Regelmatig wordt in commentaren verzucht dat het zo betreurenswaardig is dat de islam geen centraal leergezag kent als de katholieke kerk. Er is geen instantie die voor alle moslims geldende uitspraken doet over heikele kwesties als de interpretatie van de jihad, de rechten van vrouwen en die van homoseksuelen. Resultaat van dit gebrek is dat er een wildgroei aan interpretaties is van wat de ware islam is en dat de diverse islamitische stromingen elkaar verketteren met het verwijt dat de islam van de ander niet de ware islam is. Dit resulteert op zijn beurt weer in het vermeend ontlopen van verantwoordelijkheden. Hoe vaak horen we moslims namelijk niet zeggen dat de islam van die ander niet de ware islam is en daarom niet representatief voor de islam is. Die andere islam kan heel gewelddadig zijn, zoals die van IS, maar ook heel progressief zoals imams die openlijk homoseksueel zijn en homoseksuele islamitische koppels trouwen in hun moskeeën.

De roep vanuit het Westen is om duidelijkheid. Hier even geen 50 tinten grijs. Er wordt van moslims een helder zwart-wit beeld geëist. Het geen vat kunnen krijgen op ideologische tegenstanders die telkens weer van kleur wisselen, maakt het debat voor de westerse mens bijna onmogelijk. Het moge duidelijk zijn dat de wens van het Westen nooit gerealiseerd zal worden. Er zal nog heel veel water door de Nijl, Eufraat en Tigris stromen eer de moslims in de wereld zich verenigd hebben in een representatief lichaam, vergelijkbaar met dat van de katholieke kerk.

Maar laten we nu eens veronderstellen dat er wel een dergelijke autoriteit zou ontstaan. Dan zou het westen een gesprekspartner hebben waar het wat aan heeft. Maar er zijn beren op de weg. Want wat zou de geografische locatie van een dergelijk lichaam zijn? Herbergen moslims hun ‘paus’ in Caïro, in ?stanbul of in Riyad? En gesteld dat ze het eens worden over de locatie, wat te denken van politieke beïnvloeding? De scheiding tussen kerk en staat is zeker niet usance in de meeste islamitische landen. Sterker nog, de staat bemoeit zich intensief met religieuze autoriteiten. Een treffend voorbeeld is de Egyptische president Sisi die de sjeiks van de al-Azhar Universiteit verordonneerd heeft IS scherp te veroordelen, wat te begrijpen valt, maar ook om voor te stellen dat de islam hervormd zou moeten worden. Dat zou te vergelijken zijn met de president van Italië die de paus vertelt dat het hoog tijd wordt de leer van het katholicisme aan te passen aan zijn wensen. Islamitische gezagsdragers worden in islamitische landen sterk beïnvloed door de politiek en zijn daarom niet neutraal. Zou er dus een religieuze opperautoriteit komen in de islamitische wereld dan dient deze volledig onafhankelijk te zijn. Een bijna onmogelijke opgave.

Dan is er nog de vraag naar de ideologische plaatsbepaling van een dergelijk islamitisch pausschap. Zal het fundamentalistisch zijn? Zal het verlicht zijn? Zal het een mixvorm zijn? Ik denk dat het westen niet erg blij zal zijn met een algemeen erkend fundamentalistisch centraal orgaan. En het zou zo maar kunnen dat veel gewone moslims weinig zien in een verlichte vorm van islamitische autoriteit. De richtingenstrijd die nu gaande is zal zich voortzetten achter de bastions van het islamitische centrum van de wereld to be.

Toch zijn er ook positieve kanten aan de kwestie van die verdeelde islam. Dat uitte zich onlangs toen ik deelnam aan een debat aan de Tilburg University over de relatie tussen islam en gender. Anne Dijk, van het FAHM Instituut, was daar ook en zij presenteerde een alleszins aantrekkelijke vrouwvriendelijke interpretatie van Koran en soenna. Zijn andere moslims ter wereld het met haar oneens? Ongetwijfeld! Maar het ontbreken van een centraal leergezag verschaft Dijk juist haar gezag, en door haar boodschap in digitale media en in publieke optredens te verspreiden, werkt ze mee aan een – wat mij betreft – alleszins aantrekkelijke islam. Een centraal islamitisch gezag zal voorlopig nog niet bewaarheid worden. En dat biedt mensen als Dijk de mogelijkheid met een eigen overtuigende interpretatie van wat islam is te komen en wat mij betreft is dat op dit moment verreweg te prefereren boven de moeizame weg tot eenwording.

Jan Jaap de Ruiter is arabist aan de Tilburg University. Hij houdt zich bezig met de status en rol van het Arabisch en de islam in West-Europa en Marokko. Hij publiceert over beide thema’s in diverse talen, waaronder in het Frans, en gaat het debat erover aan in nationale en internationale context. In heden en verleden heeft hij in menig Nederlands en Europees onderzoeks- en ontwikkelproject geparticipeerd. Volg hem op Twitter: @janjaapderuiter