Dehumaniseren kun je leren. Aan die stelling moest ik denken toen ik drie weken geleden een aangrijpende foto zag die door de ziel sneed: vader Óscar Alberto Martínez Ramírez (26), samen met zijn bijna tweejarige dochter Valeria. Ze zijn dood. Verdronken in de Rio Grande tijdens een vergeefse poging om de Verenigde Staten binnen te komen. Vader en dochter waren El Salvador ontvlucht, waar geweld, armoede en de corruptie welig tieren. De zwempoging mislukte echter, waarna hun ademloze lichamen op de oever van de Rio Grande aanspoelden. Het leverde dat iconische beeld op: een vader die zijn dochter door zijn T-shirt draagt, zwemmend naar de Amerikaanse Droom. Tevergeefs.

Iedere politieke ramp heeft een eigen iconisch beeld. Denk bijvoorbeeld aan de foto van Mỹ Lai, met dat naakte Vietnamese meisje dat slachtoffer is van een Amerikaans napalmbombardement. Deze foto werd een aanklacht tegen de Vietnamoorlog. Volgens de commentatoren stond de foto van Ramírez en zijn dochter symbool voor het restrictieve migratiebeleid van Donald Trump, waarbij migranten steeds gevaarlijkere routes moeten nemen om the land of the free and the home of the brave te bereiken.

Zo worden onder Trumps zero tolerance-beleid, zoals bekend, duizenden kinderen van hun ouders gescheiden en in detentiecentra geplaatst. Daar leven ze onder erbarmelijke omstandigheden. Inmiddels zijn er tientallen doden gevallen, daarnaast raken sommige kinderen hun ouders kwijt. Het is dan ook niet verbazingwekkend dat er met walging en verontwaardiging wordt gereageerd op Trumps restrictieve migratiebeleid.

Ook in de rest van de wereld riep de iconische foto ontsteltenis op. Ook in Europa, ook in Nederland. Niettemin, het is makkelijker om de splinter in het oog van de ander te zien, terwijl je je niet bewust bent van de balk in je eigen oog. Want niet zo ver van huis worden migranten net zo onmenselijk behandeld, als het gevolg van het strenge Europese migratiebeleid. En wij kijken toe.

We moeten populistische proefballonnen doorprikken en weer menselijk durven te zijn

Het was het zoveelste drama aan de Europese zuidgrens. De 31-jarige kapitein Carola Rackete besloot drie weken geleden om het reddingsschip Sea Watch 3 in de haven van Lampedusa te laten afmeren, ondanks het expliciete verbod van de Italiaanse autoriteiten. Door dat verbod te negeren riskeerde de Duitse kapitein een gevangenissstraf, maar zij vond de situatie van de migranten aan boord zo knellend dat ze niet anders kon. Zij zag het als haar verantwoordelijkheid om zieke migranten te redden.

Kort na de aankomst werd Rackete door de Italiaanse autoriteiten gearresteerd. Ze zou de regels van de scheepvaart hebben overtreden en medeplichtig zijn aan mensensmokkel. Het redden van mensen in nood wordt gezien als criminele activiteit. Het is goed om te onthouden dat er sinds 1988 bijna 30.000 mensen zijn verdronken in de Middellandse Zee, in hun poging om Fort Europa te bereiken. De migratiedeals tussen Europa en de Libische autoriteiten mogen we uiteraard niet vergeten. Afrikaanse migranten die naar Europa proberen te komen worden door de Libische kustwacht onderschept en in mensonterende detentiecentra geplaatst.

Terwijl het gedoe rond Sea Watch 3, een schip dat trouwens onder Nederlandse vlag voer, nog speelde, kwam de VVD opeens met het lumineuze idee om het redden van migranten en vluchtelingen op zee strafbaar te maken. Een rechtse meerderheid in de Kamer steunde die oproep. Natuurlijk gaat deze VVD-proefballon in tegen internationale verdragen – sterker nog, het is juist strafbaar als je mensen in nood niet helpt. Maar dit maakt voor de VVD niet uit. Het internationale recht geldt blijkbaar alleen voor die mensen die door de VVD als mensen worden gezien. Om ervoor te zorgen dat de migrant geen inspraak krijgt tot het internationale recht moet hij worden gedehumaniseerd. Hij is een bacterie, een bedreiging waar Europa verschoond van moet blijven, ter wille van de interne rust.

Dehumaniseren kun je leren. Maar je kunt je er ook tegen verzetten. Carola Rackete, door het toonaangevende Duitse blad der Spiegel tot ‘Captain Europe’ gebombardeerd, durfde ‘nee’ te zeggen. Zij was burgerlijk ongehoorzaam. Ze volgde niet de wetten van het land, maar luisterde naar haar hart en de principes van het internationale recht. Moge zij een inspiratiebron zijn, opdat wij niet meer hoeven toe te kijken hoe een mensenleven voor onze ogen verdrinkt, terwijl dit helemaal niet nodig is. We moeten populistische proefballonnen doorprikken en weer menselijk durven te zijn.