Een extreemrechtse complotdenker publiceerde vorige maand een online manifest, dat stelt dat witte Amerikanen dreigen te worden vervangen door gekleurde mensen. Hij schoot vervolgens tien mensen dood in de stad Buffalo, in een winkelcentrum waar veel zwarte Amerikanen kwamen. Een week daarvoor kwam Filip Dewinter van Vlaams Belang langs bij de nieuwe omroep Ongehoord Nederland en mocht daar zijn omvolkingstheorie uitleggen, zonder enig kritisch weerwoord van de presentatoren.

Beide gebeurtenissen hebben gemeen dat de omvolkingstheorie gepropageerd wordt. Wat verschilt is het type medium. In het eerste geval: op digitale media, die een filter ontbreken. In het tweede geval: via de NPO. Je zou mogen verwachten dat daar wél een filter aanwezig is, dat screent op feiten en kwaliteit. Maar dat bleek dus niet zo.

De Kamer heeft na de aanslag in Buffalo vragen gesteld over Ongehoord Nederland, maar kan liever bij zichzelf te rade gaan. Het is immers de overheid die de NPO financiert. Iedereen zweeg toen het kabinet-Rutte II in 2012 besloot per 2016 de zendmachtiging te staken van de 2.42-omroepen – omroepen met een kerkelijke of geestelijke grondslag. Hieronder viel onder meer de Omroep Hindoe Media (OHM). Dat hiermee de culturele diversiteit van de NPO zou verdwijnen, vonden de Kamerleden niet problematisch.

Het enige waar nieuwe omroepverenigingen tegenwoordig aan moeten voldoen voor een voorlopige zendmachtiging is een ledenaantal van 50.000 betalende leden. Met dit als enige criterium was het te verwacht dat omroepen met een rechts-populistische grondslag vrij spel zouden krijgen op de NPO. Want het populisme is wijdverbreid onder de Nederlandse bevolking. Het ontbrak hier aan een vooruitziende blik in de Kamer, die zich nauwelijks realiseerde wat er op de publieke omroep uitgezonden wordt.

Je mag verwachten dat op de NPO wél een filter kent, dat screent op feiten en kwaliteit

Volgens de Mediawet heeft de NPO de taak om de veelstemmigheid van de Nederlandse samenleving in beeld te brengen. De NPO zou zich moeten richten op kleinere doelgroepen, zoals minderheden en liefhebbers van kunst- en cultuur. Maar de NPO wordt door de overheid zelf ondermijnd in de uitvoering van zijn taak. Wanneer het ledenaantal het enige criterium is, krijgen mainstreamgeluiden en populisme de overhand en verdwijnt veelstemmigheid en diversiteit. Het resultaat: De culturele, kunstzinnige, intellectuele diversiteit is verdwenen. In plaats daarvan draagt de NPO nu een rechtse signatuur. Want Ongehoord Nederland staat niet alleen. Eerder gingen WNL en PowNed deze omroep voor.

‘Journalisten’, die voorheen ‘slechts’ op hun eigen website krankzinnige of geheel verzonnen ‘nieuwtjes’ verspreidden, hebben een officieel door de overheid gefinancierd podium gekregen. Zij kunnen dat nu geheel ongegeneerd en zonder weerwoord doen op de publieke oproep, en nodigen ideologische medestanders uit om hun ideeën te bekrachtigen. Ze kunnen gebruik maken van de voorzieningen die hen geboden worden door het omroepbestel om zichzelf een professioneel uiterlijk aan te meten. Met behulp van de digitale voorzieningen kunnen zij hun programma’s online, op platformen als YouTube, Twitter en Facebook verspreiden.

De Raad voor Cultuur gaf Ongehoord Nederland een positief advies, zodat de omroep kon worden opgenomen in het Nederlands omroepbestel. Ongehoord Nederland zou van ‘toegevoegde waarde’ zijn. Kwam hier een diepgeworteld rechts gedachtengoed naar voren, dat we in de samenleving ook waarnemen? Of was het de angst om beticht te worden van censuur door de verrechtste samenleving, wanneer de raad anders had geadviseerd?

Hoe dan ook: niet eerder heeft een adviesraad de plank zo misgeslagen. Gepropageerde omvolkingstheorieën en andere complottheorieën hebben al vaker mensen bewogen tot terreurdaden, zoals in Noorwegen, Nieuw-Zeeland en Duitsland. Buffalo staat daarin niet alleen. Het waren onder andere de ideeën van Geert Wilders die Anders Breivik inspireerde zijn terreurdaad te plegen in Noorwegen. Brenton Tarrant kreeg zijn inspiratie voor om de terroristische aanslag in Nieuw-Zeeland te plegen van Breivik. En in het online manifest van Payton Gendron werden racistische theorieën geciteerd, van onder andere een onderzoeker aan de Vrije Universiteit van Brussel.

Met het publiekelijk verkondigen van deze theorieën vergroot de NPO het gevaar dat mensen dergelijke onzin daadwerkelijk gaan geloven. Wanneer er weer een racistische aanslag gepleegd zal worden, laat dan het gejammer hierover van politici aan de NPO-talkshowtafels achterwege. Want zonder steun van de overheid zouden deze boodschappen nooit in de publieke ruimte zo schaamteloos verkondigd kunnen worden zoals nu gebeurt.