Negen zetels. Zo klein was het CDA in de EenVandaag-peiling van dinsdag. Een historisch dieptepunt. Democratische logica: weinig mensen zullen het CDA missen in het centrum van de macht, mocht de partij definitief een kleine partij worden.

Maar de neergang van het CDA is zonde als je bedenkt dat het van oudsher een belangrijke positie vervulde in ons politieke en maatschappelijke landschap. Een brede middenpartij die groepen Nederlanders met elkaar verbond op basis van christelijke beginselen. Het is extra zonde als je bedenkt dat het CDA dit allemaal had kunnen voorkomen.

Het afgelopen decennium was er een van verdere secularisering, individualisering, liberalisering, verrechtsing, veroudering en diversifiëring van onze samenleving. Trends die niet in het voordeel van het CDA werken. Trends ook waar de partij op had moeten anticiperen of reageren. De oplossing lag in verbreding, diversifiëring en verduurzaming, het midden opnieuw definiëren. Wat het werd: platte verrechtsing.

In 2010, toen Jan-Peter Balkenende het onderspit delfde, kwam het CDA in een identiteitscrisis. Het kon vanuit christelijke waarden een alternatief ontwikkelen voor de opstomende Geert Wilders. Maar nee: het CDA werkte met de PVV samen. Na dit korte huwelijk bleef het CDA flirten met populistisch gedachtegoed: denk aan het gehamer van toenmalig partijleider Sybrand Buma op de ‘joods-christelijke cultuur’ van Nederland. Of neem de latere samenwerking met Forum voor Democratie in Brabant.

Nog zo’n bepalend moment: 2014, als Tunahan Kuzu en Selcuk Öztürk breken met de PvdA na een conflict met minister Lodewijk Asscher. Die wilde onderzoek doen naar Turkse religieuze organisaties omdat deze niet transparant zouden zijn en de integratie zouden tegenwerken. Een verkeerd signaal richting een groot deel van het Turks-Nederlandse en moslim-electoraat.

Op dat moment had het CDA, als ‘verbindende’ christelijke partij, voor moslims kunnen opkomen. Het gebeurde niet. Sterker nog: het CDA steunde Asscher. Veel moslims voelden zich door deze partijen gecriminaliseerd. Denk kon een electoraal succes worden. En het integratiedebat polariseerde niet-zo-vrolijk verder.

De oplossing lag in verbreding, diversifiëring en verduurzaming, het midden opnieuw definiëren. Wat het werd: platte verrechtsing

De verbinding tussen protestants-katholiek, platteland–stad en moslims–niet-moslims hield geen stand bij het CDA. Het CDA heeft een sterke leider nodig om de vele bloedgroepen bij elkaar te houden.

Aanvankelijk was het CDA als christendemocratische partij een politieke groepering waar ook moslims zich thuis voelden. In tegenstelling tot de kleine christelijke partijen ChristenUnie en SGP is het CDA in theorie open voor iedereen. Echt inclusief werd het CDA echter nooit. In 2013 verscheen het rapport Gedeelde waarden: Moslims in het CDA, waarin werd geconcludeerd dat moslims en christenen veelal dezelfde waarden koesteren. Maar het rapport belandde in een la met de vele andere rapporten uit het afgelopen decennium.

Het CDA koos voor de conservatieve, populistische koers van Buma. In zijn geruchtmakende H.J. Schoo-lezing uit 2017 nam hij het op voor de ‘boze burger’, die volgens hem de ‘gewone Nederlander’ was. Islamitische Nederlanders weken af van deze norm. Volgens Buma was de hoop dat moslimmigranten uiteindelijk hier een ‘verlichte islam’ zouden gaan aanhangen ‘ijdel gebleken’. Daarbij vond hij dat we ‘onze cultuur, onze tradities’ niet mochten laten verwateren. Ze moesten juist worden versterkt.

In 2017 zegde rabbijn en Kanttekening-columnist Lody van de Kamp zijn CDA-lidmaatschap op. Hij stelde dat die partij moslims uitsluit. ‘Joden weten wat beperkt, gediscrimineerd en gestigmatiseerd worden is. Hoe sommige Nederlanders, vooral moslims, zich nu voelen is voor mij heel herkenbaar’, zei hij daarover tegen de Kanttekening.

Ook een andere Kanttekening-columnist, bestuurder Dave Ensberg-Kleijkers, zegde onlangs zijn CDA-lidmaatschap op. Hij verwoordde wat de linkervleugel al langer dwarszat op multicultureel gebied. Over vluchtelingen in Moria: ‘Kinderen worden door ratten gebeten. Vrouwen moeten na een keizersnede direct terug naar de tent, lopen een infectieziekte op. (…) Als je er als christendemocraat niet voor deze mensen wilt zijn (…) waarvoor dan wel?’ En over de Brabantse samenwerking met FvD: ‘Dat je gaat samenwerken met een partij waarvan de leider zegt dat mijn dochter een exponent is van homeopathische verdunning. Waarom doe je dit?’

Het CDA had vanuit christelijke waarden een belangrijke en betekenisvolle rol in het culturele midden kunnen spelen, maar verkwanselde die in ruil voor rechtse stemmen. De partij gokte erop dat het binnenkort afgelopen zou zijn met de hegemonie van Mark Rutte, en Wopke Hoekstra dan als vanzelf het stokje zou kunnen overnemen. Ook dat gebeurde niet. Het is juist deze, mede door het CDA geschapen, polarisatie die de partij nu parten speelt.

En dat terwijl het CDA dichtbij huis zo’n makkelijk voorbeeld had om van af te kunnen kijken: Angela Merkels CDU, een van de weinige christendemocratische partijen in Europa waar de electorale neergang (nog) niet is ingezet. Enkele benodigdheden: niet samenwerken met, maar krachtig optreden tegen radicaal-rechts. En misschien wat meer ‘Wir schaffen das’ en minder Moria-deals.