De nieuwe CDA-lijsttrekker Henri Bontenbal heeft een duidelijke lijn getrokken: extreemrechtse antidemocratische partijen sluit hij principieel van een coalitie uit. Er zijn morele grenzen.

Hoe anders is de opstelling van de nieuwe VVD-lijsttrekker Dilan Yesilgöz: niet dat ze nu dol is op Geert Wilders, maar ze wil een coalitie met de PVV niet uitsluiten. Morele grenzen zijn alleen maar hinderlijk.

Dat is een oude lijn van de VVD, die in haar handelen nooit door veel moreel besef is gehinderd. Materieel eigenbelang van de eigen achterban staat voorop. In 2010 was de miljonairsvillasubsidie ook belangrijker dan de rechtstaat. Terwijl het CDA door de gedoogcoalitie met de PVV bijkans doormidden scheurde, protesteerden maar drie prominente VVD’ers openlijk: Frans Weisglas, Joris Voorhoeve en Gijs de Vries.

Toen dat niets uithaalde, zeiden de laatste twee prompt hun lidmaatschap op. Ook nu is Weisglas – gezien zijn familieachtergrond gevoeliger voor bedreigingen van de rechtstaat dan de meeste handelslui die de VVD bevolken – een eenzame roepende in een dorre geestelijke woestijn. Voor die overgrote meerderheid geldt, minder rechtstaat tegen meer belastingen afwegend: eigen geld eerst.

Vandaar dat de Italiaanse premier Meloni ondanks haar homofobe en xenofobe politiek door Rutte als een heel gezellige vrouw werd betiteld en hij samen met haar de nieuwe Tunesische dictator Kais Saied voor een ‘asieldeal’ omarmde, waarvan de dodelijke slachtoffers vrijwel dagelijks de krantenpagina’s halen.

Materieel eigenbelang van de eigen achterban staat voorop

Een woord van spijt is nog niet over Ruttes lippen gekomen. Doelbewust heeft hij immers zijn eigen vierde kabinet over een getalsmatig non-probleem opgeblazen, om zo zijn eigen egoïstische kiezers – en het daarvan naar de PVV overgelopen deel – te paaien. Voor de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie zijn de vrijheid en democratie van de overige acht miljard mensen daaraan ondergeschikt.

Wie mocht hopen dat met Yesilgöz, dochter van Koerdische vluchtelingen, de VVD van koers en toon zou wijzigen, heeft het mis. Ofschoon zijzelf, als de PVV het voor het zeggen had gehad, nooit in Nederland zou zijn toegelaten, omarmt zij de harde asiellijn van haar partij en maakt zij Wilders opnieuw salonfähig.

VVD-lid Aylin Bilic veroordeelde in haar NRC-column van 15 juli, direct na de uitverkiezing van Yesilgöz, iedereen die op Yesilgöz’ opmerkelijke politieke metamorfose van SP via GroenLinks en PvdA naar VVD wees, en op de discrepantie tussen Yesilgöz’ persoonlijke achtergrond en de nu door haar verkondigde standpunten.

Bilic zal het daarom vast onfatsoenlijk vinden, maar ik doe het toch: ofschoon je inderdaad niemand op zijn afkomst mag vastpinnen, is de constatering en bekritisering van dat contrast legitiem. Temeer daar Yesilgöz niet een liberale VVD’er geworden is, maar zich op de harde rechtervleugel van die partij opstelt.

En dat vergt een verklaring die misschien eens uitstijgt boven die valse illusie van puur persoonlijke rationele afwegingen van autonome individuen – het soort illusies waaraan de VVD zich om veel wezenlijker maatschappelijke vragen te ontlopen graag vastklampt.

Opvattingen komen namelijk nooit in een sociaal luchtledige tot stand; de context speelt altijd een rol. Een sociologische verklaring dus, iets waar men in die club weinig mee op heeft, zoals we ook van Mark Rutte weten. Want dan heb je het niet meer over autonome individuen voor wie gewoon ‘geluk een keuze is’, maar over collectieve structuren.

Wat opvalt is namelijk dat Yesilgöz niet de enige is. Meer toonaangevende politici in rechtse partijen met een migrantenachtergrond blijken juist op dat gebied te behoren tot de harde rechtervleugel, en niet tot een meer tolerante linker. Denk aan de gewezen VVD-asiel-woordvoerder Malik Azmani, of, over de grens, de Conservatieve Britse premier Rishi Sunak en zijn minister van Binnenlandse Zaken Suella Braverman. Ook zonder veel compassie met degenen die níet bijtijds binnenboord waren.

Een deel van de verklaring, die zijzelf vast niet graag zullen horen: om in een nationalistische xenofobe rechtse partij als one of the boys geaccepteerd te worden moet je je, vanwege latent wantrouwen, juist als postmigrant extra hardvochtig opstellen. De geboren VVD-bal uit Wassenaar heeft dat minder nodig, die hoort er vanzelf al bij.

Zoals vroeger in de CPN of SP leden zonder arbeidersachtergrond zich daarom vaak ook ‘arbeideristischer’ gingen gedragen dan ‘echte’ arbeiders zelf.