Er is enorme schaarste op de woningmarkt. Voor veel Nederlanders is het bemachtigen van een eigen woning kansloos en huren een lijdensweg van jaren. Bij Nederlanders met een migratieachtergrond komt daar nog discriminatie bovenop. Hoog tijd om meer met elkaar samen te werken, om de sociale kwestie van de eenentwintigste eeuw aan te pakken.

Elke week app ik twee huizen van Woningnet naar een vriend. Al zeker meer dan een jaar nu. Het is een ritueel geworden sinds ik plek 30 of 40 begon te naderen: hoeveel millimeters heb ik deze week weer gemaakt? Mijn vriend reageert er bijna nooit op. Waarom zou hij? Je kan hoog of laag springen – wachten zal je, voor een sociale huurwoning in Amsterdam. De gemiddelde wachttijd is veertien à vijftien jaar. Dat is makkelijk gezegd. Maar er zit veel pijn en woede in die vijftien jaar.

Mijn broer herinnert zich nog goed dat ik tegen mijn moeder schreeuwde: ‘Als ik achttien ben, ga ik oprotten uit dit huis!’ Ik mocht niet naar het schoolfeest, maar ging toch stiekem – zoals bij zo veel dingen die niet mochten. ‘Je woont er nog steeds’, wrijft mijn broer er af en toe weleens in. Maar die vlieger gaat ook voor hem op. En voor anderen. Als dertigers zitten we bij onze ouders op schoot. De vernedering is compleet.

Wie is voor deze schandalige toestand verantwoordelijk? En waar ligt de verlossing? Vaak wordt gewezen op vluchtelingen die, ‘vers uit het azc’, een urgentieverklaring en een woning krijgen. Hoewel ik die reactie kan begrijpen voor mensen die al jaren op de wachtlijst staan, is het een afgunstige zondebokanalyse. De lange wachttijden bestonden immers al lang voordat de vluchtelingen in 2015 hier ‘in groten getale’ aankwamen. Neen, voor het lange wachten moet men de hand toch in eigen boezem steken.

Terwijl één man zesduizend woningen bezit, zijn er duizenden Nederlanders die niets hebben

Uit nieuw onderzoek door de Volkskrant blijkt dat het aantal huurhuizen, dat in bezit is van de grootste particuliere eigenaren, in tien jaar tijd met 22,3 procent is gestegen. ‘Ook grote institutionele beleggers kochten de afgelopen jaren huurhuizen bij. Woningcorporaties hebben onder druk van de overheid juist bezit verkocht’, meldt de Volkskrant. Dus terwijl er enorme schaarste is in de sociale huursector, worden er nog steeds woningen daaruit onttrokken. Waanzin! Er moet fors meer gebouwd worden, vooral sociale huurwoningen.

Ook is het schokkend om kennis te nemen van huisjesmelkers die steeds meer bezit vergaren. De Volkskrant typeert ze als volgt: ‘De grootste particuliere huurbazen zijn mannen van middelbare of hogere leeftijd. Ze zijn selfmade en begonnen vaak met één of twee pandjes.’ Zo heeft Aat van Herk, nummer 1 op de lijst, bijna zesduizend woningen in bezit, die samen 1,2 miljard euro waard zijn. Voor de goede orde: terwijl één man zesduizend woningen bezit, zijn er duizenden Nederlanders die niets hebben. Geen wonder dat Van Herk nooit interviews geeft, zulke wetenswaardigheden van ongelijkheid negeer je het liefst als fat cat.

Overigens – en dit benoemt de Volkskrant weer niet – is de lijst met de tien grootste particuliere verhuurders helemaal wit: Aat van Kerk, Harry Hilders, de familie Grouwels, Erven Henk Stienstra, Martin van Wettum, Chris Thünnessen, André Daelmans, de Stichting Familie Schopman, Cock van Mourik en Marc Verhagen. Dit staat in schril contrast, dacht ik, met de mensen die ik tijdens mijn woningbezichtiging – de eerste in drie jaar tijd alweer – zag, vorige week. Dat waren allemaal mensen met een migratieachtergrond. Er was maar één witte man bij: dat was de huismeester, die ongeduldig onze namen afvinkte.

Vorig jaar bleek uit onderzoek van de Groene Amsterdammer dat aspirant-huurders met een niet-Hollandse naam significant minder positieve reacties krijgen als zij op een woning reageren dan mensen met een Hollandse naam. Alsof de schaarste niet genoeg is, komt deze discriminatie er nog bij. Woningcorporaties of andere verhuurders die discrimineren moeten hard aangepakt worden met boetes. Elke dag die wij langer moeten wachten – vanwege onze afkomst of sociaaleconomische positie – is één onbetaalbare dag te veel. Nederland is niet alleen van de rijke witte mannen. Nederland is van ons allemaal.

Een collega-historicus en promovendus aan een Nederlandse universiteit vertelde mij ooit hoe op zijn afdeling een nieuwe Angelsaksische docent een mail stuurde aan zijn collega’s, met de mededeling dat het curriculum gedekoloniseerd diende te worden. Een hoogleraar mailde hem terug en legde hem uit dat het curriculum altijd verbetererd en geactualiseerd kon worden, maar dat ‘dekoloniseren’ – wat het ook moge betekenen – niet direct aan de orde was. Een andere (eveneens Angelsaksische) docent mailde de hoogleraar daarop dat hij hier niet over kon spreken als witte man, dat konden immers alleen mensen van kleur.

We zouden deze casus, waarin pure identiteitspolitiek werd bedreven, af kunnen doen als een incident. En dat is het ook. Maar wel een incident dat onderdeel is van een brede en groeiende trend die vanuit de Angelsaksische wereld aan het overwaaien is naar Nederland. Ook hier neemt de identiteitspolitiek toe, klinkt de roep om ‘dekolonisatie’ van curricula, meer ‘diversiteit’ – waarbij het trouwens exclusief gaat over kleur, gender en seksuele voorkeur en amper over andere vormen van diversiteit – en het boycotten van onwelgevallige sprekers, het zogenoemde deplatformen. Deze roep klinkt uiteraard op universiteiten, maar ook op hogescholen en zelfs op het middelbaar onderwijs.

Op de Kanttekening viel gisteren een goed verslag te lezen over hoe een aantal Nederlandse geschiedenisdocenten aankijken tegen de ‘dekolonisatie’ van het geschiedenisonderwijs. Dit, naar aanleiding van de plannen van onderwijsminister Ingrid van Engelshoven om de ‘te witte’ Canon van de Nederlandse geschiedenis te herzien en hier meer ‘diversiteit’ (over wat voor diversiteit hebben we het dan precies?) aan toe te voegen. Daarbij zou er vooral aandacht moeten komen voor de ‘schaduwkanten’ (opnieuw: welke dan precies? Het zijn er waarschijnlijk nogal veel) van de Nederlandse geschiedenis.

De voor het Kanttekening-artikel geïnterviewde docenten zijn hier, van links tot rechts, niet bepaald enthousiast over. Ja, een steeds diverser wordende samenleving vraagt van het onderwijs om meer aandacht te besteden aan wat er elders op de wereld gebeurt. Maar de leraren hebben ernstige twijfels bij de notie van ‘witte schuld’, die achter het idee van meer aandacht voor de schaduwkanten van de vaderlandse geschiedenis zit, een geschiedbeeld dat door de activisten van The Black Archives wordt gepromoot. Zoals één van de geschiedenisdocenten uit het artikel het helder uitdrukte:

‘De activisten van The Black Archives kijken niet met een open blik naar de geschiedenis, maar denken dat hun perspectief het enige morele juiste perspectief is. De term ‘verzwegen geschiedenis’ suggereert dat historici bewust zwijgen over de zwarte bladzijden. Dat is niet waar.’

Verandering moet niet op ideologische mode maar op objectieve criteria gebaseerd zijn

Deze uitspraak deed me denken aan één van mijn eigen ervaringen met activisten die curricula willen dekoloniseren. Vorig jaar voerde ik over dit onderwerp een discussie met een collega-promovenda – werkzaam aan een buitenlandse universiteit – die net als ik in de Verenigde Staten had gestudeerd. Ik kreeg een aanvaring met haar toen ik aangaf dat ik niet aan dekolonisatie van mijn curriculum deed. Volgens haar was ik daarom een ‘white christian nationalist’, terwijl mijn kritische vraag was: welke objectieve criteria hanteer je wanneer je het curriculum ‘dekoloniseert’?

Wanneer teksten bijvoorbeeld niet meer up-to-date zijn is verandering logisch. Evenzo als er nieuwe, relevantere, publicaties of nieuwe onderwerpen zijn die ook van belang zijn om te behandelen. Maar op grond waarvan dienen curricula gedekoloniseerd te worden? Is het daarvoor niet eerst van belang om aan te geven, op basis van de rede, de wetenschap en de logica, wat er nu precies mis is en wat er op grond daarvan veranderd moet worden?

In veel gevallen lijkt ‘dekoloniseren!’ vooral een loze kreet te zijn, een poging om het onderwijs en de wetenschap ideologisch te beïnvloeden. Dekolonisatie is dan een mooi woord voor ‘mijn kijk op’ erin krijgen. Dekoloniseren betekent dan ideologiseren. Wil je het ideologische element meer wetenschappelijk krijgen, dan zullen de voorstanders van dekolonisatie moeten aantonen welke inzichten in de wetenschap of het onderwijs feitelijk onjuist, niet meer up-to-date of vergeten zijn.

Curricula zijn altijd in ontwikkeling, dus verandering is een goede zaak. Maar deze verandering moet niet op ideologische mode maar op objectieve criteria gebaseerd zijn. Criteria die gericht zijn op het kwalitatief verbeteren van het onderwijs en de wetenschap. Ideologie bedrijven past daar niet bij, eufemistisch gesteld, en dus moeten we dat ook zien te voorkomen. Dit is een plicht voor zowel het onderwijs en de wetenschap.

Minister van Engelshoven is inmiddels teruggefloten door de Tweede Kamer. Zij mocht de commissie die de Canon gaat hierzien niet de expliciete opdracht geven om meer aandacht aan de schaduwkanten van de geschiedenis te besteden. Een terechte stap, aangezien – naast ideologisering van het geschiedenisonderwijs – ook politieke bemoeienis met het geschiedenisonderwijs onwenselijk is. Nu afwachten wat er uit de commissie zal komen. Laten we vooral hopen dat deze commissie in de eerste plaats wetenschap en geen ideologie zal gaan bedrijven.

De Nederlandse kiezer is sinds de Fortuyn-revolte van 2002 behoorlijk wispelturig geworden. Loyaliteiten van kiezers richting politieke partij zijn voetnoten in de geschiedenis. Veranderlijkheid is de nieuwe norm. Steeds meer verschillende politieke partijen zijn nodig om tot een regeringscoalitie te komen. Formaties zullen daardoor steeds langer duren en ingewikkelder worden. Terwijl een regeerakkoord op hoofdlijnen in zo’n geval een logische stap lijkt, worden regeerakkoorden juist steeds gedetailleerder. In het verlengde daarvan wordt ook de fractiediscipline binnen de broze fracties van de coalitie flink aangehaald. Dit alles gaat net zo lang goed totdat er een totale impasse ontstaat.

Neem de coalitievorming in de provincie Limburg na de Statenverkiezingen van afgelopen mei. De partijen zagen geen andere mogelijkheid dan het vormen van een ingewikkelde soort ‘extraparlementair college’, gesteund door een meerderheid van met name rechtse partijen in deze Provinciale Staten. Dit soort constructies voelen gekunsteld en kwetsbaar aan, maar het zou zomaar de voorbode voor landelijke coalitievorming kunnen zijn.

Het kan en moet écht anders. Hoe? Door de kiezer de kans te geven zich voor de verkiezingen uit te laten spreken voor een voorkeurscoalitie.

Het is mij niet vaak overkomen in politieke context, maar Nederland zou iets kunnen leren van Italië. In 1996 kwamen progressieve partijen met het plan om gezamenlijk een politiek samenwerkingsverband te vormen, L’Ulivo, de Olijfbomencoalitie. Het mooie was dat conservatieve partijen hetzelfde deden: Casa delle Libertà, Huis van de Vrijheden. Kiezers konden nog steeds een keuze maken uit een rijke hoeveelheid politieke partijen, maar wisten voorafgaande aan de verkiezingen wel welke coalitie ze willen ondersteunen. Het zijn dan slechts de verhoudingen binnen de geprefereerde coalitie die verschillen.

Het wordt tijd om ons niet meer druk te maken over wispelturigheid van de kiezer

Een politieke verbinding met een kandidaat-premier doet recht aan de stem van de kiezer. De kiezer weet waarvoor hij/zij kiest: een koers en een leider. Inmiddels hebben deze twee politieke samenwerkingsverbanden alweer een andere vorm en invulling gekregen in Italië, maar het uitgangspunt is nog altijd zeer leerzaam voor Nederland. Zeker, omdat het politieke debat over de toekomst van ons politieke bestel vaak en snel gaat over ingewikkelde structuurwijzigingen die doorgaans een grondwetswijziging nodig hebben.

Het vormen van politieke samenwerkingsverbanden behoeft geen enkele wetswijziging, het is slechts een kwestie van politieke wil en leiderschap. En nee, dan nog is een politiek samenwerkingsverband geen garantie op een coalitie met voldoende zetels om op een politieke meerderheid in de Kamer te kunnen rekenen. Het is echter wel een glashelder verbond dat een zekere politieke koers voorstaat en waar de kiezer een mandaat aan heeft gegeven. Dat is veel effectiever dan wanneer individuele partijen gesprekken over coalitievorming voeren. In het uiterste geval kan zo’n samenwerkingsverband ook nog een minderheidscoalitie vormen die werkt met wisselende meerderheden op basis van inhoudelijke, politieke voorstellen. 

Het wordt tijd om ons niet meer druk te maken over wispelturigheid bij de kiezer. Dat is nu eenmaal het nieuwe normaal. De politiek is aan zet om slim met die wispelturigheid mee om te gaan. Zo af en toe zijn er al pogingen gedaan tot het vormen van politieke samenwerkingsverbanden, maar de daadkracht om van intentie tot concrete afspraak te komen, ontbreekt helaas. Het meest logische is de samenwerking tussen progressieve partijen als GroenLinks, PvdA en D66, een verbeterde versie van Keerpunt ’72. Dit eerder beproefde concept van linkse makelij geldt alom als mislukking, maar de onderliggende gedachte is nog steeds waardevol.

De Italianen laten zien dat het geen exclusief links verbondje hoeft te zijn: ook conservatieve of andersoortige partijen kunnen zich tot het concept van een samenwerkingsverband aangetrokken voelen. Kleine partijen die zich niet willen verbinden aan zo’n samenwerkingsverband kunnen altijd nog na de verkiezingen met de een of met de ander samenwerken binnen of buiten een coalitie. Ik zie uit naar zo’n gedurfd experiment. Wie pakt de politieke handschoen op?