Naar aanleiding van het besluit van de Saoedische machthebbers om vrouwen vanaf 23 juni dit jaar toe te staan auto te rijden, verscheen er een uiterst onsmakelijke cartoon in de Metro. We zien een vrouw achter het stuur die blij uitroept dat ze nu eindelijk zelf naar een openbare executie kan rijden. Het is illustratief voor het stuitende gebrek aan kennis over en vooral interesse in dat land en het vrouwelijke deel van de bevolking. Ik vrees dat de cartoon de opvattingen van velen in Europa weerspiegelt.

Wanneer kritiek op de islam wordt geleverd, dan is de positie van vrouwen één van de meest besproken thema’s. Of het nu gaat over ‘vrouwonvriendelijke’ passages in de koran, bepaalde aspecten van het islamitisch recht of dagelijkse praktijken in moslimgemeenschappen, veel van de kritiek draait om de positie van vrouwen. Het gaat daarbij om verschillende kwesties zoals de positie van vrouwen volgens islamitisch recht, kleding en uiterlijk in de openbare ruimte, vrijheid van handelen, seksualiteit en seksuele moraal en gescheiden ruimtes voor mannen en vrouwen. Dat laatste onderwerp leidt vaak tot verhitte discussies doordat de organisatie van de openbare ruimte in een mannen- en een vrouwendeel ingaat tegen wat in het Westen als kenmerk wordt beschouwd van de moderne samenleving waarin gendersegregatie zou zijn uitgebannen. Dan wordt er met afschuw gekeken naar wat in sommige islamitische landen gebruikelijk is zoals in Saoedi-Arabië, waar het openbare leven gebaseerd is op gescheiden leefwerelden van mannen en vrouwen.

Veel critici beschouwen moslimvrouwen uitsluitend als slachtoffers van een van boven opgelegd religieus systeem. Zij zeggen op te komen voor de positie van moslimvrouwen, maar vragen die vrouwen zelf niet naar hun mening. De redenering is dat vrouwen die zich conform bepaalde islamitische regels kleden of zich onderwerpen aan islamitische normen ofwel tegen hun wil in dat systeem gevangen worden gehouden of dat ze zich niet bewust zijn van hun onderdrukking. Niet nodig dus om je daar in te verdiepen want hun opvattingen doen er bij voorbaat niet toe.

Onlangs promoveerde Annemarie van Geel in Nijmegen op een proefschrift getiteld For women only. Van Geel deed onderzoek onder vrouwen in Saoedi-Arabië en Koeweit en vroeg hen naar hun opvattingen over de gendersegregatie in de openbare ruimte in Saoedi-Arabië en de omgekeerde situatie in Koeweit, waar de norm juist gendermenging is. Van Geel laat zien dat het beeld over de positie van vrouwen en vooral hun omgang met de publieke orde in beide landen oneindig veel genuanceerder is dan wordt aangenomen. Van Geel bagatelliseert de situatie met name in Saoedi-Arabië en de ondergeschikte positie van vrouwen allerminst, maar ze stelt wel dat de karikatuur die er hier over de regio bestaat nodig moet worden herzien. Dat er maar één geldig idee bestaat over wat ‘modern’ inhoudt, namelijk dat van ons, klopt volgens Van Geel niet. Om er bij voorbaat maar vanuit te gaan dat alle vrouwen in de wereld ‘zoals wij’ willen worden en de islam het liefst zouden verwerpen, is gemakzuchtig en generaliserend. Dat is een onwelkome boodschap voor iedereen die denkt dat moderniteit alleen ‘bij ons’ bestaat. Je hoeft het niet eens te zijn met de diversiteit van opvattingen van vrouwen daar, maar erken in elk geval dat er niet maar één waarheid bestaat, die van ‘ons’. Ik ga geen samenvatting van het boek geven. Wie interesse heeft moet het aanschaffen of wachten op de Nederlandse handelsuitgave. De boodschap die Van Geel de lezer meegeeft is om over na te denken.

Hervormingen, hoe klein ook, zijn niet te danken aan het genereuze gebaar van de Saoedische koning; ze zijn het resultaat van jarenlange strijd van vrouwen. Maar dat hoor je niet, want dat past niet in het beeld van Saoedische vrouwen als passieve slachtoffers. Iets soortgelijks zie je als het gaat over vrouwen in Iran. Zo’n karikatuur is een stuk comfortabeler dan je te moeten verdiepen in de grote diversiteit en de nuances die er bestaan. Maar dan moet je met ze gaan praten en echte interesse tonen. Die is er gewoon niet. Wat in Verweggistan gebeurt kan ons geen bal schelen.

Is het belangrijk dat we ons wel verdiepen in een land als Saoedi-Arabië of Koeweit en horen wat vrouwen daar te melden hebben? Ja, en wel om twee redenen. Ten eerste omdat het belangrijk is dat iedereen die graag als zaakwaarnemer voor moslimvrouwen optreedt, hier en elders, ook naar die vrouwen zelf luistert, met ze praat en niet alleen over ze. Ten tweede omdat iedereen die meent dat (West-)Europa of ‘het Westen’ de universele standaard van alles is waar de rest van de wereld aan wordt afgemeten, op zijn minst kortzichtig is, maar in elk geval arrogant.