Opnieuw is er een boot met hulpgoederen onderweg naar Gaza. De ‘Handala’ vertrok zondag vanaf de kust van Sicilië. Het is de tweede hulpboot in anderhalve maand. Op de vorige boot, de Madleen, zat ook de Zweedse klimaatactivist Greta Thunberg. Die werd echter tegengehouden door het Israëlische leger en bereikte Gaza niet.
De hulpcoalitie voor Gaza laat zich niet uit het veld slaan en stuurt opnieuw een boot vanuit Italië, dit keer met ongeveer vijftien mensen aan boord. Bij vertrek zwaaien ze met Palestijnse vlaggen en roepen luid ‘Free Palestine’. Aan boord zijn ook medicijnen, voedsel en spullen voor kinderen, meldt nieuwsdienst AFP. De reis naar Gaza duurt ongeveer een week.
Onderweg wordt gestopt in Gallipoli, aan de Turks-Egeïsche kust, waar twee Franse activisten aan boord zullen gaan.
Intussen gaat de genocide in Gaza onverminderd door, met dagelijks tientallen Palestijnse doden. Israël voert intensieve bombardementen uit, terwijl de onderhandelingen met Hamas ondertussen doorgaan. Palestijnse Nederlanders op sociale media maken zich grote zorgen over hun familieleden in het gebied, onder wie de overlever Abed Al-Qader Al-Attar, die lange tijd zelf ook vastzat in Gaza.
Hij deelt een screenshot van het appverkeer met zijn zus. ‘Ik maak me de hele tijd zorgen om hen, ik ben bang, mijn hart is bij hen… Elke minuut voelt als een jaar. We horen over een staakt-het-vuren, en dan weer over bombardementen… Er is geen veiligheid’, schrijft hij op LinkedIn.
Hij kan zijn zus niet geruststellen met appjes. ‘Waar moeten we naartoe?’ schrijft zij wanhopig.
Mijn broer zei dat hij zich hier niet meer thuis voelt. Als hij naar de stad gaat, is er niemand meer die Nederlands spreekt. De medewerkers van winkels spreken Engels. In eigen land zijn we vreemden geworden, redeneert mijn broer.
Heeft het zin gehad om op de middelbare school andere talen dan Engels te leren? Duits is mooi. En ook wel te begrijpen. Maar ik durf het nauwelijks te spreken. En over Frans hoeven we het helemaal niet te hebben. Dat zijn vier weggegooide jaren. Spreken lukt sowieso niet. De Fransman praat alsof hij haast heeft. Daar begrijp je geen jota van. Ik durf niet in het Frans met mijn Franse neven te praten. Met de eerste generatie ooms lukte dat wel. ‘Ça va? Ça va. Ça va toi? Ça va bien. Bon.’
De Duitser haalt allang zijn neus niet meer op voor het Engels. De Fransman ziet ook dat het ancien régime voorbij is en past zich aan.
Om in Europa te leven, heb je geen andere taal meer nodig dan het Engels. In Nederland ook niet. De intolerantie van de Nederlander tegenover de vreemdeling die geen Nederlands spreekt, maar alleen Turks, Arabisch, Dari, Pashtun of Tigrinya, smelt terstond wanneer de Nederlander ziet dat de vreemdeling Engels spreekt. Het steenkolenengels wordt uit de kolenkit gehaald en er begint een gesprek.
Niemand spreekt beter steenkolenengels dan Mark Rutte
Over steenkolenengels gesproken: niemand spreekt dat beter dan Mark Rutte. Zijn in het Nederlands gevormde gedachten rollen in het Engels uit zijn mond.
De intolerantie van de Nederlander voor de vreemdeling die geen Nederlands spreekt, is tot op zekere hoogte wel begrijpelijk. Voor communicatie is een gezamenlijke taal nodig.
Ook ik spreek steenkolenengels. En het wordt steeds beter, omdat ik anders mijn patiënten niet voldoende kan helpen. Mijn patiënten zijn niet Bri ish. Het zijn Oost-Europeanen die aardig Engels spreken. Als we elkaar maar begrijpen. Grammatica en klank zijn niet belangrijk. Voor ons beiden is het een vreemde taal.
Expats, de arbeidsmigranten met hogere lonen, die dit land overspoeld hebben, claimen feitelijk dat we Engels met ze moeten praten. Dat doen wij dan maar braaf. Stiekem stralen ze ook uit dat ze sommige gebruiken hier maar vreemd vinden, en dat ze wereldburgers zijn en zich niet hoeven aan te passen aan die gebruiken. Dat vinden we maar best. Want ze spreken Engels.
In Turkije en via de Diyanet-moskeeën in Europa blijven politiek en religie sterk met elkaar verweven. Aan de vooravond van de herdenking van de couppoging op 15 juli richten Turkse imams in Europa zich in hun vrijdagpreken opnieuw tegen Gülen-sympathisanten. Dat is te zien in meerdere versies van de vrijdagpreek (hutbe).
‘Het is alweer negen jaar sinds ons glorieuze verzet tegen de valstrikken van de verraders. We hebben ze uitgeschakeld met Allahs genade, de veerkracht van onze staat en de moed van onze geliefde natie’, staat in de preken die vandaag in Turkije worden gehouden.
De harde woorden zijn gericht tegen Gülen-sympathisanten, die worden uitgemaakt voor ‘FETÖ-terroristen’ – een term die buiten de Turkse invloedssfeer niet wordt gebruikt. Ze worden zonder uitzondering beschuldigd van de mislukte couppoging van 15 juli 2016.
‘Die nacht stonden we schouder aan schouder, man en vrouw, jong en oud, hand in hand tegen de interne en externe vijanden die het gemunt hadden op onze onafhankelijkheid en onze toekomst’, luidt het in de Turkse preek.
De islamitische religie wordt vervolgens direct verbonden met de politiek geïnspireerde couppoging, waarvan nog steeds onduidelijk is wat er precies is gebeurd. Een parlementair onderzoek daarnaar werd tegengehouden door de partijen AKP en MHP.
‘Het verraad van 15 juli heeft ons laten zien dat authentieke religieuze kennis, gebaseerd op de Koran en de Soenna, onmisbaar is. In de Hadith die ik aan het begin van mijn preek voorlas, waarschuwt onze geliefde Profeet (vrede zij met hem) ons als volgt: ‘Ik heb jullie twee dingen nagelaten, en zolang jullie je daaraan vasthouden, zullen jullie nooit afdwalen. Dit zijn: het Boek van Allah en de Soenna van Zijn Profeet.”
Opvallend is dat in de preken van Turks-Nederlandse Diyanet-moskeeën een afgezwakte vorm van deze haatretoriek tegen Gülen-sympathisanten wordt gehanteerd. De scherpe kanten, zoals hierboven beschreven, zijn weggelaten. De couppoging komt pas aan het einde van de preek aan bod. Maar ook daar wordt nog steeds een verband gelegd tussen ‘religieuze kennis’ als bescherming tegen staatsgrepen door ‘misbruikers van religie’ en ‘dwaallichten’.
‘… de mensen die het snelst misleid kunnen worden, zijn degenen die niet genoeg kennis hebben over de waarheid van de islam. Daarom moeten we in Turkije wetenschappelijk en intellectueel voorbereid zijn op bewegingen die de eenheid en het voortbestaan van onze natie hebben aangevallen, zoals op 15 juli.’
In de Nederlandse versie wordt ‘FETÖ’ niet genoemd, maar in de preek wordt nog steeds nadrukkelijk afstand genomen van Gülen-sympathisanten.
One in, one out – zo heet de nieuwe migratiedeal die Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk deze week sloten tijdens een tweedaagse top. Voor elke illegale migrant die Frankrijk terugneemt, wordt een nieuwe migrant uitgenodigd.
De Britse premier Keir Starmer en de Franse president Emmanuel Macron kwamen deze week met een nieuw plan, dat vooral bedoeld is om de levensgevaarlijke overtocht in bootjes over het Kanaal te ontmoedigen.
Alleen vluchtelingen die nog niet hebben geprobeerd het VK met de boot en op illegale wijze te bereiken, maken kans om te worden uitgenodigd. Zij moeten bovendien een reële kans hebben op een verblijfsvergunning in het land.
In ruil voor elke teruggestuurde migrant zal het VK een asielzoeker uit Frankrijk opnemen die persoonlijke binding met Groot-Brittannië heeft, zoals familieleden die er al wonen. Mensen die het VK illegaal binnenkomen, worden direct in detentie geplaatst.
Naast het feit dat deze overeenkomst vooral over aantallen gaat – en de verhalen van mensen buiten beschouwing laat – is er ook de vraag of Frankrijk wegkomt met de deal. Frankrijk moet zich namelijk houden aan de Europese migratieregels. Migranten die worden teruggestuurd naar Frankrijk, moeten in veel gevallen terug naar het eerste Europese land van aankomst. Dat deze landen niet zijn meegenomen in de overeenkomst is problematisch, meldt NRC.
Frankrijk en het VK trekken, ondanks de Brexit, steeds vaker samen op. Sinds de oorlog in Oekraïne is het besef gegroeid dat ze op elkaar zijn aangewezen. Tijdens de top spraken beide landen ook af om nauwer samen te werken op het gebied van hun nucleaire arsenaal. Het zijn de enige twee Europese landen met kernwapens.
In zijn nieuwste boek, Brieven aan Anton de Kom, lucht de Amsterdamse muzikant, schrijver en directeur van Omroep ZWART Akwasi Owusu Ansah (1988) zijn hart bij de beroemde Surinaamse verzetsstrijder Anton de Kom. Wat wil hij hem vertellen?
De beroemde Afro-Amerikaanse schrijver James Baldwin richtte zijn brieven aan zijn nichtje, Ta-Nehesi Coates schreef ze aan zijn zoon, jij schrijft aan Anton de Kom (1898-1945). Waarom?
‘Baldwin en Coates waren niet direct de inspiratiebronnen voor mijn brieven, hoewel ik hun werk natuurlijk erg waardeer. Mijn brieven waren het resultaat van jarenlange overpeinzingen. En ik richtte ze tot Anton de Kom omdat deze Surinaamse verzetsstrijder de enige gesprekspartner is. Hij begrijpt mij. Hij begrijpt hoe het is om te worden verguisd. Om telkens te horen dat je moet oppleuren naar je eigen land. De Kom was de enige met wie ik kon spreken over deze onderwerpen. Daarom schreef ik hem mijn brieven. Hij zette zich in voor gelijkheid en gelijkwaardigheid. Die twee dingen moet je natuurlijk wel onderscheiden, maar beiden zijn fundamenteel voor een rechtvaardige samenleving.’
Wat heeft Anton de Kom ons vandaag de dag te zeggen?
‘Voor mij is zijn gedachtegoed nog altijd levend. In het boek distilleer ik vier levenslessen uit zijn nalatenschap. Voor mij vormen die lessen een soort levensfilosofie, net als de vier natuurelementen: vuur, water, lucht en aarde.’
‘Hij begrijpt hoe het is om te worden verguisd’
Wat zijn die levenslessen?
‘Wees moedig. Wees gevreesd. Wees geliefd. En wees verstandig. Soms moet je je tanden laten zien, strijdvaardig zijn. Maar tegelijk is het belangrijk om je verstand te gebruiken, en niet alleen je hart. Die balans, dat is wat ik via hem heb meegekregen.’
‘Wees gevreesd’ klinkt niet per se als een positieve oproep…
‘Ik bedoel dat je gevreesd moet zijn bij diegenen die het onrecht in stand houden. Dat vergt vuur, durf en wijsheid.’
Wat heb jij Anton de Kom te vertellen?
‘Ik ben geboren in 1988, hij is van 1898. We schelen 90 jaar, de leeftijd van een willekeurige opa. Ja, het gaat op papier beter met Nederland dan in zijn tijd. Maar gaat het écht beter? Daarover wilde ik met hem in gesprek. Dat is de kern van het boek.’
Je schrijft ergens aan het begin van je boek: ‘Gewoon jezelf zijn zonder restricties als zwart mens is de grootste vorm van verzet die ik me kan voorstellen.’ Wat bedoel je hiermee?
‘Het klinkt eenvoudig, maar dat is het niet. Jezelf zijn, zonder maskers op te zetten, is voor een zwart persoon een daad van verzet. Er is altijd druk om je aan te passen. Om ‘mee te doen met de rest’. Iedereen eet pizza en jij wilt stamppot. Durf je dat?
Het gaat niet alleen over eten natuurlijk. Het gaat over je identiteit, je overtuigingen, je waarden. Kun je echt kiezen wat bij jou past? Of laat je je leiden door de massa?
”Niet iedereen kan die vrijheid nemen. Maar wie het wél doet, strijdt op z’n manier voor gelijkwaardigheid.’
Akwasi
In het boek staat nog een andere opvallende zin: ‘Ik zal dekoloniseren tot de dood.’ Wat bedoel je daarmee?
‘Ik doe niets anders dan James Baldwin, Martin Luther King, Nelson Mandela of Marcus Garvey deden. Of Adriaan van Dis, wat dat betreft. We leven met een koloniale erfenis – in ons denken, in onze instituties. Die scheve balans moeten we blijven rechtzetten.’
En dat ‘tot de dood’?
‘Voor mij betekent dat: ik zal mijn hele leven strijden voor gelijkwaardigheid. Dat klinkt radicaal, maar het is simpelweg mijn toewijding aan een rechtvaardige wereld. En ja, dat zal ik blijven doen, tot mijn laatste adem. Het is niet iets wat ik ‘erbij’ doe. Het ís mijn leven.’
Je vertelt ook veel over jezelf. Bijvoorbeeld over de toespraak die je hield op de Dam, op 1 juni 2020. Hoe kijk je op deze toespraak terug?
‘Mijn uitspraak, dat ik Zwarte Piet een trap zou verkopen, werd uit zijn verband gerukt. Natuurlijk bedoelde ik dat niet letterlijk. Iedereen die mij kent, weet dat ik geen strafblad heb, geweldloos ben en altijd probeer het gesprek aan te gaan met anderen. Maar nu werd ik door veel media geframed als de ‘angry Black man’, als een oproerkraaier. Niemand nam de moeite om contact met mij op te nemen voor wederhoor. Het zegt veel over hoe we in Nederland omgaan met zwarte stemmen die zich krachtig uitspreken. Het was ‘a trial by media’ wat mij overkwam. Het voelde in zekere zin als een soort digitale lynching.’
Over lynchen gesproken, je verwijst in je boek naar de beruchte Willie Lynch Letter. Wat voor brief is dat eigenlijk? En is het een hoax?
‘Het zou een speech uit 1712 zijn, die plantage-eigenaar William Lynch hield voor een wit publiek, waarin hij hen uitlegde hoe je tot slaaf gemaakten onder de duim kon houden.
‘Wees moedig. Wees gevreesd. Wees geliefd. En wees verstandig’
‘Ik hoorde rond 2010 voor het eerst over deze brief. Wat erin staat is heel pijnlijk en heel waar. Zo zijn zwarte mensen inderdaad eeuwenlang behandeld door slaveneigenaren. Maar mogelijk is de brief een hoax, omdat er historische onnauwkeurigheden en inconsistenties in staan. Maar waar of niet, het gevoel dat uit deze brief spreekt, de verdelende strategie tegenover tot slaaf gemaakten, die raakt aan een diepere realiteit. Sommige documenten zijn niet feitelijk ‘waar’, maar wel moreel of historisch raak.’
Op 1 juni 2020 zei je dat je niet in de Nederlandse politiek gelooft, omdat er geen politici zijn die op je lijken, die zwart zijn. Is er sindsdien niet veel veranderd?
‘Niet echt. Kijk bijvoorbeeld naar dit extreemrechtse kabinet. De invloed van mensen met een migratieachtergrond is nog steeds marginaal. Natuurlijk zijn er lichtpuntjes. Sylvana Simons die namens BIJ1 ruim twee jaar in de Tweede Kamer zat, de excuses voor de slavernij. Maar fundamenteel is er weinig veranderd. De sleutelposities in de politiek en in de media zijn nog steeds in handen van witte mensen. Hier en daar heb je een zwart Kamerlid of een zwarte columnist, maar dat is het dan. Omroep Zwart probeert daar onder andere verandering in te brengen. Dat is waar ik nu mijn energie in steek.’
Heb je zelf geen politieke ambities, bij deze of gene partij? In je boek las ik dat je benaderd bent voor BIJ1.
‘Voor mij is het belangrijk om mezelf te kunnen zijn. En dat kan ik beter in de media dan in de politieke arena. Natuurlijk spreek ik mij ook uit over politieke en maatschappelijke zaken, maar ik doe dat liever op het podium waar ik het beste tot mijn recht kom. Ik ben niet uit op politieke macht. Het gaat mij om invloed. Niet dat ik een influencer ben, maar ik kan mensen wel beïnvloeden.
‘Als zwart persoon heb je drie keer minder kans om te worden aangenomen voor een functie dan als wit persoon’
‘Het is jammer dat er geen geluid zoals BIJ1 meer is in de Tweede Kamer. In 2023, toen ik in Zuid-Afrika was voor een documentaire, ben ik door een witte vrouw benaderd om het lijsttrekkerschap van BIJ1 te overwegen, omdat Sylvana Simons was opgestapt en de partij een nieuw charismatisch gezicht nodig had. De witte dame onderhandelde niet officieel namens BIJ1, maar was een soort broker. Ik zei meteen tegen haar dat het lijsttrekkerschap niets voor mij was. Maar ik ben ook iemand die openstaat voor gesprekken, dus ik heb het even laten bezinken. Toch heb ik uiteindelijk ‘nee’ gezegd.’
En als BIJ1 je nu zou vragen? Waarschijnlijk wordt Edson Olf weer de nieuwe lijsttrekker, is mijn inschatting, maar de partij heeft nog geen knoop doorgehakt.
‘Dan zou ik nog steeds nee zeggen. Ik wil niet in de politiek. Ook niet voor GroenLinks-PvdA of voor een andere partij. Dat hoofdstuk is voor mij gesloten. Mijn plek is nu bij Omroep Zwart. Daar kan ik impact maken.’
Hoe verhoudt Omroep Zwart zich tot andere organisaties van de zogenaamde ‘zwarte zuil’? Denk aan BIJ1, The Black Archives, NiNsee, enzovoort.
‘Die organisaties zijn geen monoliet. Er is onderlinge herkenning, ja, maar geen structurele samenwerking. Iedereen voert zijn eigen strijd, op zijn eigen terrein. En dat is oké.’
In je boek noem je veel helden, maar bijna allemaal zijn ze zwart: De Kom, Garvey, Malcolm X, Mandela, Beyoncé… Heb je ook helden die niet zwart zijn? Soekarno bijvoorbeeld? Mohamed Abdelkrim Al-Khattabi of Tupac Amaru?
‘Dat zijn allemaal indrukwekkende figuren, die je noemt. Maar voor dit boek heb ik bewust gekozen om me te richten op helden uit Afrika en de Afrikaanse diaspora. Afrika wordt in de westerse media nog steeds te vaak weggezet als arm, zielig en hulpbehoevend. Maar er gebeurt zóveel daar. Weet je dat er in Afrika 54 landen zijn? Dat weten de meeste mensen in Europa niet eens. Afrika heeft een jonge bevolking en een bruisende dynamiek. Het is een continent met toekomst. Dat verhaal wil ik vertellen.’
Je voelt veel woede in je boek. Terecht ook. Maar je schrijft ook dat het niet altijd tactisch is om die woede te uiten. Hoe doe je aan emotieregulatie?
‘Je moet jezelf ontluchten. Vroeger had je die oude gaskachels, die moesten af en toe ontlucht worden, anders ging het mis. Zo werkt het ook met emoties.
‘Ik zoek uitlaatkleppen. Dat doe ik via de muziek, via schrijven en het voeren van goede gesprekken. Woede is geen probleem – het probleem is wat je ermee doet.’
Je hebt stevige kritiek op de hypocrisie in Nederland. Is het beter als witte mensen hun racisme openlijk tonen, in plaats van het wegstoppen? Of leidt dat juist tot polarisatie?
‘Dat is een moeilijke vraag. Je moet de vinger op de zere plek kunnen leggen en racisme benoemen. Want racisme bestaat en het is structureel. Er zijn genoeg onderzoeken die aantonen dat je als zwart persoon drie keer minder kans hebt om te worden aangenomen voor een functie dan als wit persoon. Als we dat blijven ontkennen, dan verandert er niks. Dus ja, ik heb liever dat we de pijn benoemen dan dat alles wordt weggemoffeld.’
De Jordaanse regering trad deze week opnieuw hard op tegen groepen die vermeende banden hebben met de Moslimbroederschap. De islamistische beweging is sinds 23 april dit jaar officieel verboden in het Arabische land, en de regering doet er alles aan om de invloed zo klein mogelijk te houden.
Dit keer ging het om het Forum voor de Training en Empowerment van Vrouwen en Kinderen, een organisatie voor gezinsondersteuning, de Green Crescent Charity, een kinderorganisatie genaamd Al Urwah Al Wuthqa Association, en het Sawaed Al Ata Initiative. Ze zouden niet duidelijk kunnen maken waar hun geld vandaan komt, meldt Middle East Eye.
De gevoeligheid rond de Moslimbroederschap is niet nieuw. Net als in andere landen in het Midden-Oosten ziet koning Abdullah II de beweging als een bedreiging voor zijn eigen machtspositie. De populariteit van de Moslimbroederschap is de laatste maanden inderdaad flink gegroeid. Volgens de regering was dit echter niet de reden voor het verbod. De beweging zou aanslagen in het land plannen. Het verbod maakte de politieke tak – het Islamic Action Front (IAF) – vleugellam.
Regionale positie
De organisatie is verboden in Egypte, Saoedi-Arabië, Bahrein en de Verenigde Arabische Emiraten. Tijdens de bombardementen tussen Iran en Israël liet ze expliciet weten achter Iran te staan en riep ze op tot eenheid binnen de moslimgemeenschap. ‘Israël maakt geen onderscheid tussen onze verschillende sektes’, zei waarnemend leider van de beweging, Salah Abdel Haq.
De stijging in populariteit van de groep, die al in 1928 in Caïro werd opgericht, kan worden gezien als een reactie op het geweld in Gaza en de passieve houding van Arabische leiders ten opzichte van Israël.
Sinds 1 juli is er een nieuw inburgeringsexamen. Vragen als ‘Je buurman is jarig, wat is een gepaste reactie?’ zitten er niet meer in, vertelt Han Entzinger, voorzitter van de commissie die hierover advies gaf.
Al in 2018 werd in de Tweede Kamer de motie-Paternotte/Becker aangenomen. De lesstof en het examen, dat voor het laatst in 2013 onder de loep was genomen, waren stereotyperend, en daar was Entzinger het mee eens. ‘Er was vooral veel kritiek op het onderdeel Kennis van de Nederlandse Maatschappij (KNM). Dit was heel normerend, alsof alle Nederlanders zich hetzelfde gedragen. Dat is natuurlijk niet zo.’
Entzinger, emeritus hoogleraar migratie- en integratiestudies aan de Erasmus Universiteit, werd aangesteld om een adviescommissie te leiden en te komen tot nieuwe eindtermen. ‘Wij hebben niet de vragen van het examen bedacht; dat doet Cito. Wij hebben advies gegeven over waar dit examen volgens ons over zou moeten gaan en wat een inburgeraar zou moeten weten.’ Dit advies is – naast een aantal aanvullingen van de minister – voor het overgrote gedeelte overgenomen.
Wat is er in de kern veranderd?
‘De voornaamste verandering is dat het examen tot voor kort veel ging over hoe je je moet gedragen in Nederland. Nu richten we ons meer op kennisoverdracht. Het gaat over wat je moet weten en minder over wat je moet kunnen.’
Dus het is meer gericht op het vooruithelpen van nieuwkomers, en minder op de ontvangende maatschappij die moeite met hen zou kunnen hebben?
‘Nou, het was altijd wel gericht op het vooruithelpen van de nieuwkomer hoor, zodat hij of zij zelfstandig kan functioneren in de samenleving. Dat werd alleen niet altijd zo ervaren. Door de nadruk te leggen op gedrag, werd de lesstof al snel bevoogdend. Paternalistisch misschien wel. Er kwamen vragen voor in het examen zoals: ‘Je buurman is jarig, wat is een gepaste reactie?’ De werkelijkheid is dat het aan eenieder zelf is om dat te beslissen. Bovendien gedraagt niet iedereen in Nederland zich op dezelfde manier. We hoeven ook niet te doen alsof dat wel zo is. We zeggen nu: ‘Wees ervan op de hoogte dat omgangsvormen, waarden en normen kunnen verschillen per sociale groep, regio, generatie en sociaaleconomische klasse.’
‘Niet iedereen in Nederland gedraagt zich op dezelfde manier’
‘Daarnaast is er veel veranderd sinds tien jaar geleden, toen het examen voor het laatst werd herzien. Er was toen nog maar weinig aandacht voor digitalisering, terwijl contact met de overheid nu vooral digitaal verloopt. Bepaalde wetgeving is veranderd, zoals bijvoorbeeld rondom privacy of orgaandonatie. Je bent nu automatisch donor, tenzij je aangeeft dit niet te willen. Dat zijn belangrijke dingen om te weten, vooral wanneer dit in conflict is met religieuze overwegingen.’
U zei net al dat we ons niet allemaal hetzelfde gedragen. Ons land is inmiddels ook erg divers, er wonen veel mensen met een migratieachtergrond. In hoeverre bereidt het examen nieuwkomers daarop voor?
‘Ja, het is inderdaad nogal een verschil of je in een dorp in het noorden van Nederland inburgert, of in Delfshaven in Rotterdam, waar een groot gedeelte van de bewoners een migratieachtergrond heeft. Hier komen bovendien veel nieuwkomers terecht. Gedragsregels die ze onder de oude eindtermen hadden geleerd, konden hier nogal afwijkend zijn. Daar zijn we ons ook steeds meer bewust van geworden, en daarom vonden we ook dat die gedragsregels van minder groot belang waren.
‘Wat we wel belangrijk vonden, is dat nieuwkomers bewust worden gemaakt van antidiscriminatiewetgeving. In het oude examen werd dit ook al meegenomen, maar het is nu wat feitelijker; er staat dat discriminatie niet is toegestaan op basis van artikel 1 van de Grondwet. Voorheen werd de nadruk gelegd op iets dat je wel of niet moest doen, nu is kennis van de wet voldoende.’
Er wordt wel specifiek ingegaan op antisemitisme en niet op islamofobie.
‘De minister heeft er zelf nog een zin over de Holocaust aan toegevoegd. Kijk, WO II, de Jodenvervolging en het sentiment dat dit teweeg heeft gebracht in de maatschappij is basisgeschiedenis. Het is belangrijk dat nieuwkomers hiervan weten. Dat stond in zowel de oude als de nieuwe tekst.
‘De minister heeft er zelf nog een zin over de Holocaust aan toegevoegd’
‘Als commissie vonden we echter dat hier ook andere vormen van discriminatie benoemd hadden mogen worden. Bij het stuk over deze geschiedenis staat nu: ‘Weet dat antisemitisme bij wet verboden is.’ Er zijn meer groepen in de samenleving die discriminatie ervaren, dan heb ik het vooral over moslims. Waarom zou je antisemitisme er dan uit lichten? Daarmee geef je de indruk dat de ene vorm van discriminatie zwaarder weegt dan de andere, en dat is natuurlijk niet zo.’
Zeventiende eeuw
Ook andere geschiedenisthema’s zijn opnieuw bekeken, vertelt Entzinger. ‘Zo noemen we de Gouden Eeuw nu de zeventiende eeuw. Er staat ook: ‘Weet dat Nederland koloniën heeft gesticht, mensen tot slaaf heeft gemaakt, heeft verhandeld en in koloniën te werk heeft gesteld op landbouwplantages.’ Ook zijn Keti Koti en Suikerfeest toegevoegd als feestdagen die belangrijk zijn in bepaalde kringen.’
Nieuwkomers zeggen weleens het gevoel te hebben dat ze iemand moeten worden die ze niet zijn. Denkt u dat het nieuwe examen hierin iets zal veranderen?
‘Ik hoop het. Ik denk het wel. Natuurlijk moeten nieuwkomers iets weten over de geschiedenis en de staatsinrichting van Nederland, en wat het betekent om in een rechtsstaat te leven. Maar minstens zo belangrijk is de nadruk op hoe dingen werken in Nederland. Hoe kom je aan een woning? Wanneer ga je naar de huisarts? Welke vormen van onderwijs zijn er? Of wat is een DigiD?
‘We zijn bovendien niet over één nacht ijs gegaan. In de commissie zaten mensen die zelf ook ooit moesten inburgeren. We hadden een klankbordgroep met nieuwkomers; zij hebben ook hun ervaringen gedeeld. Ze waren zeker tevreden met het eindresultaat.
‘Het onderdeel Kennis van de Nederlandse maatschappij is bovendien maar een deel van het examen. Er is ook een taaltoets, oriëntatie op de arbeidsmarkt en een participatieverklaring die inburgeraars moeten ondertekenen. Het is een ingewikkelde kerstboom met allerlei ballen eraan, waarvan het KNM-onderdeel de meeste publieke aandacht krijgt. Het is goed dat dit examen nu is herzien, en dat zal over een jaar of tien vast weer een keer gebeuren.’
Eurocommissaris Magnus Brunner voor Migratie mocht Oost-Libië dinsdag niet in. Hij was onderweg om de internationaal niet erkende regering te ontmoeten om het te hebben over de migratiedeal.
Ironisch genoeg kreeg de politicus zelf te maken met de migratiedienst. En niet alleen hij; de hele delegatie, bestaande uit ministers uit Italië, Malta en Griekenland, werd de toegang geweigerd toen ze aankwamen op de luchthaven van Benghazi. Ze waren namelijk tot persona non grata verklaard, schrijft NRC.
Het is tot nu toe onduidelijk waarom de delegatie niet welkom was. Volgens de Oost-Libische regering was er sprake van een ‘flagrante schending van diplomatieke normen’ en het ‘niet respecteren van de Libische nationale soevereiniteit’.
De regering van Haftar wordt internationaal niet erkend, in tegenstelling tot de regering van Abdul Hamid Dbeibah in het Westen. Daar was de delegatie eerder op bezoek, met als doel de migratiedeal te bespreken.
De EU heeft een migratiedeal met Libië, waarbij het land euro’s ontvangt voor de opvang van vluchtelingen, zodat zij niet naar de EU komen. Desondanks komen er steeds meer mensen via deze route naar Europa.
De migratiedeal wordt overigens veel bekritiseerd. De opvang in Libië zou niet voldoen aan Europese normen. Daarnaast wordt aangenomen dat smokkelaars die vluchtelingen naar Europa helpen, nauw betrokken zijn bij de autoriteiten. Die zouden van twee walletjes eten.
Dertig jaar geleden werden in Srebrenica meer dan achtduizend Bosniërs vermoord. In een podcast die journalist Marjolein Koster samen met anderen maakte, komen overlevenden zelf aan het woord. ‘Het verhaal van de mensen om wie het gaat, raakte ondergesneeuwd.’
Dertig jaar na de genocide blijven de stemmen van Srebrenica grotendeels ongehoord. Journalist en Balkan-deskundige Marjolein Koster wil daar verandering in brengen met haar podcast De 11 stemmen van Srebrenica, gemaakt in samenwerking met overlevende en genocide-deskundige Alma Mustafić en anderen. Het verhaal van Bosnische Nederlanders staat daarbij centraal. ‘Zonder de mensen zelf, zoals Alma Mustafić, was dat nooit gelukt.’
In de afgelopen dertig jaar ging het rondom de herdenkingen van de Srebrenica-genocide in Nederland vaak over het Nederlandse perspectief. Politici wasten hun handen in onschuld, en als er dan werd ingezoomd op Srebrenica, dan kwamen al snel de Nederlandse blauwhelmen van Dutchbat in beeld. De Bosnische slachtoffers en overlevenden leken figuranten in hun eigen verhaal. Is er sprake van een kentering in de laatste jaren?
‘Wij wilden gewoon het verhaal compleet vanuit het perspectief van Bosnische Nederlanders vertellen,’ zegt Marjolein Koster. Ze weegt haar woorden zorgvuldig, omdat ze niet per se negatief wil zijn over anderen. ‘Alleen raakte, door de Nederlandse aanwezigheid van blauwhelmen, het NIOD-rapport, de val van kabinet-Kok en de hele politieke nasleep, het verhaal van de mensen waar het om gaat helemaal ondergesneeuwd.’
‘De afstand van de Nederlandse journalistiek tot deze groep mensen is best groot’
In De 11 stemmen van Srebrenica laat Koster, samen met overlevende en genocide-deskundige Alma Mustafić, Bosnische Nederlanders aan het woord die de genocide elke dag in Nederland moeten meetorsen. Dat er überhaupt zoveel verhalen van Bosnische Nederlanders zijn over de genocide in Srebrenica, is volgens haar ook een onbekend gegeven.
Hoe komt het dat deze Bosnische verhalen pas de laatste jaren worden verteld?
‘Ik denk dat het tijd nodig heeft voordat mensen hun verhaal echt willen delen.’
Bij de 25-jarige herdenking was ik echt verbaasd om te vernemen dat er meer dan 60.000 Bosniërs in Nederland zijn. Waarom horen we ze niet, dacht ik. Komt het door angst misschien?
‘Dat weet ik niet. Ik weet wel dat je echt tijd moet investeren voordat je bij sommige mensen iets eruit krijgt. En dat was mij nooit gelukt zonder Alma. De afstand van de Nederlandse journalistiek tot deze groep mensen is best groot. En als je dan maandenlang bent gemarteld of de val van Srebrenica hebt meegemaakt, dan ga je niet zomaar spreken met een witte Nederlandse journalist zoals ik. Die drempel is gewoon best hoog.’
Marjolein Koster. Beeld: Ruben den Harder
Hoe zou die drempel verlaagd kunnen worden?
‘Nogmaals, zonder Alma had ik deze mensen nooit kunnen spreken. En ik denk dat dat het belang van vertrouwen onderstreept. Kom je als journalist open over? Het is belangrijk om mensen een vertrouwd gevoel te geven. En dat je hun verhaal met respect behandelt.’
Heeft het ook niet met een emancipatie van de Bosnische Nederlanders te maken, dat ze nu pas durven te vertellen?
‘Ik weet niet of ik dat zo zou zeggen. Je ziet wel dat de tweede generatie, die in Nederland is opgegroeid, hun plek vindt in de maatschappij en daarmee ook de kanalen om hun verhaal te vertellen. Ze ondersteunen daarbij ook de oudere generatie. Ik zag dat sterk bij het verhaal van Safet, die wilde eigenlijk niet praten. Toen wilde zijn zoon dat voor hem doen. En uiteindelijk zaten we met hen allebei aan de keukentafel. Die ondersteunende rol van kinderen helpt wel degelijk.’
Zitten veel Bosnische Nederlanders ook niet met veel tegenstrijdige gevoelens jegens Nederland?
Vanwege Dutchbat?
‘In het grote nieuws gaat het al heel snel over getallen’
Onder andere, maar ook door opkomend racisme en islamofobie. In zo’n context kan ik wel begrijpen dat mensen zich gedeisd houden.
‘Ik hoor over dat eerste gevoel, van in het land zijn dat juist heeft gefaald in Srebrenica, eerlijk gezegd bijna nooit. Over de toenemende polarisering merk ik wel dat daardoor mensen de noodzaak voelen om zich uit te spreken. Ze zijn alerter op grote ontwikkelingen, zoals in Oekraïne en Gaza. En het is niet zo dat deze verhalen nooit zijn verteld, maar in het grote nieuws gaat het al heel snel over getallen. En dat slaat op een gegeven moment de menselijkheid eruit. Dat lijkt ook een functie van genocide te zijn: de dehumanisering, verworden tot een nummer. Juist bij slachtoffers van genocide is dat vaak het geval.’
Jullie willen bijdragen aan humanisering.
‘Ja, door mensen zelf hun eigen verhaal te laten vertellen. In deze podcast vragen we aan mensen dan ook expliciet: wat vind jíj belangrijk om te vertellen? En hen op deze manier ook het narratief teruggeven. Het menselijk verhaal bij de statistiek.’
Denk je dat het nut heeft? Sommige ex-Joegoslaven zeggen dat het zo weer kan misgaan op de Balkan.
‘Er zijn momenten waarop ik me hier heel erg zorgen over maak, maar een week later kan het ook zo zijn dat de storm compleet is gaan liggen. Maar dat is denk ik wel een beetje het verraderlijke: er is niet heel veel nodig om het te laten ontploffen.’
Wat zijn dan voor jou de meest zorgwekkende ontwikkelingen?
‘Wat nu speelt is de situatie rond de Bosnisch-Servische leider Milorad Dodik, die is veroordeeld maar zijn straf lijkt te ontlopen. Voor het eerst in de tien jaar dat ik in Bosnië kom, heb ik bij de ambassade gevraagd of ik me zorgen moest maken. Nu lijkt die hele kwestie weggeëbd te zijn, alsof niemand zich er meer druk om maakt.’
Maar er blijft toch nog veel kritiek op het federale systeem, dat etnische tegenstellingen juist vergroot?
‘Ja, absoluut. Dat is gewoon iets waar Bosnië niet echt uitkomt. Dat systeem werkt niet en dat weet iedereen, maar het land zelf komt ook niet met alternatieven. Dat komt doordat nationalistische machthebbers veel baat hebben bij het huidige systeem, waarin zij zich uitsluitend inzetten voor één bevolkingsgroep. Er is altijd wel een van deze partijen die wetgeving blokkeert, en daardoor gaat het land maar moeilijk vooruit.’
Ik lees ook veel over externe bemoeienis. Van landen zoals Turkije en Rusland aan de ene kant, en de EU aan de andere kant.
‘Ja, dat heeft weinig nut voor de mensen daar. Ze geven niet echt om de bevolkingsgroepen.’
Hoe worden de ontwikkelingen in Servië, met de protesten, ervaren? Zijn Bosnische Nederlanders daar hoopvol over, of denkt men dat alle Serven één pot nat zijn?
‘Dat laatste sowieso niet, nee. Over de protesten is men wel hoopvol. Vooral in de eerste maanden zag je dat. Waar men zich wel zorgen over maakt, is de alledaagsheid van genocide-ontkenning én verheerlijking. Dat is op verschillende manieren volop aanwezig. In deel vijf van de podcast gaat het bijvoorbeeld over Višegrad, waar Bosnische vrouwen systematisch werden verkracht. Daar hangt overal graffiti voor Ratko Mladić (de Bosnisch-Servische generaal die verantwoordelijk wordt gehouden voor de genocide in Srebrenica, red.).
‘Ik zou genocide-ontkenning niet snel onder de vrijheid van meningsuiting scharen’
Bizar, maar ergens ook heel herkenbaar. Elke genocide lijkt door nationalisten te worden ontkend.
‘In Bosnië is dat nu strafbaar gesteld, met een eerste veroordeling.’
In Nederland is dat nog niet het geval, omdat het zou indruisen tegen de vrijheid van meningsuiting. Het is pas strafbaar als er ook actieve geweldsverheerlijking speelt.
‘Ik zou genocide-ontkenning niet snel onder de vrijheid van meningsuiting scharen. Die veroordeling is bovendien vrij uitzonderlijk. Het ging om het hoofd van een ngo, die ook was veroordeeld voor het aanzetten tot haat. Het is niet zo dat iedereen die twijfelt wordt ingerekend. Het gaat met name om mensen die met hun uitspraken invloed kunnen uitoefenen. En men hoopt dat juist die invloed niet doorsijpelt naar de rest van de bevolking.’
Tot slot, wat voor effect heeft de genocide in Gaza op Bosnische Nederlanders?
‘Er worden veel parallellen getrokken. Het belangrijkste wat ze zeggen, is dat ze al in een veel eerder stadium zagen wat er stond te gebeuren. Dat leeft breed, naar mijn idee. Ze spraken zich dan ook veel sneller uit. De reactie was duidelijk anders dan die van Nederland in het algemeen. Het onderwerp leefde veel sterker. Vooral de beelden van mensen die naar één plek werden gedreven, met zakken, spullen en karren die ze zelf moesten verplaatsen, riepen veel herinneringen op. Aan hoe zij geen eten of drinken hadden. Dat er geen elektriciteit was en dat er geen hulp kwam.’
Bij een ontmoeting met Afrikaanse leiders deelde de Amerikaanse president Donald Trump een opvallend, maar ook pijnlijk compliment uit. Zichtbaar onder de indruk van het Engels van de Liberiaanse president Joseph Boakai, in wiens land Engels de officiële voertaal is, vroeg hij waar hij dat had geleerd. Dat meldt The Guardian.
‘Waar heb je zo goed Engels leren spreken?’ vraagt Trump. Wanneer hij hoort dat de Liberiaanse president dat gewoon in Liberia heeft geleerd, is de verbazing van zijn gezicht af te lezen. ‘Dat is interessant, want het is heel mooi Engels’, zegt hij. ‘Ik heb mensen aan deze tafel gehad die daar niet aan kunnen tippen.’
Hoogstwaarschijnlijk weet Trump niet dat Liberia ooit een Britse kolonie van Engeland was en sinds 1822 heeft gefungeerd als vestigingsgebied voor vrije zwarte Amerikanen, vandaar de naam Liberia. Witte Amerikanen vonden destijds dat zij niet met hen als gelijken konden samenleven. Sindsdien is Engels de officiële voertaal.
In de categorie missers die Trumps wereldbeeld prijsgeven, lijkt deze opmerking zelfs die over Israël te overtreffen. ‘Ik ben zojuist uit het Midden-Oosten gekomen’, zei hij in Israël na een tour door de regio.
Onze site gebruikt cookies en vergelijkbare technologieën onder andere om u een optimale gebruikerservaring te bieden. Ook kunnen we hierdoor het gedrag van bezoekers vastleggen en analyseren en daardoor onze website verbeteren.
Deze website gebruikt cookies om uw gebruikservaring op deze website te verbeteren. Van deze cookies worden cookies aangemerkt als "Noodzakelijk" in uw browser bewaard, deze cookies zijn essentieel voor het functioneren van de website. Bijvoorbeeld het opslaan van uw keuze of u wel of geen cookies wilt hebben. Wij maken ook gebruik van cookies van derde partijen die ons helpen met het analyseren en begrijpen van de gebruik van deze website door u. Deze cookies worden alleen gebruikt als u daar toestemming toe geeft. U heeft ook de mogelijkheid om uzelf uit te sluiten voor deze cookies. Dit zal echter effect hebben op uw gebruikerservaring.
Noodzakelijke cookies zijn absoluut nodig voor het functioneren van de website. De cookies in deze categorie zorgen alleen voor de veiligheid en het functioneren van deze website . Deze cookies bewaren geen persoonlijke gegevens
Deze cookies zijn niet strict noodzakelijk, maar ze helpen de Kanttekening een beter beeld te krijgen van de gebruikers die langskomen en ons aan te passen aan de behoeftes van onze lezers. Hiervoor gebruiken wij tracking cookies. Bij het embedden van elementen vanuit andere websites zullen er door deze sites ook cookies worden gebruikt.
