Diversiteit, inclusie, verscheidenheid, multiculti, samenleven, het zijn termen die aan de lopende band voorbij komen wanneer we spreken over onze multietnische samenleving. En veelal worden ze ook in een bepaalde context gebruikt, en worden termen als rijkdom, verrijkend en de toekomst eraan gekoppeld om aan te geven dat het geheel iets positiefs is, en het de realiteit is waar weinig meer aan veranderd kan worden.

Dat er desondanks velen zijn die anders denken, dat werd recentelijk maar weer eens duidelijk met de uitspraken van Minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok over de multiculturele samenleving. De beste man uitte zich daar weinig positief over. In de politiek en media viel vrijwel iedereen over hem heen, maar toch kan een flink deel van de bevolking zich wel degelijk in zijn uitspraken vinden. Dergelijke sentimenten worden dan vervolgens al snel weggezet met termen als wit privilege, etnocentrisme en racisme, en dan gaan we weer over tot de orde van de dag. Diversiteit is rijkdom en dient gevierd te worden, kritische vraagtekens erbij plaatsen wordt racistisch geacht.

Overigens ís diversiteit ook rijkdom. Een diverse samenleving kent veel voordelen, en daar profiteren we van. Tegelijkertijd zitten er ook nadelen aan vast, en moet er de ruimte zijn om deze te bespreken. Maar dat is niet het punt dat ik hier wil maken. De vraag is namelijk of we in een diverse samenleving, die als gevolg van migratie alleen maar diverser wordt, wel op de goede weg zitten wanneer we ernaar streven om het te vieren. Waarbij we er dan in de praktijk vooral mee bezig zijn te benadrukken hoe verschillend we allemaal zijn, en hoe geweldig dat wel niet is.

En dan komen we bij iets wat ik graag als een diversiteitsparadox (er zijn er meerdere) zou willen omschrijven. Enerzijds zijn we als samenleving continu bezig om diversiteit en het belang ervan te benadrukken. Anderzijds schieten we juist in die diverse samenleving geregeld in een kramp wanneer het om gelijkheid en gelijke behandeling gaat. Verschil mag er immers alleen zijn wanneer het iets positiefs is en niet wanneer de gevolgen ervan negatief kunnen uitpakken.

Op zich vrij logisch, want mensen willen en horen gelijk behandeld te worden. De vraag is hoe consistent dit streven is met het continu willen benadrukken van diversiteit en erkenning verlangen van het anders-zijn. In zijn algemeenheid kunnen we ons ook afvragen hoe wenselijk het is de nadruk te leggen op de diversiteit in een samenleving waarin sprake is van groeiende spanningen omtrent diversiteit. Is het niet beter om in plaats van diversiteit te vieren, dus in plaats van het benadrukken van het verschil, juist meer te kijken naar wat ons verenigt en verbindt, wat we gemeenschappelijk hebben in plaats van waarin we van elkaar verschillen?

In plaats van als samenleving diversiteit te vieren zouden we er beter aan doen om eenheid te smeden. Juist in een diverse samenleving. Een dergelijke samenleving heeft juist behoefte aan verbinding, aan een gemeenschappelijk verhaal en een helder idee over wat we precies met elkaar delen, in plaats van alleen maar aan te horen waarin we van elkaar verschillen. Juist die verbondenheid is cruciaal wanneer het gaat om het in stand houden van onze liberale democratie, rechtstaat (waarbinnen we allen gelijk behandeld worden) en verzorgingsstaat. Wanneer verdeeldheid onze samenleving in haar greep krijgt, komen die namelijk onder druk te staan.

Wat we als samenleving nodig hebben is dus een nieuw, liberaal, inclusief nationalisme, dat ondanks onze verschillende achtergronden in staat is om onze gezamenlijke toekomst te schetsen. Een gevoel van ergens bij horen en verbonden zijn met je medeburger. Een gevoel van hier thuis zijn, en daar met recht trots op kunnen zijn. Een gevoel dat eenieder die daar graag bij wil horen er ook daadwerkelijk bij hoort, en dat we samen deze samenleving maken tot het succes wat zij is. Een dergelijk verhaal is veel krachtiger, en ook veel meer verbindend, dan alleen maar de focus op diversiteit en hoe verschillend we wel niet allemaal zijn. Willen we voorkomen dat onze samenleving steeds meer als los zand uiteen dreigt te vallen en weggespoeld wordt door het denkbeeldige water, dan moeten we een stevige dijk om de polder heen bouwen: de dijk van het liberaal nationalisme, dat ons verbindt en beschermt, met het oog op de stormen van de toekomst.

Sinds een jaartje of twee schrijf ik af en toe opiniestukjes en essays voor kranten en bladen. Mijn eerste gebadder in het publicistenmoeras leerde mij dat ik een kant moest kiezen. Niet tussen links en rechts of tussen elite en populisme. Nee, de echte fundamentele tweestrijd is die tussen de goedgemutste gekken en de zendingsdriftige zeloten. Deze twee groepen zijn in een kosmisch conflict verwikkeld.

Ondeugend van aard, sloot ik mij aan bij de goedgemutste gekken. Wij goedgemutsten schrijven speelse, analytische of provocante stukjes, ter vermaak, of om discussie los te maken. Voor verdere hogere doelstellingen zijn we te bescheiden. Onze onvolprezen aanvoerder is columnist en alcoholist Arthur ‘Don Arturo’ van Amerongen (Volkskrant, HP/DeTijd), die Nederland vanuit een Portugees vissersdorp overstelpt met literaire plaagstootjes, gespeend van ieder volksbevoogdend motief.

Met vertraging: mijn verslag van de @SIBLeiden-discussie over wittenprivilege met o.a. @EwoutKlei. Ik verbind dit karikaturaal aan een kosmische strijd tussen moralisten en ‘goedgemutsten’. En de goedgemutste @DonArturito is de moerasvolkverlosser. https://t.co/vH8LTMvtvR pic.twitter.com/gLJAnsH3cW

— Eric C. Hendriks (@ericchendriks) 20 augustus 2018

De zendingsdriftigen daarentegen maken het volk ‘bewust’ van wat goed en wat fout is, en wel door foute mensen en standpunten te identificeren en te corrigeren. Deze moraliseringsmissie zou urgent zijn, omdat iedere verkeerde meningsuiting het menselijk lijden weer een klein stukje vergroot en de door de zendingsdriftigen reeds voorziene, betere toekomst, weer verder uitstelt. Kortom, de wereld staat op het spel, iedere dag weer. En ze weten precies van wie er afstand moet worden genomen en waar de scheidslijnen tussen goed en kwaad lopen. Ze hebben de boom van kennis van goed en kwaad in Gods tuin helemaal leeggegeten, terwijl wij goedgemutsten nog steeds in naakte naïviteit door een vrolijk ambivalent landschap banjeren.

Paneldiscussie over ‘wittenprivilege’
Zo banjerde ik laatst het hol van de betere-wereld-brullende leeuw in. Ik was overgetreind uit Duitsland om deel te nemen aan een paneldiscussie georganiseerd door de SIB-Leiden over ‘wittenprivilege’ – het nieuwste moraliseerconcept – met, jawel, drie van ’s lands grootste moraalhelden: Jerry Afriyie, dr. Ewout Klei en dr. Karwan Fatah-Black. Activist Afriyie vecht voor een wereld zonder racisme en zonder Zwarte Piet. Klei, journalist en historicus, verricht (naast zijn werk voor De Kanttekening) moreel afbakingswerk op Jalta, het beruchte beleringsblog dat zich opwerpt als het morele geweten van rechts. Eigenlijk is Klei een te laat geboren nazi-jager, die Mengele in Paraguay had willen opsporen, maar nu dan maar op fout-rechtse tweets en opiniestukken jaagt. Tenslotte: de Leidse historicus Karwan Fatah-Black. Hij is gespecialiseerd in de transatlantische slavenhandel en vooral bekend van zijn debatten met professor Piet Emmer, de leidende Nederlandse expert op het gebied van slavernijgeschiedenis. In deze debatten neemt Fatah-Black ongeveer dezelfde inhoudelijke historische standpunten in als Emmer, maar hij weet zich te onderscheiden met een ‘onrechtsbewustere’ toon. Zo spreekt hij bijvoorbeeld niet van ‘slaven’, maar van ‘slaafgemaakten’, ook als hij het over mensen heeft die al vanaf hun geboorte ‘slaafgemaakt’ waren. Gevoeligheidsexhibitionisme van de tenenkietelende soort.

Welnu, het discussiepunt: terwijl Afriyie en dr. Fatah-Black voor het gebruik van het begrip ‘wittenprivilege’ pleitten, stelden dr. Klei en ik dat het conceptueel niet goed in elkaar steekt. Het denken in termen van een tweedeling tussen geprivilegieerde ‘witten’ en achtergestelde ‘niet-witten’ doet geen recht aan de complexe (non-binaire) realiteit van etnische diversiteit in Nederland. Bovendien is het onduidelijk of de ‘witheid’ waarvan gesproken wordt, alleen naar huidskleur of ook naar sociale klasse verwijst. Op die manier kom je in absurde discussies terecht, zoals over de vraag of Turkse Nederlanders achtergesteld genoeg zijn om als ‘niet-wit’ of zelfs als ‘zwart’ te gelden, ondanks hun lichte pigment. Met dat soort discussies los je nergens problemen op.

Maar voor de voorstanders van het begrip verwijst het naar een alomtegenwoordig, metafysisch kwaad, dat immigranten en donkergekleurden teistert. Het aanspreken van dat kwaad is de eerste stap naar erkenning en heling. Met de ‘bewustwording’ rond ‘wittenprivilege’ worden zo allerlei morele of zelfs religieuze voorstellingen verbonden. Het praten over ‘wittenprivilege’ dient als bezweringsformule: als we het woord ‘wittenprivilege’ maar vaak genoeg afkeurend uitspreken, dan opent er ooit ergens een poort naar een betere wereld.

Omdat begripssceptici zoals ik die betere wereld vooral in de weg zouden staan, had ik van tevoren gevreesd te worden uitgejouwd door gepikeerde panelisten en safespacende studenten. Maar eerlijk gezegd vielen de deugeskaders best mee en was Afriyie vooral innemend.

De knorrige Fatah-Black
Het enige knorbeest was de Leidse historicus Fatah-Black, wiens gezicht steeds roder werd gaande de discussie. Ik dacht aanvankelijk dat hij nerveus was, of met zijn rode gelaat verder wilde bijdragen aan de diversiteit van het discussiepanel, maar terugkijkend was hij wellicht gewoon boos. Zijn knorrige houding tegen mij was me bij aankomst al opgevallen, omdat hij me minzaam begroette en tijdens de voorstelronde opmerkte dat ‘dr. Hendriks wel erg wilde dingen zegt’. En op dat moment had ik, uhum, nog helemaal niets gezegd.

Maar toch ging ik achteraf nietsvermoedend naar de borrel, verwachtende dat we het gezellig konden houden ondanks meningsverschillen. Het kwam me op anderhalf uur gemoraliseer te staan. Hij deed zo gezellig als een campagnevoerende Ad Melkert. Dr. Fatah-Black bleek met name aanstoot te nemen aan mijn kritische essays over identitair links. En hij klaagde dat ik mezelf aanmerk als ‘opiniemonster’, wat ik doe uit zelfspot, maar wat hij ook weer kwalijk vond. Op een gegeven moment kermde hij: ‘Er worden mensen kapotgemaakt!’ Het leek uit het niets te komen en stak schril af bij het vrolijke studentencafé waarin we ons bevonden. Ik vroeg verbaasd: ‘En dat komt door mij?’ Inderdaad, ik zou met mijn stukjes boosaardige krachten steunen.

Eigenlijk had ik toen als de wiedeweerga moeten vluchten, maar poezelig als ik ben, heb ik zelfs nog met hem en een groepje academici de trein naar Amsterdam gepakt, tevergeefs hopende dat de weledelgeleerde historicus onderweg zou ophouden met zijn gesnauw. Hij bleef hakken. Uiteindelijk associeerde hij mij ook nog met een collega historicus van hem in Leiden, die de verkeerde meningen heeft, alleen bagger op papier zet en als mens immoreel is. We vielen aan de verkeerde kant van zijn goed-fout indeling. Ik vroeg: ‘Beweer je nou dat hij zich in een volledig immorele wereld beweegt, terwijl jij in een volledig morele wereld leeft?’ Mijn retorische vraag had eigenlijk tot doel om een relativering te forceren, maar hij antwoordde ‘ja’.

Chiliasme
Deze zwart-witte denktrant is mij als goedgemutste wezensvreemd. Om haar te begrijpen, lees ik nu boeken over chiliastische bewegingen. Dat zijn religieuze bewegingen die een absolute goed-kwaad dualiteit postuleren en geloven dat het goede op het punt staat om het kwade definitief te verslaan, waarna de beloofde heilstaat zal aanbreken. Zo geloven sommige Christelijke groepen op basis van een vrij letterlijke bijbelinterpretatie dat Jezus na zijn wederkomst, de duivel zal opsluiten en een duizendjarig vredesrijk zal stichten op aarde, alvorens alle gedoemde slechteriken op de dag des oordeels in een vuurmeer belanden. Maar zulke voorspellingen over een naderend ‘hemel op aarde’ komen in veel culturen voor.

Een grappige verschijningsvorm zijn de cargo cults (transportgoederen-culten) in Melanesië. De inheemsen aldaar waren in het begin van de twintigste eeuw zo onder de indruk van de mysterieuze lucht- en scheepsvracht die westerse kolonisten ontvingen uit een ‘andere wereld’, dat ze er een hele religie omheen bedachten. Ze geloofden dat hun voorouders prompt uit de dood terug zouden keren met een enorme bak cargo, waarna er een tijdperk van materiële overvloed en raciale rechtvaardigheid zou aanbreken, vrij van blanke overheersing. Op het eiland Tanna begon men het mysterieuze messiasfiguur John Frum (waarschijnlijk een verbastering van John from America) te vereren, die op het punt zou staan om samen met de voorouders en de cargo aan te monden op het strand. Tot op heden bereiden de eilandbewoners zich ieder jaar op 15 februari voor op de komst van John Frum door zich ritueel als vroeg twintigste-eeuwse Amerikanen te verkleden en met ‘U.S.A.’ op de borst geverfd te dansen.

Zulke chiliastische rituelen moeten het aanbreken van de beloofde heilstaat bespoedigen. De westerse, geseculariseerde variant hierop is het geritualiseerde gedeugpronk van opinisten, die met ‘goede’ meningsuitingen en bezweringsbegrippen zoals ‘wittenprivilege’, een betere wereld dichterbij zouden brengen. Zowel in Nederland als in den verre loopt dit soort rituele deugdoenerij altijd weer uit op een zendingsdriftig feestje. De gedachte is immers dat hóé meer mensen ‘bewust’ worden van de heilige boodschap door mee te doen met de rituelen, hóé waarschijnlijker het wordt, dat een betere wereld zich spoedig zal verwerkelijken. Iedereen moet meedeugen. Sceptici zijn de wegblokkeerders van de toekomst. Zie hier de snode wijze waarop de zendingdriftige, het niet-meedeugende, doch des te deugdzamere, opiniemonster tot de zondebok van een weerbarstige werkelijkheid maakt!

Het wordt tijd dat wij die sluwe zendingsdriftigen met hun eigen wapens bestrijden. Welja, ik heb ook nog een voorspellinkje hoor.

Mijn voorspelling
Ik voorzie dat de strijd tussen de goedgemutsten en de zendingsdriftigen spoedig definitief in óns voordeel zal worden beslist. Wij goedgemutsten; wij, de badineerbazen en verkwikkende kwetteraars; wij die capituleren in aanschouw van een door en door ambivalente wereld en maar gewoon stukjes schrijven, omdat we toch niet weten waar het allemaal heen gaat of heen moet – wíj zullen zegevieren. Onze gutoguts zullen hun behoehoe’s voor altijd verslaan.

Gerechtigheid zal geschieden. Alle deugknapen, normies, moraalvergaloppeerden en solidariteitstatta’s; al die mensen die zo ‘bewust’ zijn van zus of zo; al die distantieerdiva’s, afbakeningsberten, aanmatigingsmaatjes, mekkermarxisten, messianistische meisjes, vingerzwaaivedetten, ha-hoor-mij-eens huichelaars en klaagkoeiende Koerden – ze belanden allemaal in een grote soeppan en zullen voor straf duizend jaar lang in hun eigen sop gaarkoken!

Zie ik dr. Fatah-Black daar lekker sudderen? Hij lijkt iets belerends te willen zeggen, maar hij is moeilijk te verstaan, omdat hij telkens weer in zijn eigen gaarkokende sopje onderdompelt. ‘De transatlantische wer…’ – blub. ‘In Bantam werd in 1629…’ – sop.

Sla acht op de voortekenen. Als de dag des oordeels nadert, zal een grote aardbeving alle morele afbakeningsschema’s door elkaar schudden. Daarna zal de verlosser op dit helse moeras neerdalen. Hij komt, zo heb ik voorzien, vanuit Portugal, vanuit een plaats genaamd Fuseta. Fluister, zing en prijs zijn naam, iedere dag weer, zodat het rijk der moralisten spoedig ten einde loopt: Don Arturo, Don Arturo, Don Arturo.

Het is ongetwijfeld zeer verstandig van minister Blok geweest om zijn domme uitspraken midden in het reces te doen. Was het geen zomervakantie geweest, dan was de Kamer beslist bijeengeroepen voor een debat en dat had mogelijk fatale politieke consequenties gehad, ook al zou Rutte alles uit de kast halen om niet wéér een stuntelende minister te hoeven verliezen.

Zeker op Buitenlandse Zaken heeft de VVD immers na Rosenthal en Zijlstra qua kneusjes een naam hoog te houden. Zoals de satirische website De Speld kopte: Wordt het niet eens tijd voor een vrouw die domme dingen zegt op Buitenlandse Zaken? Tenminste zou Blok, als hij zijn uitspraken tijdens het politieke seizoen had gedaan, verder hebben moeten gaan als aangeschoten wild. Nu echter zou zo’n debat zozeer mosterd na de maaltijd worden, dat ik niet verwacht dat het er nog van komt. Wel zal een en ander ongetwijfeld gretig door de oppositie weer worden opgerakeld, als Blok een nieuwe uitglijder begaat. Hij moet dus nu drie jaar op kousenvoeten gaan lopen en inderdaad zo saai en voorspelbaar worden als hij tot voor kort heette te zijn.

In de pers is er over de merites van zijn betoog al voldoende gezegd, dus daar wil ik na een kleine maand niet op terugkomen. Ik wil er slechts één puntje uitlichten, naar aanleiding van zijn uitspraak geen voorbeeld te weten van een vreedzame multietnische samenleving waar ook de oorspronkelijke bevolking nog woont, zodat Amerika en Australië zijns inziens afvallen, omdat die daar zou zijn uitgeroeid.

Het gaat mij hier nu om de term ‘oorspronkelijke bewoners’, waarnaar tijdens discussie wel vaker gemakshalve gegrepen wordt, omdat meestal wel aan iedereen duidelijk is wie dan worden bedoeld. Het is in historisch opzicht echter vaak toch wel een problematisch begrip, dat een duidelijke koloniale context bezit. Niet toevallig wordt het vooral voor Amerika en Australië gebezigd, ter markering van het onderscheid tussen de Europese kolonisatoren die – meestal op een exact bekend tijdstip – op hun ontdekkingsreizen voor een hen nog onbekende kust opdoken waar reeds ‘inboorlingen’ bleken wonen. Ook die term is niet zonder de bijsmaak van een primitieve cultuur die door een hogere civilisatie is ontdekt.

Al in het geval van de Amerika’s is die zo helder lijkende terminologie voor een hedendaags etnisch discours echter niet zonder haken en ogen. Enerzijds omdat, vooral in het geval van Latijns Amerika, gedurende vijfhonderd jaar Europese kolonisatie een sterke vermenging van die oorspronkelijke bewoners met de Europese nieuwkomers heeft plaatsgevonden: wie mogen nu dan nog tot de nazaten van de oudste autochtonen gerekend worden? En anderzijds, omdat die ‘oorspronkelijke bewoners’ – een omschrijving die een herkomst uit Adams dagen suggereert – zelf óók pas betrekkelijk laat – en wel via de in een ijstijd dichtgevroren Beringstraat – vanuit Azië Amerika zijn binnengetrokken, vermoedelijk een jaar of twintigduizend geleden.

Gezien de totale ouderdom van de mensheid van pakweg een miljoen – of voor mijn part twee miljoen – jaar is dat zeer recent, en waren de ‘Indianen’ de Europeanen maar ‘net’ voor. Het maakt het in verband met hún ontdekking gemunte en daarom wel als blijk van een arrogant eurocentrisch wereldbeeld beschouwde begrip ‘Nieuwe Wereld’ voor de beide Amerika’s overigens wel op een andere wijze best zinvol. En gezien die Aziatische herkomst van de ‘Indianen’ is die door de Europeanen aan hen gegeven benaming misschien toch weer net wat minder absurd dan sommigen menen.

Hoe dan ook, waar in de Nieuwe Wereld tussen ‘inboorlingen’ en ‘kolonisatoren’ – wat de ‘inboorlingen’ dus ooit ook waren – vanwege een gat van duizenden jaren nog enigszins een scheidslijn valt te trekken, is dat voor de Oude Wereld onmogelijk. Elke blanke en zwarte Amerikaan weet wanneer ‘hij’ in Amerika gekomen is, ook als het zijn betbetbetovergrootouders betreft, en is zich daarmee van zijn immigrantenafkomst bewust. Zo niet de Europeaan: omdat de doop-, trouw- en begraafboeken maar een paar eeuwen terugreiken, en voor veruit de meeste in Europa levende mensen hun eerste Europese voorouder niet te achterhalen valt, is zijn instinctieve notie vanouds: wij waren hier gewoon altijd. Het daaraan gerelateerde argument ‘wij waren hier altijd, dus wij waren hier eerst’ heeft in de Europese geschiedenis bij etnische conflicten vaak een belangrijke rol gespeeld, omdat aan anciënniteit al snel bepaalde rechten worden ontleend.

Pas dankzij dna-onderzoek weten we sinds kort over de oorsprong van de ‘oorspronkelijke’ Europeanen meer. Een ding is in elk geval duidelijk: zowel Europa als Azië vormen in etnisch-genetisch opzicht één groot mengelmoes. En met de Grote Volksverhuizing van de vijfde eeuw voor ogen, mag men aannemen dat niemand meer op zijn ‘oorspronkelijke’ plek woont.

Wat zijn de ‘oorspronkelijke’ Fransen? Nos ancêtres les Gaulois leren ze nog steeds braaf op de Franse lagere school. Maar nadat de Galliërs – behalve dat ene dorpje dan – door Julius Caesar onder de voet waren gelopen, kwamen de Romeinen, en met de genoemde Grote Volksverhuizing vervolgens de Franken, en die doken allemaal met elkaar in bed. En wat zijn de Britten, die nu menen dat ze zo very British en dus heel anders zijn dan de Europese rest? ‘Oorspronkelijk’ woonden er op hun eiland Kelten, maar er is nog slechts een enkele Schot die hun taal spreekt. Toen kwamen ook dáár de Romeinen, en vervolgens de Angelen en Saksen, en uiteindelijk bezigen ze er nu als gevolg van de Normandische invasie van 1066 een mengsel van een Fries dialect en een raar uitgesproken Frans.

‘De oorspronkelijke bewoners’: we kunnen er in het dagelijks taalgebruik vaak niet omheen, omdat het begrip zo makkelijk lijkt, maar wie goed nadenkt loopt daarmee bijna voortdurend onherroepelijk vast.

Naar aanleiding van het besluit van de Saoedische machthebbers om vrouwen vanaf 23 juni dit jaar toe te staan auto te rijden, verscheen er een uiterst onsmakelijke cartoon in de Metro. We zien een vrouw achter het stuur die blij uitroept dat ze nu eindelijk zelf naar een openbare executie kan rijden. Het is illustratief voor het stuitende gebrek aan kennis over en vooral interesse in dat land en het vrouwelijke deel van de bevolking. Ik vrees dat de cartoon de opvattingen van velen in Europa weerspiegelt.

Wanneer kritiek op de islam wordt geleverd, dan is de positie van vrouwen één van de meest besproken thema’s. Of het nu gaat over ‘vrouwonvriendelijke’ passages in de koran, bepaalde aspecten van het islamitisch recht of dagelijkse praktijken in moslimgemeenschappen, veel van de kritiek draait om de positie van vrouwen. Het gaat daarbij om verschillende kwesties zoals de positie van vrouwen volgens islamitisch recht, kleding en uiterlijk in de openbare ruimte, vrijheid van handelen, seksualiteit en seksuele moraal en gescheiden ruimtes voor mannen en vrouwen. Dat laatste onderwerp leidt vaak tot verhitte discussies doordat de organisatie van de openbare ruimte in een mannen- en een vrouwendeel ingaat tegen wat in het Westen als kenmerk wordt beschouwd van de moderne samenleving waarin gendersegregatie zou zijn uitgebannen. Dan wordt er met afschuw gekeken naar wat in sommige islamitische landen gebruikelijk is zoals in Saoedi-Arabië, waar het openbare leven gebaseerd is op gescheiden leefwerelden van mannen en vrouwen.

Veel critici beschouwen moslimvrouwen uitsluitend als slachtoffers van een van boven opgelegd religieus systeem. Zij zeggen op te komen voor de positie van moslimvrouwen, maar vragen die vrouwen zelf niet naar hun mening. De redenering is dat vrouwen die zich conform bepaalde islamitische regels kleden of zich onderwerpen aan islamitische normen ofwel tegen hun wil in dat systeem gevangen worden gehouden of dat ze zich niet bewust zijn van hun onderdrukking. Niet nodig dus om je daar in te verdiepen want hun opvattingen doen er bij voorbaat niet toe.

Onlangs promoveerde Annemarie van Geel in Nijmegen op een proefschrift getiteld For women only. Van Geel deed onderzoek onder vrouwen in Saoedi-Arabië en Koeweit en vroeg hen naar hun opvattingen over de gendersegregatie in de openbare ruimte in Saoedi-Arabië en de omgekeerde situatie in Koeweit, waar de norm juist gendermenging is. Van Geel laat zien dat het beeld over de positie van vrouwen en vooral hun omgang met de publieke orde in beide landen oneindig veel genuanceerder is dan wordt aangenomen. Van Geel bagatelliseert de situatie met name in Saoedi-Arabië en de ondergeschikte positie van vrouwen allerminst, maar ze stelt wel dat de karikatuur die er hier over de regio bestaat nodig moet worden herzien. Dat er maar één geldig idee bestaat over wat ‘modern’ inhoudt, namelijk dat van ons, klopt volgens Van Geel niet. Om er bij voorbaat maar vanuit te gaan dat alle vrouwen in de wereld ‘zoals wij’ willen worden en de islam het liefst zouden verwerpen, is gemakzuchtig en generaliserend. Dat is een onwelkome boodschap voor iedereen die denkt dat moderniteit alleen ‘bij ons’ bestaat. Je hoeft het niet eens te zijn met de diversiteit van opvattingen van vrouwen daar, maar erken in elk geval dat er niet maar één waarheid bestaat, die van ‘ons’. Ik ga geen samenvatting van het boek geven. Wie interesse heeft moet het aanschaffen of wachten op de Nederlandse handelsuitgave. De boodschap die Van Geel de lezer meegeeft is om over na te denken.

Hervormingen, hoe klein ook, zijn niet te danken aan het genereuze gebaar van de Saoedische koning; ze zijn het resultaat van jarenlange strijd van vrouwen. Maar dat hoor je niet, want dat past niet in het beeld van Saoedische vrouwen als passieve slachtoffers. Iets soortgelijks zie je als het gaat over vrouwen in Iran. Zo’n karikatuur is een stuk comfortabeler dan je te moeten verdiepen in de grote diversiteit en de nuances die er bestaan. Maar dan moet je met ze gaan praten en echte interesse tonen. Die is er gewoon niet. Wat in Verweggistan gebeurt kan ons geen bal schelen.

Is het belangrijk dat we ons wel verdiepen in een land als Saoedi-Arabië of Koeweit en horen wat vrouwen daar te melden hebben? Ja, en wel om twee redenen. Ten eerste omdat het belangrijk is dat iedereen die graag als zaakwaarnemer voor moslimvrouwen optreedt, hier en elders, ook naar die vrouwen zelf luistert, met ze praat en niet alleen over ze. Ten tweede omdat iedereen die meent dat (West-)Europa of ‘het Westen’ de universele standaard van alles is waar de rest van de wereld aan wordt afgemeten, op zijn minst kortzichtig is, maar in elk geval arrogant.

Asielmigranten zelf hun inburgeringscursus laten kiezen, dat werkt niet goed. Deze conclusie heeft nu eindelijk ook Den Haag in de persoon van minister van Sociale Zaken Wouter Koolmees getrokken. Die wond er geen doekjes om: het beoogde doel is niet bereikt en het beleid is in dat opzicht totaal mislukt.

Het is de zoveelste keer dat men hier op een onzinnig neo-liberaal idee-fixe, waarvan ieder nuchter mens van tevoren wist dat het niet zou werken, terug moet komen. Nieuwkomers die de taal niet kennen en de weg niet weten het helemaal zelf op de markt laten uitzoeken. Dat zij, voor de wolven van commerciële bureautjes gegooid, massaal het slachtoffer van beunhazerij zouden worden, was voorspelbaar. We zagen dat al eerder bij het PGB in de zorg, waar ook conform de moderne mantra van de ‘mondige burger’ van hoogbejaarden en verstandelijk gehandicapten totale zelfredzaamheid werd verwacht.

Verzonnen door Rutte I, ingevoerd door Rutte II, afgeschaft door Rutte III. Het heeft iets ironisch: een rechts kabinet dat iets moet afschaffen dat op een rechts waanidee berust, maar door het vorige rechts-linkse kabinet is ingevoerd, omdat de linkse regeringspartij toen de druk van de rechtse niet durfde te weerstaan. Het maakt duidelijk hoezeer niet het verstand, maar de ‘tijdgeest’ op het Binnenhof het beleid bepaalt. Met verbijstering kijkt men dan na enkele jaren naar de resultaten, waarbij die verbijstering ook voor het feit geldt dat men die niet heeft voorzien. Waarom leek iets, wat nu volstrekt logisch blijkt, dat toen niet?

Tekenaar Bas van der Schot (de Volkskrant) had er maandag een leuke prent bij: ‘Regeren is achteruitkijken.’ Naast Wouter Koolmees (‘de integratiewet is totaal mislukt’) van de super-zelfredzaamheid-partij D66 zagen we Eric Wiebes van de olieboerenpartij VVD die tot voor kort niets van energietransitie en klimaatverandering wilde weten: ‘Groningers jarenlang in de steek gelaten.’ Daar kan Henk Kamp het mee doen. Als derde was minister Hugo de Jonge getekend: ‘Grote problemen door de decentralisatie van de zorg.’ Ook dat was zo’n onaantastbaar geloof, kieper alles over de schutting van de gemeente en dan komt het goed.

Nu ja, niet alles, bij de politie was de richting juist omgekeerd. Complete centralisatie, dat was hier de boodschap. De Nationale Politie van Ivo Opstelten heette onvermijdelijk te zijn, want de oplossing voor elk probleem. Aansturing op hoog niveau van een megaorganisatie om kwaliteit te borgen. Zoals dat ook bij het MBO in Maastricht zo fantastisch werkte, zullen we maar zeggen. Ook daarin ging vrijwel heel de Tweede Kamer toen mee. Maar nee, aan onbevangen dáárop terugkijken is men nog niet toe. Dat wordt dan namelijk te erg. De erfgenamen van Opsteltens puinhoop ontbraken dus op Van der Schots prent. Wel nam hij alvast een ander voorschot op de toekomst. Als laatste was namelijk Mark Rutte te zien: ‘Draagvlak voor afschaffing dividendbelasting lijkt te ontbreken.’

Inderdaad, dit rechtse kabinet wordt straks nog eens verstandig en links, omdat rechts blijven onhoudbaar onzinnig is. Dat komt doordat twee neo-liberale basisaannames op drijfzand zijn gebaseerd: zelfredzaamheid en in samenhang daarmee de kleine overheid, omdat de heilig verklaarde vrije markt voor alles de beste oplossing heeft. In het verlengde daarvan beloofde men ook minder regels en minder bureaucratie. Daarvan is het evenmin gekomen en dat is ook logisch, want om een markt als eerlijke markt te laten functioneren (zeker als er van een markt eigenlijk geen sprake kan zijn) zijn heel veel regels nodig, plus bureaucraten om op de naleving van die regels toezicht te houden. Regels tegen kartelvorming en megafusies bijvoorbeeld. De EU heeft er een dagtaak aan.

Om op de inburgeringscursussen terug te komen. Hier moesten mensen die geen woord Nederlands spraken helemaal zelf gaan uitzoeken welke cursusaanbieder het beste Nederlands sprak. Assistentie bij dat zoeken van overheidszijde was in hoge mate ongewenst, want in strijd met de zelfredzaamheid en de vrije markt – sturing zou maar tot hulpverslaving en concurrentievervalsing leiden. Achter deze twee mooi klinkende principes staken twee minder mooie sentimenten, die alleen nooit openlijk konden worden toegegeven: sentimenten die samenhangen met de grote angst van vooral de VVD voor kiezersdiefstal door de PVV. Dat leidt tot permanente populistische prietpraat van Nederland’s grootste regeringspartij. Denk aan Halbe Zijlstra en borstvergrotingstoerisme. Maar opvolger Klaas Dijkhoff kan er ook wat van.

Het ene sentiment was dat met een ‘de-migrant-zoekt-het-maar-helemaal-zelf-uit-beleid’ geld kon worden bespaard. Sier kunnen maken met een kleine overheid betekende sier kunnen maken met lagere belastingen en dat ziet de Telegraaf-achterban graag. Geen gemakzuchtig inburgeren van onze centen! Het andere sentiment was dat men het de nieuwkomers inderdaad zo moeilijk mogelijk moest maken, omdat men ze eigenlijk liever niet hier heeft. Hoe afschrikwekkender het doolhof waarin zij belanden, hoe meer er misschien wegblijven. Aanzuigende werking, weet u wel. En u weet ook welke politici het dáár voortdurend over hebben.