Supermarkten weten beter voedselverspilling tegen te gaan, bleek in maart. Verheugend nieuws. Minder heuglijk is dat er daardoor minder voedseldonaties zijn voor de voedselbank. Er is minder voedsel te verdelen onder een steeds groter wordende groep voedselbankclientèle. Het groeiende aandeel van de voedselbankclientèle is een solide indicator van de toenemende sociale ongelijkheid en verharding in Nederland. Onder hen is ook de groep ‘werkende armen’ ook geen vreemd verschijnsel meer.

Kort hierna meldde een CPB-rapport dat de minst draagkrachtigen de zwaarste lasten dragen. De laagste inkomens betalen procentueel de meeste belasting: 55 procent, veel meer dan de midden- (40 procent) en de hoogste inkomens (36 procent). Met dit onderzoek spat het idee dat de sterksten de zwaarste lasten dragen als een zeepbel uiteen.

Inmiddels meldt het Nibud dat maar liefst 2,8 miljoen huishoudens moeite hebben hun rekeningen te betalen. Dat is een derde van alle huishoudens.

De ‘gewone man’ van Mark Rutte weet al lang dat hij niet kan leunen op de overheid. Nog voor de pandemie sprak ik werkende burgers en sociaal werkers voor een onderzoek in de achtergestelde wijken van Den Haag. Iedereen had een constante zorg om financiële stabiliteit. Bijna niemand geloofde dat werk de oplossing was.

‘Ik werk mij de pleuris en nog kom ik nauwelijks rond’, was een de reacties die ik kreeg. Andere reacties waren van soortgelijke trant. Ook bijna niemand vond het huidige vangnet adequaat of nuttig. Dit was voor hen al jaren lang duidelijk, maar dankzij corona is de sociale ongelijkheid ook genadeloos openbaar gemaakt voor beleidsmakers en politici. Althans, dat hoop je.

Het werk van toegewijde verzorgers, leraren, ambtenaren, ondernemers en artiesten weegt niet op tegen de jarenlange verwaarlozing van het sociale beleid door de overheid. Ons sociale zekerheidsstelsel, dat ontworpen is om minder draagkrachtigen een minimumbestaan te garanderen, vertoont al decennia grote gaten waar mensen doorheen zakken.

Mensen zijn aangewezen op een set van ontwerpen, regels en normen gestoeld op een enge definitie van armoede. Die is gebaseerd op een ondergrens van financiële middelen, maar houdt geen rekening met het besteedbare inkomen, dat in de huidige samenleving juist onder grote druk is komen te staan. De huurprijzen zijn hoger dan ooit, de energiekosten blijven stijgen en er is sprake van een gestegen inflatie.

Veel burgers vallen tussen wal en schip en komen niet in aanmerking voor ondersteunende maatregelen. En zij die wel in aanmerking komen, moeten zich het beleid om ‘fraude’ op te sporen laten welgevallen. Ook het aantal zzp’ers is groter dan ooit. Voor hen is het risico om in armoede te vervallen groter dan mensen in loondienst. In het beste geval reageert de overheid bij deze groep met eenmalige kleine giften, niet met structurele oplossingen.

De zekerheid van dagelijks een maaltijd op tafel mag nooit afhankelijk zijn van de voedselbank

Het oude beleidsinstrumentarium is sleets geworden, laat diepe sporen na in het leven van toch al kwetsbare mensen en is inadequaat om veel dringende problemen het hoofd te bieden. De zekerheid om dagelijks een maaltijd op tafel te brengen zou nooit, maar dan ook nóóit, afhankelijk mogen zijn van de voedselbank. Dit particuliere initiatief is op zijn beurt weer afhankelijk van de giften van de supermarkten. Dat voedselbanken afhankelijk zijn van supermarkten drukt het falen van het overheidsbeleid perfect uit.

Dit falen wordt nog eens onderstreept door vergelijkbare particuliere initiatieven, zoals het Leger des Heils, het Broodfonds en het in 2020 opgerichte Collectief Kapitaal, die ook hun schouders onder de armoedeproblematiek zetten. Je vraagt je af of het huidige socialezekerheidsstelsel, dat juist in het leven is geroepen om mensen een waardig bestaan te garanderen, niet grondig hervormd moet worden.

Elk mens heeft recht op bestaanszekerheid volgens artikel 25 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, een verklaring die ook door de Nederlandse regering is ondertekend. Daarmee heeft ons land de verplichting op zich genomen om burgers bestaanszekerheid te bieden. Maar hoewel de regering zich schuldig maakt aan het schenden van dit mensenrecht, ontbreekt grote maatschappelijke verontwaardiging hierover. Het is stil aan de talkshowtafels, politieke partijen bijten zich er niet in vast en de belangenverenigingen lijken spoorloos verdwenen. Een schone taak voor Carola Schouten, de nieuwe minister van Armoedebeleid, zou je zeggen.