat er op dat moment geen drone gezien is, en de brand door andere omstandigheden is ontstaan, schrijft het Franse persbureau AFP.
De veiligheidsbeelden die door de organisatoren van de vloot zijn gedeeld suggereren echter iets anders. Op deze beelden is een geluid te horen van een object dat boven de boot door de lucht vliegt. Kort daarna ontstaat de brand en vragen bemanningsleden om hulp. ‘Trek je conclusie’, schrijft speciaal VN-rapporteur voor de Palestijnse gebieden Francesca Albanese bij een post op X, waarbij ze de beelden deelt.
De vloot, die de Israëlische blokkade van Gaza wil doorbreken, arriveerde afgelopen weekend in Tunesië. Ongeveer 150 activisten uit verschillende landen zullen hier aan boord van verschillende schepen gaan. Ook de wereldberoemde klimaatactivist Greta Thunberg is weer van de partij.
In juni enterden Israëlische militairen een schip dat vanuit Sicilië op weg was naar Gaza met hulpgoederen. Aan boord bevonden zich twaalf activisten, waaronder de Zweedse klimaatactivist Thunberg, die allen werden aangehouden.
De groep werd door de Israëlische autoriteiten overgebracht naar de haven van Ashdod, waarna zij uit het land werden gezet.
Volgens Israëlische functionarissen waren de hulpmissies naar Gaza bedoeld om media-aandacht te genereren en droegen ze volgens hen niet daadwerkelijk bij aan humanitaire ondersteuning.
Het officiële dodental in Gaza staat op 63.861, maar dat cijfer betreft uitsluitend de slachtoffers van Israëlische aanvallen, stelt Ingelise de Jongste. Betrouwbare schattingen komen uit op zo’n half miljoen doden.
Als er geschreven of gesproken wordt over het aantal doden in Gaza sinds 8 oktober 2023, dan komen die cijfers vanuit het Gaza Health Ministry (GHM). De cijfers worden breed geaccepteerd als betrouwbaar. Ze komen terug bij de NOS, de Volkskrant, bij CNN, bij Al Jazeera, overal.
Dat aantal staat per 4 september op 63.861.
Wie naar dat aantal kijkt, moet zich twee dingen afvragen: Hoe kan het dat The Lancet een jaar geleden al berekende dat het aantal doden toen al veeleer 186.000 betrof en dat recentere berekeningen inmiddels veel hoger liggen? Hoe kan het dat het officiële dodental veel minder snel stijgt dan logisch lijkt op basis van wat we al 22 maanden in real time in beeld en geluid zelf kunnen zien?
Dit is waarom:
De 63.861 doden van het GHM gaan over dood door traumatic injury. Dit betekent acute verwondingen, mensen gedood door Israëlische bommen, tanks of scherpschutters. Alles wat daar niet onder valt, indirect deaths, wordt niet meegerekend.
Niet geteld worden:
Al diegenen die onder puin liggen. Duizenden. Onder gebouwen, inmiddels onder hele platgewalste steden, zoals Rafah met de grond gelijkgemaakt door bulldozers, wie daar nog onder lag, vermorzeld.
Wie niet geclaimd wordt, wordt niet geteld. Met andere woorden: als er niemand meer is om iemand te identificeren omdat iedereen dood is, wat veelvuldig gebeurt omdat hele families van soms wel vier generaties in één keer weggevaagd worden, dan heeft de dode geen naam en wordt niet meegeteld.
Wie bezweken is door verzwakking en uitputting, door te vaak verplaatsen op leeftijd, door de barre omstandigheden in tenten, leven in water, kou, hitte, telt niet mee in deze cijfers.
Wie sterft als gevolg van de door Israël vernietigde infrastructuur voor afvalverwerking en riolering, aan infectieziektes en diarree, door gebrek aan hygiëne, geen douches of wc’s, door drinken van vervuild water, drinken van zout water, wordt hierin niet meegeteld.
Wie sterft door uitblijven van cruciale medische behandelingen voor kanker of hartfalen, wordt niet geteld.
Wie sterft door gebrek aan medicijnen, van insuline tot diarreestoppers, wordt niet geteld in deze cijfers.
Wie sterft door gebrek aan essentiële medische apparatuur, van couveuses tot beademing, omdat Israël elektriciteitscentrales bombardeert, brandstof blokkeert en stroom afsluit, wordt niet meegeteld.
Wie zwanger is en bevalt zonder hygiëne en verloskundige zorg, loopt enorme risico’s. De moedersterfte is meer dan verdubbeld. Zij worden niet meegeteld.
Wie verhongert, valt niet onder traumatic injury. Volgens de VN leven een half miljoen mensen in Gaza in de hoogste fase 5 van starvation: ‘characterised by starvation, destitution and death‘. Nog eens ruim 1 miljoen mensen, ofwel 54 procent van de totale bevolking, bevindt zich in fase 4 en 396.000 mensen, 20 procent, zijn in crisis-fase 3.
Daar komt bij dat volgens onderzoek van The Lancet e.a. het officiële dodental veel te voorzichtig is. Door informatie uit ziekenhuizen, het ministerie en overlijdensberichten op sociale media te analyseren aan de hand van verschillende methoden constateren onderzoekers dat het aantal doden door traumatic injury tussen oktober 2023 en juni 2024 zeker 41 procent hoger lag. Structural underreporting.
Serieuze, recente berekeningen waarin alle doden meegerekend worden, gaan richting de half miljoen. 500.000 door Israël direct en indirect vermoordde Palestijnen in Gaza. De levensverwachting is sinds 8 oktober gedaald van 75,5 naar 40,5 jaar.
Dat het officiële dodental van 63.861 maar een deel van alle soorten doden betreft, is dus cruciale informatie.
Dit is mijn oproep aan media: vermeld dit.
Voorzie dit officiële dodental standaard van een disclaimer: Let op! Dit gaat alleen om doden door acute verwondingen. Alle andere doden — onder puin, niet geclaimd, bezweken aan uitputting, gebrek aan hygiëne, medicijnen of medische behandeling, drinken van vergiftigd water of verhongering — komen in dit cijfer niet terug. Betrouwbare schattingen gaan richting de half miljoen.
Volt-raadslid Itay Garmy zal zich niet meer verkiesbaar stellen voor de gemeenteraadsverkiezingen in 2026. Hij trekt de polarisatie in de politiek niet meer, maar noemt ook ‘persoonlijke aanvallen en haat’. Dat heeft hij gisteren bekendgemaakt op Instagram. ‘In het publieke debat heb ik ervaren hoe fel het eraan toe kan gaan, hoe snel empathie verdwijnt en hoe weinig ruimte er is voor nuance. Mensen doen geregeld harde, eenzijdige uitspraken over kwesties waar ze zelf geen directe gevolgen van ondervinden’, schrijft hij in zijn afscheidspost.
Hij doelt daarbij op de zogenoemde ‘ontmenselijking’ rondom wat hij zelf ‘de discussies over Israël en Palestina’ noemt. Volgens vele deskundigen pleegt Israël echter een genocide op de Palestijnen in Gaza.
‘Te vaak draait het om profilering in plaats van dialoog, en ontbreekt de bereidheid andere perspectieven toe te laten’, zegt Garmy daarover. ‘Dat gaat voor mij echt een grens over.’
Garmy kreeg landelijke bekendheid vanwege de dialoog die hij aanging met Denk-raadslid Sheher Khan, met wie hij van mening verschilde over de genocide in Gaza. Khan benoemt die expliciet, terwijl Garmy ervoor kiest Israël in voorzichtiger bewoordingen te bekritiseren.
Ook zou hij vanwege de dialoog met Khan met antisemitisme te maken hebben gehad als Joodse Amsterdammer, meldt AT5.
In een opiniestuk voor Trouw, naar aanleiding van de bedreigingen aan het adres van Douwe Bob, vond hij dat het zionisme verkeerd wordt uitgelegd. ‘Als we verder willen komen, moeten we stoppen met deze reflexmatige strijd. Geen WO II-vergelijkingen meer. Geen vergoelijking van onwetendheid. Geen verdraaiingen van woorden als zionisme. En bovenal: geen luidruchtige meningen van mensen die niet de moeite nemen om te begrijpen waar ze over praten’, schreef hij toen.
Wie herinnert zich nog het ‘Grenzeloze Verbond’ dat Xi Jinping en Poetin aan de vooravond van de Olympische Spelen showden aan de wereld? Poetin kraaide: ‘De vriendschap tussen beide staten kent geen grenzen, samenwerking wordt op geen enkel terrein uitgesloten.’ Zo was het ook letterlijk. Een paar weken later overschreden Russische tanks van alle kanten de Oekraïense grenzen. Het was februari 2022.
Drieënhalf jaar later is er weer zo’n demonstratieve bijeenkomst in China geweest, een paar dagen geleden. Een indrukwekkende parade van het Chinese leger, dat zijn nieuwste, verbluffende wapens toonde. Enthousiaste toeschouwer was dit keer niet alleen Poetin, maar een bende dictators, die deels verenigd zijn in de SCO, de Shanghai Cooperation Organisation. Dit alles ter herdenking dat 80 jaar geleden Japan verslagen is en dit keer aangevuld met Kim Jong-un, de Noord-Koreaan die door Trump in zijn eerste regeerperiode ‘Rocket Man’ werd genoemd, toevallig niet zonder reden.
De autocraten tonen eenheid, terwijl het Westen duidelijk uiteenvalt
Nu was de bijeenkomst, net zoals het Grenzeloze Verbond met de Russische tiran, een demonstratie van China’s kracht, gericht tegen het Westen. Want achter de leuzen over welvaart, vooruitgang, ‘een nieuwe wereldorde zonder pesterij’ (en zelfs een onderonsje over onsterfelijkheid) was de strijd voor de omverwerping van de westerse wereldorde het zonovergoten doel. De geopolitieke betekenis van de bijeenkomst is volgens mij nauwelijks te overschatten. De autocraten tonen eenheid, terwijl het Westen duidelijk uiteenvalt doordat Trump ons, zijn bondgenoten in Europa, verraadt en zijn laatste vrienden rond de Stille Oceaan in vertwijfeling brengt.
India
Xi Jinping profiteert handig van de blunders van de president van zijn grote vijand, de Verenigde Staten. Hij heeft onmiddellijk de ijskoude relatie met India opgewarmd, nadat Trump India tegen de schenen geschopt had. Donald had het volkrijkste land van de wereld eerst een handelstarief van 25 procent opgelegd en daarna, zogenaamd als sanctie tegen India’s aankopen van Russische olie, dit percentage nog verdubbeld. Resultaat: Modi, de president van het land dat potentieel de belangrijkste bondgenoot van Amerika tegen China is, zat lachend naast Amerika’s vijand Xi. Een van de allergrootste blunders uit de toch al rijke rij van stommiteiten van de Amerikaanse president. Die kon nu alleen maar de groeten aan hen overbrengen en mompelen dat ze daar in Beijing wel tegen hem zouden zitten te samenzweren.
Taiwan
Het Grenzeloze Verbond tussen China en Rusland heeft in 2022 gezorgd voor de politieke rugdekking voor Poetin, zodat hij met een stevig gevoel zijn Speciale Militaire Operatie kon wagen. Dat was toen de clou van het strategische partnerschap tussen de twee grootmachten. China zorgde voor politieke rugdekking in de Verenigde Naties, China zorgde voor verzachting van de westerse sancties tegen Rusland door ontduiking ervan. Het zorgde voor vervangende afname van Russisch gas en olie en ook voor de aanvoer van halve en hele wapens.
En wat is deze keer de clou van de broederlijke wapenshow in Beijing? Volgens mij de komende Chinese invasie in Taiwan. Een lang gekoesterde wens van Xi.
Nog nooit waren Xi’s kansen op verovering van Taiwan zo gunstig
Dit keer is het slavendrijver Xi die rugdekking heeft. Niet alleen uit Rusland, maar ook van Kim, en hij kan rekenen op welwillend stilzwijgen van de voormalige Sovjetrepublieken en andere Aziatische landen, terwijl het vroeger gevaarlijke India zich misschien wel afzijdig houdt als er zich een oorlog tussen China en de Verenigde Staten ontwikkelt. Want Trump heeft het verpest bij Modi.
Xi’s kans
De verdediging van Taiwan door de VS is vanwege de labiele Trump lang niet meer zo zeker als onder Biden. Nog nooit waren Xi’s kansen op verovering van Taiwan zo gunstig. Xi hoeft niet bang te zijn dat Trump boos wordt omdat er door de Chinese agressie weer een bolwerk van de democratie in Oost-Azië verloren gaat, en die veilige gedachte zal Xi aanmoedigen om te doen wat hij de Chinezen beloofd heeft: de inlijving van het eiland dat officieel tot de Volksrepubliek China behoort.
Zal Trump strak aan zijn Nobelprijs voor de Vrede blijven denken? Het kan evengoed in het wijze hoofd van de Amerikaanse president opkomen dat een explosie van wapengeweld voor zijn gloednieuwe ministerie van Oorlog welkom is. Omdat het de aandacht van het Epstein-dossier radicaal afleidt. En zijn eigen positie in Amerika onwankelbaar maakt.
Hoe dan ook, ik reken erop dat de Chinese oorlog om Taiwan binnen afzienbare tijd zal uitbreken.
Europa moet van Trump af
Overleeft Europa de oorlog om Taiwan? Naast de oorlog die we toch al voor onze kiezen hebben, zoals Ursula von der Leyen in haar gejamde vliegtuig nu ook lichamelijk besefte? Het maakt onze positie nog hachelijker als Trump de NAVO – met ons aan de haren erbij – in die oorlog zal slepen, terwijl Poetin van de gelegenheid gebruik zal maken om door te stoten in Oekraïne of de Baltische staten.
We moeten van de onberekenbare ijdeltuit in Washington af.
De Amerikaanse immigratieautoriteiten hebben vorige week 475 werknemers gearresteerd tijdens een inval op de bouwplaats van een fabriek in de zuidelijke staat Georgia. Het ging vooral om Zuid-Koreaanse arbeiders zonder geldig werkvisum.
Het was de grootste inval op één locatie die tot nu toe is uitgevoerd in het kader van de landelijke anti-immigratiecampagne van president Donald Trump, zo meldt AFP. De fabriek, waar batterijcellen worden gemaakt, wordt gerund door twee Zuid-Koreaanse bedrijven Hyundai en LG Energy Solution. De Zuid-Koreaanse regering laat weten geschokt te zijn over de inval en de massa-arrestatie.
Deskundigen vertelden AFP dat de meeste aangehouden Zuid-Koreaanse werknemers waarschijnlijk een visum hadden dat geen praktijkgerichte bouwwerkzaamheden toestaat. Het H-1B-visum dat hiervoor nodig is, is lastig te verkrijgen sinds Trump aan de macht is. Buitenlandse bedrijven vragen daarom vaak een visum aan voor zakelijke bijeenkomsten, om personeel uit eigen land aan te wenden.
Hoewel de investeringen van buitenlandse bedrijven welkom zijn in de Verenigde Staten, zijn de werknemers dit echter niet, zo blijkt uit de grootschalige actie. Dit leidde tot grote ontsteltenis bij de Zuid-Koreanen, die juist een deal hadden gesloten met de regering-Trump over meer investeringen in de VS, om zo hoge tarieven te kunnen omzeilen.
‘Een enorme hardhandige aanpak lanceren en tegelijkertijd aandringen op ‘investeren’ – is dit hoe je een bondgenoot behandelt?’, stond in een kop in de krant Hankyoreh. ‘Dit incident heeft het Koreaanse volk het gevoel gegeven verraden te zijn’, voegde de krant eraan toe.
Ongedocumenteerden en hun sympathisanten protesteerden zondagmiddag in Den Haag tegen het strafbaar stellen van illegaliteit. ‘Onze economie draait op migranten.’
De blauwe en rode petjes van de FNV bieden uitkomst tegen de felle middagzon in Den Haag. Het is 27 graden en het parkje tegenover Den Haag Centraal is gevuld met enkele honderden ‘illegale’ arbeiders en hun steunbetuigers die samen demonstreren tegen de strafbaarstelling van illegaliteit. De wet moet nog door de Eerste Kamer, maar op 1 juli stemde de Tweede Kamer al vóór, na een blunder van linkse partijen. Enkele Kamerleden van de Partij voor de Dieren en de PvdA waren afwezig vanwege Keti Koti.
Op het podium probeert een muziekband de moed erin te houden, maar de onwennige, gespannen gezichten van ongedocumenteerde arbeiders spreken boekdelen. Hun aanwezigheid in Nederland staat op het spel. De politiebusjes rondom het park maken de dreiging extra voelbaar.
In deze omstandigheden kunnen zij alleen via de institutionele bescherming van de vakbond, die de demonstratie heeft georganiseerd, naar buiten treden en hun ongenoegen met het demissionaire kabinet uiten. Velen durven toch niet te spreken. De oudere, witte vakbondsleden doen dat veelal namens hen.
Onchristelijk
‘Ik sta hier omdat niemand illegaal kan zijn’, zegt Gerhard van Roon, met een petje op. Hij is met zijn kleindochter gekomen, die een kartonnen bordje vasthoudt waarop staat: ‘Geen mens is illegaal’. Opa legt uit: ‘We hebben een prachtige Grondwet en artikel 1 zegt dat iedereen in Nederland in gelijke gevallen gelijk behandeld moet worden. Er staat niks over of je een paspoort moet hebben of hier geboren moet zijn. Het idee alleen al dat je het verblijf van mensen strafbaar gaat stellen, vind ik zo onchristelijk en totaal niet in overeenstemming met de waarden van onze maatschappij.’
Beeld: Tayfun Balcik
Met christendom doelt hij geenszins op de interpretatie die rechtse politici erop nahouden. Die zouden alleen lippendienst bewijzen aan de zogenoemde ‘joods-christelijke fundamenten’ van Nederland. ‘Nou, wat zegt het christendom dan?’ vraagt hij retorisch. ‘Heb je naaste lief. En dat staat ook in de Thora. Het gaat om medemenselijkheid, en de strafbaarstelling van illegaliteit heeft daar helemaal niks mee te maken.’
Hij vindt het goed dat de FNV haar nek uitsteekt en zich over deze groep ontfermt, want volgens hem is het een hypocriete discussie. ‘Je kunt best tegen migratie zijn, maar dan moet je tegen je kiezers ook zeggen dat ze voortaan zelf naar de winkel moeten, in plaats van pakjes laten bezorgen. En wil je een pizza op een regenachtige zondagavond? Dan ga je, zonder migranten, maar jezelf lekker natfietsen naar de pizzeria.’
‘Tussen mijn hoofd en mijn onderbuik zit mijn hart’
Verderop staan twee oudere vrouwen. Een van hen houdt een bordje vast. ‘Tussen mijn hoofd en mijn onderbuik zit mijn hart’, heeft Nelleke daarop geschreven. Dat vereist enige toelichting. ‘Nou, je kunt een heel rationeel oordeel hebben over legaliteit, maar in de basis gaat het om menselijkheid.’
Ze vindt het logisch dat mensen naar Nederland komen. ‘Zij zoeken toch een beter leven, vaak uit veiligheidsoverwegingen. Of ze willen juist het leven dat zij niet hebben gehad mogelijk maken voor hun kinderen. Dat moet herkend en erkend worden, in plaats van mensen weg te stoppen.’
Koker van de PVV
Nelleke werkt zelf bij VluchtelingenWerk en ziet ‘nogal wat’ voorbij komen, van hopeloze statushouders tot ongedocumenteerden. ‘Die zijn echt aan het overleven, en verrichten soms ook illegale arbeid om in leven te blijven. Deze wet komt uit de koker van de PVV, gericht tegen asielmigratie. Over arbeidsmigranten kunnen ze nauwelijks praten, want daar leunt de hele economie op. Ze drijven een wig tussen allerlei mensen die hierheen komen.’
Op het podium wordt inmiddels in het Engels gescandeerd: “Deze wet is onrechtvaardig. Mensen zullen hierdoor schade ondervinden. Deze wet is onwettig. Ze is in strijd met internationale verdragen, met ILO-verdragen en met Europese wetgeving. Wij zijn werknemers, geen criminelen. Wij hebben rechten.”
Nederland heeft het ILO-verdrag met daarin arbeidsrechten voor huishoudelijk personeel niet geratificeerd.
‘Ik ben hier uit solidariteit’
‘We gaan die wet tegenhouden,’ wordt verder geroepen vanaf het podium. ‘Het is onmenselijk, onrechtvaardig en onuitvoerbaar. Gewone mensen, werkers, vaders, moeders, kinderen. Wij zijn arbeiders, geen criminelen.’
Berry komt net aanlopen met een kleurrijk bord. ‘Iedereen heeft recht op een thuis’, heeft hij erop geschilderd, met drie vuisten in de lucht, een tentje en een eenzaam mannetje op een bank. ‘Ik ben hier uit solidariteit’, zegt hij.
Hij is het op zich niet oneens met het feit dat mensen zelf hierheen trekken en dat Nederland niet de hele wereld kan opvangen. ‘Maar het gaat natuurlijk om de grote oorzaken van migratie. Oorlog, geweld, ongelijkheid. Zolang we daar niks aan doen, vind ik dat mensen het recht hebben om hier naartoe te komen.’
Beeld: Tayfun Balcik
Volgens hem gaat het om uitbuiting, maar ook om klimaatverandering. ‘Daar hebben wij bijvoorbeeld minder last van dan Afrika.’ Ook wijst hij erop dat veel bedrijven gebruikmaken van zwart werk. ‘Daaruit ontstaat volgens mij het verblijfsrecht van al deze mensen. Hun arbeid is kennelijk nodig.’
Tienduizenden leegstaande gebouwen
Ook activisten van Migreat zijn aanwezig in Den Haag. Liam wil wel reageren. ‘Ja, we kunnen hier niet oneindig veel mensen huisvesten, maar we kunnen er wel veel meer huisvesten dan we nu doen’, zegt hij. ‘Eén ding waar we momenteel altijd over horen, is dat er niet genoeg huizen zijn. Maar er zijn tienduizenden leegstaande gebouwen in handen van investeringsmaatschappijen en verhuurders, daar hoor je niemand over.’
Nederland mag volgens hem de migrantenarbeiders dankbaar zijn. ‘Zonder hen zouden we niets kunnen. Wie zouden er anders zijn om het werk te doen dat we het minst graag zelf doen? We delegeren dat werk vaak aan migrantenarbeiders en behandelen hen vervolgens ook nog eens slecht. Zo bouw je geen samenleving op. Dit is uitbuiting.’
‘We kunnen veel meer mensen huisvesten dan we nu doen’
Een van de weinige migrantenarbeiders die wél wil spreken, is Alex uit de Filipijnen. Hij woont inmiddels legaal in Nederland en is gekomen met zijn zoon. ‘Wij helpen bouwen aan Nederland’, staat op zijn bord.
‘‘Zij komen hier met de beste bedoelingen. De omstandigheden en het systeem hebben hen hierheen geleid. Niet omdat ze slechte mensen of criminelen zijn, maar omdat ze op zoek zijn naar kansen: om te leven en hun gezinnen te onderhouden. Het lot heeft hen hier gebracht, en ze willen Nederland een beter land maken dan ze het aantroffen.’
Morgen wordt de strafbaarstelling behandeld in de Eerste Kamer.
Onze site gebruikt cookies en vergelijkbare technologieën onder andere om u een optimale gebruikerservaring te bieden. Ook kunnen we hierdoor het gedrag van bezoekers vastleggen en analyseren en daardoor onze website verbeteren.
Deze website gebruikt cookies om uw gebruikservaring op deze website te verbeteren. Van deze cookies worden cookies aangemerkt als "Noodzakelijk" in uw browser bewaard, deze cookies zijn essentieel voor het functioneren van de website. Bijvoorbeeld het opslaan van uw keuze of u wel of geen cookies wilt hebben. Wij maken ook gebruik van cookies van derde partijen die ons helpen met het analyseren en begrijpen van de gebruik van deze website door u. Deze cookies worden alleen gebruikt als u daar toestemming toe geeft. U heeft ook de mogelijkheid om uzelf uit te sluiten voor deze cookies. Dit zal echter effect hebben op uw gebruikerservaring.
Noodzakelijke cookies zijn absoluut nodig voor het functioneren van de website. De cookies in deze categorie zorgen alleen voor de veiligheid en het functioneren van deze website . Deze cookies bewaren geen persoonlijke gegevens
Deze cookies zijn niet strict noodzakelijk, maar ze helpen de Kanttekening een beter beeld te krijgen van de gebruikers die langskomen en ons aan te passen aan de behoeftes van onze lezers. Hiervoor gebruiken wij tracking cookies. Bij het embedden van elementen vanuit andere websites zullen er door deze sites ook cookies worden gebruikt.
