79 jaar geleden is het intussen – de uitroeping van de onafhankelijkheid van Indonesië op 17 augustus 1945 door Soekarno en Hatta. Twee dagen na de capitulatie van Japan, die als het officiële einde van de Tweede Wereldoorlog wordt beschouwd. Daarmee meenden beiden hun land van de ruim drie eeuwen eerder op Java begonnen Nederlandse koloniale overheersing te hebben bevrijd.

Goed drie maanden eerder hadden in Europa de Duitsers de capitulatie getekend, waarmee ook Nederland was bevrijd. Voor ons was dat op 5 mei in Hotel ‘De Wereld’ in Wageningen; de algehele Duitse capitulatie volgde twee dagen later in Reims.

De 5de mei is sindsdien bij ons de nationale feestdag, om de 17de augustus heeft Nederland zeer lang heen gedraaid. Want op de zelfbevrijding van Indonesië van vreemde overheersing volgde geen erkenning door het net even eerder zelf van vreemde overheersing bevrijde Nederland.

Wat volgde was namelijk een neokoloniale heroveringsoorlog, die decennia lang eufemistisch als ‘politionele acties’ te boek kwam te staan: als een maatregel om de orde te handhaven. Nadat dat op een totale mislukking was uitgedraaid, met honderdduizend slachtoffers aan Indonesische zijde en 4500 dode Nederlandse militairen – het dubbele van het in de meidagen van 1940 gesneuvelden – tot gevolg, kwam het 27 december 1949 eindelijk tot de officiële soevereiniteitsoverdracht, waarvan overigens Nieuw-Guinea uitgezonderd bleef.

Nederland heeft vervolgens decennialang aan die tweede datum vastgehouden. Toen Indonesië in 1995 vijftig jaar onafhankelijkheid vierde, mocht koningin Beatrix als gevolg van een veto van de VVD van de Nederlandse regering (het eerste paarse kabinet-Kok) niet bij die herdenking aanwezig zijn.

Dat zou in Nederland op teveel verzet van (de nazaten van) oud-kolonialen en oud-militairen zijn gestuit. Keer op keer dreigden die stennis te maken. Pas ruim na de eeuwwisseling durfde Den Haag bij monde van minister van Buitenlandse Zaken Ben Bot te stellen dat Nederland in 1945, door te pogen de Indonesische vrijheidsstrijd neer te slaan, aan de foute kant van de geschiedenis was beland.

Het systematisch-bloedige karakter van die poging zou pas nog later erkend worden. Lang waren de Nederlandse oorlogsmisdaden als een reeks van betreurenswaardige excessen afgedaan, nadat oud-militair Joop Hueting in 1969 voor het eerst op tv een boekje open had gedaan. Zelfs het gebruik van die, achteraf bagatelliserende term, had indertijd al voor hevige opwinding gezorgd.

Koningin Beatrix mocht niet bij de herdenking aanwezig zijn

Het blijft ook voor de Nederlandse geschiedwetenschap beschamend dat het boek van Rémy Limpach waarin voor het eerst het beest bij de naam wordt genoemd, in 2015 als dissertatie aan uitgerekend een Zwitserse universiteit verdedigd werd. Zo’n beetje het enige West-Europese land dat zich nooit aan deelname aan de koloniale wedloop bezondigd had. Nu pas, zeven decennia na dato, drong de pijnlijke waarheid pas écht tot Nederland door: niets excessen! Gewoon structureel beleid.

Die langdurige blindheid laat zich best verklaren. De moeizame ontsluiting van Indonesische archieven speelt een rol; nog afgezien van de fysieke afstand, met financiële consequenties. Dan is er de traditionele voorkeur voor geschreven bronnen tegenover mondelinge overlevering, in combinatie met ontoereikende talenkennis – nogal wat oudere onderzoekers waren het Maleis niet of nauwelijks machtig.

Zij stortten zich in Den Haag op de notulen van de ministerraad en de rapporten van Nederlandse ambtenaren overzee. Dat is natuurlijk toch een beetje, alsof je de Duitse bezetting alleen maar aan de hand van de besluiten van Hitler en de brieven van Seyss-Inquart bestudeert.

Maar misschien speelde toch ook de oud-koloniale blik als zodanig een rol. Nederland zonde zich heel lang in het rozige zelfbeeld dat het een moreel betere kolonisator was geweest dan de Fransen of de Britten.

Toen de eerste naoorlogse Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken Eelco van Kleffens – een van de weinige Haagse politici uit die dagen die wel eens voorbij Zevenaar had rondgekeken – tijdens de Britse dekolonisatie van India door Amerikaanse journalisten uit de Midwest gevraagd werd wanneer Nederland zou volgen, was zijn reactie: die provinciale lui snappen er werkelijk niets van. India is toch écht iets anders. Indonesië op eigen benen? Op z’n vroegst over honderd jaar.