De Kanttekening sprak imam Marzouk Aulad Abdellah, die zich inzet tegen homo-, joden- en moslimhaat en zich uitspreekt over abortus en euthanasie. ‘Je moet als imam de confrontatie aan durven gaan en gevoelige kwesties niet uit de weg gaan.’
Marzouk Aulad Abdellah promoveerde aan de al-Azhar Universiteit in Cairo op sharia en recht. Tegenwoordig is hij imam in Amsterdam en docent/onderzoeker islamitische jurisprudentie aan de Vrije Universiteit. In die hoedanigheid bereidt hij een monografie voor over islamitische ethiek en regelgeving in morele kwesties. Hij wil hiermee een richtsnoer bieden voor moslims die vragen hebben over hedendaagse ethische kwesties.
In hoeverre is islam te verenigen met de Verlichting en westerse democratie?
‘Islam kan met alles omgaan, dus ook met de Verlichting en westerse democratie, maar dat betekent niet dat elke moslim daar mee om kan gaan. Er is een grote kloof tussen wat de islam wil en wat moslims aan het doen zijn. Het probleem is niet de islam, het probleem wordt gevormd door sommige moslims, die niet op de hoogte zijn van hun religie. Ik ben er van overtuigd dat de islam een hele positieve bijdrage kan leveren aan een samenleving. God is in de eerste plaats barmhartig voor alle mensen, dus ook voor andersdenkenden. Een moslim heeft de opdracht deze barmhartigheid uit te stralen.’
Sharia wordt vaak direct geassocieerd met de hadd-straffen, het strafrecht dat pleit voor het afhakken van handen. Wat is uw visie op sharia?
‘Sharia is de leidraad voor het leven van een moslim. De vijf zuilen in de islam zijn in feite de basis van sharia. Deze basisprincipes ordenen het leven van de moslim. Het strafrecht zoals dat zich heeft ontwikkeld in de loop der jaren van de islam wordt ook sharia genoemd, maar dit strafrecht wordt tegenwoordig nauwelijks uitgevoerd. Er zijn helaas moslims in deze tijd die het nodig vinden om deze straffen opnieuw in te voeren. Die straffen werden ook in de tijd van de profeet bijna nooit uitgevoerd, het was destijds bedoeld als afschrikking, het is bedoeld om mensen te waarschuwen voor slechte daden.’
Staat in de Koran niet dat afvalligheid met de dood bestraft moet worden?
‘In de Koran staat als iemand de islam verlaat dat hij gestraft zal worden op de Dag der Opstanding. Er staat niet dat die straf daadwerkelijk uitgevoerd moet worden. Binnen de rechtsscholen is hier altijd veel discussie over geweest. Ik vind het niet logisch dat iemand daarvoor bestraft wordt. Wat logisch is dat we de keuze aan de persoon zelf overlaten.’
Zijn er omstandigheden denkbaar dat u voor het uitvoeren van de doodstraf bent?
‘Nee, ik ben tegen de doodstraf. Als iemand de islam verlaat dan is dat zijn probleem en valt dat onder zijn verantwoordelijkheid. Ik hoop dat hem de ruimte wordt gegeven om zelf na te denken. Het gaat om zijn relatie met God, wij moeten ons daar niet mee bemoeien. Je kan zeggen maar het staat toch in de Koran dat het bestraft moet worden? Ja, maar als die straf nodig is dan moet God die straf uitvoeren, individuen mogen de wet niet in eigen hand nemen. Ik stel de Koran boven alle meningen en uitspraken van mensen. Zeker in deze tijd worden er door moslims allerlei uitspraken gedaan terwijl ze zich nooit echt verdiept hebben in islam. Het is de taak van de geleerden om helderheid te scheppen. De doodstraf uitvoeren wordt in de Koran gekoppeld aan de kalief en wij hebben geen kalief in de islamitische wereld. Een kalief moet gekozen worden door de hele moslimnatie.’
Er zijn moslims die de term Nederlandse islam hekelen, hoe denkt u daarover, bent u voor een Nederlandse islam?
‘Ja en die zal er ook komen. Imam al-Shatbi’i heeft ooit gezegd dat vraagstukken altijd behandeld moeten worden op basis van drie belangrijke factoren: de context, de omstandigheden en de verandering van de tijd. Ook de grondleggers van de rechtsscholen hebben hun vraagstukken behandeld op basis van deze drie factoren. Vandaag moeten we de vraagstukken die in Amsterdam aan de orde zijn bestuderen op grond van de Nederlandse context, omstandigheden en veranderingen. Sommige moslims zien de term Nederlandse islam inderdaad als iets negatiefs, ze suggereren dat je met deze term de Koran en de soenna verandert, maar dat is echt onjuist. Ik zie het als iets positiefs. De islam verandert niet, maar zij past zich aan, zoals zij dat altijd heeft gedaan. Imam al-Shatbi’i veranderde juridische adviezen en uitspraken toen hij naar Irak ging en hij veranderde ze opnieuw toen hij naar Egypte ging. Fiqh (islamitische jurisprudentie) is mensenwerk en maatwerk. We moeten streven naar een eigen ‘minderhedenfiqh‘ in Europa. Als we een eigen islamitische traditie hier opbouwen dan kunnen we weerstand bieden tegen meningen van buitenaf die niet passen bij de context van Nederland en Europa. Het is ook in het belang van niet-moslims dat we hier geleerden met het nodige gezag opleiden die uitspraken die gedaan worden in Saoedi-Arabië kunnen verwerpen.’
In hoeverre is dat proces gaande?
‘Er is een Raad voor Fatwa en Onderzoek in Europa opgericht die zich richt op de westerse context. Als iemand een fatwa uitvaardigt aan Europese moslims dan moet hij echt op de hoogte zijn van de tradities en van hoe de samenleving werkt. Nu zijn er jongeren die op internet imams in het buitenland vragen over problemen in Amsterdam of Rotterdam. Dat zijn imams die nog nooit in Europa zijn geweest. We weten meer over onze problemen in Amsterdam dan de rechtsgeleerden of moslimjuristen uit de Arabische wereld. Zij moeten zelf de islam vertalen naar hun context. Als een moefti niet op de hoogte is van de samenleving mag hij geen fatwa‘s uitspreken.’
U bent in het verleden betrokken geweest bij de oprichting van een imamopleiding bij hogeschool InHolland. Deze opleiding is niet van de grond gekomen. Veel van dit soort initiatieven sneuvelen voortijdig, waar ligt volgens u het probleem?
‘Het ging mis om tal van redenen. Eén van die redenen is dat de kwaliteit moeilijk te waarborgen is. De tweede en derde generatie moeten net als de eerste en tweede generatie hun verantwoordelijkheid nemen en het heft in eigen hand nemen. Op masterniveau leiden we overigens al wel twee jaar imams op aan de VU.’
U bent naast religieonderzoeker ook imam. In welke taal preekt u?
‘Twee talen, de eerste Khutba (preek) in het Arabisch en de tweede Khutba in het Nederlands. Ik vind het ontzettend belangrijk dat imams in het Nederlands preken, de derde generatie spreekt meestal geen Arabisch meer. Daarnaast moeten de preken zelf ook gericht zijn op Nederland. Steeds meer Marokkaanse moskeeën kiezen voor preken in het Nederlands. Het zou heel mooi zijn als ook de Turkse Nederlanders deze trend zouden volgen. Het is belangrijk dat deze moslims zich ook echt Nederlands voelen. Zij moeten kiezen voor Nederland en daar ook naar handelen. Niet kiezen voor de slachtofferrol maar voor meedoen in de samenleving. Iemand met een Nederlands paspoort is in de eerste plaats Nederlander. Als een Turkse Nederlander het gevoel heeft dat hij Nederlander is en er bij hoort dan zal hij ook eisen dat zijn imam Nederlands spreekt.’
Er is vaak discussie over de aard van de islam en of die wel of niet gewelddadig zou zijn. Uiteraard hangt dit samen met interpretatie, maar laat de islam niet meer ruimte voor een gewelddadige interpretatie dan het christendom, aangezien Jezus slechts een handjevol volgelingen had en geen politieke functie vervulde?
‘Dat hangt ervan af hoe je het bekijkt. De mensen die dat zeggen maken dezelfde fout als sommige moslims, namelijk dat zij het ontstaan van de islam niet bekijken vanuit de context van die tijd.’
Maar is het dan niet problematisch dat Mohammed naast spiritueel leider ook een veldheer was en gebieden veroverde?
‘De islam is neergezonden in een extreem gewelddadige tijd, dat is een gegeven waar ik niks aan kan veranderen. We kunnen niet ontkennen dat er toen een strijd was tussen allerlei religies en volkeren. Alleen die veldslagen moeten in die tijd blijven en moeten we niet naar deze tijd verplaatsen. Als je kijkt naar de aanleidingen voor die veldslagen dan zie je dat de Profeet niet spontaan een oorlog is begonnen. Het was actie en reactie. De moslims werden ook aangevallen. In principe is de islam tegen oorlog, de basis is vrede net als andere religies. De islam is heel helder over dat je vrede moet sluiten als het kan en je je moet verdedigen als het moet.’
We hebben in de wereld te maken met islamitisch geïnspireerd terrorisme, er is vaak discussie over of moslims daar nu wel of niet afstand van moeten doen. Wat adviseert u als imam aan uw toehoorders?
‘Ik zeg tegen de toehoorders van mijn preek dat zij die daden onmiddellijk moeten veroordelen. Ik hekel het als mensen zeggen ‘ja maar’. Terrorisme is een gevaar voor ons allemaal. De Profeet zelf verzette zich tegen mensen die radicaliseerden. Het veroordelen van zaken die een gevaar zijn voor de samenleving is een belangrijk principe in de islam. Neem die verantwoordelijkheid. Ik zie het als een plicht en ik vind dat we als moslims heel weinig doen aan onze plichten. Als het bijvoorbeeld gaat om radicalisering dan kan de imam een hele grote rol spelen. De moskee is het hart van de moslims, je moet als imam dan ook durven om de confrontatie aan te gaan. Gevoelige kwesties moet je zeker niet uit de weg gaan.’
Wat zegt u tegen een moslim die zegt: waarom moet ik dat veroordelen als ik er niets mee te maken heb?
‘De mensen die terreurdaden plegen zeggen zelf dat wat zij doen islamitisch is. De islam wordt besmet, natuurlijk moet je je dan als moslim aangesproken voelen. Als moslim zou je je juist extra verantwoordelijk moeten voelen. Het is je taak als moslim om ieder mens te beschermen tegen dat soort geweld, ongeacht of hij jood, homo of christen is. Een belangrijk doeleinde van sharia is de bescherming van de mens.’
Hoe gaat u als imam om met homoseksualiteit?
‘Ik heb goed contact met de homobelangenorganisatie COC. Ze komen als organisatie ook in onze moskee om hun doelstellingen uit te leggen. Het is voor mij vanzelfsprekend om tegen homohaat, jodenhaat en moslimhaat te strijden. We moeten elkaar als mensen respecteren en elkaar beschermen.’
Is het wel eens voorgekomen dat iemand bij u kwam en zei dat hij of zij worstelde met homoseksualiteit?
‘Dat komt voor. Ik heb dan een goed gesprek met die man of vrouw. Eén van de vragen die ik krijg is of degene nog welkom is in de moskee. Die vraag beantwoord ik altijd met ‘ja’. Als hij als homo wil trouwen dan is dat zijn keuze. Ik zal zijn keuze niet afwijzen, dat is niet mijn taak. Mijn taak is om voor te lichten over de islam. Niet om bepaalde keuzes die mensen maken om gelukkig te worden te veroordelen. Als hij vraagt of hij een zonde pleegt dan is mijn antwoord: dat is tussen jou en God. Ik sta altijd naast de mensen. Mijn taak is om hem te omarmen en niet uit te sluiten.’
Homoseksualiteit is toch een zonde volgens de Koran?
‘Wat in de Koran staat is helder, maar dat wil niet zeggen dat zo iemand geen goede moslim kan zijn. Bovendien mogen we ons niet bemoeien met iemands leven, we zijn geen rechters op deze aarde. Voor mij blijft hij een mens en ik zal hem altijd als zodanig behandelen en respecteren.’
U kiest dus voor de mens, geldt dat ook als het gaat om euthanasie en abortus?
‘De geleerden zijn verdeeld over deze ethische dilemma’s. Bij abortus gaat het om de vraag wanneer de geest ingeblazen is. Er wordt door de rechtsgeleerden onderscheid gemaakt tussen twee fasen, de fase voor inblazing van de ziel die volgens de meeste geleerden plaatsvindt na honderdtwintig dagen en de fase daarna. Na inblazing van de ziel wordt abortus gezien als een misdrijf. Maar voor de honderdtwintig dagen zijn er wel mogelijkheden bijvoorbeeld als de gezondheid van de moeder in het geding is, of als er sprake is van verkrachting. De stelregel is dat we niemand kunnen dwingen om het ene of het andere te doen. Mijn mening is dat elke situatie anders is dus je moet het aan de persoon zelf overlaten. Euthanasie is een veel groter taboe, de meeste geleerden wijzen dit af. Een klein groepje geleerden is van mening dat euthanasie in bepaalde gevallen mogelijk moet zijn. Ik ben wel eens benaderd om advies te geven aan een familie die ‘de stekker eruit wilde trekken’. De stervende was in feite hersendood en lag aan de beademing. In zo’n geval vind ik dat niet de imam maar de arts in overleg met de familie de beslissing moet nemen. Als iemand feitelijk alleen door een apparaat in leven gehouden wordt dan kun je ook logisch redeneren. Logisch redeneren wordt in de islam ook gezien als legitiem.’
In christelijke kringen was euthanasie ook lang taboe maar dat is nu niet meer overal zo. Voorziet u een zelfde proces als het gaat om de islam?
‘Wie weet, ik sluit dat niet uit in de toekomst. Lijden wordt gezien als een beproeving en daar sta ik ook achter. Je moet daar als mens niet tussen komen. Aan de andere kant zorgt de medische wetenschap er juist voor dat mensen langer in leven worden gehouden met alle gevolgen van dien. Als je het sterven aan God overlaat was die persoon waarschijnlijk al gestorven.’
U schetst een islam die zich zonder problemen plooit naar de cultuur van een land. Veel niet-moslims zijn daar niet van overtuigd. Wilders staat heel hoog in de peilingen en wordt in maart mogelijk de grootste partij, begrijpt u de angst die zijn kiezers en andere Nederlanders hebben voor de islam?
‘In sommige gevallen begrijp ik die angst van niet-moslims maar in andere gevallen snap ik het niet. Politici vergroten bepaalde beeldvorming uit waardoor zij bijdragen aan nog meer polarisatie. Natuurlijk vind ik dat radicalisering en criminaliteit aangepakt moet worden. Het liefst door de moslims zelf. Moslims kunnen ook zelf bijdragen aan een positiever beeld. Ik vind dat moslims deze samenleving zoveel mogelijk moeten verdedigen waar het kan. Die roep dat we dingen moeten benoemen begrijp ik wel. Wilders kan en mag die problemen benoemen, maar niet mensen tegen elkaar opzetten. We moeten zelf onze problemen benoemen en aanpakken. Daarmee laat je ook zien aan de samenleving dat je goede bedoelingen hebt.’
Het inreisverbod van Trump heeft tot de nodige ophef geleid. Bent u bang dat angst voor islam er voor zal zorgen dat de rechten van moslims ook in ons land worden ingeperkt?
‘In Nederland? Nee dat denk ik niet. Nederland is een land van coalities. Ik heb vertrouwen in onze rechtsstaat. De angst voor islam is een gevaar voor moslims. Moslims worden daar ook bang van. Ze zijn bang voor gewelddadige jihadisten én voor Wilders. We leven in een wereld van polarisatie momenteel maar polarisatie zal nooit een probleem oplossen. Alleen de gematigde krachten uit beide kampen kunnen een mooie sterke samenleving bouwen.’
