Gerben-Jan Gerbrandy is lijsttrekker van D66 bij de Europese verkiezingen. Hij staat voor een sterk en  open Europa. ‘We moeten niet denken dat we de grenzen maar een beetje dicht kunnen houden.’

Op 6 juni mogen we naar de stembus voor het Europees Parlement. Hoofdredacteur Mehmet Cerit spreekt met lijsttrekkers voor de Europese verkiezingen. Vandaag is de beurt aan Gerben-Jan Gerbrandy, die de D66-lijst aanvoert. De nu 56-jarige Gerbrandy studeerde bestuurskunde aan de Universiteit Leiden. In 1993 werd hij assistent van voormalig VVD-leider Joris Voorhoeve, die toen directeur was van het prestigieuze Instituut Clingendael. Van 2009 tot 2019 was Gerbrandy lid van het Europees Parlement namens D66, nu hoopt hij als lijsttrekker van deze sociaalliberale partij opnieuw in dit parlement verkozen te worden.

U bent in 2017 door Natuurmonumenten verkozen tot Groenste Politicus van Nederland. Waarom is groen zo belangrijk voor u? En wat wilt u doen voor de natuur in Nederland en Europa?

‘Het is een titel waar ik misschien wel het meest trots op ben. Ik ben zoon van twee biologen. De liefde voor de natuur kreeg ik met de paplepel ingegoten. Ik ben mij ook bewust van de kwetsbaarheid van de natuur, de basis van al het leven. Wij zijn volledig afhankelijk van de natuur. Natuur kan heel goed zonder de mens, maar de mens is niks zonder de natuur. Dan bestaan we niet meer. Het onderuit halen van de natuurherstelwet in Brussel was voor mij het laatste duwtje om weer terug te gaan naar Brussel.

‘Er is de afgelopen paar jaar ontzettend veel gedaan op het gebied van klimaat. Heel goed werk, dat is vastgelegd in wetgeving. Maar op het moment dat natuur aan de beurt kwam als onderdeel van de Green Deal, is dit gestopt. De natuurherstelwet, de plannen om de landbouw te verduurzamen, de pesticidenrichtlijn, we moeten ze heel snel weer oppakken, want ze zijn essentieel voor ons allemaal.’

In Europa is extreemrechts in opkomst. De PVV in Nederland, AfD in Duitsland, Vlaams Belang in België, en Fox in Spanje. Wat is het antwoord van D66 op extreemrechts?

‘Het is natuurlijk voor D66 uitgesloten samen te werken met extreemrechts. Extreemrechtse partijen sluiten mensen uit en zijn een gevaar voor onze democratie, mensenrechten en rechtsstaat.

‘Extreemrechts krijgt alleen maar macht, op nationaal én Europees niveau, als andere partijen de macht met hen delen, of onderdelen van hun agenda overnemen. Dat zien we nu in Nederland gebeuren. D66 is zeer kritisch op VVD, NSC en BBB, omdat ze überhaupt met de PVV willen samenwerken. D66 was een van de initiatiefnemers van een resolutie, die in maart door de Europese liberalen is aangenomen, waarin staat dat een liberaal nooit samenwerkt met extreemrechts. Conservatief rechts moet meer richting het centrum bewegen. We zullen continu blijven adresseren hoe gevaarlijk extreemrechts is.’

Is dat voldoende?

‘Laten we het hopen.’

Bestaat de kans dat we straks in Europa een extreemrechtse meerderheid krijgen?

‘Ja, we leven in een democratie. Maar we moeten ervoor zorgen dat we de juiste wetgeving hebben. En mensen duidelijk maken hoe gevaarlijk het is om op extreemrechts te stemmen.

‘We zullen continu blijven adresseren hoe gevaarlijk extreemrechts is’

‘Wat mij erg raakt, is dat we twee verschrikkelijke wereldoorlogen op het Europees continent gehad hebben. Daarna zijn mensen, die misschien familie verloren, bij elkaar gaan zitten. Ze zijn over dat verleden heengestapt en gaan samenwerken. We weten dankzij die oorlogen hoe belangrijk het is om een rechtsstaat te hebben, een goed functionerende democratie, vrije media, individuele vrijheden, en daarmee vrede en veiligheid. Maar het lijkt wel alsof we twee generaties later de waarde daarvan vergeten zijn.’

Moet VVD-lijsttrekker Malik Azmani zich duidelijker uitspreken tegen de PVV? 

‘De VVD heeft zich willens en wetens in een ongekend moeilijke positie gemanoeuvreerd. Die kritiek komt absoluut niet alleen van D66, maar ook van onze Franse en Italiaanse collega’s. Het is uitermate pijnlijk en onverstandig dat de VVD samenwerkt met de PVV. De heer Azmani zegt: er is een verschil tussen wat je nationaal en Europees doet. Maar dat is een pijnlijke spagaat.

‘We hebben een sterk Europa nodig om alle uitdagingen op het gebied van gezondheid, economie, klimaat en natuur aan te kunnen de komende jaren. De kracht van Europa wordt voor een groot deel bepaald door de lidstaten. Het anti-Europese extreemrechtse kabinet dat nu wordt samengesteld, maakt Europa alleen maar zwakker. Wilders heeft zelfs nadrukkelijk gezegd: wij willen Europa van binnenuit uithollen. Daar moet de VVD gewoon niet aan meewerken.’

Hoort de VVD nog wel thuis bij Renew Europe?

‘De VVD heeft het heel moeilijk in de liberale fractie nu. Maar het kabinet is er nog niet. En laten we eerst de Europese verkiezingen afwachten.’

Maar wat is uw standpunt?

‘Nee, D66 gaat daar niet alleen over. Dat is aan alle liberalen. Laten we dus eerst de verkiezingen afwachten en eens kijken of er inderdaad zo’n kabinet komt.’

D66 staat bekend als pro-Europa, maar tegenwoordig heb je ook de pan-Europese beweging Volt. Waarom zou een pro-Europese kiezer op D66 moeten stemmen?

‘D66 was al pan-Europees, ver voordat Volt überhaupt werd opgericht. Ik heb zelf al jarenlang veel contact met een boel zusterpartijen van D66 binnen en buiten Europa. Dus ik zie, eerlijk gezegd, niet de meerwaarde van Volt. Die partij is ontsproten uit D66. Ze zeggen D66-dingen. Alleen, het idee van Volt, om een grote pan-Europese fractie in het Europees Parlement te vormen, dat is helaas mislukt. Daarom kun je beter op D66 stemmen, dat net zo pro-Europees en progressief is, en ervoor zorgt dat bijna honderd liberalen in het Europees Parlement diezelfde lijn volgen. Daar kom je verder mee dan met een handjevol Volters.’

27 kleine legertjes

Het vrije Europa wordt aan de oostkant bedreigd door Rusland. Moet Europa koste wat het kost Oekraïne blijven steunen? 

‘Poetin is een gevaar voor de westerse vrije wereld. Dat zie je ook aan de manier waarop hij met Noord-Korea samenwerkt en met China en Iran partnerschappen opbouwt. Dat zijn levensgevaarlijke ontwikkelingen. Poetins inval in Oekraïne is een schande voor de mensheid. We zien beelden van een loopgravenoorlog en worden honderd jaar terug in de tijd gebracht.

‘Ik ben het Oekraïense volk ontzettend dankbaar, dat zij daar elke dag weer vechten voor Europese waarden. Er mag meer steun komen. Dat betekent niet dat ik pro-oorlog ben. Integendeel, elke euro die we uitgeven aan oorlog is eigenlijk een nederlaag voor de mensheid. Maar we hebben helaas te maken met mensen als Poetin, en daartegen moeten we ons beschermen.

‘Of die oorlog uitzichtloos is, dat weet ik niet. Je kunt pas tot een vredesakkoord komen als beide kanten het idee hebben dat er met wapens niet meer te winnen is. Op dit moment hebben de Russen nog het gevoel dat ze de oorlog kunnen winnen. Daarom moeten we de komende tijd Oekraïne echt maximaal helpen. Helaas maken de politieke en militaire omstandigheden op dit moment een vredesakkoord niet mogelijk.’

Moet er om ons tegen Rusland en andere vijanden te beschermen een sterk Europees leger komen?

‘D66 is absoluut voorstander van een Europees leger. De Europese lidstaten geven samen drie keer zoveel geld uit aan defensie als Rusland, maar toch zijn we voor onze verdediging volledig afhankelijk van de Verenigde Staten. Ook als Donald Trump de Amerikaanse presidentsverkiezingen straks niet wint en Joe Biden wordt herkozen, zal Europa militair gezien steeds meer op eigen benen moeten staan. Een Europees leger binnen NAVO-verband lijkt mij een prima idee. Met 27 kleine legertjes redden we het gewoon niet.’

En hebben we hier Turkije bij nodig, het Turkse leger?

‘Tja, Turkije is natuurlijk een ongelooflijk lastig vraagstuk.’

Turkije is nog steeds kandidaat-lid van de Europese Unie, ondanks de mensenrechtenschendingen, het muilkorven van de pers en de vervolgingen van de politieke dissidenten. Moeten we Turkije niet gewoon de deur wijzen? 

‘Turkije speelt een gevaarlijk dubbelspel en heeft ook wapens aan Rusland geleverd. Vijftien jaar terug was de discussie over het EU-lidmaatschap van Turkije veel actueler. Het doet pijn om te zien hoe Turkije onder president Erdogan op het gebied van democratie, mensenrechten en rechtsstaat is afgedreven. Op papier is Turkije nog steeds een kandidaat-lidstaat, maar politiek gezien natuurlijk al lang niet meer.

‘Het is een belediging voor het Turkse volk als we Turkije definitief de deur wijzen’

‘Maar of Turkije nu definitief moeten afschrijven? Van nature ben ik een optimist. Ik geloof dat landen weer de goede kant op kunnen draaien. Je ziet dat in Polen, dat jarenlang onder de PiS-partij helemaal afgleed. Ik ben blij dat de oppositie de verkiezingen heeft gewonnen. Het is goed dat we Polen niet uit de EU hebben gezet. Dat zou een belediging zijn voor het Poolse volk. Het is ook een belediging voor het Turkse volk als we Turkije definitief de deur wijzen. Er zijn ontzettend veel Turken die wel degelijk meer richting Europa willen, op het gebied van democratie, mensenrechten, politieke vrijheden en vrije media. Die mensen moet je blijven steunen.’

De EU heeft een vluchtelingendeal gesloten met Turkije, een ook met andere landen, waaronder Tunesië en Egypte. Dit heeft voor veel menselijk leed gezorgd, zoals het illegaal terugduwen van vluchtelingen en het negeren van mensenrechtenschendingen. Vindt u de deals nog steeds humaan? En houden we hiermee niet die dictators in het zadel?

‘D66 is geen tegenstander van deals met derde landen over asielzoekers. Het gaat om de invulling ervan. Tijdens de Tunesiëdeal besloten de Italiaanse neofascistische premier Giorgina Meloni, EU-president Ursula von der Leyen en onze eigen minister-president Mark Rutte om zonder enig democratisch mandaat in één keer een miljard weg te geven aan een Tunesische dictator. Dat heeft tot ontzettend veel leed geleid. Niet tot minder vluchtelingen, maar wel tot heel veel geld in de corrupte zakken van een dictator. Zo moet het absoluut niet.

‘D66 steunt het nieuwe Europese migratiepact, maar staat kritisch tegenover bepaalde onderdelen ervan. Zoals de mogelijkheid om ook minderjarigen in detentiecentra aan de randen van Europa op te sluiten. Maar als we niets doen, hebben we over tien jaar een groot probleem. Voor de een vanwege de hoeveelheid mensen van buiten die naar hier komen. Voor de ander vanwege de mensen die verdrinken in de Middellandse Zee. En voor weer een ander omdat mensensmokkelaars hieraan verdienen. We moeten dit vraagstuk Europees aanpakken, niet nationaal. Daarom moeten we het migratiepact uitvoeren. Laten we er vooral ook op toezien dat dit op een menselijke manier gebeurt.’

Het grootste deel van de migratie is arbeidsmigratie. Wat wil en kan D66 in Europa doen aan het reguleren hiervan?

‘Het grootste deel van de arbeidsmigratie komt van binnen de Europese Unie. Dat is een prachtig gegeven, vrij verkeer van personen. We vinden het fantastisch als een Nederlander in Estland, Griekenland, Oostenrijk of Portugal werkt, maar blijkbaar hebben we er grote problemen mee als Bulgaren, Roemenen en Polen deze kant op komen. Dat vind ik heel dubbel. Die vrijheden gelden namelijk voor iedereen.

‘Tegelijkertijd zijn er allerlei misstanden. Er is in Nederland veel laagbetaald werk, in de vleesverwerkingsindustrie, in hele grote distributiecentra, met slechte arbeidsomstandigheden. Het toezicht daarop moet absoluut verbeteren. Maar we moeten ook, vindt D66, als Nederland nadenken over wat voor economie wij willen. Bij een andere economie, die meer digitaal en duurzaam is, hoort hoogwaardiger en beter betaald werk. Daar komen andere mensen van buiten op af.

‘Tegelijkertijd hebben we in de zorg, bouw en bij de aanleg van onze energie-infrastructuur gewoon veel mensen nodig. We moeten niet denken dat we de grenzen maar een beetje dicht kunnen houden. We zullen nog heel lang afhankelijk blijven van arbeidsmigranten.’

Is het VN-Vluchtelingenverdrag van 1951 nog wel passend voor de huidige tijd? Moet er misschien een nieuw verdrag komen?

‘Er zijn mensen die zeggen dat het verdrag van 1951 niet meer van deze tijd is. Daar ben ik het niet mee eens. Het verdrag is gebaseerd op fantastische, universele, altijd geldende principes. Dat je mensen die in nood zijn, die vluchten voor oorlog en geweld gewoon opvangt, is een fundamenteel uitgangspunt. Los van dit verdrag ben ik een humanist, die in medemenselijkheid gelooft. We hebben de fundamentele plicht om te kijken naar hoe het met onze medemens gaat.’

Oorlog in Gaza

Sinds 7 oktober zijn er meer dan 35.000 Palestijnen in Gaza vermoord door Israël. Wat wil D66 in Europees verband doen om dit geweld te stoppen?

‘Allereerst was er de aanval van Hamas op 7 oktober. Een aanval die alle perken te buiten ging. Hamas is ook voor Palestina een verschrikking, een terreurorganisatie die met geweld een machtspositie in Gaza heeft opgebouwd. Maar de reactie van Israël op Hamas is buitenproportioneel en staat niet in verhouding tot wat er op 7 oktober is gebeurd. De Israëlische premier Benjamin Netanyahu is terecht, samen met de leiders van Hamas, door het Internationaal Strafhof in Den Haag officieel als verdachte aangemerkt.

‘De regering van Netanyahu doet elk uitzicht op een tweestatenoplossing teniet. Het lijkt erop dat de beoogde endgame de totale vernietiging is, niet alleen van Hamas maar van geheel Gaza, van iedereen die daar nu woont. De Palestijnen hebben recht op een eigen plek. We moeten zo snel mogelijk naar een staak-tot-vuren om uiteindelijk tot een tweestatenoplossing te komen.’

‘Ik ben humanist, een groot fan van Erasmus’

Doet de Europese Unie wel genoeg om deze oorlog te stoppen?

‘Alle infrastructuur in Gaza die door de EU is betaald, is nu door Israël vernietigd. De grote tekortkoming van de EU is dat we in ons buitenlandbeleid niet met één stem spreken. Inmiddels hebben verschillende lidstaten Palestina erkend, terwijl anderen dat niet doen. D66 wil het veto afschaffen. We moeten niet als 27 dwergjes maar als één wereldmacht opereren. Niet alleen economisch maar ook politiek. Ik hoop dat Europa met haar rechtsstatelijkheid, democratie, mensenrechten een hele positieve invloed kan hebben op het wereldtoneel.’

Tegenkandidaten van kleur

U bent in 2023 lijsttrekker geworden voor de Europese verkiezingen, als witte man. Twee vrouwelijke kandidaten van kleur, zittend D66-Europarlementariër Samira Rafaela en voormalig D66-Kamerlid Selima Benhadji, werden het niet. Is D66 nog niet klaar voor een lijsttrekker met een biculturele achtergrond?

‘Ik vind het jammer dat er met zulke ogen naar gekeken wordt. Vooral omdat D66 bij uitstek een partij is die naar individuen kijkt en niet naar iemands achtergrond. Juist dat heeft mij altijd aangetrokken in D66. Je bent niet waar je vandaan komt. Ik heb mij gekandideerd vanwege de duurzaamheidsagenda. Ik heb mij nooit gezien als tegenkandidaat van twee kandidaten van kleur. Ik vind dat we als D66 ontzettend trots mogen zijn op onze interne democratie. Elk lid heeft een stem. Ik had er ook vrede mee gehad als ik het niet was geworden. We hadden gewoon ontzettend sterke kandidaten.’

Maar wat kunt u voor kiezers van kleur betekenen?

‘Wat ik voor iedereen beteken. Ik maak geen onderscheid naar culturele achtergrond. Ieder individu is uniek. Ik vind dus dat we ieder mens ook zo moeten behandelen. Ik ben humanist, een groot fan van Erasmus. Deze Rotterdamse filosoof is een van de grootste intellectuelen die we ooit in Europa hebben gehad. Hij was voor de vrede en benadrukte het belang van de rede. Hij geloofde daarnaast in het goede van de mens en in diversiteit. Diversiteit is meer dan religie of culturele achtergrond. Jarenlang heb ik in het Europees Parlement gewerkt. Niets is leuker dan werken met mensen met een andere nationaliteit of culturele achtergrond. Of je nu uit Marokko of Turkije komt of het Caribisch gebied, iedereen neemt zijn eigen culturele achtergrond mee. De goede dingen maken ons beter en Europa vele malen sterker. Ik zal mij blijven inzetten voor veiligheid, klimaat, natuur en een sterke economie. Dat zijn onderwerpen die voor iedereen belangrijk zijn.’

Maar biculturele Nederlanders hebben meer zorgen en zijn extra onzeker vanwege de opkomst van extreemrechts, denk aan het kabinet met de PVV. Ze worden openlijk weggezet en gediscrimineerd. Wat kan D66 doen?

‘Kijk, als er één partij is die altijd is opgestaan tegen het gevaar van Geert Wilders, dan is dat D66 wel. Voormalig D66-leider Alexander Pechtold was heel sterk tegen Wilders, daarna Sigrid Kaag. Wij zijn een soort tegenpool van wat de PVV wil. De PVV wil mensen met een andere culturele achtergrond ontmenselijken, wij staan juist voor humaniteit. Onze nieuwe leider Rob Jetten is net zo. D66 biedt veel ruimte aan mensen met een andere culturele achtergrond. Tegelijkertijd sta ik open voor kritiek, want het kan altijd beter. U mag mij daar na 6 juni ook op aanspreken.’