Het is 2023. Ik wilde dit jaar als columnist met een schone lei beginnen, maar toen zag ik op Twitter een fragment voorbij komen van een Zuid-Afrikaanse discussie over de vraag: zijn alle witte mensen racisten? En in één klap waren al mijn goede voornemens foetsie.

Weggespoeld door de intrigerende, vrije manier waarop Zuid-Afrikanen de discussie over etnische verhoudingen kennelijk voeren. In het bovengenoemde fragment beantwoorden drie witte vrouwen deze vraag. De eerste, Rebecca, zegt: ‘Honderd procent. Hoe kan je nu een witte Zuid-Afrikaan zijn en niet racistisch zijn? En daarmee bedoel ik niet dat je als witte persoon zwarte mensen noodzakelijkerwijs en bewust als inferieur ziet, maar dat het gewoonweg niet mogelijk is dat je in deze maatschappij wordt geboren en opgroeit zonder racistische aannames te internaliseren.’

Hallo zeg! Dat is nog eens anders wakker worden dan in Nederland, waar men zich een week lang heeft zitten afvragen of de racistische leuzen op de Erasmusbrug wel of niet racistisch, strafbaar of gevaarlijk waren.

Terug naar het fragment, waar Monique aan het woord komt. Zij denkt dat wit privilege en witheid modetermen zijn om witte mensen de mond te snoeren. ‘Je kan niet zeggen dat witte mensen racistisch zijn, omdat ze wit zijn. Dat is kwetsend en een afleiding van de corruptie en onkunde van de politieke leiders van dit land,’ aldus Monique.

Je kunt bezwaren hebben tegen extreem determinisme – dus tegen het idee dat alle witte mensen altijd per definitie racistisch zijn – maar de derde witte vrouw, Sarah, is onverbiddelijk: ‘Het is inherent racistisch om zwarte politieke leiders te verwijten geen talent voor besturen te hebben.’

Pfff, wat een heerlijk ongeremde discussie. Dit ontbreekt in ons land. Hier valt de discussie heel vaak dood als je witte mannen witte mannen noemt. Hier zeggen witte Nederlanders vaak pretentieus: ‘Ik zie geen kleur.’

Hoe kan je als witte Nederlander immuun zijn voor alle racistische vooroordelen van de afgelopen twintig jaar, of nog veel dieper, uit onze koloniale tijd?

Ik voel uiteraard veel meer voor Rebecca en importeer graag die Zuid-Afrikaanse manier van discussiëren naar ons kikkerlandje: Hoe kan je als witte Nederlander immuun zijn voor alle racistische vooroordelen van de afgelopen twintig jaar, of nog veel dieper, uit onze koloniale tijd?

Dit zeg ik niet alleen omdat ik een Turkse man in Nederland ben – dag in dag uit wantrouwen mensen mij omdat ik baantjes, ruimte en vrouwen zou innemen van witte Nederlanders. Ik zeg dit ook als Turkse man die van mening is dat alle Turken een beetje racistisch zijn. Juist daarom word ik door veel Turkse Nederlanders als een bedreiging voor de Turkse identiteit en als een ‘volksverrader’ gezien.

Ik ben zelf met Turks racisme opgegroeid en kon het afgelopen zomer weer van Ankara (West-Turkije) tot aan Igdir (Oost-Turkije) meemaken bij mijn eigen familie en schoonfamilie. Het is systemisch, institutioneel en je kunt er op elk moment van de dag mee geconfronteerd worden.

‘Arabieren vernietigen ons ras’, ‘Ik hou niet van Koerden’, ‘Daar zijn die ongelovige Armeniërs’. Zomaar een aantal zinnen die ik tijdens een groepsgesprek met neven, tantes en winkeliers vernam. Christenen, Koerden, maar ook Arabieren worden in Turkije als ‘interne vijanden’ gezien. Buitenlandse mogendheden zouden hen ‘gebruiken’ tegen de Turkse natie.

Bij mensen die ik vertrouw, benoem ik dat het racistisch is om dat te zeggen en dan volgt er meestal een heftige discussie. Maar met onbekenden of nieuwe kennissen kijk ik liever de kat uit de boom en laat ik stiltes vallen. Pick your battles.

Hier in mijn eigen familie in Amsterdam heb ik Turks racisme enigszins weten te neutraliseren – of wordt er niet over gesproken in mijn bijzijn, ook omdat ik veel Turkse vrienden niet meer spreek. Maar toch vermoed ik dat ik als Turkse soenniet nog steeds onbewust vooroordelen zend naar alevitische, sjiiitische en Koerdische vrienden, door ze weer dat filmpje met Koerdisch geweld of islamofobie te appen. Dan betrap ik de witte Nederlander in mezelf. Want witte Nederlanders spreken Nederlandse moslims regelmatig aan op moslimgeweld. Het liefst zien ze dat de moslim zich daartegen uitspreekt, terwijl ze zelf stil blijven over wit geweld.

We hebben allemaal vooroordelen. Maak die liever expliciet en behandel ze zoals Rebecca doet, in plaats van ze weg te stoppen. Gelukkig nieuwjaar!