Het was in het najaar van 2014 dat ik in aanraking kwam met de activisten van de actiegroep Raqqa is Being Slaughtered Silently (RBSS). In eerste instantie in de persoon van Abu Ibrahim en later Abu Mohammed. Beide aliassen, omdat de bekendmaking van hun ware identiteit onvermijdelijk noodlottige gevolgen kan hebben. Het activistencollectief kent namelijk veel vijanden en dat zijn niet alleen de meedogenloze strijders van IS. De jongeren die bij het collectief horen waren geïnspireerd door de opstand die in het voorjaar van 2011 in Syrië uitbrak tegen dictator Bashar al-Assad en zijn kliek. De jongeren zijn afkomstig uit Raqqa, gelegen aan de rivier de Eufraat. Als ik de plaatjes op internet bekijk van voor de revolutie dan is het een rustige en ruime stad die optimaal profiteert van het frisse water van de rivier. Maar het was een stad die net als andere steden in Syrië leed onder de verdrukkende sfeer van een regime dat het land met ijzeren vuist regeerde. De opstand leidde dan ook niet tot een verzachting van de houding van de dictator, maar tot een verharding. En we kennen de geschiedenis. Miljoenen zijn Syrië ontvlucht, miljoenen anderen zijn binnenlands ontheemd en het aantal doden ligt inmiddels in de honderdduizenden.

Raqqa heeft maar even mogen profiteren van het afschudden van het juk van het regime. De stad heeft maar even mogen ruiken aan vrijheid. Want in de chaos van de burgeroorlog zag IS zijn kans schoon, kwam uit zijn hol en veroverde grote delen van het land, waaronder Raqqa. De activisten van RBSS zagen met lede ogen toe hoe hun stad de hoofdstad werd van het in juni 2014 uitgeroepen ‘kalifaat’ en ze besloten de ogen en oren te worden van alles wat er zich daadwerkelijk in Raqqa afspeelde. Het zijn stuk voor stuk uiterst moedige en slimme jonge mannen en vrouwen. Ze hebben activisten verloren, zeker, maar het overgrote deel van hen beweegt zich nog steeds in de straten en op de pleinen van Raqqa, legt zijn oren te luisteren en brieft alle informatie door aan de buitenwereld. RBSS is een actiegroep die zijn sporen meer dan verdiend heeft, ze is inmiddels ook gelauwerd op allerlei journalistieke manifestaties en onderwerp van documentaires en films. Zelf schreef ik in het najaar van 2014 een serie over het leven in het ‘kalifaat’ op basis van interviews met Abu Ibrahim, die verscheen op The Post Online.

De doelstellingen van het collectief zijn het vormen van een democratisch Syrië waarin ruimte is voor alle stemmen die zich onderwerpen aan de regels van de democratie. Het zijn nobele doelen en het is bewonderenswaardig hoe de activisten ervoor strijden en erin blijven geloven.

Mooi, zou de buitenstaander zeggen die de gebeurtenissen in Syrië volgt, het gaat nu toch snel goedkomen, want er zijn allerlei stemmen die beweren dat het niet zozeer de vraag is of de bevrijding van Raqqa gaat plaatsvinden, maar wanneer. Dan zullen eindelijk de gehate strijders die de stad zo gruwelijk misbruikt hebben verdwenen zijn. De Koerdische strijdkrachten staan aan de poorten van de stad en ze worden geholpen door recente Amerikaanse wapenleveranties. Het is nog even wachten, maar het gaat echt gebeuren. De vrijheid staat weer voor de deur.

Maar zo ziet Abu Mohammed, activist van het eerste uur, het niet. ‘Het enige verschil tussen Daesh (Arabische acroniem voor IS, red.) en de Koerden, is dat je onder de Koerden mag roken en onder Daesh niet’, zo verklaarde hij mij tot mijn verbijstering. Maar hij lichtte zijn verklaring toe. In het Syrië van voor de revolutie bewoonden Koerden de noordelijke en noordoostelijke gebieden van het land en nadat de burgeroorlog uitbrak wisten ze grote gedeeltes daarvan veilig te stellen. Maar de strijd op de slagvelden leidde ertoe dat ze hun gebieden niet alleen wisten te consolideren, maar ook uit te breiden. Zo kwamen ze op gebieden waar oorspronkelijk geen Koerden, maar Arabieren wonen. En gedroegen zij zich als bevrijders? Het tegendeel is waar. Ook de Koerden maken zich, aldus Abu Mohammed, schuldig aan etnische zuiveringen. Ze jagen Arabieren hun dorpen uit. Abu Mohammed heeft geen enkele illusie over de Koerdische aspiraties: hun gebieden moeten in meerderheid Koerdisch zijn.

Maar is het dan zelfs denkbaar dat ook een stad als Raqqa etnische gezuiverd wordt? Daar wonen immers vrijwel alleen Arabieren en bovendien in grote hoeveelheden. Ik heb de vraag nog niet gesteld aan Abu Mohammed, maar er is wel een antwoord voor handen voor wat betreft de toekomst van de stad en over dat antwoord zal de activist nog bitterder zijn. De verhalen gaan immers dat de stad, nadat IS verdreven zou zijn, en door de Koerden ‘bevrijd’, overgedragen wordt aan het Assad-regime. De echte machthebbers in Syrië zijn Rusland, Turkije en Iran en één van de rode lijnen van dit onzalige bondgenootschap, is het aanblijven van het Assad-regime. Om allerlei politiek-strategische redenen zouden ze er de voorkeur aan geven de stad aan Assad over te dragen waardoor ze weer ‘terug bij af’ zal zijn.

Of dat laatste ook echt gaat gebeuren zal afgewacht moeten worden. Maar één ding staat vast: onder Koerdisch bestuur zal Raqqa niet de wieg worden van de zo door de activisten gedroomde democratie, en ook niet onder het Assad-regime. Het collectief van RBSS heeft nog een lange weg te gaan voor Raqqa echt bevrijd is, voor Syrië echt bevrijd is. In gemoede kun je de vraag stellen of dat ooit wel gaat gebeuren.