En, heeft u de afgelopen maand nog veel aan culturele toeëigening gedaan? Voor als u het nog niet weet: met de Engelse term ‘cultural appropriation’ wordt gedoeld op het overnemen van bepaalde uitingsvormen van de ene cultuur door een andere cultuur, ook vaak van die van een sociaal-etnische minderheid binnen een land door de meerderheid van de bevolking, van kapsels tot kunst.

En dat is, voor hier misverstanden over ontstaan, nadrukkelijk niet positief bedoeld. Het verwijt van wederrechtelijke culturele toeëigening richt zich steevast op een dominante samenleving – lees: de westerse – of de dominante groep daarbinnen en niet op een achtergestelde. Ter discussie staat de overname van Afrikaanse dracht door westerlingen, niet van westerse jeans door Chinezen.

Het eerste geldt nu steeds meer als neokoloniaal – het tweede daarentegen… tja, als wat moeten we binnen dit frame het tweede zien?

De Chinezen worden door sommigen al als de dominante macht van de toekomst gevreesd, dus dan zou dit eigenlijk ook als een opmaat naar culturele toeëigening ten koste van het Westen kunnen gelden. Blijf van het maatpak af! En van onze klassieke muziek – er zijn al heel wat getalenteerde Chinese violisten – of van onze bouwwerken, getuige al die kopieën die van de Eiffeltoren of de Tower Bridge ginds in themaparken zijn neergezet.

Toch ziet niemand dat zo. En ook klaagt niemand dat die jeans niet een algemeen westerse, maar daarbinnen toch wel specifiek een typisch Amerikaanse vinding is, die na 1945 door de Europeanen is overgenomen.

Niemand die dat als een probleem zag – tenminste niet als een probleem van culturele toeëigening. Niet in Amerika althans, daar zag men het überhaupt niet als probleem – eerder als blijk van de superioriteit van de eigen cultuur, niet zonder commercieel profijt. En de kritiek in Europa van oudere generaties was ook niet dat men aan ongepaste culturele toeëigening deed, maar dat een spijkerbroek niet netjes was, dat het om werkkleding ging, om iets wat je je helemaal niet zou moeten willen toeëigenen. Met de naoorlogse verering van de Verenigde Staten werd met haar jeugdcultuur ook haar muziek en kledingwijze geïmporteerd.

Ook de hele discussie over ‘culturele toeëigening’ is uit Amerika overgewaaid. Zij ligt in het verlengde van de gelijkstelling van de Amerikaanse blackface-traditie aan de Nederlandse Zwarte Piet-traditie, waarmee een sterk door Amerikaanse ervaringen gekleurd debat over racisme in een Nederlandse variant is omgezet, zodat de historische verschillen wel eens te gemakkelijk worden geëgaliseerd.

Hier luidt de stelling: mijn huidskleur is geen kostuum, en daarom is je zwart schminken beledigend voor zwarte mensen. Maar is ook een kostuum tóch geen kostuum? Dat is kennelijk de opvatting van degenen die Indiaantje spelen door kinderen aan Zwarte Piet gelijkstellen. Daarmee wordt al snel elke verkleedpartij taboe, en kun je de theaters wel sluiten. En wat te doen met carnaval?

Ieder zijn eigen cultuur, waar de ander vanaf blijven moet?

Moeten we voortaan per land en volk vastleggen hoe men zich wel en niet kleden mag? Is de jeans exclusief Amerikaans eigendom? Is de bolhoed voorbehouden aan Engelsen? De kilt aan Schotten? In het kader van regionaal zelfbewustzijn geniet die nu een groeiende populariteit, maar mogen anderen die daarom niet dragen? Er was een tijd dat de Japanse kimono of de Afghaanse jas in de mode was; bij activisten is dat nog steeds een Palestijnse sjaal.

Zelf tooi ik mij vaak met een Texaanse cowboyhoed en hoge Mexicaanse laarzen, en op bergtochten in de Alpen loop ik in een klassieke Duitse Lederhose rond. Hitler had die overigens ooit voor joden verboden: alleen ‘echte’ Duitsers mochten die aan. Wie bepaalt wie Duits, Schots, Texaans genoeg is om te mogen dragen wat als ’typisch’ Duits, Schots of Texaans geldt, en van oorsprong vast ook was?

Ieder zijn eigen cultuur, waar de ander vanaf blijven moet? Moet dat het uitgangspunt zijn, omdat er altijd wel iemand aan de specifieke wijze van die culturele toeëigening aanstoot zou kunnen nemen, indien die het origineel vervormt of geen ironische ondertoon ontbeert? De katholieke minderheid kan over culturele toeëigening klagen bij mensen die met Halloween als paus of pater verkleed gaan – of is dat minder ‘erg’ dan als sultan of indiaan? Waar ligt de grens?

Als ieder zich strikt bij zijn eigen leest moet houden, leidt dat tot wel zeer vergaande vormen van eenkennigheid. Feit is dat alle grote culturen uit het verleden – zowel in het westen als in het oosten – ook gretig bij anderen leentjebuur hebben gespeeld. Dat is met name imperia eigen: niet alleen het verspreiden van de eigen cultuur – ‘cultuurimperialisme’ – in veroverde gebieden, maar ook kopiëren uit andermans cultuur – ‘culturele toeëigening’ dus. Dat begon al bij het Hellenisme van Alexander de Grote: Grieken die Perzisch en Egyptisch vreemd gingen. Of ga eens in het oude India kijken: daar liep alles door elkaar.

De Romeinen waren nog eclectischer dan iedereen voordien. Zij roofden niet alleen obelisken uit het land van de Nijl, maar bouwden die ook na, en aan de Tiber valt nog steeds de Pyramide van Cestius te bewonderen. De Ottomanen idem dito: de als kerk gebouwde Hagya Sophia ging, om het christelijke Constantinopel in een islamitisch Istanbul te veranderen, niet alleen zelf als moskee fungeren, zij diende ook voor vele nieuwgebouwde Turkse moskeeën als voorbeeld. Moe(s)t je je door dat laatste als christen gekrenkt voelen, of juist zeer vereerd?

Om bij de beginvraag terug te keren: nu net in de feestmaand december was niemand in Nederland erg nationaal-origineel. Sinterklaas? Een Germaanse erfenis – de oppergod Wodan galoppeerde op een schimmel over de daken van de hutjes van de Germanen en deelde cadeautjes uit. De kerstboom? Door de Zweden in de Dertigjarige Oorlog naar Duitsland meegebracht, midden negentiende eeuw in Nederland uit Duitsland overgenomen. Dat oer-Hollandse vuurwerk? Chinees.

De Nederlandse politiek werd het afgelopen decennium gedomineerd door de onoverwinnelijke Mark Rutte, die sinds 2010 vanuit het Torentje de B.V. Nederland bestiert. Hij gaat de geschiedenis in als een premier die Nederland als een onderneming regeert: geen grote visies, maar concrete handelingen.

Dat deed Rutte door eerst de overheidsfinanciën op orde te krijgen en door grote maatschappelijke akkoorden sluiten. Om dit te realiseren wist Rutte verschillende partners te verleiden tot samenwerking – van GroenLinks tot de PVV. En telkens weer wist Rutte samen met zijn VVD bijna ongestraft te blijven, terwijl zijn coalitiepartners door de kiezer werden afgestraft. We hoeven hierbij maar te denken aan de PvdA, die nu nog slechts negen zetels in de Tweede Kamer heeft.

Maar ondanks zijn successen en het feit dat Rutte nu als de beste politicus van het Binnenhof geldt, is het hem niet gelukt om ‘de boel bij elkaar’ te houden. Onder zijn premierschap is de polarisatie in politiek en maatschappij niet afgenomen. Sterker nog, de minister-president heeft door zijn gedrag en retoriek actief bij gedragen aan het afnemende vertrouwen in de multiculturele samenleving.

Dit komt in de eerste plaats omdat Rutte bekend wilde staan als een premier zonder visie. ‘Geen vergezichten’ maar concrete handelingen. Maar in tijden dat Nederlandse jongeren ervoor kiezen om naar het kalifaat te gaan hebben we juist behoefte aan visie. Nederlandse jongeren sloten zich niet bij Daesh aan vanwege armoede, maar omdat ze op zoek waren naar een groter verhaal. Een verhaal dat hun premier niet kon geven.

Je kunt een samenleving niet alleen aan de hand van meetbare cijfers regeren, je moet ook een verhaal vertellen – zodat mensen zich onderdeel voelen van die samenleving. Maar Mark Rutte koos ervoor om weg te kijken. Hij vond dat het beter was dat die Nederlandse jongeren in het kalifaat zouden sneuvelen. En nu wil hij Syriëgangers, waaronder ook vrouwen en kinderen, niet terughalen.

Volgens Rutte is visie als een olifant die het zicht belemmert. Maar Rutte koos ervoor om zijn ogen te sluiten, zodat hij de olifant in de kamer niet hoefde te zien.

Je kunt een samenleving niet alleen aan de hand van meetbare cijfers regeren

Er waren meer momenten waarop Rutte het liet afweten als politiek leider. Denk aan het moment dat diverse burgers aan eigenrichting deden (de ‘blokkeerfriezen’, de aanval op de Kick Out Zwarte Piet-bijeenkomst in Den Haag, de tractorintimidatie van het boerenprotest). En denk ook aan al die onderzoeken die aanwezen dat biculturele Nederlanders op de woning- en arbeidsmarkt gediscrimineerd worden. Maar telkens koos onze premier ervoor om zijn ogen te sluiten.

In sommige gevallen droeg de premier juist actief aan de polarisatie. Denk maar aan zijn ‘pleur op’-opmerking aan het adres van in Nederland geboren Turkse jongeren, die een NOS-journalist belaagden terwijl ze met een Turkse vlag de semi-autoritaire leider van Turkije steunden. Of denk aan die keer dat de premier een brief aan alle Nederlanders schreef, maar daarin expliciet aangaf dat Nederlanders met een migratieachtergrond beter naar hun land van afkomst kunnen teruggaan als ze telkens weer kritiek op Nederland hebben.

Een recent onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau (CSP) laat zien dat acht op de tien Nederlandse autochtonen vindt dat mensen met een migratieachtergrond Nederlandse normen en waarden zouden moeten overnemen. 56 procent van de autochtone Nederlanders vindt daarnaast dat Nederlanders met een migratieachtergrond hun culturen en gebruiken los moeten laten. Nederlanders met een migratieachtergrond vinden juist dat zij geïntegreerd zijn, maar dat ‘die ander’ weinig beweging maakt. Integratie is geen eenrichtingsverkeer.

Emily Miltenburg, auteur van het SCP-rapport, verklaarde tegen NRC dat zowel autochtonen als biculturele Nederlanders ‘de bal telkens bij de ander neerleggen’. Daardoor ‘krijg je een soort impasse’. Volgens haar is er meer contact en openheid nodig, zowel van de kant van autochtonen als van biculturele Nederlanders. Precies wat onze geniale premier de afgelopen jaren niet heeft gefaciliteerd: meer contact en openheid.

Toch is het nog niet te laat – laten we van Rutte en zijn opvolgers eisen dat ze in dit nieuwe decennium precies aangeven hoe zij polarisatie en onderling wantrouwen zullen bestrijden. Onze samenleving is geen onderneming maar een gemeenschap van mensen, mensen die smachten naar een verbindend verhaal.

Mijn laatste column, waarin ik betoogde dat Nederland zijn IS-vrouwen en -kinderen moet terughalen, zorgde op social media voor nogal wat ophef.

Ik schreef dat Nederland zich wel inzet voor Nederlanders die in buitenlandse gevangenissen zitten, maar de vrouwen en kinderen van IS-strijders in de kou laat staan. Een opmerkelijke rechtsongelijkheid. Ik besloot mijn column met de suggestie dat de terughoudendheid van de Nederlandse staat zou kunnen liggen aan de afkomst (huidskleur) of het geloof (de islam) van deze vrouwen.

Opvallend was de emotionaliteit van de reacties hierop, die grotendeels van populisten kwamen en voornamelijk uit gescheld bestonden. Aan dat laatste wil ik pertinent niet meedoen.

Daarom was de reactie van Gert Jan Geling een verademing. Ik ben het met hem eens dat de publieke discussie via het vrije woord en met argumenten moet worden gevoerd. Ook ben ik het met hem eens dat een column moet prikkelen en aanzetten tot nadenken. Maar gelet op het laatste, valt de behoefte van Gert Jan aan een ‘stevig weerwoord’ op. Zijn mening hierover was al bekend vanuit een eerder gepubliceerd stuk over dit onderwerp in Trouw.

Maar goed, laten we zijn argumenten nader bekijken. Hij vertrekt vanuit de veronderstelling van een islamitisch gevaar. Dat zou bijzonder groot zijn bij terugkeerders uit IS-gebied. Ik begrijp deze vrees wel, maar vindt die wel opgeblazen. Want gevaar geldt voor iedereen die uit oorlogsgebied komt, zoals teruggekeerde Nederlandse militairen en dat geldt ook voor veroordeelde criminelen die naar Nederland terugkeren.

Belangrijker nog: mijn column ging over de rechtsongelijkheid tussen Nederlandse onderdanen in het buitenland. Dat het islamitisch gevaar vooral in Nederland vergroot wordt, is af te lezen aan het feit dat andere landen wél hun burgers uit IS-gebied terughalen. Dit punt negeerde Gert Jan.

Tegenstanders kunnen aanvoeren dat er wel degelijk aanslagen zijn gepleegd door moslims, maar niet door teruggekeerde militairen. In de VS is dat anders, maar laat mij meegaan met dit argument. Enkele tegenwerpingen zijn dan op hun plaats.

Ten eerste: de meeste bomaanslagen zijn niet in Nederland gepleegd, maar in omliggende landen. Deze aanslagen werden grotendeels gepleegd door homegrown geradicaliseerden in eigen land, niet door terugkeerders.

Daarbij is het type aanslagen verschoven van terroristische netwerken die bommen tot ontploffingen brengen naar individuen die met messen insteken op voorbijgangers. Dat heeft de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid kort geleden ertoe bewogen om het dreigingsniveau te verlagen van 4 naar 3.

Maar het belangrijkste punt is dat de aanslagplegers gefrustreerde mannen zijn en geen vrouwen of moeders. Waarom dan de vrouwen en de kinderen de dupe laten worden van de individuele acties van enkele mannen? Ook dit aspect is onder het online gescheld bedolven. Dit laat wel zien hoezeer het gevaar van IS-vrouwen wordt uitvergroot.

Je moet heilige witte huisjes aan de kaak kunnen stellen

Gert Jan Geling meent dat ik de racismekaart trek. Zou hij dat ook vinden als het ging om blanke vrouwen, homo’s en Joden? Door de suggestie dat de Nederlandse staat niet vrij is van raciale voorkeuren en door anti-moslim-sentimenten op deze manier af te doen, smoort hij het vrije woord dat hij zegt te verdedigen. Je mag het er eigenlijk niet over hebben. Maar we moeten het er juist wel met elkaar over hebben. Je moet heilige witte huisjes aan de kaak kunnen stellen.

Gert Jan schrijft dat de Nederlanders in buitenlandse gevangenissen en in IS-gebieden uit zowel kleurlingen als blanken bestaan. Dat is zeker waar. De etnische afkomst van de Nederlandse Syriëgangers varieert van Marokkaans, Somalisch, Antilliaans, Turks, Turks-Koerdisch tot Nederlands-autochtoon. Maar in de buitenlandse gevangenissen overheersen blanken (die waar mogelijk teruggehaald worden) en in de IS-gebieden zijn het kleurlingen (die niet teruggehaald worden). Deze nuances veranderen het beeld én de conclusies.

Nederland klopt zich op de borst als het om de mensenrechten gaat, maar moet ook de daad bij het woord voegen. Je kunt wel heel kritisch zijn over de situatie in bijvoorbeeld Iran of Saoedi-Arabië, maar als je tegelijkertijd de in Syrië opgesloten IS-vrouwen en -kinderen aan hun lot overlaat, dan zijn je met de mond beleden principes weinig waard.

Ten slotte valt mij op dat er in Nederland nauwelijks kritisch wordt gereflecteerd op de islamkwestie. Deze kwestie gaat terug tot de economische crisis van de jaren tachtig en is langzaam vernauwd tot een terrorismevraagstuk. Aanvankelijk waren het vooral de populisten die in deze pot roerden – Pim Fortuyn en Geert Wilders – maar met hun politieke opmars werd islamkritiek gemeengoed in Nederland.

Het allertreurigste is dat ook de Nederlandse staat steeds vaker dit geluid verkondigt, zoals ik in mijn vorige column al betoogde. Daarom is het de intellectuele plicht van columnisten om kritisch tegenover clichés over de islam te staan. En die kritische houding tegenover machthebbers mis ik bij Gert Jan Geling.