Yernaz Ramautarsing, in 2018 kandidaat-gemeenteraadslid voor Forum voor Democratie, kreeg een storm van kritiek over zich heen toen hij een link legde tussen zwart zijn en het hebben van een laag IQ. Partijleider Thierry Baudet verdedigde hem echter: Ramautarsing zou zich gewoon baseren op de wetenschap. Angela Saini schreef een boek over de terugkeer van de rassentheorie, waarin ze waarschuwt tegen deze manier van denken. ‘Racisten zeggen: ons racisme is geen vooroordeel, maar wetenschap.’

De Britse Angela Saini is wetenschapsjournalist voor BBC-radio. Haar werk is onder meer gepubliceerd in New Scientist, Marie Claire en the Economist. Ook won ze prijzen van de Association of British Science Writers en de American Association for the Advancement of Science. Onlangs kwam haar derde boek uit, met de alarmerende titel Superieur. De terugkeer van de rassentheorie. Daarin behandelt ze de geschiedenis van ras in de wetenschap.

‘Over hoe manipulatief dit was’, zegt ze stellig. ‘En hoe uiterst rechts met deze ‘wetenschap’ aan de haal gaat.’ De Kanttekening sprak in het Ambassade Hotel in Amsterdam met Saini over haar boek, het Forum voor Democratie, identiteitspolitiek en het belang van medemenselijkheid.

We zitten in hetzelfde hotel als waar Thierry Baudet twee jaar geleden vijf uur lang heeft zitten borrelen met rassentheoreticus Jared Taylor. Wist u dat?

‘Haha, hetzelfde hotel. Wel, dat vind ik wel een beetje eng hoor. Jared Taylor is een hele belangrijke figuur in de wereld van het ‘intellectuele’ racisme. Daar is zijn carrière op gebaseerd. Taylor heeft veel ideeën in het ‘wetenschappelijke’ racisme ontwikkeld. Racisten zeggen: ons racisme is geen vooroordeel maar wetenschap. Maar dat is helemaal niet waar. Ras is een sociaal construct, geen biologische categorie. Het rasdenken is fout, daar is echt niks wetenschappelijks aan. Racisten zeggen dat sommige ‘kritische’ wetenschappers uit politieke correctheid tot zwijgen worden gebracht. Er zouden allemaal hidden truths zijn. Maar dat is onzin. Iedereen mag onderzoeken wat hij wil. De enige waarheid hierover is: ras is een sociaal construct.’

In het boek The Bell Curve van Charles Murray en Richard Herrnsteinax uit 1994 wordt beweerd dat zwarte mensen een lager IQ hebben. Waar komt dat dan vandaan?

‘Veel auteurs die dit boek citeren hebben geschreven in Mankind Quarterly, een blad dat wetenschappelijk racisme promoot. The Bell Curve heeft een foute basis en verwijst naar onbetrouwbare wetenschappers. Mankind Quarterly wordt gefinancierd door zuidelijke racisten. Je moet dit wantrouwen.’

Is objectief onderzoek naar de relatie tussen IQ en ‘ras’ überhaupt wel mogelijk?

‘Nee. Ik heb een psycholoog geïnterviewd die politiek gezien behoorlijk rechts is. Maar hij was wel een echte wetenschapper. Hij vertelde mij dat het geen zin heeft om intelligentieverschillen tussen de verschillende volkeren te onderzoeken. Je kunt alleen een zinvolle vergelijking maken als alle andere omstandigheden gelijk zijn. Maar dat is nooit zo. In het ‘witte’ Westen hebben mensen gewoon betere voeding, beter onderwijs, enzovoort. Dit zijn de doorslaggevende factoren. Dat mensen uit lagere sociale groepen een lager IQ hebben komt door hun slechtere omstandigheden. Je ziet ook dat geadopteerde kinderen een hoger IQ hebben. Dat bewijst volgens mij definitief dat er geen relatie is tussen IQ en ‘ras’.’

‘Ras is een sociaal construct, geen biologische categorie’

Thierry Baudet, die dus gezellig borrelde met Jared Taylor, verdedigde ook zijn partijgenoot Yernaz Ramautarsing. Die legde een relatie tussen zwart zijn en het IQ van mensen. Dit is gewoon wetenschap, zei Baudet later op vragen van journalisten. Hoe onschuldig zijn dit soort statements? En is het niet verdacht dat een politieke partij opeens een ‘wetenschappelijke’ discussie over ras wil beginnen?

‘Dat deze racistische opvatting wetenschap is, dat is de ultieme kaart die Baudet speelt. Maar wetenschap is nooit helemaal neutraal. En ‘raswetenschap’ was vanaf het begin af aan al politiek. Dat er een hiërarchie zou zijn tussen verschillende rassen is niet gefundeerd in wetenschap, dit zijn vooroordelen. Sowieso moet je sceptisch zijn als politici bepaalde wetenschappelijke ‘feiten’ opeens omarmen.  Doel van Thierry Baudet en van lieden als Jared Taylor is dat racisme meer acceptabel wordt. Dit spel wordt al meer dan honderd jaar lang gespeeld.’

Over Jared Taylor gesproken: hoe komt het dat hij en andere ‘ras-wetenschappers’ tegenwoordig zo succesvol zijn?

‘Jared Taylor was lange tijd behoorlijk marginaal. Hij is de oprichter van American Renaissance, een maandblad dat racistische ideeën promoot. Maar in de loop der tijd zijn de ideeën van hem en andere racistische theoretici prominenter geworden. Politiek rechts beweegt zich steeds meer naar etnisch nationalisme. Veel mensen zeggen tegenwoordig: we zijn helemaal niet racistisch, wat wij vinden is intellectueel. Vooral dankzij de opkomst van internet zijn deze racistische, zogenaamd intellectuele ideeën veel populairder geworden. Gelijkgezinde mensen zoeken elkaar op: mensen die dit soort ideeën altijd al hadden vinden bevestiging in hun vooroordelen, er ontstaan echokamers als de alt-rechtse sociale media Gab en 8Chan.’

Veel mensen vinden hun eigen grote gelijk interessanter dan de waarheid, toch?

‘Precies. Het ideaal was dat internet een marktplaats van ideeën was, en dat de beste ideeën zouden winnen. Maar dat is helemaal niet gebeurd. Het omgekeerde gebeurde. Dankzij internet geloven een heleboel mensen in de complottheorie van de platte aarde, in racistische theorieën, in de antivaccinatie-beweging. Pseudowetenschap en radicale ideeën weten zich dankzij het internet razendsnel te verspreiden. Vooral mensen die geen kennis en een gebrek aan echt kritisch denkvermogen hebben zijn gevoelig voor dit soort verhalen. In het debat winnen de mensen met de grootste megafoon. Dit is een gevaar voor de democratie. We zien het ook met al die desinformatiecampagnes, bemoeienis van Rusland bij de verkiezingen, trollenfabrieken en Cambridge Analytica, dat data van Facebookgebruikers misbruikte om mensen te manipuleren. Het Verenigd Koninkrijk heeft zijn status van mazelenvrij land onlangs verloren. Dit komt door de campagne van de antivaccinatie-beweging. Er is een enorm wantrouwen tegen betrouwbare informatie, tegen democratische instituties.’

‘Politiek rechts beweegt zich steeds meer naar etnisch nationalistisme’

Zijn sommige wetenschappen niet ontzettend links? Denk aan het vak genderstudies, dat één van de pijlers vormt van identiteitspolitiek.

‘In het publieke debat is er meer oog voor extreme stemmen, dat klopt. Ik vind daarom dat we meer aandacht moeten geven aan de gematigde, meer redelijke stemmen en dat het om expertise moet draaien. Dat linkse wetenschappers die radicale dingen roepen veel aandacht krijgen is niet uniek, overal krijgen de hardste roepers de meeste aandacht. Ook vind ik dat de politiek van haat ons niet helpt. Ik heb moeite met de gemene aanvallen op witte mannen die op de persoon zijn. Je moet de ideologie aanvallen, de standpunten, niet de mensen.’

Dat is toch vloeken in de feministische kerk?

‘Het feminisme zie ik als een hele brede kerk, het is voor mij geen sekte. Ik lees veel literatuur, ik vorm mijn eigen oordelen. Ik zie racisme als een universeel probleem. Niet alleen witte mensen maken zich hier schuldig aan, het vindt ook plaats in India, waar ik vandaan kom. Het kastensysteem zie ik ook als een racistisch systeem. We zijn, als het over racisme gaat, allemaal slachtoffers en daders. We moeten niet bepaalde groepen mensen aanvallen.’

Maar volgens de heersende antiracistische opvattingen van nu kunnen zwarte mensen niet racistisch zijn, want racisme heeft met macht te maken. Dat hebben zwarte mensen niet, alleen witte mensen, is de theorie.

‘Racisme heeft inderdaad altijd met macht te maken, met groepen die hun macht willen legitimeren. Mijn boek begint met het Oude Egypte, waar de zwarte Nubiërs als minderwaardig werden beschouwd. Maar het interessante is: de Nubiërs deden precies hetzelfde toen zijn in Egypte aan de macht kwamen. We moeten racisme niet zien als iets wat alleen witte mensen hebben. Tegenwoordig zijn er Chinese wetenschappers die beweren dat zij niet van de eerste mensen afstammen, die uit Afrika kwamen, maar zelf zijn ontstaan in China. Chinezen zijn volgens deze theorie exceptioneel, beter dan de andere mensen. Maar dit is niet uniek, want bijna alle volkeren op deze wereld geloven dat zij uniek zijn.’

Wat vindt u eigenlijk van identiteitspolitiek op ‘links’?

‘Volgens mij is niemand geboren om andere mensen te haten, zelfs niet als je meer naar misantropie geneigd bent. Politiek verdeelt mensen. Identiteitspolitiek is niet per se verkeerd. Dat gemarginaliseerde groepen als zwarte mensen, homo’s en vrouwen zich emanciperen is een goede zaak. Vrouwen waren tot het midden van de twintigste eeuw ook in veel wetenschappelijke velden uitgesloten. Maar ik vind het vermoeiend worden als je mensen telkens aanspreekt op ‘foute’ uitspraken, de politiek van policing each other. Ik begrijp wel dat mensen boos kunnen zijn. We moeten wat meer empathisch voor elkaar zijn, ook op boze mensen. De één is boos over zijn strenge religieuze opvoeding, de ander omdat zij veel racisme heeft ervaren. Je moet elkaar leren te begrijpen.’

‘Het feminisme zie ik als een hele brede kerk, het is voor mij geen sekte’

De postmoderne denker Edward Saïd betoogde in zijn magnum opus Orientalism uit 1978 dat de westerse wetenschap en literatuur over het Midden-Oosten tot doel hadden de ‘Oriënt’ te onderwerpen. Doet u eigenlijk niet hetzelfde met uw boek over ‘raswetenschap’?

‘Nee, ik sta niet de postmoderne traditie en deconstrueer wetenschap niet. Ik ben ook geen literatuurwetenschapper of filosoof, maar een wetenschapsjournalist. Ik onderzoek wetenschap kritisch, maar ik wil het wetenschappelijke ideaal niet ondermijnen.’

Gelooft u dan in objectieve wetenschap?

‘Als ideaal om na te streven. Maar ik geloof niet dat we dit ideaal kunnen bereiken. We moeten het niettemin wel proberen.’

In uw boek ontbreken de namen van Renaud Camus van Le grand replacement (‘De grote omvolking’), Douglas Murray van The Strange Death of Europe en Bat Ye’or van Eurabia. Maar zijn deze ondergangsdenkers, die waarschuwen voor omvolking, vluchtelingen en de islam, eigenlijk niet veel gevaarlijker dan die saaie rassentheoretici?

‘Van de omvolkingstheorie heb ik pas heel recent gehoord, vlak nadat mijn boek af was. Een Britse denktank deed onderzoek naar deze theorie en ontdekte dat de term ‘replacement’ (vervanging, omvolking, red.) pas de laatste jaren veel op Twitter werd gebruikt. Een vriend van mij, die onderzoek doet naar radicalisering en deradicalisering, legde mij uit hoe het radicaliseringsproces in zijn werk gaat. Vaak zijn de mensen die radicaliseren aanvankelijk best wel redelijk. Ze zijn echter heel nieuwsgierig naar bepaalde dingen, lezen hierover en worden vervolgens in een nieuwe wereld gezogen, in ‘the rabbit hole’ (het konijnenhol waar het avontuur van Alice in Wonderland begint, red.). Ze omarmen de ideologie van deze nieuwe wereld, zijn ‘red pilled’ en geloven dat zij de wereld zien zoals die echt is, net zoals Neo in de film The Matrix. Deze gelovigen geloven alleen in hun eigen waarheid. Wat anderen zeggen, dat zijn allemaal leugens. Vaak gebeurt de radicalisering online. Daar ontstaan radicale islamisten, antivaccinatie-gelovigen, ‘rasrealisten’, enzovoort.’

Welke relatie bestaat er eigenlijk tussen ‘rassenwetenschap’ en genocides zoals de Holocaust?

‘Die relatie bestaat inderdaad. Niet alleen beschouwden de nazi’s hun racisme als wetenschappelijk, maar er waren ook veel wetenschappers bij de Holocaust betrokken. Ze waren ook nodig om het technologische systeem van uitroeiing mogelijk te maken, denk aan dokters en chemici. Het Max Planck Instituut in Duitsland heeft tijdens het Derde Rijk meegeschreven aan de zwarte bladzijden, prominente wetenschappers waren betrokken bij naziprogramma’s. Interessant is ook dat de eugenetica, die een belangrijke basis vormde voor het nazisme, een belangrijke wetenschap was in het Westen en was uitgevonden in het Verenigd Koninkrijk.’